ءبىلىم سالاسى دامۋىنا نەگىز بولار ىرگەلى عىلىم قاجەت
ءبىلىم سالاسى دامۋىنا نەگىز بولار ىرگەلى عىلىم قاجەت
وقۋ ءبىلىم جۇيەسىن ۇنەمى جاڭالاپ وتىرۋ وركەنيەت تالابى. سونداي - اق، تاربيە پروسەسىن(كەڭ ماعىناسىندا) ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋ قاجەت، سەبەبى ادامداردىڭ ءومىر جاعدايلارى وزگەرمەلى، اقپاراتتار كولەمى ۇلعايادى، وسىدان ۇستازعا، تاربيەلەۋشىگە (پەداگوگ، تاربيەشى، جەتەكشى) مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار جىل سايىن كۇردەلەنىپ باعۋدا. قوعامنىڭ مۇنداي تالاپتارىنا پەداگوگتار ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتى وقىتۋ، تاربيەلەۋ جانە وعان ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن قۇراستىرۋمەن جاۋاپ بەرەدى. وسىدان مەكتەپ پەداگوگتارى ماڭگى پروبلەمالار قۇرساۋىندا كەلەدى. ادامزات تاريحىنا كوز تىكسەڭىز، قوعام دامىسىنان، ۇرپاقتى وقىتىپ تاربيەلەۋ ءىسى بارلىق جەردە، بارلىق جاعدايدا قالىس قالىپ كەلگەن.
ول، قايشىلىق پەن كەمشىلىكتەن تەك قوعام بولىپ، جۇرت بولىپ جۇمىلا كىرىسىپ، اقىلمان ويشىلدار مەن دانا عۇلامالاردىڭ ءبىلىمپازداردىڭ قالدىرعان وسيەتى، اعا ۇرپاقتىڭ جيناقتاعان تاجىريبەسى، سالىپ كەتكەن سارا جولى جاڭا يدەيامەن اقىل - ويدىڭ، دانالىق پىكىردىڭ قابىسۋى ارقاسىندا ونى جەڭگەن. كەمشىلىكتى جويعان، كەدەرگىنى اسىپ تۇسكەن. داعدارىستان قۇتقارىلىپ وتىرعان. ال، جاڭانى يگەرۋ، تاعى دا ۋاقىت پەن اۋماقتى تالاپ ەتىپ، وقىتىپ ءبىلىم بەرۋ، تاربيەلەپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىن قايتا جاڭالاۋ ارقىلى جۇزەگە اسقان. ءبىلىم سالاسىنداعى ىركىلىس، كەشەۋىلدەۋى ادامداردىڭ دامۋ داعدارىسىنا الىپ كەلەدى، ياعني عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىڭ باياۋلاۋىنا سوقتىرادى. سوندىقتان دا وقۋ ءبىلىم عىلىمىنىڭ تىرەگى بولعان - پەداگوگيكا قالاعان دەرەك كوزدەرىنەن جاڭا بىلىمدەردى تەرىپ، جيناقتاپ، قورىتىپ، زەردەلەپ زامان تالابىنا جاۋاپ بەرۋى ءتيىستى. ال، كازىرگى قازاق پەداگوگيكا عىلىمى - بۇعان جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارسىز.
پەداگوگيكانىڭ دامۋىنا سەبەپشى كوزدەر — ادامداردىڭ ءومىر سالتىندا، داستۇرلەرىندە، حالىقتىق ءتالىم - تاربيەدە بەكىگەن كوپ عاسىرلىق تاربيە تاجىريبەسى، ءىس - قىزمەتتەرى؛ فيلوسوفيالىق، قوعامتانۋ، پەداگوگيكالىق جانە پسيحولوگيالىق ەڭبەكتەر؛ الەمدە جانە ەلىمىزدە ءجۇرىپ جاتقان تاربيە تاجىريبەسى؛ ارنايى ۇيىمداستىرىلعان پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر دەرەكتەرى؛ جاڭا يدەيالار، جاڭارعان باعدار - باعىتتار، جىلدام وزگەرىستەرگە كەلىپ تۇرعان بۇگىنگى دۇنيەدەگى تاربيە مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى سوڭعى تەحنولوگيالارى.
