InfoHub Logo

ول ۋاقىتتا ماڭقىستاۋعا بارام دەگەندەرگە باسشىلار قارسى بولمايتىن. بوساتۋ جونىندە نۇسقاۋ دا بار ەدى، سول كەزدە. وسىعان قاراماستان مەنىڭ جولىم تىم قيىنعا ءتۇستى.

ورۋدجيەۆ باستاعان عالىمداردىڭ قۇرامىندا بولىپ ماڭقىستاۋ مۇنايىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىن بايقاعان ساپار ماعان ۇلكەن اسەر قالدىردى. ورۋدجيەۆ، ەسەنوۆ سەكىلدى ايگىلى گەولوگ وقىمىستىلاردىڭ ءوز ارا سوزدەرىن تىڭداي وتىرىپ، قازىنالى تۇبەكتەگى ۇلكەن ىستەر كوز الدىما ەرىكسىز ەلەستەي بەرگەن. ان-2 سامولەتىمەن گۋريەۆكە قايتار جولدا سول اسەرلەردى وزىمىزشە وي تارازىسىنا سالماقتاي كەلە ءبىر تاۋەكەلگە بەل بايلاعان سياقتىمىن. ەندىگى باعىتىم — قازىنالى ءوڭىردىڭ وركەندى ىسىنە مىقتاپ ارالاسۋ.

گۋريەۆكە كەلە وبكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا ارىز بەردىم. «مەنى ماڭقىستاۋ تۇبەگىندەگى ەكسپەديسيا جۇمىسىنا جىبەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. ءوز ماماندىعىما وراي ورنالاسسام بولعانى، پارتيا سەنىمىن ادال اقتايمىن...»

ءوتىنىشىمدى وقىپ وتىرىپ، سەكرەتار وزگەرە قالدى. سونان سوڭ جۇزىمە تىكە قاراپ:

— كوممۋنيستەر جۇمىستى سۇراپ المايدى. كەرەك كەزىندە ءوزىمىز جىبەرەمىز، — دەدى.

— مۇناي ىزدەستىرۋ جونىندە ماماندىعىم بار. سوندىقتان ەڭبەك مايدانىنىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇرگىم كەلەدى،— دەپ ءوز ويىمدى ودان ءارى جالعاستىرا ءتۇستىم مەن. ءبىراق، ءىس شەشىمى كەيىنگە قالدى. حاتشىمىز قاباق اشپاستان «بارا بەر» دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. ەندىگى اڭگىمەنىڭ پايداسىز ەكەنى دە بەلگىلى. مۇنان ءارى بوگەلمەي شىعىپ كەتتىم. ءبىراق ءوز شەشىمىمدى وزگەرتكەن جوقپىن. قالايدا ۇلكەن مۇنايدى يگەرۋگە الدىمەن بارماققا بەكىندىم. ءبىراق، قىزمەت ىڭعايى مەن جەكە ماقسات-مۇراتتىڭ ءارۋاقىتتا ساي كەلە بەرمەۋى زاڭدى نارسە. جوعارى باسشىلار الىستى كوردى مە. باسشى ورگاندار ۇيعارىمىنىڭ اقىرىن كۇتۋ دە كەرەك. پارتيالىق بۇلجىماس ءتارتىپ بارىمىزگە ورتاق. جۇمىس مۇددەسى جەكە ماقساتتان شىعا بەرمەيدى. ءارقاشان وزىڭنەن سۇراپ، ۇناعان جەرگە جىبەرىپ وتىرۋعا ءاردايىم مۇمكىندىك قايدا؟ ءاربىر كوممۋنيست اڭعاراتىن قاراپايىم نارسە، بۇل.

سول كەزدەرى گۋريەۆ، ورال، اقتوبە وبلىستارىن بىرىكتىرەتىن باتىس قازاقستان ولكەسى قۇرىلىپ جاتقان-دى. الگى ويلاردىڭ ارتىنشا مەن ەندى اقتوبەدەن كەلىپ شىقتىم. بۇرىن گۋريەۆ وبلىسىندا مۇناي جەتەكشى شارۋاشىلىق ەسەپتەلىنىپ، ءوندىرىس ءبولىمىنىڭ جۇمىسى كوبىنە سونىمەن بايلانىستى ەدى. ال، ولكەدە مۇناي ءوندىرىسىنىڭ سالماعى ازايىپ، كوبىنە اۋىر ءوندىرىستىڭ باسقا سالالارىمەن، ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنا، تىڭ استىعىن جيناۋ جۇمىستارىنا ءوندىرىس مەكەمەلەرىنىڭ كومەگىن ارتتىرۋ سياقتى كۇندەلىكتى قاۋىرت ماسەلەلەرىمەن شۇعىلداناتىن بولدىق. مۇنايدى ءتىپتى ۇمىتۋعا قالدىق. مۇناي جونىندە جۇمىس جوسپارىن كەڭەيتىپ بەكىتۋگە بارعان ساتتەردە ولكە سەكرەتارى بىرەر جولى ەسكەرتۋ ايتتى. سوڭعى رەت بارعانىمدا:

— جىگىتىم، سەن مىنانى مىقتاپ ەسىڭە ۇستا. مۇناي ولكەنىڭ اۋىر ءوندىرىسى ونىمدەرىنىڭ 2 پروسەنتتەيىن عانا قۇرايدى. ءار نارسەنى ءوزىنىڭ سالماعىنا قاراي جوسپارلاۋ كەرەك. ەگەر ولكە بويىنشا جىلىنا 10-15 ميلليون توننا مۇناي وندىرىلسە، ءبىز دە وعان تيىسىنشە ءمان بەرەمىز. سوندىقتان بۇل جوسپاردىڭ قاجەتى نە؟ — دەدى رەنجىپ.

