بيىكتەي بەرسىن بەلەستەر
ساكەن يماناسوۆ سوناۋ ءبىر جاز ايىندا، سوناۋ ءبىر كوكتەم كۇندەرىندە العاش "لەنينشىل جاس" ارقىلى بىزگە سالەم بەردى. ول كۇندەردە مەنىڭ ەكى-ۇش كىتابىم شىعىپ، مۇحتار، ءسابيت، ءابدىلدا اعالارىمنان ماقتاۋ ەستىپ، دۇنيەگە ارەڭ سىيىپ جۇرگەن كەزىم. ءار تاۋلىگىمنىڭ 24 ساعاتى تۇگەل باقىتتى جىلداردى دا وتكەرگەن ەكەم-اۋ باسىمنان. سونداي ءبىر تۇستا ساكەن ءىنىم:
"كوكتەمەنىڭ گۇلىن كورسەڭ، مەنى ىزدە،
تولقىن-تولقىن بۇرىمدى ورسەڭ مەنى ىزدە.
كەشكىلىكتە قاتار جۇرگەن قۇربىڭنان
كييو جاققا بۇرىن كەلسەڭ، مەنى ىزدە.
جۇرەكتەگى تىلسىمدى ۇق، مەنى ىزدە،
كوكىرەگىمدە تۇرسىڭ كۇلىپ، تەك ىزدە،
ارمانىمنىڭ گ ۇلى ەتەيىن ءوزىڭدى
بار جىگىتتى كۇرسىندىرىپ، مەنى ىزدە"، —
دەپ قىزدارعا ۇلكەن "ءوتىنىش" ءبىلدىرسىن. وتىنىشىندە ءوزىنىڭ باعاسىنىڭ دا تىم ارتىق ەكەندىگى، جايساڭ جىگىت ەكەندىگى، جالقى دارا تۋعان "سەرى" ەكەندىگى — ءبارى، ءبارى بار. وتىنىشتەن گورى ءسال-پال بۇيرىققا دا ۇقساپ كەتەتىن سياقتى. "تۋعان اۋىل" جيناعىنىڭ تۇساۋىن كەسكەن ەدىك. مىنا ءبىر ەلەڭ قۇلاعىما ءارى جىلى، ءارى توسىن ەستىلدى. ءبىز بۇرىن قىزدارعا ءوزىمىز جالىناتىن سەكىلدى ەدىك. كۇيەم، سۇيەم دەگەندى دە كوبىرەك ايتۋشى ەدىك.
ال، مىنا اقىن ءتىپتى ءور، ءتىپتى باسقاشا سويلەيدى. كەزدەسكەن كۇننەن ءدام-تۇزىمىز جاراسا كەتكەن اقىن ءىنىمدى وسى ءبىر جىرىمەن قۋانا قۇتتىقتادىم.
"اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسقان" بۇل اقىن كىتاپتان-كىتاپقا ءوستى دە وتىردى. "تۋعان اۋىل"، "اق ايدىن"، "اق داريعا"، "جايدارمان"، "عاشىق ءدۇني"، "جىر داۋرەن" اتتى قارنى جىڭىشكە كىتاپتارىنا ىلەسىپ "بەل-بەلەس" اتتى ونىڭ جيىرما جىل ادەبي ەڭبەگىنىڭ ۇلكەن ءبىر بەلەسى دۇنيەگە كەلدى. نەنى ايتسا دا، نە ايتسا دا اعىنان جارىلىپ ايتاتىن ساكەنگە، نەنى ايتسا دا، نە ايتسا دا، شىن ايتاتىن ساكەنگە، نەنى ايتسا دا، نە ايتسا دا ءوز جۇرەگىنىڭ شۋاعىنا بولەپ، اسپەتتەپ، اسەمدەپ ايتاتىن ساكەنگە ىلعي ءبىر دامەتىپ قارايتىن، ىلعي ءبىر ۇمىتپەن قارايتىن كىسىنىڭ ءبىرى مەنمىن.
مەن ونىڭ ەڭ الدىمەن ەكپىندى دە ەركىن، ەركىن دە ادۋىندى، ادۋىندى دا ادال اقىندىعىن سىيلايمىن. سونان سوڭ قارا قىلدى قاق جارىپ ايتاتىن ازاماتتىعىنا سۇيسىنەمىن. ول بىرەۋگە دارەجەسى، لاۋازىمى ۇلكەن ەكەن دەپ جالپاڭداۋدان ءوز بويىن اۋلاق سالادى. ويىنا كەلگەنىن ىرىكپەي ايتۋ دا اقىندىق ونەردىڭ العى شارتى بولۋى كەرەك. 1984 جىلدىڭ پوەزياسى تۋرالى ساكەنگە بايانداما جاساۋدى تاپسىردىق. مەن ول كەزدە جازۋشىلار وداعىندا حاتشىلىق قىزمەت اتقاراتىنمىن. "ءبىر ايتسا، شىن ءسوزدى ساكەن يماناسوۆ ايتادى" — دەدىم. باسقا حاتشىلار دا مەنى قولدادى. ساكەن "1984 جىلدىڭ پوەزياسى" دەگەن تاقىرىپتا بايانداما جاسادى.