جالپى وتكەن عاسىردا پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق وي - سانانىڭ دامۋىندا الەمدە، ىرگەلى زەرتتەۋلەر مەن زەردەلەۋدىڭ ناتيجەسىندە تاڭعالارلىق تاماشا تۇجىرىمدار مەن تەوريالىق پەداگوگيكالىق پايىمداۋلار ومىرگە كەلگەنى بەلگىلى. ال، وسى عاسىر پسيحولوگيانى تورگە شىعارىپ بارادى. سول داۋىردە، اتالعان مەرزىمدە قازاق ەلىندە، ساياسي - دەموكراتيالىق ەلەۋلى قوزعالىستار، تاۋەلسىزدىككە تالپىنعان جاڭارۋلار مەن دامۋدىڭ تاي - تالاسى، بەلسەندى بەتبۇرىستار ساياسي ساحناعا شىعىپ، ەكونوميكالىق ريەۆوليۋسيالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتتى. جاڭا عاسىر باسىندا وقۋ - ءبىلىم، عىلىم سالاسىنا ۇلكەن بەتبۇرىس جاسالدى. الايدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا، تۇراقتانعان وزىندىك بەت - بەينەسىن، قۇرام بولىگىن، جۇيە قۇرىلىمىن تاپقان وقۋ ءبىلىم سالاسى تولىق ايقىندالالىپ، جۇمىستاي الماي كەلەدى. ال، الەمدەگى بارلىق ەلدەردە دەرلىك جاڭا وقۋ - ءبىلىم جۇيەسى قالىپتاسىپ، جاڭارعان، رەتتەلگەن دامىعان دەڭگەيمەن جۇمىستاپ جاتىر. (ءبىزدىڭ دەڭگەيىمىزگە جەتپەگەندەر دە بار.) ءتىپتى كەيبىر مەملەكەتتە، بارشاعا ۇلگى بولارلىق ءتۇر سيپات، قۇرام بولىك، جۇيە قالىپتاسقان. ولاردىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىن سارالاپ، زەرتتەپ، وزىندىك جۇيەسىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ جاتقاندار دا بارشىلىق. ءاربىر مەملەكەتتە بالالارعا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى ۇيىمداستىرۋدىڭ ناقتىلى ماسەلەلەرى مەن ادىستەرى قاراستىرىلادى.
وقىتىپ ءبىلىم بەرۋ، تاربيەلەۋ ءىسى - قوعامنىڭ تاريحي الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنان تۋاتىن وبەكتيۆتىك پروسەسس. قازىرگى زاماناۋي كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتايدى، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاس ۇرپاققا ساپالى يننوۆاسيالىق - كاسىپكەرلىك ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋەتى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق سالا بولىپ تابىلادى قازىرگى كەزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋى كوپتەگەن پەداگوگتاردىڭ پەداگوگيكالىق جانە ادىستەمەلىك - تەحنولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جانە شىعارماشىلىق بىلىكتىلىگىنىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيىنىڭ بولماۋىنان وتە كۇردەلى ماسەلەلەر تۋىنداۋدا. دالىرەك ايتقاندا، بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم سالاسى ءوزىنىڭ جان - جاقتى ءىس - قىزمەتىن، مىندەتىن اتقارۋدا باسشىلىققا الىپ جۇرگىزەتىن، سۇيەنەتىن عىلىمى جوق قالعان.
