InfoHub Logo

28-گۆاردياشى پانفيلوۆشىلار وزدەرىنىڭ قانىمەن وشپەس داڭققا يە بولدى. حالقىمىز ولار تۋرالى ولەڭ-جىر شىعاردى، اڭىز ەتەدى. ولاردىڭ ەسىمدەرى حالقىمىزدىڭ گيتلەرشىل باسقىنشىلارعا قارسى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاريحىندا ماڭگى ساقتالادى. ديۆيزيامىزدى قۇرۋشى يۆان ۆاسيليەۆيچ پانفيلوۆتىڭ ەسىمى ماڭگى وشپەيتىن جاۋىنگەرلىك داڭققا بولەنگەن. سوندىقتان دا پانفيلوۆشى ەرلەردى كورگەندە:

— ءسىز راسىمەن پانفيلوۆ ديۆيزياسىنانسىز با؟ — دەپ تاڭدانعان ادامداردى تالاي كەزدەستىرگەنىم بار.

— يا، — دەيدى پانفيلوۆشى. سول تاڭداندىرعان پانفيلوۆشى كادىمگى جاي ادام بولىپ شىعادى.

ول كەرەمەت باتىر ەمەس، اسقان الىپ ەمەس، ول، ءتىپتى، سوعىستان بۇرىن ارميادا بولماعان، تەك ءبىر كولحوزدا ادال ەڭبەك ەتكەن، فابريكادا نەمەسە زاۆودتا جۇمىس ىستەگەن، يا بولماسا ءبىر مەكەمەدە بۋحگالتەر بولىپ قىزمەت ەتكەن وزىمىزدەي ءبىر ادام بولىپ شىعادى. ارييە، بۇل بەيبىت سوۆەت ازاماتى سولدات شينەلىن كيىپ، قولىنا ۆينتوۆكا العاننان كەيىن دە بىردەن جاۋىنگەر بولا قويعان جوق.

وسىنداي ءار الۋان قاراپايىم ادامداردان گەنەرال پانفيلوۆ 2،5-3 ايدىڭ ىشىندە جاۋىنگەرلىك قۇراما جاساقتادى. ۆزۆود ەمەس نەمەسە روتا، پولك ەمەس، تۇتاس ءبىر ديۆيزيا قۇردى. بۇل — پانفيلوۆتىڭ زور ەڭبەگى. ول 8-گۆارديا ديۆيزياسىنىڭ قولىن جەڭىستەرگە جەتكىزدى.

پانفيلوۆ سوعىس ونەرىنىڭ كەمەڭگەرى ەدى. ول سوعىستىڭ ونەرى مەن ادىسىنە مەيلىنشە جەتىك، ۇرىستا باتىل، سوعىس عىلىمىندا جاڭالىق تاپقىش اقىل-وي يەسى ەدى. ول ۇرىستاردا دۇشپاننىڭ گەنەرالدارىنان باسىم ءتۇسىپ وتىردى، ولارعا ءوز دەگەنىن ىستەي ءبىلدى، جاۋدىڭ اسكەر ساپىنىڭ وسال جەرلەرىنە قاتتى ءتيىپ، وعان ءىستىڭ ءتۇيىنى شەشىلەتىن ۋچاسكەلەردە، ۇزىلدى-كەسىلدى كەزەڭدەردە قيراتا سوققى بەرە ءبىلدى.

ول ادامگەرشىلىگى كۇشتى، باسالقىلى گەنەرال بولدى، سولداتتى اسا قۇرمەتتەيتىن، ونىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن جوعارى باعالايتىن. يۆان ۆاسيليەۆيچ بارلىق ۇلتتى تەڭ كورەتىن. ول ءوز ۇلتىن — ورىس حالقىن شىن سۇيەتىن، ونىڭ ارداقتى داستۇرلەرىن جاقسى بىلەتىن، ماقتان ەتەتىن. وسى تۇرعىدان قاراپ، ول باسقا ۇلتتاردىڭ حالىقتارىن دا سونداي جاقسى كورىپ، قۇرمەتتەيتىن.

