بوي سەرگىتۋ جاتتىعۋلارى
بوي سەرگىتۋ جاتتىعۋلارى
بالا، بالا بالاقان،
كانە قايسى الاقان.
ساۋساقتارىن ءايبات،
بىلاي - بىلاي وينات.
توپ - توپ باسايىق
قاعازدان گۇل جاسايىق.
جاسا - جاسا التىن كۇن.
جاسا - جاسا جارقىن كۇن.
جازا، جازا قولىمىز
تالىپ كەتتى - اۋ كوزىمىز
ءبىر، ەكى، ءۇش
بويعا جيناپ كۇش
جالقاۋلىقتى تاستايىق
جاڭا ساباق باستايىق.
تىك تۇرام دا
قوس قولمەن
تايانامىن ءبۇيىردى.
توپىلداتىپ اياقتى
شاپالاقتاپ قولىمدى
ەكى جاققا جايامىن
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ
ورنىمدى مەن تابامىن.
شارشاساڭدار بالالار،
قولدارىڭدى سوزىڭدار
ساۋساقتارمەن ويناڭدار
قولدارىڭدى سەرمەڭدەر
دەنەلەرىڭ شىنىقسىن
سانالارىڭ تىنىقسىن.
► قۋانامىن مەن دە، (ءوزىن كورسەتەدى)
قۋاناسىڭ سەن دە، (جانىنداعى دوسىن كورسەتەدى)
► مەكتەبىڭ مىناۋ – سىنىبىڭ، (قولدارىن ەكى جاققا جايادى)
وسىندا ون جىل تۇراسىڭ، (ون ساۋساعىن كورسەتەدى)
تارىداي بوپ كىرەسىڭ، (ورىندارىنا وتىرادى)
تاۋداي بولىپ شىعاسىڭ، (قولدارىن جوعارى كوتەرىپ، ورىندارىنان تۇرادى).
► ارمىسىڭ، سۇلۋ كۇن! (كۇنگە قاراپ باس يەدى)
ارمىسىڭ، اشىق اسپان! (اسپانعا قاراپ باس يەدى)
قايىرلى كۇن، بارشاعا! (قۇشاقتارىن جايادى)
► «كولەڭكە»
ءمۇعالىم:
- كولبەڭ - كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم.
قۇمىرسقا قالاي جۇرەدى؟
كورسەتشى مەنىڭ كولەڭكەم.
(وقۋشىلار قيمىلمەن قۇمىرسقانىڭ ءجۇرىسىن كورسەتەدى)
ءمۇعالىم:
- كولبەڭ - كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم.
قۇستار قالاي ۇشادى؟
كورسەتشى، مەنىڭ كولەڭكەم.
(وقۋشىلار قيمىلمەن قۇستاردىڭ ۇشۋىن كورسەتەدى، باسقا دا جان - جانۋار، جاندىكتەردى قوسۋ مۇعالىمگە بايلانىستى)
► ءبىر، ەكى، ءۇش (اياقتارىن كەزەك - كەزەك كوتەرىپ، تۇسىرەدى)
بويعا جيناپ كۇش، (قولدارىن جوعارى تىك كوتەرىپ، يىق تۇسىنان بۇگەدى)
ءبىر، ەكى، ءۇش (اياقتارىن كەزەك - كەزەك كوتەرىپ، تۇسىرەدى)
قانات قاعىپ ۇش! (قولدارىمەن قۇسشا قانات قاعادى)
► «كوڭىل كۇيىمدى تاپ»
ءمۇعالىم ءار ءتۇرلى كوڭىل كۇيدى بىلدىرەتىن سوزدەر جازىلعان كەسپە قاعازداردى ۇستەل ۇستىنە جازۋى كورىنبەيتىندەي ەتىپ جايىپ قويادى. بالالار كەزەگىمەن شىعىپ كەسپە قاعازداردىڭ بىرەۋىن تاڭدايدى. كەسپە قاعازدا جازىلعان ءسوزدى ءمۇعالىم بالانىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ ايتادى. بالا سول كوڭىل كۇيدى تەك قيمىلمەن عانا كورسەتەدى. بالالار ونىڭ قانداي كوڭىل كۇيدى كورسەتكەنىن تابۋى ءتيىس.