ايتالىق، الەمدەگى ءبىلىم سالاسىنداعى جاڭارتۋلار مەن وزگەرتۋلەر سول ەلدىڭ ءبىلىم فيلوسوفياسىنا، وقۋ - ءبىلىم عىلىمىنا جانە مەكتەپتانۋ عىلىمدارىنا نەگىزدەلىپ، تابىسقا جەتكەن شەت ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ مودەل - جۇيەسىمەن شەندەستىرىپ كورىپ، وزىندىك تۇرپاتىن تاۋىپ الۋدا. ءبىلىم بەرۋ مەملەكەتتىڭك ساياساتتىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولۋشى «ءبىلىم تۋرالى» زاڭنىڭ (education law؛ زاكون وب وبرازوۆانيي؛ /اۋدارماسىنىڭ ءوزى - تومپاق/) ءوزىن باسقالاردان كوشىرىپ الىپ، يۋنەسكو ت. ب. بىلىمدىك كەڭەسشى حالىقارالىق ۇيىمدار پىكىرىنە ۇيلەستىردىك. وسى نەگىزدە ءبىلىم مازمۇنىنا ەلەۋلى وزگەرىستەر جاسالىپ، ون ەكى جىلدىق بىلىمگە كوشۋدىڭ دايىندىعىن جاساپ، كوشىپ تە جاتىرمىز. وقىتىپ ۇيرەتۋدىڭ جاڭا ءادىس - تاسىلدەرى ىزدەستىرىلىپ، جاڭا تەحنيكا مەن تەحنولوگيالار اۋقىمدى تۇردە يگەرىلۋدە. ءبىلىم جۇيەسىنە الپىسقا تاياۋ قۇرىلىمدىق جانە ادىستەمەلىك سونداي - اق تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق جاڭارتۋلار ەنگىزىلگەن. ءبىلىم بەرۋ -- اسا كۇردەلى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق مەحانيزم. ونى رەفور - مالاۋدىڭ ماسەلەلەرى دە سان قىرلى.
قازىرگى كەزدەگى رەسپۋبليكامىزدا قولعا الىنعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ ءىسى وسى سالانىڭ ەكونوميكالىق - ۇيىمدىق، قۇقىقتىق، قۇرىلىمدىق جاقتارىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە باعىتتالعان ءبىرتۇتاس كەشەندى شارالارمەن تىعىز بايلانىستى ءجۇرىلىپ، ۇلتتىق ءبىلىم فيلوسوفياسىنا (Pilosofy of education)، وقۋ ءبىلىم عىلىمىنا(Introduction to Education studies)، مەكتەپتانۋ(Skalolazanie) زەرتتەۋلەرى مەن تۇجىرىمدارىنا سۇيەنىپ جاسالۋى ءتيىس بولاتىن. وكىنىشكە وراي بۇل عىلىمدار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دامىماي قالعاندىقتان، وقۋ - ءبىلىم جۇيەسى جاڭارىپ، حالىقارالىق ساراپتاۋلار مەن قورىتىندىلاۋ ورتالىقتارىنىڭ قورىتىندىسىندا جوعارى كورسەت - كىشتەرگە جەتكەن، باستى ورىنداعى ەلدەر جۇيەسىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلگەن. مىسالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولۋشى - «ءبىلىم تۋرالى» زاڭ (Education Law - زاكون وب وبرازوۆانيي) ۇلتتىق فيلوسوفيالىق پەداگوگيكا مەن مەكتەپتانۋ قازانىنان قايناپ شىققان تۇجىرىمدار مەن زاڭدىلىقتار نەگىزىندە ەمەس شەت ەلدىك زاڭدار نەگىزىندە جاسالىنعان.
مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار مەن جاڭارتۋلارعا ۇلكەن قيىندىق تۋعىزىپ كەلەدى. انىعىراق ايتقاندا بۇل سالانىڭ مەنەجمەنتى قالىپتاسپاي، مەكتەپتەردى قارجى - لاندىرۋ، وقىتۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ، ەسەپتەۋ جالاقى تولەۋ امال - ايلاسى تىم ءالسىز، جوبالىق قالىپتى ۇستانۋدا. كەز كەلگەن ديالەكتيكالىق دامۋ ءۇردىسى سەكىلدى نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىنا بايلانىستى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ ءىسى دە قاراما - قايشىلىقتارسىز ەمەس. مۇنىڭ ءوزى مامانداردان كاسىبي يكەمدىلىك پەن ۇتقىرلىقتى، سان قىرلى شىعارماشىلىق قىزمەت پەن ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوزىن - ءوزى ۇيىمداستىرۋ جاعدايىنداعى بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەدى. ەكىنشى جاعىنان بۇل سالانىڭ بۇگىنگى جاعدايىنداعى مەكتەپتەردىڭ احۋالى، يندۋسترياسى، قۇرىلىمى، ارا بايلانىسى، قاتىناس - كومۋنيكاسياسى رەتتەلىپ، دۇرىس جولعا قويىلماعاندىقتان دامىتۋ تۋرالى تالپىنىسقا ۇلكەن قولبايلاۋ بولىپ وتىر. ماسەلەن، شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ سانىنىڭ 44 %- ىن قۇرايدى. شجم - نىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جاراقتاندىرىلۋ دەڭگەيى تومەن. جاڭا موديفيكاسياداعى وقۋ كابينەتتەرى جوق مەكتەپتەر: 33، 7 % مەكتەپتە فيزيكا، 39 % مەكتەپتە حيميا، 39، 3 % مەكتەپتە بيولوگيا، 29، 3 % مەكتەپتە ماتەماتيكا جانە 49 % مەكتەپتە لينگافون كابينەتتەرى جوق.
بۇرىننان جۇمىستاپ كەلە جاتقان مەكتەپتەردىڭ كابينەتتەرىندە زەرتحانالىق، ساراماندىق تاجىريبەلەر كورسەتۋ، جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى جوق، رەاكتيۆ، لابوروتوريالىق زاتتار مەن ولشەۋ قۇرالدارى تىم ەسكىرگەن، جارامسىز بولعان. جالپى مەكتەپ يندۋسترياسى قۇرىلماعان. مەكتەپ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ بار قاجەتتىلىكتەردى تولىق كولەمدە قاناعاتتاندىرمايدى. پايدالانۋ مەرزىمى وتكەن (1950 - 1970 جىلدارى سالىنعان)، توزىعى جەتكەن مەكتەپ عيماراتتارى اۆاريالىق مەكتەپتەر قاتارىندا. بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي مەكتەپتەر سانى 69 بىرلىكتى قۇرايدى. اۆاريالىق مەكتەپتەردە 17، 3 مىڭ بالا، 86 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتە 11، 2 مىڭ بالا وقيدى؛ ەلدى مەكەندەردە مەكتەپتەردىڭ بولماۋىنان 3825 وقۋشىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا وقۋعا مۇمكىندىگى جوق. بۇل كەمىستىكتەردى ءبىلىم مازمۇنىن، تەحنولوگيانى جاڭارتۋمەن جويا المايمىز.
مۇنىڭ ءبارى جاڭا عاسىر ءبىلىمىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرەدى. ەگەر ماسەلەنى عىلىمي نەگىزدى ساياساتپەن، ناقتىلى ىسكە اسىرۋ باعدارلاماسى ارقىلى تياناقتى تۇردە، جۇرگىزەتىن بولساق ءالى دە تالاي اسۋلاردى اسا الاتىن بولامىز. ول ءۇشىن قازاقستاندا پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دامۋ باعدارىن، بۇگىنگى قوعام تالابىنا ساي تۇبىرىمەن وزگەرتۋ قاجەت. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جانىندا عاسىرعا تاياۋ تاريحى بار، جوعارىدا اتالعان، ىرگەلى عىلىمداردى دامىتۋعا، كەشەندى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانىپ، وڭدى ۇيىمداستىرسا شاما - شارقى، الەۋەتى جەتەتىن عىلىمي وردا بار. كازىرگى كەزدە ول وردا، پەداگوگ كادرلار مەن ۇستاز مۇعالىمدەر، تاربيەشى - وقىتۋشىلار دايىندايتىن ارناۋلى ورتا جانە جوو - ىندا اتقارىلۋعا ءتيىس عىلىمي جۇمىستار مەن اينالىسىپ، ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەرى بايقالماي وتىر.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى)
وقۋ ءبىلىم جۇيەسىن ۇنەمى جاڭالاپ وتىرۋ وركەنيەت تالابى. سونداي - اق، تاربيە پروسەسىن(كەڭ ماعىناسىندا) ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋ قاجەت، سەبەبى ادامداردىڭ ءومىر جاعدايلارى وزگەرمەلى، اقپاراتتار كولەمى ۇلعايادى، وسىدان ۇستازعا، تاربيەلەۋشىگە (پەداگوگ، تاربيەشى، جەتەكشى) مۇعالىمگە قويىلاتىن تالاپتار جىل سايىن كۇردەلەنىپ باعۋدا. قوعامنىڭ مۇنداي تالاپتارىنا پەداگوگتار ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتى وقىتۋ، تاربيەلەۋ جانە وعان ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن قۇراستىرۋمەن جاۋاپ بەرەدى. وسىدان مەكتەپ پەداگوگتارى ماڭگى پروبلەمالار قۇرساۋىندا كەلەدى. ادامزات تاريحىنا كوز تىكسەڭىز، قوعام دامىسىنان، ۇرپاقتى وقىتىپ تاربيەلەۋ ءىسى بارلىق جەردە، بارلىق جاعدايدا قالىس قالىپ كەلگەن.