— ءوز ۇلتىن قادىرلەمەگەن، ماقتان ەتپەگەن ادام ناعىز جەكسۇرىن، مەكەنسىز، تۇراقسىز، بيشارا، — دەيتىن پانفيلوۆ. ال، ءبىزدىڭ 8-گۆارديا ديۆيزياسىندا ورىستار، قازاقتار، قىرعىزدار، ۋكرايندار، وزبەكتەر ءبىر انادان تۋعانداي قول ۇستاسىپ، جاۋعا قارسى سوعىستى.

Eگep مەن ءوزىمىزدىڭ گەنەرال تۋرالى جازا قالسام، وندا بۇل شىعارمامدى مىناداي تاراۋلارعا بولەر ەدىم: پاراساتتى گەنەرال، لوگيكالى گەنەرال، كەڭ تولعانىمدى گەنەرال، ءادىس-ايلالى گەنەرال، قاجىرلى گەنەرال، قايسار گەنەرال، ساسپايتىن سالقىنقاندى گەنەرال، قابىرعالى گەنەرال، كىشىپەيىلدى گەنەرال، دەگەنىنە جەتپەي تىنبايتىن گەنەرال.

پانفيلوۆ ءوزىنىڭ وفيسەرلەرىن تاكتيكادا يكەمدى بولۋعا ۇيرەتتى. بىلەگى جۋان، ءبىردى جىعاتىن سولدات بولۋدان گورى، اقىلىمەن مىڭدى جىعاتىن سولدات بولۋعا ۇيرەتتى.

كوماندير — اسكەردىڭ اقىل-ويى، ۇرىستىڭ، جەڭىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى. ول — اقىل-وي قىزمەتكەرى.

1941 جىلدىڭ كۇزىندە پانفيلوۆشىلار موسكۆانى ءتوسىن توسەپ قورعاۋعا شىقتى. ءبىر گۆاردەەس التى گيتلەرشىل بانديتقا قارسى تۇردى. جاۋدىڭ باسىم كۇشىنە قارسى بۇل ۇلى ۇرىسقا بۇكىل دۇنيەجۇزى نازارىن سالىپ وتىردى. بۇل ۇرىستا ءبىز جاۋدى جەڭىپ شىقتىق. سانىمىزبەن ەمەس، شەبەرلىگىمىزبەن جەڭدىك، ويتكەنى سوعىس ءادىسى جاعىنان ءبىزدىڭ كومانديرلەر باسىم بولدى. «بىلەگى جۋان ءبىردى جىعار» دەگەن قازاق ماقالى تەگىن ايتىلماعان.

مايموڭكەسىز، جەلدىرتپە ەمەس، قاراپايىم، ءبىراق ءوزىنىڭ شىندىعىمەن نازىك سەزىمىڭدى قوزعايتىن جاۋىنگەرلىك وتكىر ءسوز كومانديردىڭ كۇشتى قۇرالى بولۋ كەرەك. جاۋىنگەردى تاربيەلەۋدىڭ، باسقارۋدىڭ ءبىر كۇشتى قۇرالى — كومانديردىڭ ءوز باسىنىڭ ۇلگىلىلىگى. ونىڭ ۇلگىسى كورىك ءۇشىن ەمەس، ماقتان ءۇشىن ەمەس، تولىعىنان ىسكە پايدا كەلتىرەتىن، جاۋىنگەرگە دارىمدى ۇلگى بولۋ كەرەك.

كومانديردىڭ نەگىزگى مىندەتى — سولداتتى ەرجۇرەك ەتىپ تاربيەلەۋ، وعان سولدات ونەرىنىڭ تەحنيكاسىن، ۇرىس جۇرگىزۋ ونەرىن ۇيرەتۋ. ءبىزدىڭ گەنەرال ناق وسىنداي كومانديرلەردى تاربيەلەپ ءوسىردى.