مەن ءوز ويلارىمدى تاعى دا دالەلدەۋگە تىرىستىم:

— بىزدە مۇناي ءوندىرىسىنىڭ بولاشاعى ۇلكەن. وسى باستان كوتەرىڭكى جوسپارمەن جۇمىس ىستەپ ۇيرەنگەن ءجون ەمەس پە؟! ويتپەسە ءبىز ەشقاشاندا 10-15 ميلليون توننا مۇناي بەرە المايمىز.

بۇدان ءارى مەن ءوزىمنىڭ وتكەن جىلى عالىمدارمەن كەزدەسكەندەرىم جونىندە جانە ماڭقىستاۋ مۇنايىنىڭ بولاشاعى جايىنداعى پىكىرىمدى اقتارا ايتا باستادىم. سەكرەتار كەيدە زەيىن قويا، كەيدە جايباراقات تىڭداپ وتىردى. الايدا، مۇناي جونىندەگى ويلارىما توقتايتىن سياقتى. اقىرىندا ول ماعان كولدەنەڭ ۇسىنىس ايتتى:

— جاقسى. ولاي بولسا سەن وسى ماڭقىستاۋعا جىبەر دەپ قىڭقىلداي بەرەتىن ەدىڭ. قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتى ماڭقىستاۋدان پارتكوم قۇرۋدى ۇيعارىپ وتىر. سوعان بارامىسىڭ؟

— ويلانارلىق ءىس ەكەن،- دەدىم مەن مۇنداي جاۋاپتى جۇمىسقا باتىلىم جەتپەي.— ماڭقىستاۋ ءىرى ماسەلە. مۇمكىندىگى بولسا ءوز ماماندىعىما، تىكەلەي ءوندىرىس جۇمىسىنا جىبەرسەڭىز ەكەن. ول جاققا ماماندار دا ءقازىر وتە كەرەك.

— ونى قاجەت بولعاندا ءوزىمىز ايتامىز. ازىرگە بارام دەسەڭ وسىعان بار.

مەن كەلىسىم بەردىم.

ءوزىم وندىرىسكە تىكەلەي ارالاسپاسام دا اڭساعان ماڭقىستاۋ مۇنايىنىڭ باسى-قاسىندا بولاتىنىما قۋانىپ شىعىپ كەلە جاتقاندا الماتىدان جۇمىس بابىمەن اقتوبەگە كەلگەن ءبىر جولداسىما تاپ بولدىم. كوپتەن كورىسكەن جوق ەدىك. شۇرقىراسا كەتتىك.

— مۇندا كەلگەندەرىڭ جاقسى بولعان. ەندى ءبىر سەكىرسەڭ الماتىدان ءبىر-اق شىعاسىڭ. تەزىرەك الماتىعا اۋىسۋدىڭ امالىن كوزدەۋ كەرەك. بىزدەر دە و جاقتا قاراپ جاتپاسپىز. دالادا ءبىراز جۇردىڭدەر، جەتەر ەندى. بالالار ءوسىپ كەلە جاتىر...

تانىسىم مەنى الماتىعا بارۋعا باۋراپ جاتىر. مەنىڭ جانعا جايلى جاقسى جەردە جۇرگەنىمدى تىلەك ەتەدى. «الماتىعا الدەقاشان كەلمەدىڭ بە؟» — دەپ كەشىككەنىمە رەنىش ايتادى. اركىم ءوز اقىلىمەن «اداسادى» عوي. ءقازىر بارلىق جۇرت قوعامدىق ماقساتتى جوعارى ۇستايدى، سونىڭ جولىندا ءبىر پايداعا جاراعىسى كەلەدى. مەنىڭشە مۇنايشىنىڭ ءومىرى مۇنايلى ءوڭىر ەمەس پە. الماتى ونداي ادامدار ءۇشىن اسەم استانا دەمالىس ورنى رەتىندە ءقادىرلى. مۇنايداي تىس مۇنايشى سۋىنان ايىرىلعان بالىق دالاسىنان ايىرىلعان كيىك سياقتى، دەپ ۇعامىن، مەن.

بۇل ءبىر جاعىنان داعدىعا دا بايلانىستى. اۋەلدەن ادام ءوز دالاسىن سۇيە ءبىلۋى كەرەك. ەرتەرەكتە بىزبەن بىرگە ينستيتۋت بىتىرگەن جىگىتتەر ىشىندە ونى-مۇنى سىلتاۋ تاۋىپ موسكۆادا قالىپ قويعاندار دا بولدى. ولار مۇناي ءوندىرىسىنىڭ ءيىسىن ءجوندى سەزبەسە دە سىرت ماعلۇماتتارىمەن دە كەڭسە بۇرىشىندا وتىرىپ، مۇناي جونىندە قاعاز جازادى. ولاردان ەشكىم جوسپار سۇرامايدى. كوپ سىنامايدى. جانعا تىنىش، جايلى ورىن. وسىلارعا كەرىسىنشە، مۇنايلى تۇبەك ماعان بارىنەن دە قىمبات كورىندى. ءوزىمىز بالا جاستان ارمان ەتكەن جەر استى سىرلارى الدىمىزدان مۇناي فونتانى بولىپ اتقىلاپ اقتارىلعالى تۇرعانداي بولادى. الماتىلىق جولداسىم مەنىڭ بۇل ويىمدى ەستىگەندە تاڭدانا قاراپ قايران قالدى. ول ماعان تىلگە كەلگەنشە ەكەۋمىزدىڭ «ەكى تىلدە سويلەيتىنىمىزدى»، بۇدان ءارى ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىنبەسىمىزدى سەزىپ، مەن قوش ايتىسىپ جۇرە بەردىم.

ۇيگە كەلىپ جاڭا جۇمىسقا اۋىساتىنىمدى ايتىپ، سەميا مۇشەلەرىنىڭ تالقىسىنا سالدىم.

— ماڭقىستاۋ جەرى ءقازىر سەميامەن تۇرۋعا قولايسىز. وتىن، سۋ جەتىسپەيدى، جول جوك. تۇرعىن ءۇي جاعدايى ناشار. كىشكەنە قۇرىلىس سالىنىپ، قالا فورماسىنا كەلىپ، بىركەلكى جاسالعانشا وسىندا تۇرا تۇرعاندارىڭ ءجون بولار،— دەدىم مەن.

