InfoHub Logo

ساتبايەۆ قالاسى
"№14 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ" كمم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
عابدىساتتار مەرۋەرت عابدۋلمالىك قىزى

ءاربىر ۇستاز ءوز وقۋشىسىنىڭ نەنى وقۋ كەرەكتىگىن، قالاي وقۋ كەرەكتىگىن انىقتاي الادى. مىسالى وقۋشىعا تەك قانا بەلگىلى ءبىر ءبىلىمدى ۇيرەتۋگە بولادى. ءبىراق ول جەتكىلىكسىز، ءبىز وسىلاردى پايدالانا وتىرىپ، ونى ويلانۋعا، سارالاۋعا، تالداۋعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. بۇل داعدىلار بولاشاقتاعى ۇلكەن ومىردە نىق قادام باسۋعا زور كومەگىن تيگىزەدى. بۇل رەتتە ءمۇعالىمنىڭ مىندەتىنە وقۋشىعا نەعۇرلىم كوبىرەك ءبىلىم بەرۋ ەمەس، ونى وقۋشىنىڭ ءوزى جيناقتاي الۋىنا ىقپال جاساۋ كىرەدى. مەن ءوزىمنىڭ الداعى جۇمىسىمدا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن دامىتۋدا ديالوگتىك وقىتۋدى نەعۇرلىم كوبىرەك قولدانۋدى ماقسات ەتتىم. سەبەبى ول، وقۋشىلاردىڭ ويلارىن ناقتى جۇيەلەۋگە، لوگيكالىق قابىلەتتەرىن دامۋىنا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. ديلوگتىك وقىتۋ سىندارلى وقۋ تەورياسىنىڭ وقۋشىنىوقۋ ۇدەرىسىنىڭ بەلسەندى توپ وكىلى رەتىندە قابىلداۋىنا تۇرتكى بولاتىن قۇرالى. بۇل وقىتۋ تۇرىندە وقۋشىلاردا دارالىق قالىپتاسادى. ديلوگتىك وقىتۋ بارلىق ساباقتا قولدانىلادى ءارى بەلسەندى وي ايتۋدىڭ، جۇمىس ءتۇرىنىڭ نەگىزى بولادى. 

وسى ءادىستى ءوز ساباعىمدا قولدانا وتىرىپ، مەن ءوز وقۋشىلارمدى جاڭا قىرىنان تاني باستادىم. ولاردىڭ ساباققا دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرگەندىگىن اڭعاردىم. ديالوگتىك وقىتۋ ماعان ءوز وقۋشىلارىمنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ قانداي ساتىدا تۇرعانىن، ونى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەتتىگىن انىقتاۋعا كومەگىن تيگىزدى. ديالوگتىك وقىتۋدى ەنگىزۋدە كەزدەسكەن قيىندىقتارىم مەنى كەلەشەكتە مىنالاردى ويلانۋىما سەپتىگىن تيگىزدى: ساباقتا، توپتىق تالقىلاۋدا وقۋشىلاردىڭ ءبىر ماملەگە كەلمەي، ۋاقىتتى ۇنەمدەمەي تاپسىرمادا قينالۋى ولاردىڭ جىلدام تەز ويلانىپ، ءوز ويىن ورتاعا سارالاپ دۇرىس جەتكىزە الماۋىنان دەگەن شەشىمدى قابىلداۋعا. سوندىقتان مەن، وقۋشىلاردىڭ ويلانۋىنا ىقپال جاسايتىن ادىس-تاسىلدەردى كوبىرەك كىرىكتىرۋ قاجەتتىگىن بايقادىم. 