سوعىس ونەرىنىڭ نەگىزىن مەڭگەرگەننەن كەيىن سوۆەتتىڭ بەيبىت ازاماتى جاۋىنگەر سولدات بولدى. ءبىراق، ول بۇرىنعىسىنشا قاراپايىم، سوعىسقا دەيىنگىسىندەي ەڭبەك سۇيگىش، كىشىپەيىلدى ادام بولىپ قالا بەردى. ول كىشكەنە قارا دومالاق ۇلىن نەمەسە قۇرالاي كوزدى بوبەك قىزىن بۇرىنعىسىنشا جانىنداي جاقسى كورەدى، ايەلىنە سىرىن ايتىپ حات جازادى، سۇيىسپەنشىلىك قۋانىشىنا ەرىپ، كۇن نۇرىنىڭ شۋاعىن سەزىپ وتىرادى. جىلايتىن دا كەزى بولادى. جاۋىنگەر جولداسىنىڭ دەنەسىن قابىرگە تۇسىرەردە ول كوز جاسىن بۋلاپ، جىلايدى. وزىنە شامادان تىس اۋىرلىق كەلگەندە ول ويلانادى، قايعىرادى. ول شارشايدى، ويتكەنى ونىڭ دا كەۋدەسىندە سوعاتىن بىزدىكىندەي جۇرەگى بار.

ول ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن، دۇنيەجۇزىندەگى بىردەن-بىر تاماشا ەرىكتى وتان — اناسىن، ءوزىنىڭ ەڭبەك ەتۋ، بىلىمگە جەتىلۋ، دەمالۋ پراۆوسىن ماقتان ەتەدى. ول قۇل ەمەس، مالاي ەمەس، ول ءوزىنىڭ ءومىرىن، ءوزىنىڭ باقىتىن، ءوزىنىڭ نامىسىن جانىمەن دە، قانىمەن دە قورعايدى. ول وزىمەن ۇلتتاس تۋىسقاندارىن ماقتان ەتەدى، ولاردى جانىنداي كورەدى.

بۇل — ەرىكتى سوۆەت ازاماتىنىڭ ءوز باسىنىڭ ماقتانىشى. ال، ءوز باسىنىڭ ماقتانىشى مەن ۇلت نامىسى ۇرىستا باتىرلىق، ەرلىك تۋعىزادى. «جانىم — ارىمنىڭ ساداعاسى»، «ولىمنەن ۇيات كۇشتى»، — دەيدى قازاق ماقالى.

سولدات — بىرەۋدىڭ ەرى، بىرەۋدىڭ اكەسى. نەمىس ونىڭ سەمياسىنا، باقىتىنا قاندى شەڭگەلىن سالدى. نەمىس ونىڭ ءوزىن دە ولتىرگىسى كەلدى. ال، ول ادامنىڭ ءومىر سۇرگىسى كەلەدى، ءولۋ ءۇشىن ەمەس، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ۇرىسقا شىعادى.

نەمىس، ءتىپتى، جاقىن جەردە تۇر، ءبىراق جاۋىنگەر ونى ءالى جۇزبە-جۇز كورگەن جوق. وندا ەكى ءتۇرلى سەزىم — قورقىنىش سەزىمى جانە ءوزىنىڭ بورىشىن اتقارۋ سەزىمى بار. قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ول جاۋمەن ولىسپەي بىتىسپەيتىن ۇرىسقا شىعادى. تاپ وسى جەردە وعان تەڭەۋ تابۋ قيىن. ەڭ جاۋىز اڭدار دا ونداي قىرقىسا المايدى. قورقىنىش سەزىمى جەڭسە — قورقاق بولعانىڭ، بورىشىڭدى اتقارۋ سەزىمى جەڭسە — باتىر بولعانىڭ. كوماندير جاۋىنگەرلەردىڭ جان سەزىمىن، جۇرەك سەزىمىن بايقاپ وتىراتىن بولۋ كەرەك. ول جاۋىنگەرلەردىڭ جان سەزىمى بەرىك بولماسا، ەڭ كۇشتى قامالداردىڭ دا ساقتاپ قالا المايتىنىن بىلەتىن بولۋ كەرەك.

دۇنيەدە قورىقپايتىن ادام بولمايدى. ەكى جارىم جىل بويىنا مايداندا مەن ءوزىم ونداي ادام كورگەن ەمەسپىن. ادام تۋا باتىر بولمايدى، باتىرلىق — جاۋىنگەرلىك تاربيەدەن پايدا بولادى. بۇل تاربيەنىڭ ءمانى جورىقتاعى جاۋىنگەرلىك ومىردە كەزدەسكەن قيىنشىلىقتار مەن اۋىرتپالىقتاردىڭ ءبارىن جەڭە بىلۋدە، جۇرەكتەگى قورقىنىش سەزىمىن جەڭە بىلۋدە.