اكەم بۇل ۇسىنىستى قابىلدامادى.

— سەنەن ءبولىنىپ قالىپ جۇتقان تازا اۋادان بىزگە قاسىڭدا وتىرىپ جۇتقان شاڭ ارتىق. ماڭقىستاۋ — قازاق اتا-باباڭ مەكەن ەتكەن جەر. ءبىر جولا كوشىپ بارامىز.

ءۇي ءىشىنىڭ بىلايعىلارى دا سول كىسىنى جاقتاي كەتتى. جالپى مۇنايشىلار سەمياسى كوشپەلى ومىرگە ۇيرەنىپ بولعان. جاڭا مۇناي الاڭدارىن ىزدەۋ، كىشى-گىرىم كاسىپشىلىكتەن كولەمى ۇلكەن وندىرىسكە اۋىسۋ دەگەن ءجيى بولىپ تۇراتىن نارسە. ءبىزدىڭ ينجەنەرلەردىڭ ءبارى ەمبىنىڭ بۇكىل كاسىپشىلىكتەرىن تۇگەل ارالاپ شىققان. ونسىز ءوندىرىس بولمايدى. مۇنايشىلاردا؛ بارار جەرىنىڭ جاعدايىن سۇراپ، ساۋدالاسىپ جاتپايدى. باسقا جەرگە جۇمىسقا اۋدارعاندا، «ايەلىم كونبەيدى، ەگەر سەمياڭمەن اجىراس دەمەسەڭ قالدىر» دەپ تىرەسىپ وتىرىپ الاتىندار مۇنايشى بولا المايدى. كوشپەلى تۇرمىستىڭ اۋىر-جەڭىلىنە اتا كاسىبىنەن ۇيرەنشىكتى بىزدەرگە جاڭا جۇرتقا اۋىسۋ جاڭالىق ەمەس. ءقازىر دە «ۇيرەنىپ قالعان قالادان دالاعا قالاي بارامىز»، — دەپ قاباق شىتقان ەشكىم جوق. شالىنىڭ ءسوزىن قۇپتاپ، مۇنايعا جاقىنداعانىمدى انامىز دا ىڭعايلاي بەردى. ءسويتىپ، اقتوبەدەن ماڭقىستاۋعا كوشىپ باراتىن بولدىق.

ول كەزدە ماڭقىستاۋعا تەك اۋا جولى ارقىلى، وندا دا، كىشىگىرىم ان-2، لي-2 سامولەتتەرى قاتىنايتىن ەدى. جاڭا سالىنىپ جاتقان اقتاۋ، ەرالييەۆ، جەتىباي، وزەن پوسەلكەلەرى قولايلى اەروپورت بولماعاندىقتان ۇلكەن سامولەتتەر قونا المايتىن. ءوندىرىس جۇكتەرى تەڭىز ارقىلى، شۇعىل كەرەكتى زاتتار سامولوتپەن اكەلىنەدى. اقتاۋدا تەڭىز سۋىن تۇششىتاتىن قوندىرعى ىسكە قوسىلىپ، اقتاۋ مەن ەرالييەۆ پوسەلكەسىنىڭ حالقى سۋدى وسىدان الادى ەكەن. ەكى ارالىق تۋرا 70 شاقىرىمداي جەر. كۇن سايىن سۋ تاسيتىن 20-30 ماشينا ۇزدىكسىز ەكى ارادا ءجۇرىپ تۇرادى. جەتىبەي مەن وزەن اۋىز سۋدى 50-60 شاقىرىم جەردەگى بورلى، جارما قۇدىقتارىنان تارتادى. بارىنە دە قۇدىقتان سۋ شىعاراتىن ۆاكۋۋم ماشيناسى اۋاداي قاجەت كورىنەدى.

1963 جىلدىڭ ماي ايىنىڭ ءبىر كۇنىندە اقتوبەدەن گۋريەۆ ارقىلى سول كەزدەگى «مانگىشلاكنەفتەگازرازۆەدكا» ترەسىنىڭ ورتالىعى، كاسپيي جاعاسىنداعى كىشكەنتاي پوسەلكە ەرالييەۆكە كەلىپ تۇسكەندە بۇرىنعى قۋاڭ دالانىڭ كوكتەمى ماعان ەرەكشە ۇشىراستى. سول جىلعى وتكەن قىس بۇل وڭىردە قار قالىڭ جاۋىپ، كوكتەم جاۋىن-شاشىندى بولعاندىقتان ماڭقىستاۋ جەرى ادام ايتسا نانعىسىز ادەتتەن تىس قۇلپىرىپ تۇر ەكەن. جەر ىلعالدى بولعاسىن شاڭ اتاۋلى دا ءتىپتى جوق. جولدار ەندى-ەندى دەگدىپ، كولىك جۇرۋگە ىڭعايلى بولىپ قالعان. بارلىق جۇك، ادام ماشينامەن تاسىلىپ، بارلىق جۇمىس ماشينامەن تىنىپ تۇرعان جەردە جولدىڭ مۇنداي قولايلى، اۋا رايىنىڭ جاقسى بولۋى جۇمىس جاعدايىن جەڭىلدەتە ءتۇسىپتى. ونىڭ ۇستىنە بۇل ولكەگە رەسپۋبليكانىڭ كومەگى دە قالتقىسىز كورسەتىلىپ جاتقان. رەسپۋبليكانىڭ گەولوگيا ءمينيسترى جاقسى كوڭىل ءبولىپ، قاجەتتى تەحنيكا، ماتەريالدار جاعىن كىدىرىسسىز بەرىپ جاتىر ەكەن.