الەكساندردىڭ  (2001، 2008) ديالوگتىك وقىتۋىنا سايكەس، سىنىپتىڭ قولدانبالى زەرتتەۋىن زەردەلەر بولساق، ول ديالەكتيكالىق جانە ديالوگتىك پەداگوگيكا تۇرعىسىنان وقۋشىلاردىڭ وي\پىكىرلەرى نازارعا بولماشى عانا الىناتىن سىنىپتاعى قارىم-قاتىناستىڭ ءداستۇرلى مودەلىنە كۇمانمەن قارايدى. بۇدان كەلىپ ديالوگتىك وقىتۋدى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋادى. وسى ماقساتتا كەلەسى تاپسىرما ديلوگكە ارنالادى.  
«ز وقۋشىمەن كەڭەس» ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس جاسايدى. بۇل تاپسىرمادا وقۋشىلار ا، ۆ، س دەپ ءۇش وقۋشىعا ءبولىنىپ تاقىرىپ بويىنشا ديالوگ قۇراستىردى. بۇل تاپسىرمادا ءبىر ا وقۋشى سۇراق قويۋشى، ۆ وقۋشى جاۋاپ بەرۋشى، س وقۋشى وسى ەكى وقۋشىنىڭ ديالوگىن اۆتور ورىندىعىنا شىعىپ وقىپ شىعۋشى. اۆتور ورىندىعىندا وتىرعان وقۋشىلار وزدەرىنىڭ توبىنداعى ەكى وقۋشىنىڭ يتاقىرىپ شەڭبەرىندەگى سويلەسكەن ديالوگىن وقىپ، تانىستىردى. مۇندا وقۋشىلاردىڭ كوبى تەك وقىپ شىعۋمەن شەكتەلسە، تالانتتى وقۋشىلار «مەن ءوز توبىمداعى ا وقۋشى مەن ۆ وقۋشىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداي وتىرىپ» دەپ ديالوگتى ەرەكشە ءبىر ۇتقىرلىقپەن جەتكىزە بىلەدى. بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋ كەزىندە مەن سىنىپتا ءالى دە بولسا زەرتتەۋشىلىك اڭگىمەنىڭ  قالىپتاسپاعانىن بايقادىم (بارنس،1976 پەن مەرسەر، 2000). وقۋشىلار تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا بولجام ۇسىنىپ، تالداۋ جاساي المايتىندىعى كورىنىس تاپتى.

ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن ورىس سىنىپتارىنداعى قازاق تىلىندە ساباق بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ نەگىزگى سويلەۋ تىلدەرى ورتا  بۋىندا ياعني 5-6-7-سىنىپتاردا قالىپتاسىپ نەگىز قالاناتىنىن بايقادىم. سول سەبەپتەن وسى سىنىپتارعا بايلانىستى ديالوگ ۇلگىلەرىن جيناقتاپ، ونى قولدانىسقا الۋدى باستى ماقسات ەتىپ الدىم. 

جاڭا ادىس-تاسىلدەردى ساباقتا قولدانۋ، ءبىر-بىرىن وقىتۋ، ءوزارا باعالاۋ، جۇپتىق، توپتىق جۇمىستار وقۋ ساپاسىن ارتتىرۋدا جاقسى ناتيجە بەرەتىندىگىن ءتۇسىندىم. مۇندا وقۋشىلار وقۋ پرسەسىنىڭ ماڭىزدى بولشەگى بولادى. جۇپتىق، توپتىق جۇمىستار وقۋشىلاردى بىر-بىرىنە جاقىنداستىرادى، وقۋشىلار بۇل جۇمىستاردا جەك دارالانباي بىرىگىپ جۇمىس اتقارادى. كوپ جاعدايدا ولار ءبىر-بىرىنىڭ تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، ولار ءوزىنىڭ ءبىلىم الۋىمەن قاتار قۇرداستارىنىڭ جوعارى قاراي ورلەۋىنە دە جاۋپتى بولادى.

الداعى جۇمىستا دا اتالعان تاقىرىپتى دامىتا وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ تىلدرەىن ءبىرشاما ىلگەرىلەۋىنە قول جەتكىزە الامىن دەپ ويلايمىن.

---