ۇرىستاعى سولدات ۇنەمى ءوزىن ساقتاۋعا تىرىسادى، ءومىر ءسۇرۋ ءۇمىتى ونىڭ جۇرەك وتىن قاۋلاتادى. ءبىز ايتىپ جۇرگەن قاھارماندىق، ەرلىك ۇرىس مايدانىندا پايدا بولادى. جاۋ دەگەنىمىز — جەتى باستى جالماۋىز ەمەس، جاي ادام ەكەنىن، وق پەن نايزا ونىڭ دا دەنەسىن تەسىپ وتەتىنىن ءوز كوزىمەن كورگەندە، سولدات قورقىنىش سەزىمىن جەڭىپ، ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن جاۋىن ولتىرۋگە ۇمتىلادى. كەسكىلەسكەن ۇرىستا ءولىم تۋرالى وي بولمايدى، تەك بارلىق كەدەرگىنى جەڭەتىن، ومىرگە سۋساعان جىگەر بولادى.

«سوعىسا ءجۇرىپ ۇيرەن، ەسەيىپ، شىنىق. ولۋگە اسىقپا، سوعىسقا ۇيرەن»، — دەيتىن بىزگە يۆان ۆاسيليەۆيچ پانفيلوۆ. بۇل دانىشپاندىق قاعيدانى ءبىزدىڭ گۆاردەەستەر ءقازىر دە بەرىك ۇستايدى. ۇرىستا قازا تاپقانداردىڭ ورنىنا كەلگەن جاڭا جاۋىنگەرلەر وسى قاعيدا بويىنشا سوعىسۋعا ۇيرەنەدى. پانفيلوۆشى گۆاردەەستەر ۇرىستاردا ءوسىپ ەرجەتتى، سوعىستا شىن باتىرلىق مەكتەبىنەن ءوتىپ، شىنىقتى. ءبىز شىن ماحاببات پەن وشپەندىلىكتى سىناپ كوردىك. ءومىر ءۇشىن كۇرەستە ءبىز قورقىنىش سەزىمىن جەڭۋگە ۇيرەندىك.

ءبىزدىڭ ديۆيزيادا جاپپاي باتىرلىق كورسەتەتىن داڭقتى جاۋىنگەرلىك ءداستۇر پايدا بولدى. پانفيلوۆشى 28 گۆاردەەس ۆولوكولامسكى تاس جولى بويىندا جاۋدىڭ 50 تاجال ماشيناسىنا قارسى ۇرىسقا شىقتى — بۇل جاپپاي باتىرلىقتىڭ ايقىن ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى عانا. 11، 16، 20، 50، 100 پانفيلوۆشى، بۇكىل ديۆيزيا ماقتان ەتەرلىك جاۋىنگەرلىك داڭققا يە بولدى. پانفيلوۆشى جاۋىنگەرلەر ۇرىس مايدانىندا جاۋدى راقىمسىز قىرۋدا، ىستەگەن جاۋىزدىعى ءۇشىن ودان كەك الۋدا، قانعا قان، جانعا جان الۋدا.

مۇنداي جاۋىنگەر دۇشپاننىڭ زارەسىن الادى. ءبىراق پانفيلوۆشى — ءقازىر دە بۇرىنعىسىنداي ىزگى ادام. ءقازىر دە مايداننىڭ الدىڭعى شەبىندە، از عانا ۋاقىت تولاس بولعان كەزدەردە جولداستارىم جاڭا جىل الدىندا ايەلدەرىنە، انالارىنا، بالالارىنا قۇتتىقتاۋ حاتتار جازىپ، سالەم جولدايتىنىن مەن جاقسى بىلەمىن. وسى جاڭا جىلدىق حاتتارعا ولار وزدەرىنىڭ بارلىق جان سەزىمىن، وزدەرىنىڭ اسقان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن توگەدى.

