ەرمەك ءۇشىن ەمەس، بەرمەك ءۇشىن...
قازاق سسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا ۇسىنىلدى
پوەزيا — اقىننىڭ جان سىرى، ءومىر جىرى. جۇرەكتىڭ جالىنىن دا، ارىنىڭ دا، اقىننىڭ دارىنىن دا ولەڭگە قۇيىپ سىرتقا شىعاراتىن جان بۇرقانىسى، تولعامى، وي تولقىنى. ەكىنشى سيپاتپەن ايتقاندا، پوەزيا — سەزىمنىڭ ىستىق ۇشقىنى، ءىلىپ تۇسەر ۇشقىرى. ءارى سەرىسى، ءارى تاكاپپار كەربەزى، ءارى ەلگەزەگى.
مەنىڭ جازۋ ستولىمدا ءوزىم بىرنەشە رەت وقىپ شىققان اقىن ساكەن يماناسوۆتىڭ جاڭا ولەڭ كىتابى "ادىرنا" جاتىر.
اقىنعا تاقىرىپ كوپ. ال، اقىن وسىلاردىڭ قايسىسىن جازسا دا ءولىمسىز ولەڭ — ۇزاق ومىرلىك، ومىرشەڭ ەتىپ جازۋ اقىن دارىنىنىڭ بىرەگەي قۇدىرەتىنە عانا بۇيىراتىن قاسيەت. تالعام تالابىنان تاسىرقاماي تارتاتىن ءتورت تۇياعى بولاتتاي ءدۇلدۇل ءجۇرىستى سەزىمىڭدى ىسىتاتىن دا ويناتاتىن، جانارىڭا نۇر ۇستەيتىن، جۇرەگىڭە جاڭا ءبىر سىر، سيقىرلى سىر قۇياتىن ولەڭ جىر تىلەيدى وقىرمان. پوەزيا جۇرەكتەن تۋىپ — جۇرەكتەرگە قىزمەت ەتەتىن كەرەمەت بولۋى شارت.
مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن —
جوق-باردى، ەرتەگىنى تەرمەك ءۇشىن، —
دەپ وزىنە دە، وزگەگە دە وسى شارتتى وسيەت ەتىپ وتكەن ۇلى ابايدىڭ ەسكەرتكىشى الدىندا ساكەن يماناسوۆ اقىن:
كوڭىلگە كەلە جاتقان تولماي ءالى،
ايتارىم ولەڭ قامى سول بايازعى،
ءبۇلىنىپ جۇرگەندەر بار جۇلدە دەسە،
جۇگىرىپ — جەرگە تيمەي قولدى-اياعى.
ساقتاعان ساف التىڭداي تازا ءتىلىن،
جازعىرىپ وتىر دەمە از اقىنىن.
كوكەيىن كولەم كەرنەپ، ولەڭدى ەرمەك
ەتكەندە قولداناتىن جازا ءتۇرىن، —
سۇرايدى ابايدان.
ساكەنگە مۇنى ايتقىزىپ وتىرعان — شىندىق. ويتكەنى سوڭعى جىلداردا "ەكىنىڭ ءبىرى" دەرلىك ولەڭ جازۋدى جەڭىل كاسىپ رەتىندە "جەلپىلدەتىپ"، جەڭسىك قىپ بارادى. "جۇلدە" ءۇشىن، "كولەم" ءۇشىن "ەكپىندەۋلەردىڭ" بار ەكەنى دە راس ەمەس دەي المايمىز.
باسقا اقىن قالامداستارىنا قويعان تالاپ-تالعامدى ساكەن الدىمەن وزىنە قويا بىلگەنىن وسى "ادىرنا" اتتى ولەڭ كىتابىنداعى پوەزياسى سيپاتتايدى ەكەن.
ساكەن سەرگەك سەزىمدى، قاناتتى دا العىر، وجەت اقىن. سول سەرگەك سەزىمدىلىكتى، قاناتتىلىقتى، وجەتتىكتى اسپاندا جاساپ، جىر قاناتىن سوندا قاعىپ، جەر الەمىنە عارىشتان قاراپ جازىپ جۇرگەن جوق. ءوز ورتامىزداعى، حالىقتىڭ قالىڭ ورتاسىنداعى اقىن. ءومىر سىرىن، اشىسى مەن تۇششىسىن جۇرەك سىرىنا ۇلاستىرىپ، ورنەكتەي بىلەتىن سۋرەتكەر اقىن. ومىرگە قۇشتار ۇلكەن ويدىڭ، سەزىمنىڭ اقىنى ەكەنىن. "ادىرناداعى" ءاربىر ولەڭىنەن اڭعارۋعا بولادى. مىسالى "شارت ەمەس" دەگەن ولەڭىن الايىق.