وسى جاعدايلاردىڭ كورسەتىلۋىنە قاراماستان ترەستىڭ جۇمىسى ءتىپتى ناشار بولىپ شىقتى. بۇرعىلاۋ جوسپارى 65 پروسەنت قانا ورىندالعان. جۇمىستاعى تەحنولوگيالىق، ەڭبەك تارتىپتەرى تومەندەپ كەتكەندىكتەن اۆاريا سانى كوبەيگەن. ۇستى-ۇستىنە ءۇيىلىپ كەلىپ جاتقان تەحنيكانىڭ پايدالانۋى ناشار، كۇتىمسىزدىك جاعىنان توزۋگە بولمايدى، ءار تەحنيكا ءار جەردە شاشىلىپ جاتىر. ساياسي-تاربيە جۇمىستارى سالاقسىعان. ترەستىڭ ول كەزدەگى باسشىسى دميترييەۆ جولداس كاسىپشىلىكتەرى شاشىراڭقى، ءارى ۇلكەن دە قيىن شارۋاشىلىقتى باسقارۋعا ءالى كەلمەي، تىزگىندى بوس جىبەرىپ، ابىرجۋ ۇستىندە ەكەن. وسى ماڭداعى ەڭ ءىرى وزەن ەكسپەديسياسىنىڭ جاڭادان قويعان باستىعى شۋراندين مۇناي بۇرعىلاۋ جۇمىستارىنان بەيحابار، باسقا كەن بۇرعىلاۋ جۇمىستارىندا ىستەگەن كىسى. وزدەرى جۇمىستىڭ ەگجەي-تەگجەيىن جەتە بىلمەيتىندىكتەن بۇرعىلاۋ ىسىندەگى ماماندارعا ناقتى تالاپ قويا الماپتى. سوندىقتان جۇمىسشىلار اراسىندا ونىڭ بەدەلى دە تومەن كورىندى.

بۇكىل ماتەريالدىق-تەحنيكالىق رەسۋرستار، ترانسپورت، كادر، فينانس ماسەلەلەرى ەكسپەديسيا باستىعىنىڭ قولىندا بولعاندىقتان ول سول قورلاردى قاي باعىتقا، قاي ۋاقىتتا جۇمساپ وتىرۋدى ءبىلۋى كەرەك. ولاردىڭ دۇرىس پايدالانۋىن قاداعالاۋعا ءتيىس، ءوندىرىس، ەڭبەك ءتارتىبىن قاتاڭ باقىلاۋعا الادى. ءبىراق، مۇنىڭ ءبارى دە ءتيىستى دارەجەسىندە بولماي شىقتى. باستاۋىش پارتيا ۇيىمدارىنىڭ وندىرىسكە ىقپالى دا ناشار.

ماڭقىستاۋداعى جۇمىستارمەن العاشقى تانىسۋدا وسى سياقتى كوپ كەمشىلىكتەردىڭ بەتى اشىلدى. مۇنى تەز ارادا جوندەۋ ماقساتىمەن ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنەن كومەك سۇراۋعا ءتيىس بولدىق. ولار جۇمىستى تەزدەتتى. ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى ەسەنوۆ جولداستىڭ باسقارۋىمەن باستاۋىش پارتيا ۇيىمدارىنىڭ بىرىككەن جينالىسى وتكىزىلىپ، وندا پارتكوم قۇرامى بەكىتىلدى. وعان دميترييەۆ، وزبەكقالييەۆ، وتەگەنوۆ سياقتى باسشىلارمەن قاتار ءوندىرىس وزاتتارى دا كىردى. پارتكوم ءوز جۇمىسىن باستاۋىش پارتيا ۇيىمدارىنىڭ ءرولىن كوتەرىپ، پارتيالىق ءتارتىپتى نىعايتىپ، ولاردىڭ وندىرىسكە باسشىلىعىن كۇشەيتۋدەن باستادى. ول ءۇشىن باستاۋىش پارتيا ۇيىم سەكرەتارلارىنا تاجىريبەلى جولداستار جىبەرىلدى.

وزەندە — بۇرىنعى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋشىسى سول كەزدەگى ەكسپەديسيا باستىعىنىڭ ورىنباسارى وتەگەنوۆ مۇستافا سەكرەتارلىقكا تاعايىندالدى. جەتىبايدا — ەسكىلىكتى پارتيا، كاسىپوداق قىزمەتكەرى، باس گەولوگتىڭ ورىنباسارى ەسمۋرزين بازارعالي بەكىدى. ەرالييەۆتە — پارتيا ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن پارتكوم مۇشەسى تيتكوۆ يۆان فيليپپوۆيچ قولعا الدى. ءبۇل كىسى بۇرىن وبلىستىق، ورتالىق پارتيا اپپاراتتارىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان، قۇرىلىس جونىندەگى ۇلكەن مامان، ءوزى ۇلى وتان سوعىسىندا بەلورۋسسيا ورماندارىندا «جەلەزنياك» اتانعان پارتيزان قۇراماسىن باسقارعانداعى ەرلىگى ءۇشىن سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العاندى. شارشاماي-تالماي ەڭبەك ەتەتىن، ءبىر ءسوزدى، بەرىك، ناعىز كوممۋنيست ەدى.