ارداقتى جۇرتىم، تۋعان ەلىم! سىزدەردى 1944 جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋمەن قاتار، جاڭا جىلدا تىلەك دەگەندەيىن، شىن پەيىلىممەن، اق نيەتىممەن، بارلىق جاقسىلىق تىلەكتەستىگىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

بۇل جاڭا جىل مايداندا جۇرگەن ەل ەرلەرىن، حالىق ازاماتتارىن، اتا-بابامىزدىڭ ارۋاعى قولداپ، ەل نامىسى مەدەت بولىپ، قاندى بالاق فاشيستەردىڭ جانىن جاھاننامعا تاپسىرىپ، كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، دۇشپاندى جەڭگەن ۇلى مەرەكەلى جىل بولسىن.

بۇل جاڭا جىل مايدانداعى قازاقستان ەرلەرى امان-ەسەن، باتىرلىق كورسەتىپ، دۇشپاندى جەڭىپ، سوعىستى ءبىتىرىپ، ابىرويمەن ەلگە قايتىپ، اعايىن تۋىسقاندارمەن، جەگجات-جۇراعاتتارىمەن، ءۇي ىشىندەگى بالا-شاعالارىنىڭ ديدارىن قۋانىشپەن كورىسەتىن جىل بولسىن.

بۇل جىلى ەلىمىزگە، جەرىمىزگە بەيبىتشىلىك ورناپ، حالىق قۋانىشى قوينىنا سىيماي — ۇلكەن مەرەكە، توي بولسىن.

بۇل جىلى ەڭبەك مايدانىنداعى ەڭبەك ەرلەرىنىڭ تابىسى ۇلعايىپ، ءوندىرىس ءوسىپ، قالامىز گۇلدەنىپ، كولحوز وتارى مالعا تولىپ، قاپ-قامبالارىڭىز دانگە تولىپ، ادەبيەت، مادەنيەتىمىز كوسەگەسى كوگەرە گۇلدەنىپ — ەلگە تاماشا بايلىق بەرەكەلى جىل بولسىن.

بۇل جىلى سوعىس پەن ەڭبەك مايدانىنداعى ەل ەرلەرى انا ءسۇتىن اقتاپ، اتا جولىن قۋىپ، ۇلى مارشال كوسەمىمىز ءستاليننىڭ جول باسشىلىعىندا — ابىروي تابىسقا ۇنەمى نە بولىپ، ساۋ-سالامات، تار جول، تايعاق كەشۋدەن ءوتىپ، ومىرلەرى ۇزاق، داڭقى جەر جارىپ، اتاقتارى شىعا بەرسىن.

بۇل جىلى قانىشەر نەمىس ناعىلەتتەرى ەل مەن حالىقتىڭ، بۇكىل الەمنىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ، ولىمگە، وپاتقا دۋشار بولسىن.

7) III-1972 ج. «پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان «فرونتوۆيكي» دەگەن ماقالادا جەنيا يۆانوۆا باۋكەڭ بەرگەن سىيلىقتىڭ تەكستىن كەلتىرگەنىن باۋكەڭنىڭ وزىنە وقىپ بەردىم. باۋكەڭ جەنيانىڭ ومىرىنەن بىرنەشە ەپيزودتار كەلتىرىپ ايتىپ بەردى.

1) ا. بەك تۋرالى ءبىر كۇنى جەنيا (ول اۋەلى باۋكەڭنىڭ پولكىنا نەمىس تىلىنەن اۋدارماشى بولىپ، سوڭىرا ونى ديۆيزياعا چيستياكوۆ الىپتى) بەك نەپوريادوچنىي ادام دەپ رەنجىپتى. سەبەبىن باۋكەڭ سۇراسا، ايتپاپتى. باۋكەڭ بەكتى شاقىرىپ الىپ، قىستاعان سوڭ، ول «جەنيا، سەن قىزسىڭ با، ايەلسىڭ بە؟»، — دەپ سۇراپ ەدىم دەيدى. ءوزى شاماسى قىرىنداعان سياقتى. ول كەزدە ونىڭ جاسى ەلۋلەردە. جەنيا ونىڭ قىزىنان كىشى. وزىنە دە ولەردەي ۇرسىپ، ءبىر ايتا ونى (بەكتى) پولكتان قۋىپ جىبەردىم. ويتكەنى وعان دەيىن جەنيانىڭ اشۋ-ىزاسى باسىلسىن دەپ ويلادىم. شىنىن ايتۋ كەرەك، جەنيا مورالنىي جاعىنان وتە ۇستامدى، بىردە ءبىر وفيسەرمەن ىرجاڭداپ تۇرعانىن كورگەن ەمەسپىن.