كەسپە قاعازعا جازىلاتىن كوڭىل كۇي قيمىلدارىنىڭ ۇلگىسى: كۇلىمدەۋ، جىميۋ، كۇلۋ، قۋانعاننان سەكىرۋ، باس بارماعىمەن «ءبارى جاقسى» دەپ كورسەتۋ، قۋانعاننان بيلەۋ، ارقادان قاعۋ، باسىنان سيپاۋ جانە ت. ب.
► «مەن جاقسى وقۋشىمىن»
بالالار، سەندەردىڭ جاقسى وقۋشى بولعاندارىڭدى قالايدى. ول ءۇشىن سەندەر «مەن جاقسى وقۋشىمىن» دەگەن جازۋى بار القانى كەزەگىمەن تاعىپ تۇرىپ نە سەبەپتى جاقسى وقۋشى ەكەندەرىڭدى ايتىپ شىعىڭدار.
مىسالى:
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى ساباققا كەشىكپەيمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى تازالىقتى سۇيەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى وقۋ - قۇرالدارىمدى تازا ۇستايمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن: ويتكەنى، دوستارىمدى جاقسى كورەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى، دوستارىما كومەكتەسەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى، ۇلكەندەردى سىيلايمىن جانە ت. ب.
وسىلايشا ءار وقۋشى ءوز ويىن جالعاستىرىپ ايتادى.
► «داۋىستا، داۋىسىڭنان تانيمىن».
ءمۇعالىم ورتاعا ءبىر وقۋشىنى شىعارىپ، ونىڭ كوزىن تاڭادى. قالعان وقۋشىلار ونى قورشاي دوڭگەلەنە تۇرادى. كوزى تاڭۋلى ورتاداعى وقۋشىنى سول تۇرعان ورنىندا اينالدىرادى. شەڭبەردە تۇرعان كەز كەلگەن وقۋشىنى ونىڭ قاسىنا اپارادى. ول وقۋشى داۋىسىن وزگەرتىپ جاقسى، جىلى سوزدەر ايتادى. كوزى تاڭۋلى تۇرعان بالا داۋىسىنان وقۋشىنى كىم ەكەنىن تانىپ، اتىن اتاۋى كەرەك. جاڭىلسا ءان، ولەڭ ايتادى جانە ت. ب. ورتاداعى ويىنشى اۋىسادى. وسىلايشا ويىن جالعاسا بەرەدى.
► «مەن قانداي بالامىن»
تاقتاعا كۇن تارىزدەس دوڭگەلەك سارى قاعاز ىلىنەدى. قاعازدىڭ ورتاسىنا «مەن» دەگەن ءسوز جازىلادى. الدىن الا وقۋشىلار سانىنا سايكەس قاعازدان جاسالعان كۇننىڭ شۋاعى تارىزدەس سارى جولاقتار بالالارعا تاراتىلادى. ءار بالا دوسىنىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرىن ايتىپ، «شۋاقتى» تاقتاعا كەزەكپەن ءىلىپ وتىرادى. تاقتادا جاقسى قۇندىلىقتارعا تولى ۇلكەن ءقۇن قۇراستىرىلادى.
«سىپايى ءسوزدى قايدا، قالاي قولدانامىن؟»
ءمۇعالىم نەمەسە بالالار كەزەگىمەن ءبىر سىپايى ءسوزدى اتاعاندا، ول ءسوزدىڭ قايدا، قالاي قولداناتىنىن ءبارى بىرىگىپ انىقتايدى.