مۇنداي قاجىر-قايرات يەلەرىمەن قاتار ەڭبەك ەتۋدىڭ قاشان دا ناتيجەلى، جەمىستى بولاتىنى بەلگىلى. جۇمىس العاشقى كۇندەردەن-اق العا باستى. بۇلاردىڭ باسشىلىعىمەن كوممۋنيستەردىڭ بەدەلى ارتىپ، ولار وندىرىستە ناعىز اۆانگارد بولىپ الدى. پارتيا جينالىستارى ەڭ ۇلكەن، قۇرمەتتى تريبۋناعا اينالدى. نەلەر كوكەيتەستى، وزەكتى ماسەلەلەر سوندا تالقىلانىپ، شەشۋىن تاباتىن بولدى. ەكسپەديسيا، جانە بىلايعى ۇيىمدارعا ترەست باسشىلىعىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا پارتيا كوميتەتى باسقارمانىڭ بىرىككەن ءماجىلىسىن ءار ون كۇن سايىن شاقىرادى. وندا جۇمىس قورىتىندىلارى تالقىلانىپ، ءار شارۋاشىلىققا باعا بەرىلەدى. بىردە-بىر جەتىستىك، نە كەمىستىك اتاۋلى بۇل ماجىلىستەردىڭ نازارىنان تىس قالمادى. پارتيا كوميتەتى مەن ترەست باسشىلارى قانداي دا ءبىر كۇردەلى ماسەلەلەردى بولماسىن ماماندارمەن بىرلەسىپ شەشتى. پارتيا كوميتەتى جۇمىسشىلار مەن ينجەنەر-تەحنيك قىزمەتكەرلەردىڭ پارتيا قاتارىنا وتۋىنە نازار اۋداردى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە پارتيا قاتارى ەكى ەسەدەن استام ءوستى. كومسومول، كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسى ءورىس الدى.

ەكسپەديسيا پوسەلكەلەرىندە حالىق سانى كۇننەن-كۇنگە وسە بەردى. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا سول جىلداردىڭ وزىندە-اق 10 مىڭداي ادام تۇراتىن دارەجەگە جەتتى. بۇل تۋرالى ترەست باسشىلىعى پارتيا كوميتەتى، وبلىس، رەسپۋبليكا باسشىلارىنا ارنايى ماسەلە قويىپ، سولاردىڭ جاردەمىمەن ءۇش پوسەلكەدە سوۆەت، ميليسيا ورگاندارى قۇرىلدى. اۋرۋحانالار اشىلدى. بايلانىس جۇيەلەرى ۇيىمداستىرىلدى. حالىقتىڭ مادەني-تۇرمىس قاجەتتەرىن وتەيتىن مەكەمەلەر اشىلا باستادى.

پارتيا ۇيىمدارى وندىرىسكە جاڭا تەحنيكانىڭ كەڭىنەن وندىرىلۋىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. كادرلاردى وقىتىپ دايىنداۋ، ولاردى ىرىكتەۋ، ورنالاستىرۋ جۇمىستارى جاقسارتىلدى. قادىروۆ، رىسقالييەۆتاردىڭ تاجىريبەلەرى كەڭىنەن تاراتىلدى. جاپپاي جۇمىلىپ ىستەگەن وسىنداي شارالاردىڭ ارقاسىندا مانقىستاۋ بارلاۋشىلارى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءىرى وزەن كەن ورنىنىڭ مۇناي قورىن ەسەپتەپ، مەملەكەتتىك كەن قورلارى كوميتەتىنە بەكىتتىرىپ، پايدالانۋعا دايىنداپ ۇلگەردى. بارلاۋشىلار كوللەكتيۆىنىڭ مۇنداي جەڭىسكە جەتۋىنە رەسپۋبليكا گەولوگيا مينيسترلىگىنىڭ ناقتى باسشىلىعى كەڭ جول اشتى. سول كەزدەگى مينيستر شاحماردان ەسەنوۆ ماڭقىستاۋ مۇنايىن يگەرۋگە ءوزى تىكەلەي باسشىلىق ەتتى. كەيدە ايلاپ جاتىپ بۇرعىلاۋ، سكۆاجينالاردى سىناۋ جۇمىستارىن ءوز قولىمەن قالىپقا ءتۇسىرىپ كەتكەن كەزدەرى بولدى. ول ماڭقىستاۋدى ءوز شارۋاشىلىعىم دەپ قاراپ، پارتيا كوميتەتىنە كەيدە كۇن سايىن الدەنەشە رەت الماتىدان تەلەفون سوعىپ جاتاتىن. ءسويتىپ، مينيسترگە دە بويىمىز ۇيرەنىپ كەتتى.

ءبىر كۇنى شاكەڭ جەتىبايعا سامولەتتەن تۇسكەن. ماشينا كەلە قويماي، سوناۋ اەروپورتتان ەكسپەديسياعا جاياۋ بارادى. ەكسپەديسيا باستىعى حالەل وزبەكقالييەۆ ماستەرلەرمەن، سەح باستىقتارىمەن جيىن وتكىزىپ وتىر ەكەن. مينيسترمەن اماندىق ايتىسقان سوڭ ول اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەرەدى.. جينالعانداردى تەزىرەك جىبەرۋدىڭ امالىن جاساپ، تاپسىرما بەرىپ جاتادى. جۇرت تاراعان سوڭ شاكەڭ حالەلگە ءازىل ايتىپ جاتىر:

— باياعىدا، ءوزىم ەكسپەديسيادا ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە ءمينيستردىڭ كەلۋى دەگەن ءبىر بولەك وقيعا ەدى. ونى كۇتىپ الىپ، توبىمىزبەن قاسىنا ەرىپ جۇمىسىمىزدى كورسەتىپ جۇرەتىنبىز. وسى كۇنى ءمينيستردىڭ سالماعى ازايدى ما، الدە ەكسپەديسيا باسشىلارى ەلەمەيتىن بولعان با، ءتىپتى ءوزى قارسى الماعانىمەن تۇرماي ماشيناسىن دا جىبەرمەي قويادى، — دەپ كۇلەدى.