ول الماتىداعى شەت تىلدەرى ينستيتۋتىندا ىستەپ جۇرگەندە سالپاڭ ەرىن جەڭگەڭە «ومىردە ەڭ كوپ ۇيرەنگەن، تاربيەلەنگەن كىسىم مومىش ۇلى» دەپ ايتقانى بار.

2) سوعىستىڭ ءبىر قاربالاس كەزىندە نەمىستەردى ءبىز قۋىپ الا الماي، نە نەمىستەر ءبىزدى قۋىپ الا الماي، تىرەسىپ تۇرعان كەزىمىز ەدى. نەمىستەردەن ءتىل اكەلۋگە جەنيانى جانە 4-5 جاۋىنگەردى جىبەردىم. ولار مىندەتىن ورىنداپ، نەمىستىڭ پەرەدوۆويدا جۇرگەن ءبىر مايورىن ۇستاپ اكەلدى. ماعان حابار بەرگەن سوڭ، تەكسەرىپ، سۇراۋعا كەلدىم، ءبىراق جەنيا جوق ەكەن. ءبىر كوماندير ول ءقازىر كەلەدى دەپ ەسكەرتتى. مايوردى جانىمداعى ورىندىققا وتىرعىزىپ، از-ماز بىلەتىن نەمىسشەممەن تىلدەسە باستادىم. پولكتاعى كومانديرلەرىمنىڭ ءبارى دە ورىندىقتارعا ورنالاسىپ وتىردى. وسى كەزدە جەنيا كىرىپ كەلدى دە، ماعان راپورت بەرىپ، ءجونىن بايانداي باستادى. راپورت بەرگەن سوڭ، اۋدارماشىلىق قىزمەتىنە كىرىستى. ءبىراق ول وتىراتىن ورىندىق جوق ەكەن، سونى تۇتقىن مايور سەزىپ قالىپ:

— مادام، مەنىڭ ورىندىعىما وتىرىڭىز، — دەپ ۇشىپ تۇرىپ، ورىندىعىن جەنياعا توستى. جەنيا وتىرىپ، مايور تۇرىپ قالعان سوڭ، الدا وتىرعان ءبىر كومانديرىمە ايقاي سالىپ، ورىندىعىن مايورعا بەرگىزدىم دە، جەنياعا:

— ەكى قۇلاعىڭدى تاس بەكىتىپ وتىر، مەن مايورعا ۇرسامىن، — دەپ بۇيىردىم. جەنيا قىزارىپ كەتتى دە، بۇيرىعىمدى ورىندادى. مەن وسى كەزدە كومانديرلەرىمنىڭ ءبارىنىڭ جەر جەبىرىنە جەتە ۇرسىپ، بالاعاتتاپ، «وڭكەي نادان نەمەلەر!» دەپ كەيىدىم. ءبارىمىزدى تۇتقىن مايور جەرگە قاراتىپ كەتكەنىن سەزبەيسىڭدەر دەپ بارا سابادىم.

سوڭىرا تۇتقىندى سۇراپ بولعان سوڭ، وسى ەپيزودتى گەنەرال چيستياكوۆقا ايتىپ ەم، ول ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ: «وي، ءيتتىڭ بالاسى-اي، سەندەردى ۇياتقا قالدىرعان ەكەن»، — دەدى.