شارت ەمەس كورىنگەنگە ۇناماعى...
اقىندار ۇندەمەي-اق جۇرە الادى.
سوندا دا... كوكىرەگىندە كۇركىرەپ قىر،
كۇنىنە قانشا بومبا سىنالادى.
ىشىندە تاسىپ اعىپ تازا قاينار،
شارتتا-شۇرت جارقىلدايدى ناجاعايلار.
سوت سايىن جۇرەگىنەن جاتادى ءوتىپ،
قانشا ءبىر قايتالانباس عاجاپ ويلار.
اقىن جانىنىڭ جالتاقسىز شىندىعى، ءومىر شىندىعى، ارمانىمەن مىنە وسىلاي شيىرشىق اتادى.
وقىپ، كورىپ وتىرسىزدار، وسىنداي تەبىرەنىسى دە، تەگەۋرىنى دە جانىڭدى جادىراتادى. ءومىردىڭ وي-ويپات، ور-قىرلارى، ورلەرى، ورىستەرى، بۇگىنى مەن الداعىسى، ارمانى مەن قىزۋ قيمىلىن، قۇلقى جامان قىبىر سىبىرىن ايناعا تۇسىرگەندەي بۇركەنىشسىز سۋرەتتەيدى، شىنشىل ەرلىككە شاقىرادى. تولعانىستى وي تاستايدى.
اقىن كوزىنە، اقىن سەزىمىڭە بولىمسىز ۇي-كۇيى «قارلىعاشتىڭ ۇياسىنداي» بولمەلەرى ون سەگىز مىڭ عالامعا اشالادى. سونداي ساتتەردە، ءوزى تۇراتىن ءۇي — "قوراش قانا قۇجىراداي ءۇش بولمە، ءۇش قۇرلىققا اينالدى دا كەتتى ەندى".
" مىناداي ناشار ۇيدە تۇرادى ەكەنسىڭ عوي" — دەپ كەكەپ مۇقاتقان، ەلدەن كەلگەن قۇرداسىنا اقىننىڭ "قايداعى ءبىر قۇرداستىقتى مالدانىپ، قىجىرتام دەپ قىتىعىما تيمەي كەل!" — دەگەنىنە ءدان ريزا بولاسىڭ.
" كۇش" دەگەن ولەڭىندەگى:
وتىز بەسىم ورالعانداي قايتادان،
اسقاق قاران، اڭىراتىپ ايتام ءان.
ءتۇرىم قانداي جۇرە بەرگەن جاڭارىپ.
ءۇنىم قانداي اسپان استىن شايقاعان!
نەمەسە:
كوكىرەگىم قىزىل-جاسىل وت كىلەڭ،
توبەممەن دە تىرەي الام كوكتى مەن! —
دەگەندە اقىن سەزىمىنىڭ جالىندى جانارتاۋ بوپ اتىلىپ، جۇيرىك كوڭىلى شالقىپ كەتەدى.
اقىن جانى جانار تاۋ جالىندايدى. جالىندايدى... ەشكىمگە جاعىنبايدى! تەڭىز ءوزى — ءومىردى حاق ساپىرىپ، ءتاڭىر — ءوزى ەشكىمگە تابىنبايدى. جۇدىرىقتاي جۇرەگى جۇلقىنۋ مەن، ولگەن كۇنى عانا تەك دامىلدايدى"، — دەيتىنىمىز وسى عوي.
اقىن جىر مۋزاسىمەن وڭاشا قالعان ۋاقىتتا ايتپاعان، ايتىلماعان سىر قالمايدى. "ۇرەي" دەگەن ولەڭىندە ۇرەيىن العان ءيتتىڭ ءوزى اسىراعان كۇشىگى بوپ شىققانى، الدەكىمگە مەڭزەۋ بولسا كەشە ءوزىن كۇندەگەن پىسىقتار: "ماعانداعى مىنبەدەن ءسوز بەرەدى".
قۇز باسىندا قالقىپ ۇشار كۇڭدەرىنىڭ قىز قاسىندا وتتى-كەتتىسىنە وكىنەدى. بۇل دا — ءومىر شىندىعىنا تىزە بۇگە ءبىلۋى دەر ەدىك.
دالاسىنىڭ شەگى جوق ەلدىڭ اقىنى "تارتىپ تۋدىم تەگىمە" دەپ تە بۇگىن شالقاقتاپ شالقىپ الار كەز كەلگەنىن نەسىنە جاسىرسىن.
تاۋى دا بار بويىمدا، وزەنى دە،
تارتىپ تۋعان ۇلمىن-اۋ ءوز ەلىمە!
قىران بولىپ شۇيىلەم تەپسىنگەندە،
تەڭەي كورمە الدە ءبىر كوجەگىڭە، —
دەيدى اسقاق مىنەزدى، تۋعان ەلىن، تۋعان جەرىن ورىندى ماقتانىش ەتەتىن ءار اقىن.