شىنىندا دا بۇرعىلاۋ ماستەرى مەن مينيسترلىك اراسىنداعى مۇنشالىق جاقىندىقتى، قارىم-قاتىستى ءوزىم دە ءبىرىنشى رەت وسى ماڭقىستاۋدان كەزدەستىردىم. مۇنى كۇندە كورىپ، سەزىپ ءبىلىپ جۇرگەن بىلايعى باسشىلار مۇلدە قاراپايىم. مينيسترلىكتىڭ ءبولىم باسشىلارى دا ءبىزدى ءجيى ارالاپ، باتىس قازاقستان مۇناي بارلاۋ باسقارماسى مەن ترەست باسشىلارىنا جاردەم بەرىپ تۇراتىن ەدى. جوعارى جاقتان كۇن قۇرعاتپاي كورسەتىلىپ جاتقان مۇنداي ناقتى باسشىلىق، جەرگىلىكتى باسشىلىقتىڭ كەيبىر شالاعايلىقتارىنىڭ ورنىن تولتىرىپ، جالپى جۇمىس بارىسىنىڭ ءبىر قالىپتى جۇرۋىنە جاعداي جاسادى. ءسويتىپ، بۇلار پارتيا ۇيىمدارىنىڭ شارۋاشىلىق جونىندەگى العان شارالارىنىڭ ۋاقىتىندا ورىندالىپ تۇرۋىنا قيساپسىز جاردەم ەتەتىن.

ۋاقىت اسقان سايىن ماڭقىستاۋ تۇبەگىنىڭ سان سىرلارى اشىلىپ جاتىر. مۇنداعى قازىنالى جەر قويناۋىن اڭگىمەلەگەندە الدىمەن ايتارىمىز وت دارياسى — مۇناي عوي. جەر استىڭا دەندەگەن بۇرعىلار جاڭالىق ۇستىنە جاڭالىق اشادى. جاز تۇسە ماستەر بارماقوۆتىڭ بريگاداسى قارامان-اتا تۇبىنەن مۇناي شىعارىپ، قاراماندىباس دەپ اتالعان مۇناي الاڭىن اشىپ بەردى. وزەندىكتەر دە شوپان-اتادان وزەن الاڭىن پايدالانۋعا تاپسىردى. مەڭىرەۋ دالانىڭ سان عاسىرلار باۋىرىنا باسقان بايلىعى كوممۋنيستىك پارتيا باسقارعان سوۆەت ادامدارىنىڭ قۋاتتى قولىمەن حالىق يگىلىگىنە قىزمەت ەتە باستادى. بۇكىل ەلىمىز بولىپ ءۇمىت ارتىپ، كوز تىككەن العاشقى ناتيجەلەرگە قول جەتىسىمەن پارتيا قازىنالى وڭىرگە حالقىمىزدى كوپتەپ تارتتى. ەندىگى وسىناۋ ۇلكەن مۇنايدى مەڭگەرۋمەن قاتار ەل ورناتۋ ءىسى دە كەزەكتە تۇردى.

ءبىزدىڭ اۋدانىمىزداعى كوپ قيىندىقتاردىڭ ەڭ باستىسى تۇرعىن ءۇي پروبلەماسى بولدى. ترەستىق قاراۋىنداعى ۋاقىتشا ۇيلەر سالاتىن جالعىز قۇرىلىس ۇيىمى بار. ءبىر عانا بۇل ۇيىممەن ءۇي قۇرىلىسى جونىندەگى قازىرگى قاجەتىمىزدىڭ ءوزىن اياقتاۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان كەيىنگى پارتكوم ماجىلىسىندە بۇل ماسەلەنى قاراپ، باسپانا تابۋ جونىندە جەدەل شارالار قابىلداندى. وسىعان بايلانىستى ءاربىر پوسەلكەدە ونداعان قۇرامالى اعاش ۇيلەر سالىنا باستادى. ەرالييەۆتە تەڭىز جاعالاۋىنان ءارقايسىسى 200 ورىندىق جۇزبەلى بالىق زاۆودتارى ورناتىلىپ، مىڭنان جۇمىسشى سوندا تۇردى.

ءۇي سالۋدىڭ باسقا دا امالدارى قاراستىرىلدى. جەرگىلىكتى قازاقتار كيىز ۇيگە، ۋاقىتشا باسپانا سالىپ الىپ تا ورنالاستى. جۇزدەگەن ۆاگوندار قاز-قاتار قويىلىپ، قونىسقا اينالدىرىلدى. ارينە مۇنىڭ ءبارى تەك بارلاۋشىلار ءۇشىن ۋاقىتشا شارالار. ويتكەنى ولار - بۇگىن مىندا، ەرتەڭ وندا دەگەندەي كوش-قوننىڭ ادامدارى.

دەگەنمەن وسىناۋ ۋاقىتشا قونىستاردىڭ وزىندە جاعداي جاقسارا باستادى. ناعىز جۇمىسشى پوسەلكەسىنە اينالدىرىلدى. كەرەك-جاراقتىڭ ءبارى بار. ماڭقىستاۋ بارلاۋشىلارىنىڭ قازىرگى بۇل جاعدايى تۇراقتى پوسەلكەلەردەگى تۇرعىنداردان ەشبىر كەم ەمەس. الايدا، «كوشپەلى» تۇرمىستان تۇراقتى قۇرىلىسقا كوشۋىمىز كەرەك. وسى جۇمىستارمەن قينالىپ جۇرگەن كەزدە ماعان ءبىر حات كەلدى.

«قىمباتتى راحمەت وتەسينوۆيچ، — دەپتى بەيتانىس بىرەۋ. — مەن ءسىزدى اقتوبەدەن بىلەمىن. سوندىقتان حاتىمدى سىزگە جازىپ وتىرمىن. مەن ءقازىر وسىنداعى ءبىر قۇرىلىس مەكەمەسىن باسقارامىن. تۇرمىس جاعدايىم — ءبارى جاقسى. ءبىراق اۋەلدەن قيىندىققا ۇيرەنگەن باسىم، مىنا جەردە زەرىگىپ ءجۇرمىن. ماڭقىستاۋ داڭقى بىزگە دە جەتىپ جاتىر. ۇلكەن ەڭبەككە ارالاسقىم كەلەدى. ماعان ەڭ اۋىر دەگەن ۋچاسكەڭىزدى بەرەرسىز. ماماندىعىم قۇرىلىس ينجەنەرى، كوممۋنيستىك سالەممەن، وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك، سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى — ي.ف.تيتكوۆ».