* * *

1941 جىلعى 26 نويابر كۇنى مارشال ك.ك.روكوسسوۆسكيي مەنى پولك كومانديرى ەتىپ تاعايىندادى. وندا مەنىڭ جاسىم 30-دا ەدى. اسكەري دارەجەم اعا لەيتەنانت بولاتىن. ول كەزدە پارتيا قاتارىندا جوقپىن. پولك كومانديرى بولۋ دەيتىن وڭاي ەمەس. مەن ودان بۇرىن باتالون كومانديرى بولاتىنمىن. بەس رەت قورشاۋدى بۇزىپ شىققام. سونى مارقۇم گەنەرال يۆان ۆاسيليەۆيچ پانفيلوۆ روكوسسوۆسكييگە جەتكىزگەن ەكەن. مارشال روكوسسوۆسكييدىڭ ماعان سەنگەندىگىنىڭ توركىنى سوندا جاتىر ەدى. پارتيا قاتارىندا جوق اعا لەيتەنانتتى پولك كومانديرى ەتىپ تاعايىنداۋ — ۇلكەن سەنىم. ال، پولك شتابىنىڭ باستىعى پودپولكوۆنيك سوروكين ەكەن. اعا لەيتەنانت پەن پودپولكوۆنيكتىڭ ايىرماسى جەر مەن كوكتەي. پولك كوميسسارى — باتالوندىق اعا كوميسسار پەتر ۆاسيليەۆيچ لوگۆينەنكو. باتالون كومانديرلەرىنىڭ اسكەري دارەجەسى مايورلار. پولكتى قابىلداۋعا كەلدىم. پولك شتابى ترۋسوۆو دەريەۆنياسىندا ەكەن. مەنىڭ شتابقا كىرگەنىمە ءبىر ساعات بولعان جوق، كۇتپەگەن جەردەن نەمىستەر ترۋسوۆوعا شابۋىل جاسادى. مەن قاتتى ساستىم. نەمىستەردىڭ كۇشى مول. قارسىلاسۋعا شامام جوعىن سەزدىم. شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدىم. شەگىنۋ — وڭاي ەمەس. شەگىنۋدەن شىعۋ ءۇشىن توسقاۋىل كەرەك.

— كوميسسار، ءسىزدىڭ قاراماعىڭىزعا ءبىر روتا قالدىرامىن. مەن پولكتى الىپ شىعۋىم كەرەك. ءسىز توسقاۋىل بولاسىز، — دەدىم. كوميسسار لوگۆينەنكو:

— تۇسىنىكتى، كوماندير جولداس، — دەدى ماعان.

جاسىراتىن ەش نارسەسى جوق، بىت-شىتىمىز شىعىپ قاشىپ بارا جاتىرمىز. وبالى نە كەرەك، كوميسسار ءبىر روتامەن سىرەسىپ تۇرىپ الىپ، توسقاۋىلعا توقتاۋ بولىپ، نەمىستەردى العا جىبەرمەپتى. بۇل دا وڭاي نارسە ەمەس. سوكولوۆو دەيتىن قىستاققا جەتتىم. سوعان بارىپ قورعانىس ۇيىمداستىردىم. ەسىمىزدى زوردان جيناپ الدىق. لوگۆينەنكو روتانىڭ قالعاندارىمەن قايتىپ كەلدى. كۇشتىڭ اتى — كۇش. نەمىستەر تىقسىرتىپ كەلە جاتىر. ءبىز دە بەدىرەيىپ، قارسىلاسىپ تۇرىپ الدىق. پولكىمدە التى زەڭبىرەگىم بار ەدى. سولاردى العى شەپكە قويدىم. نەمىستەر سەگىز تانكپەن كەلە جاتىر. زەڭبىرەكتەر اتا باستادى. نەمىستەردىڭ دە تانكىندە زەڭبىرەگى بار. سارت-سۇرت اتىپ، التى زەڭبىرەگىمنىڭ بەسەۋىنىڭ تاس-تالقانىن شىعاردى. ءبىر عانا زەڭبىرەك قالدى. شىداي الماستان قالعان زەڭبىرەكتىڭ قاسىنا جۇگىرىپ باردىم. سويتسەم ەڭگەزەردەي، قاپ-قارا قىرعىز ەكەن كومانديرى. دارەجەسى — ستارشينا.

— ات! — دەپ ايقاي سالدىم.

— اتىپ جاتىرمىز عوي، كوماندير جولداس، — دەدى.