بىردە قاراعاندى قالاسىنداعى جىرقۇمار جاستار قاۋىمىنىڭ اقىنعا، ونىڭ ولەڭ-جىرلارىنا كورسەتكەن قۇرمەتى اقىن جانىن العىر قۇستاي تۇلەتەدى.
قۇداي-اۋ... كەشە عانا كوپتىڭ ءبىرى ەم،
اپ-ساتتە-اق اسپانداپ-اق كەتتىم بىلەم.
مازدادىم قاراعاندى كومىرىندەي،
قىپ-قىزىل ورتاسىندا وتتىڭ كىلەڭ!
"كوڭىل كىرىن وتپەن قاعىپ تاستاپ"، تۇلەپ شىعا كەلەدى. كۇشتىگە قارسى شىعام دەپ، "تىرنەكتەپ تۇندەر بويى تەرگەنىنىڭ ءبارىن شاشىپ العاننان" كەيىنگى كۇندەرىندە قارعاندى جاستارىنىڭ كورسەتكەن قۇرمەتى اقىننىڭ كوڭىل كىربىڭىن شايداي اشارى اقيقات قوي؟ اقيقات!
اۋىل ءومىرى اقىن سەزىمىنىڭ اياۋلىسى:
شىر اينالىپ تىرشىلىك ۇرشىعىنا،
شالدىعاتىن شاعى بار جىرشىنىڭ دا.
ات شالدىرىپ، اۋىلدان اۋلاق بارىپ،
اۋناپ-قۋناپ قايتايىق، ءجۇرشى قىرعا!
"ءان شىرقاپ، تاندى بىرگە اتىرايىق! بۇلاق كۇلىپ تومەندە قۇلاق ءتۇرىپ جاتايىقشى قىرداعى بار دۇبىرگە"، — دەيدى ول. ءومىر شىندىعى جۇرەكتىڭ اڭسارلى ءلۇپىلىن مولدىرەتىپ وتىرعان تاتتىلىگى بار، ءساتتى تۋعان ولەڭ. ونىڭ ۇستىنە: "قاشىپ تالعا تىعىلعان عاشىقتار ما، اينالانىڭ بارلىعى كۇبىر-كۇبىر... قايداعىنى ەسىڭە سالار قيىردى قايتەرسىز! وقىپ قانا قويماي، جۇرەگىڭە جۇتىپ قويعىڭ كەلەدى دەر ەدىم مۇنى. ويتكەنى بۇگىن — قالاداعى، كەشەگى — دالا پەرزەنتتەرىنىڭ قايسىسىنىڭ بولسا دا اۋىل، ەل، ەن دالا، قىر-قيىر قاعيداسىن جاڭاعى شۋماق ەسىنە سالاتىندىعىنا مۇلتىك بولىپ پا!
ساكەن ماحاببات جىرىنا دا وزگەشە، وزىنشە كەلەدى:
بىلمەيمىن بۇگىنگى ءتۇن كىمدى الادى؟
"سۇيەمىن" دەۋگە ءبىراق ءتىل بارمادى..
...سويلەۋدى قايدا، قالاي بىلەتىن ەم،
ءتىلىمدى بايلاعانى دىرىلدەپ ءۇن.
نەمەسە:
قيالعا ەرەتىنىڭ قىزىق ەكەن —
ءالى دە كورەتىنىڭ مەنى بالعىن...
"ءسۇيدىم، كۇيدىم"، — ءتارىزدى الدامشى ەرسىلىكتەرى، نانىمسىزدىقتارى جوق، پەرىشتە شىندىعىنداي اقيقات جۇرەك ءلۇپىلىن تازالىق سەنىمىنە بەكىتكەن ەكى جاستىڭ سەزىم سىرىنىڭ باعالىعىن قۇرمەتتەيتىن جىر شۋماقتارى وسىلاي جازىلسا كەرەك!
كوبىمىز كۇندەلىكتى قاجەتىمىزگە جاراتىپ جۇرسەك تە ەلەي بەرمەيتىن كادىمگى قاعاز شە؟ قاعاز بولعاندا — اق قاعاز. بۇل قاعازعا قانشاما ارىز، حات، وسەك-جالا، دارىندى دا، دارىنسىز ولەڭ، جىر، قارا ءسوز اق بەتىن شيمايلايتىنىنا، سۋىق حابار جەتكىزەردە — قاس-قاعىمدا قارايىپ كەتەتىنىنە، سونىڭ بارىنە كونىپ كەلە جاتقانىنا كوڭىل اۋدارادى دا قىنجىلادى. جاقسى ولەڭ مەن جاقسى لەبىزدەن باسقانى دارىتپاسقا تىرىسقانىن، ۇزاق جاسار ۇلاعاتتاردان باسقانىڭ ءبارىن سىزىپ تاستاعىسى كەلەتىنىن جىر ەتۋمەن ادام جانىن تەك قانا ىزگىلىككە شاقىرادى.