ول، قايشىلىق پەن كەمشىلىكتەن تەك قوعام بولىپ، جۇرت بولىپ جۇمىلا كىرىسىپ، اقىلمان ويشىلدار مەن دانا عۇلامالاردىڭ ءبىلىمپازداردىڭ قالدىرعان وسيەتى، اعا ۇرپاقتىڭ جيناقتاعان تاجىريبەسى، سالىپ كەتكەن سارا جولى جاڭا يدەيامەن اقىل - ويدىڭ، دانالىق پىكىردىڭ قابىسۋى ارقاسىندا ونى جەڭگەن. كەمشىلىكتى جويعان، كەدەرگىنى اسىپ تۇسكەن. داعدارىستان قۇتقارىلىپ وتىرعان. ال، جاڭانى يگەرۋ، تاعى دا ۋاقىت پەن اۋماقتى تالاپ ەتىپ، وقىتىپ ءبىلىم بەرۋ، تاربيەلەپ جەتىلدىرۋ جۇيەسىن قايتا جاڭالاۋ ارقىلى جۇزەگە اسقان. ءبىلىم سالاسىنداعى ىركىلىس، كەشەۋىلدەۋى ادامداردىڭ دامۋ داعدارىسىنا الىپ كەلەدى، ياعني عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىڭ باياۋلاۋىنا سوقتىرادى. سوندىقتان دا وقۋ ءبىلىم عىلىمىنىڭ تىرەگى بولعان - پەداگوگيكا قالاعان دەرەك كوزدەرىنەن جاڭا بىلىمدەردى تەرىپ، جيناقتاپ، قورىتىپ، زەردەلەپ زامان تالابىنا جاۋاپ بەرۋى ءتيىستى. ال، كازىرگى قازاق پەداگوگيكا عىلىمى - بۇعان جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارسىز.
پەداگوگيكانىڭ دامۋىنا سەبەپشى كوزدەر — ادامداردىڭ ءومىر سالتىندا، داستۇرلەرىندە، حالىقتىق ءتالىم - تاربيەدە بەكىگەن كوپ عاسىرلىق تاربيە تاجىريبەسى، ءىس - قىزمەتتەرى؛ فيلوسوفيالىق، قوعامتانۋ، پەداگوگيكالىق جانە پسيحولوگيالىق ەڭبەكتەر؛ الەمدە جانە ەلىمىزدە ءجۇرىپ جاتقان تاربيە تاجىريبەسى؛ ارنايى ۇيىمداستىرىلعان پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر دەرەكتەرى؛ جاڭا يدەيالار، جاڭارعان باعدار - باعىتتار، جىلدام وزگەرىستەرگە كەلىپ تۇرعان بۇگىنگى دۇنيەدەگى تاربيە مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى سوڭعى تەحنولوگيالارى.