مىسالى: «رۇقسات ەتىڭىز» دەگەن ءسوز بويىنشا بەرىلەتىن جاۋاپ مىناداي بولۋى مۇمكىن: بولمە ىشىندە وتىرعان ۋاقىتتا سىرتقا شىعۋ كەرەك بولسا: «سىرتقا شىعىپ كەلۋگە رۇقسات پا؟» دەپ قولدانامىن.
ويىن - تاپسىرما وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
«كومەكتەسە بىلەيىك»
بالالار شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى. ويىننىڭ شارتى بويىنشا ءمۇعالىم دوپتى قاعىپ العان بالا ءوزىنىڭ بەرەتىن كومەگى تۋرالى ايتۋى قاجەتتىگىن تۇسىندىرەدى. ءمۇعالىم ءوز تاراپىنان كورسەتىلەتىن «كومەك» تۋرالى (مەن سەندەرگە وقۋعا كومەكتەسەمىن) ايتىپ بالاعا دوپتى لاقتىرادى. دوپتى قاعىپ العان بالا ءوز تاراپىنان كورسەتىلەتىن كومەك تۋرالى ايتىپ،(مەن اناما ءۇي جيناۋعا كومەكتەسەمىن؛ مەن دوسىمنىڭ كوڭىلسىز ساتىندە جاقسى سوزدەر ايتىپ، ونى قۋانتامىن. مەن سىنىپتا قاعازداردى جيناۋعا كومەكتەسەمىن. مەن مۇعالىمگە تاقتانى سۇرتۋگە كومەكتەسەمىن: مەن دوسىما ەسەپتىڭ شىعارۋ جولدارىن كورسەتتىم. مەن ساۋلەگە ولەڭ جاتتاۋعا كومەكتەستىم. مەن ىنىمە اقىل ايتتىم جانە ت. ب) كەلەسى بالاعا دوپتى لاقتىرادى. بارلىق بالا ايتىپ بىتكەنشە، ويىن وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
جيناقتاۋشى: حايرۋللينا ا. ءا.
بوي سەرگىتۋ جاتتىعۋلارى جۇكتەۋ
بالا، بالا بالاقان،
كانە قايسى الاقان.
ساۋساقتارىن ءايبات،
بىلاي - بىلاي وينات.
توپ - توپ باسايىق
قاعازدان گۇل جاسايىق.
جاسا - جاسا التىن كۇن.
جاسا - جاسا جارقىن كۇن.
جازا، جازا قولىمىز
تالىپ كەتتى - اۋ كوزىمىز
ءبىر، ەكى، ءۇش
بويعا جيناپ كۇش
جالقاۋلىقتى تاستايىق
جاڭا ساباق باستايىق.
تىك تۇرام دا
قوس قولمەن
تايانامىن ءبۇيىردى.
توپىلداتىپ اياقتى
شاپالاقتاپ قولىمدى
ەكى جاققا جايامىن
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ
ورنىمدى مەن تابامىن.
شارشاساڭدار بالالار،
قولدارىڭدى سوزىڭدار
ساۋساقتارمەن ويناڭدار
قولدارىڭدى سەرمەڭدەر
دەنەلەرىڭ شىنىقسىن
سانالارىڭ تىنىقسىن.
► قۋانامىن مەن دە، (ءوزىن كورسەتەدى)
قۋاناسىڭ سەن دە، (جانىنداعى دوسىن كورسەتەدى)
► مەكتەبىڭ مىناۋ – سىنىبىڭ، (قولدارىن ەكى جاققا جايادى)
وسىندا ون جىل تۇراسىڭ، (ون ساۋساعىن كورسەتەدى)
تارىداي بوپ كىرەسىڭ، (ورىندارىنا وتىرادى)
تاۋداي بولىپ شىعاسىڭ، (قولدارىن جوعارى كوتەرىپ، ورىندارىنان تۇرادى).
► ارمىسىڭ، سۇلۋ كۇن! (كۇنگە قاراپ باس يەدى)
ارمىسىڭ، اشىق اسپان! (اسپانعا قاراپ باس يەدى)
قايىرلى كۇن، بارشاعا! (قۇشاقتارىن جايادى)
► «كولەڭكە»
ءمۇعالىم:
- كولبەڭ - كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم.