«كوكتەن ىزدەگەنىمىز جەردەن تابىلدى». قازىرگى ۋاقىتتا ماڭقىستاۋ ءۇشىن ناعىز كەرەك ادامنىڭ ءوزى ءوتىنىش ايتقان. مۇنايلى تۇبەككە الاساپىران ۋاقىتتا قۇرىلىس ۇيىمىنا مۇنداي كانىگى مامان كەلەدى دەگەندى كىم ويلاعان. ءبىز دەرەۋ شاقىرتۋ جىبەردىك. كوپ ۇزاماي تيتكوۆ تا ماڭقىستاۋعا جەتتى.

ورتا بويلى، كەسەك دەنەلى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، ەگدە كىسى ەكەن. وتكىر كوزدەرى مەن يىلمەي، تىكىرەيە بىتكەن شاشتارىنان جىگەر، قايرات بايقالعانداي، ءور مىنەزدى ادام ەكەنى كورىنىپ تۇر. ەگدەلىگىنە قاراماستان قيمىلى شيراق. ءسوز كەزەگىن قاتاڭ ۇستايدى. ال، بىرەۋدى تىڭداعاندا بار ىقىلاسىمەن بۇكىل دەنەسىمەن بەرىلە تىڭدايدى. ورىنسىز سوزگە ءوزى جوق، ناعىز ىسكەر ادام دەرسىڭ.

تيتكوۆتى ەن اۋىزبا-اۋىز اڭگىمەلەسە وتىرىپ، ەتەنە تانىستىق. ول سوعىستان بۇرىن ورتالىق روسسيا وبلىستارىندا وبلىستىق پارتيا كوميتەتتەرىنىڭ قۇرىلىس بولىمدەرىن باسقارىپتى، كەيىن كپسس ورتالىق كوميتەتىندە نۇسقاۋشى بولىپ ىستەپ، سوعىس الدىندا بەلورۋسسياعا قۇرىلىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارلىعىنا اۋىسىپتى. سول جەردە سوعىسقا كىرىسىپ، جاۋ تىلىندا ايگىلى پارتيزان قۇراماسىن باسقارادى. فاشيستەرمەن ايقاستاردا كورسەتكەن ەرلىكتەرى ءۇشىن كوپتەگەن وردەندەرمەن، مەدالدارمەن ناگرادتالعان، سول جەردە سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى دەگەن جوعارى اتاققا يە بولادى. سوعىستان كەيىن ارميا قاتارىندا ءبىراز ۋاقىت بولىپ، وتستاۆكاعا شىققان سوڭ دا قاراپ وتىرا الماي ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەپ ءجۇر ەكەن. وتان سوعىسى جىلدارىنداعى باستان كەشىرگەندەرىن «مىلتىقتىڭ امىرىمەن» دەگەن كىتاپ قىپ جازىپ، شىعارىپتى. ءقازىر دە ەستەلىك جازۋدى جالعاستىرىپ جۇرگەن كورىنەدى. تيتكوۆتىڭ ماڭعىستاۋ سەكىلدى قايناعان ءومىر ورتاسىنا كەلۋ سەبەبى دە وسىناۋ قالام تارتۋ ونەرىنەن دە تۋسا كەرەك.

تيتكوۆ بىردەن-اق جۇمىسقا ارالاسىپ. كەتتى. ول ترەستىڭ قۇرىلىس بولىمىنە باستىق بولدى. از كۇندە قۇرىلىس جۇمىستارىن جاقسارتۋدىڭ ءبىراز شارالارىن ىسكە اسىرا باستادى. قىسقا مەرزىم ىشىندە قۇرامالى اعاش ۇيلەردەن قالاشىقتار پايدا بولدى.

تاس ۇيلەر دە كوبەيىپ قالدى. ەرالييەۆتەن قۇرىلىسقا قاجەتتى تاس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كارەر اشىلدى. ەكى-ۇش ايدىڭ ىشىندە ترەست باسقارماسى جاڭا كەڭسەگە كوشتى. ءسويتىپ، قۇرىلىس ىسىندە از-كەم العا جىلجۋ بولدى.

بىردە تيتكوۆ پارتكومعا كەلدى. قادىرمەن ادامنىڭ پارتيا كوميتەتىمەن اقىلداسقالى كەلگەنى مەنى قاتتى قۋانتتى. اماندىق بىلىسكەن سوڭ كەلگەن شارۋاسىن سۇرادىم؛

— قۇرىلىس جۇمىستارى ءبىر قالىپقا تۇسە باستادى، — دەدى، ول جۇمىس جايىن اڭگىمەلەپ. ۋاقىت تا جەتكىلىكتى. ماعان جۇمىستان كەيىن اينالىساتىن پارتيالىق تاپسىرما بەرىڭىز.

سالعان جەردەن كوعامدىق جۇمىس بەرىپ بىلايعى ىسىنە كەسەل كەلتىرەم بە دەپ ويلانىپ قالدىم:

— قانداي جۇمىس اتقارۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار؟

— وسى قوعامدىق ءتارتىپ ناشارلاپ بارادى، — دەدى ول قىنجىلىپ. ءوزى دە قانداي كوعامدىق ىسكە پايدالى ەكەنىن ءبىلىپ كەلسە كەرەك. — ەرىكتى حالىق جاساقشىلارى دەگەن بولماي ما. سونى باسقارايىن، — دەدى يۆان فيليپپوۆيچ. بايقايمىن، كەشكە قاراي كوشەدە، قوعامدىق ورىنداردا تارتىپسىزدىك بار. جاستار اراسىندا اراق ىشۋشىلىك تە جوق ەمەس. كلۋبقا ماس بوپ كەلۋشىلەر دە بولىپ قالادى. مۇنىمەن كۇرەستى مىقتى كولعا الماساڭىز، جاس جۇمىسشىلاردى بۇزىپ الامىز.