جالپى وتكەن عاسىردا پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق وي - سانانىڭ دامۋىندا الەمدە، ىرگەلى زەرتتەۋلەر مەن زەردەلەۋدىڭ ناتيجەسىندە تاڭعالارلىق تاماشا تۇجىرىمدار مەن تەوريالىق پەداگوگيكالىق پايىمداۋلار ومىرگە كەلگەنى بەلگىلى. ال، وسى عاسىر پسيحولوگيانى تورگە شىعارىپ بارادى. سول داۋىردە، اتالعان مەرزىمدە قازاق ەلىندە، ساياسي - دەموكراتيالىق ەلەۋلى قوزعالىستار، تاۋەلسىزدىككە تالپىنعان جاڭارۋلار مەن دامۋدىڭ تاي - تالاسى، بەلسەندى بەتبۇرىستار ساياسي ساحناعا شىعىپ، ەكونوميكالىق ريەۆوليۋسيالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتتى. جاڭا عاسىر باسىندا وقۋ - ءبىلىم، عىلىم سالاسىنا ۇلكەن بەتبۇرىس جاسالدى. الايدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا، تۇراقتانعان وزىندىك بەت - بەينەسىن، قۇرام بولىگىن، جۇيە قۇرىلىمىن تاپقان وقۋ ءبىلىم سالاسى تولىق ايقىندالالىپ، جۇمىستاي الماي كەلەدى. ال، الەمدەگى بارلىق ەلدەردە دەرلىك جاڭا وقۋ - ءبىلىم جۇيەسى قالىپتاسىپ، جاڭارعان، رەتتەلگەن دامىعان دەڭگەيمەن جۇمىستاپ جاتىر. (ءبىزدىڭ دەڭگەيىمىزگە جەتپەگەندەر دە بار.) ءتىپتى كەيبىر مەملەكەتتە، بارشاعا ۇلگى بولارلىق ءتۇر سيپات، قۇرام بولىك، جۇيە قالىپتاسقان. ولاردىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىن سارالاپ، زەرتتەپ، وزىندىك جۇيەسىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ جاتقاندار دا بارشىلىق. ءاربىر مەملەكەتتە بالالارعا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى ۇيىمداستىرۋدىڭ ناقتىلى ماسەلەلەرى مەن ادىستەرى قاراستىرىلادى.
وقىتىپ ءبىلىم بەرۋ، تاربيەلەۋ ءىسى - قوعامنىڭ تاريحي الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنان تۋاتىن وبەكتيۆتىك پروسەسس. قازىرگى زاماناۋي كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتايدى، سونداي-اق ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاس ۇرپاققا ساپالى يننوۆاسيالىق - كاسىپكەرلىك ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋەتى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق سالا بولىپ تابىلادى قازىرگى كەزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋى كوپتەگەن پەداگوگتاردىڭ پەداگوگيكالىق جانە ادىستەمەلىك - تەحنولوگيالىق، پسيحولوگيالىق جانە شىعارماشىلىق بىلىكتىلىگىنىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيىنىڭ بولماۋىنان وتە كۇردەلى ماسەلەلەر تۋىنداۋدا. دالىرەك ايتقاندا، بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم سالاسى ءوزىنىڭ جان - جاقتى ءىس - قىزمەتىن، مىندەتىن اتقارۋدا باسشىلىققا الىپ جۇرگىزەتىن، سۇيەنەتىن عىلىمى جوق قالعان.