ەشكىمنەن، دارەجەسى ۇلكەن ەدى-اۋ دەپ جالتارعان جوق. قارا قىلدى قاق جارىپ شىندىق شىمىلدىعىن اشتى دا تاستادى. سىنالعاندار ءالى دە ساكەنگە جاۋىعىپ ءجۇر. ءبىراق ودان قىڭاتىن، قايمىعاتىن ساكەن دە جوق.
اقىن بولعان سوڭ اقىنعا ۇقساپ ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. سىرت قاراعاندا ساكەن يماناسوۆ تاكاپپار كورىنەدى. ءوزىن ور ۇستايدى. جاقىنداسا كەلسەڭ مىنەزى دە جۇمساق. جۇرەگى دە نازىك.
"كۇندە كەلىپ جاتقان جوقپىن اۋرەلەپ.
جاتقان جوقپىن وسەك تەرىپ، داۋدى ەلەپ..
مەن ءۇشىن تەك كوڭىل كەرەك، اعايىن،
ءتورىڭ كەرەك، كولىڭ كەرەك، تاۋ كەرەك".
دەگەن شۋماقتان دا ساكەننىڭ جان دۇنيەسىن ءبىلۋ، سەزىنۋ قيىن ەمەس.
"سونادايدان توبەلەرىن كورگەندە
كوتەرىلىپ سالا بەردىم مەن دەمدە.
ەرلىكتى اڭساپ، ەلدىكتى اڭساپ، ەلدى اڭساپ،
كەندىكتى اڭساپ، كەلىپ قالدىم سەندەرگە".
بۇل الماتىدا اقىندىقتىڭ ارعىماعىنا ءمىنىپ، ساعىم قۋالاپ "ساندالىپ" جۇرگەن ءبارىمىزدىڭ ءسوزىمىز. ءبىز ءبارىمىز دە اۋىلدىڭ تۇلەگىمىز الدىمەن. قينالساق تا، قۋانساق تا ەڭ الدىمەن ەسكە تۇسەرى — سول تۇڭعىش قانىڭ تامعان تۋعان اۋىل. تۋعان اۋىل بولماسا، دۇنيە كەزىپ كەتىپ قالار ەدىم مەن ءوزىم. ءبىز ءبىر جاققا كەتىپ قالساق، تۋعان اۋىل جەتىمسىرەپ قالاتىنداي كورەمىز.
وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن وزىمە ءىنى، اقىن ءىنى دەپ ۇعىنعام ساكەن تۆورچەستۆوسىنان مەن ءالى بىردە-بىر رەت كوز جازىپ كورگەن ەمەسپىن. مەن ونىڭ اقىندىعىن باياعىدان-اق مويىنداعان اداممىن. ءبىزدىڭ ەلەڭ دۇنيەسىندە اقىن بار دا ولەڭشىلەر بار عوي. شىندىعىن ايتقاندا، ءوزىم اقىن دەپ ۇعىناتىن كىسىلەرىمدى ساناۋ ءۇشىن ەكى قولىمنىڭ ساۋساقتارى جەتىپ جاتىر. وڭمەندەگەن ولەڭشىلەردى ساناۋ ءۇشىن ولەڭ شاشتى كىسىنىڭ شاشى جەتپەي قالۋى مۇمكىن.
ساكەن تۆورچەستۆوسىنا ءتان نارسە — تەرەڭ وي، تەگەۋرىندى سەزىم، سەرگەكتىك، سەزىمپازدىق، پاراساتتىلىق، بەينەلىلىك، تازالىق. ادامنىڭ ازاماتتىعى، ادامنىڭ كەڭپەيىلدىلىگى، جانىنىڭ جومارتتىعى، پاكتىگى، — مىنە وسا كومپونەنتتەر سەكەننىڭ بارلىق كىتابىندا تۇگەل بار. ماعان، اسىرەسە، ۇنايتىنى ساكەننىڭ اقىندىق ەركىندىگى. كىبىرتىكتەۋ، تۇساۋلى اتتاي شوقاقتاۋ ساكەن ولەڭدەرىنەن شام الىپ ىزدەسەڭ دە تاپتىرمايدى.