سوعىستا ءساتتى، ءساتسىز نارسە بولادى. اتقان وعىڭ اركىمگە تيە بەرمەيدى. سول جولى (الگى قىرعىز جىگىتىنىڭ فاميلياسى توقتاعۇلوۆ، اتى ساتىبالدى ەكەن) ونىڭ زەڭبىرەگىنىڭ ءساتى ءتۇستى. ءار اتقان سناريادى دالاعا كەتكەن جوق. سەگىز تانكتىڭ بەسەۋىن قيراتتى. نەمىستەرگە جان كەرەك. قالعان ءۇش تانكى شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى...

30 نويابر كۇنى كريۋكوۆوعا شەگىنىپ قايتتىق. ول موسكۆادان وتىز-اق كيلومەتر جەردە. موسكۆانىڭ ىرگەسى دىرىلدەپ، قالتىراپ تۇرعان كەزى ەدى. كريۋكوۆودا التى كۇن سوعىستىق. قولما-قول كريۋكوۆونى بىرەسە نەمىستەر بىزدەن تارتىپ الادى نەمەسە بىزدەر نەمىستەردەن تارتىپ الامىز...

مەن سوعىس كەزىندە باتالون كومانديرى دە، پولك كومانديرى دە، ديۆيزيا كومانديرى دە بولعانداردىڭ بىرەۋىمىن. ءبىراق تا ۇلكەن دارەجەمە قاراماستان (ول كەزدە جاس ەدىم عوي) سولداتتارمەن قاتار جۇرگەن كومانديردىڭ ءبىرى بولدىم. ءار ۋاقىتتا الدىڭعى شەپتە جۇرگەندەردىڭ بىرەۋى بولاتىنمىن. نەمىستەر ءبىزدى كريۋكوۆودان قۋىپ شىقتى. ەسىمىزدى جيناپ العاننان كەيىن، ءبىز كۇش جيناپ، تاعى دا قارسى شابۋىلعا شىقتىق. «وتان ءۇشىن، ستالين ءۇشىن!» دەپ، ايقايلاپ، ۇران سالىپ بارا جاتىرمىز.

مەن دە الدىڭعى شەپتىڭ قاتارىندا جۇگىرىپ بارا جاتىرمىن، نەمىستەردىڭ بىرنەشە مينومەتتەرى ءبىزدى اتقىلاي باستادى. سول ءبىر شاقتا مينانىڭ جاڭقاسى مەنىڭ الدىمدا كەتىپ بارا جاتقان اسكەريدىڭ قولىنا ءتيىپ، بىلەگىنەن جۇلىپ كەتىپتى دە، ونىڭ قولى ەكى-اق ەلى تەرىگە ءىلىنىپ قالىپتى. مەنىڭ كوزىمشە جاڭاعى اسكەري تەرىگە ءىلىنىپ تۇرعان قولىن جۇلىپ الىپ، قارعا لاقتىرىپ جىبەردى. سونى كورگەن مەن ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم.

— «اتاڭنىڭ، گورى قوقي!» — دەپ مىلتىعىن وقتاپ الىپ، سەرمەپ اتىپ، العا تۇرا جۇگىردى. سوعىس زاڭى بويىنشا ول اۋىر جارالانعاننان كەيىن شەتكە شىعىپ تۇرىپ قالۋى كەرەك ەدى، ءبىراق ول ويتپەدى. ول قايتا ىزالانىپ-ورشەلەنىپ العا جۇگىرىپ بارادى. مەن تاعى تاڭ قالدىم. مەن ونى قۋىپ جەتىپ، تۇرىنە قاراسام، الگى جاۋىنگەر — باياعى ستارشينا توقتاعۇلوۆ ساتىبالدى ەكەن.

مەن سوعىستا قورقاقتىقتى دا، باتىرلىقتى دا كوپ كورگەن كىسىلەردىڭ بىرەۋىمىن، «شىن الاتاۋدىڭ سۇڭقارى ەكەنسىڭ عوي!» دەپ ەردىڭ ەرلىگى الدىندا جۇرەگىم مەن باسىمدى ءيدىم.

---