ايتالىق، الەمدەگى ءبىلىم سالاسىنداعى جاڭارتۋلار مەن وزگەرتۋلەر سول ەلدىڭ ءبىلىم فيلوسوفياسىنا، وقۋ - ءبىلىم عىلىمىنا جانە مەكتەپتانۋ عىلىمدارىنا نەگىزدەلىپ، تابىسقا جەتكەن شەت ەلدەردىڭ ءبىلىم بەرۋ مودەل - جۇيەسىمەن شەندەستىرىپ كورىپ، وزىندىك تۇرپاتىن تاۋىپ الۋدا. ءبىلىم بەرۋ مەملەكەتتىڭك ساياساتتىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولۋشى «ءبىلىم تۋرالى» زاڭنىڭ (education law؛ زاكون وب وبرازوۆانيي؛ /اۋدارماسىنىڭ ءوزى - تومپاق/) ءوزىن باسقالاردان كوشىرىپ الىپ، يۋنەسكو ت. ب. بىلىمدىك كەڭەسشى حالىقارالىق ۇيىمدار پىكىرىنە ۇيلەستىردىك. وسى نەگىزدە ءبىلىم مازمۇنىنا ەلەۋلى وزگەرىستەر جاسالىپ، ون ەكى جىلدىق بىلىمگە كوشۋدىڭ دايىندىعىن جاساپ، كوشىپ تە جاتىرمىز. وقىتىپ ۇيرەتۋدىڭ جاڭا ءادىس - تاسىلدەرى ىزدەستىرىلىپ، جاڭا تەحنيكا مەن تەحنولوگيالار اۋقىمدى تۇردە يگەرىلۋدە. ءبىلىم جۇيەسىنە الپىسقا تاياۋ قۇرىلىمدىق جانە ادىستەمەلىك سونداي - اق تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق جاڭارتۋلار ەنگىزىلگەن. ءبىلىم بەرۋ -- اسا كۇردەلى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق مەحانيزم. ونى رەفور - مالاۋدىڭ ماسەلەلەرى دە سان قىرلى.
قازىرگى كەزدەگى رەسپۋبليكامىزدا قولعا الىنعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ ءىسى وسى سالانىڭ ەكونوميكالىق - ۇيىمدىق، قۇقىقتىق، قۇرىلىمدىق جاقتارىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە باعىتتالعان ءبىرتۇتاس كەشەندى شارالارمەن تىعىز بايلانىستى ءجۇرىلىپ، ۇلتتىق ءبىلىم فيلوسوفياسىنا (Pilosofy of education)، وقۋ ءبىلىم عىلىمىنا(Introduction to Education studies)، مەكتەپتانۋ(Skalolazanie) زەرتتەۋلەرى مەن تۇجىرىمدارىنا سۇيەنىپ جاسالۋى ءتيىس بولاتىن. وكىنىشكە وراي بۇل عىلىمدار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دامىماي قالعاندىقتان، وقۋ - ءبىلىم جۇيەسى جاڭارىپ، حالىقارالىق ساراپتاۋلار مەن قورىتىندىلاۋ ورتالىقتارىنىڭ قورىتىندىسىندا جوعارى كورسەت - كىشتەرگە جەتكەن، باستى ورىنداعى ەلدەر جۇيەسىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلگەن. مىسالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولۋشى - «ءبىلىم تۋرالى» زاڭ (Education Law - زاكون وب وبرازوۆانيي) ۇلتتىق فيلوسوفيالىق پەداگوگيكا مەن مەكتەپتانۋ قازانىنان قايناپ شىققان تۇجىرىمدار مەن زاڭدىلىقتار نەگىزىندە ەمەس شەت ەلدىك زاڭدار نەگىزىندە جاسالىنعان.
مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار مەن جاڭارتۋلارعا ۇلكەن قيىندىق تۋعىزىپ كەلەدى. انىعىراق ايتقاندا بۇل سالانىڭ مەنەجمەنتى قالىپتاسپاي، مەكتەپتەردى قارجى - لاندىرۋ، وقىتۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ، ەسەپتەۋ جالاقى تولەۋ امال - ايلاسى تىم ءالسىز، جوبالىق قالىپتى ۇستانۋدا. كەز كەلگەن ديالەكتيكالىق دامۋ ءۇردىسى سەكىلدى نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىنا بايلانىستى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ ءىسى دە قاراما - قايشىلىقتارسىز ەمەس. مۇنىڭ ءوزى مامانداردان كاسىبي يكەمدىلىك پەن ۇتقىرلىقتى، سان قىرلى شىعارماشىلىق قىزمەت پەن ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، ءوزىن - ءوزى ۇيىمداستىرۋ جاعدايىنداعى بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەدى. ەكىنشى جاعىنان بۇل سالانىڭ بۇگىنگى جاعدايىنداعى مەكتەپتەردىڭ احۋالى، يندۋسترياسى، قۇرىلىمى، ارا بايلانىسى، قاتىناس - كومۋنيكاسياسى رەتتەلىپ، دۇرىس جولعا قويىلماعاندىقتان دامىتۋ تۋرالى تالپىنىسقا ۇلكەن قولبايلاۋ بولىپ وتىر. ماسەلەن، شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ سانىنىڭ 44 %- ىن قۇرايدى. شجم - نىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جاراقتاندىرىلۋ دەڭگەيى تومەن. جاڭا موديفيكاسياداعى وقۋ كابينەتتەرى جوق مەكتەپتەر: 33، 7 % مەكتەپتە فيزيكا، 39 % مەكتەپتە حيميا، 39، 3 % مەكتەپتە بيولوگيا، 29، 3 % مەكتەپتە ماتەماتيكا جانە 49 % مەكتەپتە لينگافون كابينەتتەرى جوق.
بۇرىننان جۇمىستاپ كەلە جاتقان مەكتەپتەردىڭ كابينەتتەرىندە زەرتحانالىق، ساراماندىق تاجىريبەلەر كورسەتۋ، جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى جوق، رەاكتيۆ، لابوروتوريالىق زاتتار مەن ولشەۋ قۇرالدارى تىم ەسكىرگەن، جارامسىز بولعان. جالپى مەكتەپ يندۋسترياسى قۇرىلماعان. مەكتەپ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ بار قاجەتتىلىكتەردى تولىق كولەمدە قاناعاتتاندىرمايدى. پايدالانۋ مەرزىمى وتكەن (1950 - 1970 جىلدارى سالىنعان)، توزىعى جەتكەن مەكتەپ عيماراتتارى اۆاريالىق مەكتەپتەر قاتارىندا. بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي مەكتەپتەر سانى 69 بىرلىكتى قۇرايدى. اۆاريالىق مەكتەپتەردە 17، 3 مىڭ بالا، 86 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتە 11، 2 مىڭ بالا وقيدى؛ ەلدى مەكەندەردە مەكتەپتەردىڭ بولماۋىنان 3825 وقۋشىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا وقۋعا مۇمكىندىگى جوق. بۇل كەمىستىكتەردى ءبىلىم مازمۇنىن، تەحنولوگيانى جاڭارتۋمەن جويا المايمىز.
مۇنىڭ ءبارى جاڭا عاسىر ءبىلىمىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرەدى. ەگەر ماسەلەنى عىلىمي نەگىزدى ساياساتپەن، ناقتىلى ىسكە اسىرۋ باعدارلاماسى ارقىلى تياناقتى تۇردە، جۇرگىزەتىن بولساق ءالى دە تالاي اسۋلاردى اسا الاتىن بولامىز. ول ءۇشىن قازاقستاندا پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دامۋ باعدارىن، بۇگىنگى قوعام تالابىنا ساي تۇبىرىمەن وزگەرتۋ قاجەت. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جانىندا عاسىرعا تاياۋ تاريحى بار، جوعارىدا اتالعان، ىرگەلى عىلىمداردى دامىتۋعا، كەشەندى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانىپ، وڭدى ۇيىمداستىرسا شاما - شارقى، الەۋەتى جەتەتىن عىلىمي وردا بار. كازىرگى كەزدە ول وردا، پەداگوگ كادرلار مەن ۇستاز مۇعالىمدەر، تاربيەشى - وقىتۋشىلار دايىندايتىن ارناۋلى ورتا جانە جوو - ىندا اتقارىلۋعا ءتيىس عىلىمي جۇمىستار مەن اينالىسىپ، ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەرى بايقالماي وتىر.
قوبداباي قابدىرازاق ۇلى (عالىم - جازۋشى)
You Might Also Like
-
«بالاپان» I كىشى توبىنىڭ ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