ءبارى دە الاتاۋ توسىنەن قۇلاپ اققان وزەندەردەي تازا، ءمولدىر. ءمولدىر دە تابيعي ساكەن جىرلارىن وقي كەلە بايتاق تۋعان ەلدىڭ، تۋعان جەردىڭ بار جاقسىلىعىن جيناعان تاماشا ازاماتتىڭ، تازا جۇرەكتى جاننىڭ بەينەسىن كوردىم. ساكەندە نە قيلى ساۋلەلەرمەن ورنەكتەلگەن ورەن ولەڭدەر كوپ-اق.
ساكەندى قايتا وقىعاندا ونىڭ جۇيرىگى ەلگە ەسىمدەرى ابدەن تانىلعان، حالىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە اينالعان مۇقاعاليدىڭ، قادىردىڭ، ساعيدىڭ، فاريزانىڭ جۇيرىكتىگىمەن اۋىزدىق تىستەسىپ شاۋىپ كەلە جاتقانداي جاقسى اسەرگە بولەندىم.
اقىننىڭ ماحاببات جىرلارى ادەمى-اق. ءبىراق ىلعي ءبىر باقىتقا سەنبەۋ، بىرەسە وڭىندە، بىرەسە تۇسىندە ايمالاۋ ماسەلەلەرى كوڭىلگە بۇلت ۇيىرەدى. قارتايدىم دەۋ ماحاببات يەسىنە جاراسپايتىن قاسيەت.
ساكەن يماناسوۆ ءوزىن تەك ولەڭگە بەرىپ كەلە جاتقان تالانت. ول ءازىر باسقا اۋىلدىڭ ەسىگىن قاققان جوق. ولەڭ اۋىلىنىڭ ءبوز بالالىق ءداۋىرىن باستان كەشىپ، جىگىت اعاسى دارەجەسىنە جەتكەن ازامات. جۇرەكتى ساربازى.
"شاقىرام دوستار ءبارىڭدى
الاكول جاققا شاقىرام.
الا شىق اسقاق ءانىڭدى
استانا جۇرتى اتىنان.
كادىمگى قارق-قارق كۇلكىنى ال،
الىڭدار اپپاق تىلەكتى.
دالا بوپ قانا جۇلقىنار
قالدىرا كورمە جۇرەكتى" —
دەپتى ساكەن ءبىر ولەڭىندە. ساكەننىڭ جىرلارىن وقىپ وتىرىپ ونىڭ ەلىن، دوستارىن، تۋعان جەرىن كوز الدىمىزعا وڭاي ەلەستەتەمىز. ءبىر اۋىز جىلى سوزگە استىڭداعى اتىن ءتۇسىپ بەرەتىن قازاقتىڭ بالاسى عوي بۇل ساكەن يماناسوۆ. ءبىر اۋىز كەسىر سوزگە كەڭىردەكتەسە كەتەتىن دە قازاققا ءبىزدىڭ ساكەننىڭ تابيعاتى جات ەمەس.
ەلۋىنە ەسەك ەمەس، تۇلپار ءمىنىپ كەلدى ءبىزدىڭ ساكەن. "ادىرنا" اتتى ايتارى كوپ اسىل كىتاپ ۇسىندى. ول كىتابىن قولجازبا كۇيىندە وقىپ باتا بەرگەن كىسىنىڭ ءبىرى — مەنمىن.
بىردە مۇڭدى، بىردە مۇڭسىز، بىردە شۋاقتى، بىردە بۇلتسىز، بىردە جاڭبىرلى، بىردە تاندىر اقىن ءومىرى ساكەندى كوپ ەركەلەتكەن جوق.
اقىندارعا بەرىلىپ جاتقان اتاق، سىي دا سەكەن يماناسوۆتىڭ قولىنا ءتيىپ تۇرىپ، ءتۇسىپ قاپ جاتقانىنا دا ءوزىمىز كۋامىز.
ءومىر بولسا، ساكەننىڭ شىعار بيىگى دە، جىعار كيىگى دە الدا. استىنا ولەڭنىڭ اقبوز ارعىماعىن مىنگەن ساكەن اقىننىڭ جىر بايگەسىنىڭ الدىندا كەلە جاتقانىنا ولەڭ سۇيەر قاۋىم ءشۇبا كەلتىرمەيدى.
"وكتيابر تۋى" گازەتى،
3 مامىر 1988 جىل
You Might Also Like
-
كوركەمونەر ىشىندە اسىرەسە ولەڭنىڭ ورنى بولەك. سوندىقتان دا ۇلى اباي "ولەڭ — ءسوزدىڭ پاتشاسى"... دەگەن عوي. قاي حالىقتى الساق تا، ەلەڭ، جىرعا عاجاپ ءمان بەرگەن.