قۇمىرسقا قالاي جۇرەدى؟
كورسەتشى مەنىڭ كولەڭكەم.
(وقۋشىلار قيمىلمەن قۇمىرسقانىڭ ءجۇرىسىن كورسەتەدى)
ءمۇعالىم:
- كولبەڭ - كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم.
قۇستار قالاي ۇشادى؟
كورسەتشى، مەنىڭ كولەڭكەم.
(وقۋشىلار قيمىلمەن قۇستاردىڭ ۇشۋىن كورسەتەدى، باسقا دا جان - جانۋار، جاندىكتەردى قوسۋ مۇعالىمگە بايلانىستى)
► ءبىر، ەكى، ءۇش (اياقتارىن كەزەك - كەزەك كوتەرىپ، تۇسىرەدى)
بويعا جيناپ كۇش، (قولدارىن جوعارى تىك كوتەرىپ، يىق تۇسىنان بۇگەدى)
ءبىر، ەكى، ءۇش (اياقتارىن كەزەك - كەزەك كوتەرىپ، تۇسىرەدى)
قانات قاعىپ ۇش! (قولدارىمەن قۇسشا قانات قاعادى)
► «كوڭىل كۇيىمدى تاپ»
ءمۇعالىم ءار ءتۇرلى كوڭىل كۇيدى بىلدىرەتىن سوزدەر جازىلعان كەسپە قاعازداردى ۇستەل ۇستىنە جازۋى كورىنبەيتىندەي ەتىپ جايىپ قويادى. بالالار كەزەگىمەن شىعىپ كەسپە قاعازداردىڭ بىرەۋىن تاڭدايدى. كەسپە قاعازدا جازىلعان ءسوزدى ءمۇعالىم بالانىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ ايتادى. بالا سول كوڭىل كۇيدى تەك قيمىلمەن عانا كورسەتەدى. بالالار ونىڭ قانداي كوڭىل كۇيدى كورسەتكەنىن تابۋى ءتيىس.
كەسپە قاعازعا جازىلاتىن كوڭىل كۇي قيمىلدارىنىڭ ۇلگىسى: كۇلىمدەۋ، جىميۋ، كۇلۋ، قۋانعاننان سەكىرۋ، باس بارماعىمەن «ءبارى جاقسى» دەپ كورسەتۋ، قۋانعاننان بيلەۋ، ارقادان قاعۋ، باسىنان سيپاۋ جانە ت. ب.
► «مەن جاقسى وقۋشىمىن»
بالالار، سەندەردىڭ جاقسى وقۋشى بولعاندارىڭدى قالايدى. ول ءۇشىن سەندەر «مەن جاقسى وقۋشىمىن» دەگەن جازۋى بار القانى كەزەگىمەن تاعىپ تۇرىپ نە سەبەپتى جاقسى وقۋشى ەكەندەرىڭدى ايتىپ شىعىڭدار.
مىسالى:
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى ساباققا كەشىكپەيمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى تازالىقتى سۇيەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى وقۋ - قۇرالدارىمدى تازا ۇستايمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن: ويتكەنى، دوستارىمدى جاقسى كورەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى، دوستارىما كومەكتەسەمىن.
- مەن جاقسى وقۋشىمىن، ويتكەنى، ۇلكەندەردى سىيلايمىن جانە ت. ب.
وسىلايشا ءار وقۋشى ءوز ويىن جالعاستىرىپ ايتادى.
► «داۋىستا، داۋىسىڭنان تانيمىن».