انا تۋرالى ولەڭ-جىر ادەبيەتىمىزدە بارشىلىق. ال ساكەن يماناسوۆ انا تۋرالى جازعان ولەڭىندە بۇرىنعى-سوڭعى ۇلگىلەردەن وزگەشە ىزدەنىسپەن، وزگەشە تولعانىسپەن كەلگەن ەكەن. پەرزەنتىنىڭ جۇرەگىندە تۋعان انانىڭ ماڭگى ءتىرى جۇرەتىنىن ءدال تاۋىپتى.
كوز الدىڭا كۇرسىنگەنىڭ: كۇلگەنىڭ،
دۇعام بولىپ بارا جاتىر بۇل مەنىڭ.
جوقتىعىڭدى بىلە تۇرا ءالى دە،
رەنجىتىپ الدىم با دەپ جۇرگەنىم، —
دەپ شەرتەدى پەرزەنتتىك ءسوزىن. انا تۋرالى بۇل شىندىق ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاستارعا دا، كەيىنگى ۇرپاقتارعا دا: قارا باسىڭ قارا جەرگە ەنگەنشە اناڭدى قۇرمەتتە قارىزىڭدى وتەي ءبىل! — دەپ وتىر.
وتانسىز ۇل — ءۇنسىز بۇلبۇل ءۇنسىز بۇلبۇل — ءبىر سۇر قۇس قانا ەكەنى راس! بۇل رەتتە ساكەن وتان-اناعا دەگەن ماحابباتىنا شەكارا كۇزەتىنىڭ ساقتىعىن، بەرىكتىگىن پارىز ەتىپ، جىر جولدارىن وتان كۇزەتىنە ارنايدى. توپتاما ولەڭدەرى ىشىندە ءبىزدى اسىرەسە، "شەكاراداعى بالاما" ولەڭى تەبىرەنتەدى. وتان — ۇرپاقتان-ۇرپاققا ميراس ەكەنىن شەكاراداعى بالاسىنا ايتۋمەن: بالاسى كۇزەتتە تۇرعان شەكارا — شەكارا بولعاندا قانداي: التىن التاي، اق ەرتىس، نۇر زايسان، بوتانىڭ كوزىندەي ءمولدىر مارقاكول ايدىن ءتارىزدى اياۋلىلارىمىز ەكەنىن ەسكەرتەدى.
بولماسا دا كوزگە تۇسەر ەرلىگىڭ،
شەكارادا تۇرسىڭ بالام، سەن بۇگىن.
كۇزەتەرسىڭ تۋعان جەردىڭ اسپانىن،
وزەن-سۋىن، كەڭدىگىن، كولەمدىگىن ەلدىگىن.
سوندا:
كۇزەتىندە تۇرمىن دەپ ءبىل ەزىندى
ار مەن ۇيات، زاماتتىق پارىزدىڭ.
نەمەسە:
ۇمىتپا تەك، تۇرعانىڭدى كۇزەتىپ،
جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ اراسىن!
دەپ ۇلكەن وي، فيلوسوفيالىق وي تاستايدى. بۇگىنگى وسكەلەڭ پوەزيامىزعا قويىلىپ جۇرگەن تالاپ-تىلەكتەرگە جاۋاپ رەتىندە ءوزىنىڭ جانرلىق تابيعاتىمەن، جارقىندىعىمەن، جاڭا ورنەكتەرىمەن، سونى تەڭەۋ-بەينەلەۋلەرىمەن، جالىندى ويلارىمەن ساكەن شىعارمالارى پوەزيامىزعا جاڭا ءبىر ۇلەس بولىپ قوسىلدى دەۋگە قۇقىلىمىز. سايىپ كەلگەندە ايتارىم س. يماناسوۆ اقىننىڭ "ادىرنا" ولەڭدەر كىتابى — تالاپ پەن تالعام تارازىسىنان شىققان، وقىرمان قۇرمەتىنە بولەنۋگە لايىق شىرايلى ەڭبەك!
"قازاق ادەبيەتى" 24 تامىز، 1990 جىل
You Might Also Like
-
"ار الدىندا". ار امىرىنە جۇگىنىس، ار تورەلىگى الدىندا اعىنان جارىلعان تەبىرەنىس. ارى تازا ادام اقيقاتتى ءوز ارىنان ىزدەپ، ءوزىنىڭ وتكەن ءومىرىن دە، الداعى ارمان-تىلەگىن دە، ءوز جانىنىڭ ىشكى ق...