ءمۇعالىم ورتاعا ءبىر وقۋشىنى شىعارىپ، ونىڭ كوزىن تاڭادى. قالعان وقۋشىلار ونى قورشاي دوڭگەلەنە تۇرادى. كوزى تاڭۋلى ورتاداعى وقۋشىنى سول تۇرعان ورنىندا اينالدىرادى. شەڭبەردە تۇرعان كەز كەلگەن وقۋشىنى ونىڭ قاسىنا اپارادى. ول وقۋشى داۋىسىن وزگەرتىپ جاقسى، جىلى سوزدەر ايتادى. كوزى تاڭۋلى تۇرعان بالا داۋىسىنان وقۋشىنى كىم ەكەنىن تانىپ، اتىن اتاۋى كەرەك. جاڭىلسا ءان، ولەڭ ايتادى جانە ت. ب. ورتاداعى ويىنشى اۋىسادى. وسىلايشا ويىن جالعاسا بەرەدى.
► «مەن قانداي بالامىن»
تاقتاعا كۇن تارىزدەس دوڭگەلەك سارى قاعاز ىلىنەدى. قاعازدىڭ ورتاسىنا «مەن» دەگەن ءسوز جازىلادى. الدىن الا وقۋشىلار سانىنا سايكەس قاعازدان جاسالعان كۇننىڭ شۋاعى تارىزدەس سارى جولاقتار بالالارعا تاراتىلادى. ءار بالا دوسىنىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرىن ايتىپ، «شۋاقتى» تاقتاعا كەزەكپەن ءىلىپ وتىرادى. تاقتادا جاقسى قۇندىلىقتارعا تولى ۇلكەن ءقۇن قۇراستىرىلادى.
«سىپايى ءسوزدى قايدا، قالاي قولدانامىن؟»
ءمۇعالىم نەمەسە بالالار كەزەگىمەن ءبىر سىپايى ءسوزدى اتاعاندا، ول ءسوزدىڭ قايدا، قالاي قولداناتىنىن ءبارى بىرىگىپ انىقتايدى.
مىسالى: «رۇقسات ەتىڭىز» دەگەن ءسوز بويىنشا بەرىلەتىن جاۋاپ مىناداي بولۋى مۇمكىن: بولمە ىشىندە وتىرعان ۋاقىتتا سىرتقا شىعۋ كەرەك بولسا: «سىرتقا شىعىپ كەلۋگە رۇقسات پا؟» دەپ قولدانامىن.
ويىن - تاپسىرما وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
«كومەكتەسە بىلەيىك»
بالالار شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى. ويىننىڭ شارتى بويىنشا ءمۇعالىم دوپتى قاعىپ العان بالا ءوزىنىڭ بەرەتىن كومەگى تۋرالى ايتۋى قاجەتتىگىن تۇسىندىرەدى. ءمۇعالىم ءوز تاراپىنان كورسەتىلەتىن «كومەك» تۋرالى (مەن سەندەرگە وقۋعا كومەكتەسەمىن) ايتىپ بالاعا دوپتى لاقتىرادى. دوپتى قاعىپ العان بالا ءوز تاراپىنان كورسەتىلەتىن كومەك تۋرالى ايتىپ،(مەن اناما ءۇي جيناۋعا كومەكتەسەمىن؛ مەن دوسىمنىڭ كوڭىلسىز ساتىندە جاقسى سوزدەر ايتىپ، ونى قۋانتامىن. مەن سىنىپتا قاعازداردى جيناۋعا كومەكتەسەمىن. مەن مۇعالىمگە تاقتانى سۇرتۋگە كومەكتەسەمىن: مەن دوسىما ەسەپتىڭ شىعارۋ جولدارىن كورسەتتىم. مەن ساۋلەگە ولەڭ جاتتاۋعا كومەكتەستىم. مەن ىنىمە اقىل ايتتىم جانە ت. ب) كەلەسى بالاعا دوپتى لاقتىرادى. بارلىق بالا ايتىپ بىتكەنشە، ويىن وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
جيناقتاۋشى: حايرۋللينا ا. ءا.
بوي سەرگىتۋ جاتتىعۋلارى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاس قازاق ايەلىنىڭ پورترەتى.