مەن بۇل ءوتىنىشتى قۋانا-قۋانا قارسى الدىم. قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ دەگەن كۇن تارتىبىمىزدەن تۇسپەي تۇرعان-دى. مۇنى جونگە كەلتىرۋگە تيتكوۆ سياقتى اعا بۋىننىڭ بۇعان قول ءۇشىن بەرگەنى جەمىستى بولدى. ءسويتىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە تيتكوۆ درۋجينا جۇمىسىن جولعا قويىپ بەردى. ءوزى جان-تانىمەن بەرىلە جۇمىس ىستەيدى. مەكەمە باسشىلارىنا تىنىم بەرمەيدى. ءبىر جاساقشى شىقپاي قالسا ونىڭ ورنىنا مەكەمە باسشىسىنىڭ ءوزىن تۇرعىزادى. قۇلاق اسپاسا - پارتكوم قاسىندا. كەيىنىرەك قارت كوممۋنيست ناسيحاتشىلىق جۇمىستارعا ارالاستى. كۇنبە-كۇن ول ءوزىنىڭ كوممۋنيستىك بورىشىن وسىلاي وتەۋگە كۇش سالدى.

ءوزىنىڭ ادال، مۇلتىكسىز كىزمەتىمەن پارتكوم نازارىنا ىلىگىپ، ارقا سۇيەگەن بۇل سياقتى كوممۋنيستەر بىزدە از بولعان جوق. جەتىبايداعى ەنتين، وزەندەگى وتەگەنوۆتەر دە ناعىز كوممۋنيستىڭ ونەگەسىن كورسەتتى. قيىندىققا مايىسپاي قارسى تۇردى. ءسويتىپ، اعا بۋىن كوممۋنيستەردىڭ ىس-تاجىريبەسى كەيىنگى ءدۇيىم، ورەن جاستارعا قاندايلىق ۇلگى ونەگە بولدى دەسەڭىزشى.

كوممۋنيستەر قاشان دا العى شەپتىڭ ادامدارى. سوندىقتان پارتيامىز كوممۋنيزم ءىسىنىڭ قيىنى مەن قىرىنا الدىمەن ءوزىنىڭ وسى ەكپىندى وتريادىن جىبەرىپ كەلەدى. ارتتا قالعان شارۋاشىلىقتارعا باسشىلىق جۇمىستاردان بارىپ جاتاتىن كوممۋنيستەر سانىندا ەسەپ جوق. بۇل ءداستۇر سول كەزەڭدەردە باسىم ەدى. تيتكوۆ سياقتى ەكپىندى مايدانعا اتتانعان كوممۋنيستەردىڭ ءبىرى حالەل وزبەكقالييەۆ بولاتىن.

ناق سول جىلدارى وزبەكقالييەۆ «مانگىشلاكنەفتەگازرازۆەدكا» ترەسىنىڭ باستىعى ەدى. ول ءوزىنىڭ وسىناۋ قىرۋار مىندەتتەرىمەن قاتار ماڭقىستاۋ مۇنايىنىڭ تاعدىرى جەتىبايدان شەشىلەر ۋاقىتتا، جەتىبايعا ءوزى بارىپ بۇل جۇمىستى تىكەلەي باسقاردى. قاجەتتى جەرىندە بريگاديردەن باستاپ ماستەر دە، بۇرعىشى دا بولدى. قاراپايىم جۇمىسشىنىڭ مىندەتىن اتقاردى. ءسويتىپ، حالەل وزبەكقالييەۆ جىل جارىم ۋاقىت ىشىندە ۇكىمەت پەن پارتيانىڭ تاپسىرماسىن ويداعىداي ورىندادى، قىسقا مەرزىمدە جەتىبايدى پايدالانۋعا ءازىر ەتتى. سونان سوڭ عانا بۇرىنعى ترەست باسشىلىعىنا قايتا كەلدى.

تاباندى كوممۋنيست قيىنشىلىقتان قورىقپايدى. قاجىرلى ەڭبەگىمەن ەل سەنىمىن اقتادى.

ماڭقىستاۋ مۇنايىنىڭ العاشقى اشىلۋ جىلدارىندا دا جانە كەيىن دە مۇندا كەلۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى ماماندار ءار جەردەن-اق تابىلىپ جاتتى. اركىمنىڭ دە ۇلكەن ىستەر ماڭىندا بولىپ، ونىڭ اۋىرى مەن جەڭىلىنە ارالاسقىسى كەلەدى. مۇنداي يگى تىلەك ادامدارىنا ءار ۋاقىتتا جول اشىق. پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى بولعاندىقتان ولاردىڭ كوبى مەنىمەن اقىل قوساتىن. بىردە جۇمىس ىڭعايىمەن گۋريەۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنە بارعانمىن. كەزەكتى جيىننان شىققانىمدا الدەكىمنىڭ «سەنى ءبىر جىگىت ىزدەپ ءجۇر» دەگەنىن ەستىدىم.

كوپ كەشىكپەي الگى جىگىتپەن كەزدەستىم. جاس كۇنىمىزدەن بىرگە ءوسىپ، مەكتەپتە بىرگە وقىعان ءابىش دەگەن جولداسىم بولىپ شىقتى. كوپتەن كورىسپەگەن سوڭ كوزگە ىستىق. تاپ سول ەرتە كەزدەگىدەي مەيىرلى جۇزىندە كۇلكى ءىزى وينايدى. جيناقى قالپى. ۇقىپتىلىعى كىرشىكسىز كيىم كيىسىنەن دە بايقالىپ تۇر.

ءابىش سوناۋ سوعىس جىلدارىنىڭ سوڭىن الا مۇناي جۇمىسىنا ارالاسىپ، ەڭبەككە جاستاي شىنىققان جان ەدى. ورتا مەكتەپتى دە تولىق بىتىرە المادى. ءبىز ونى جۇمىستان شىعارىپ الىپ، وقۋعا تارتقانىمىزدا ەلەكتروسۆارششيك ماماندىعىن العان ءارى بريگادير بولىپ ىستەيتىن ونى سول كەزدەگى باسشىلارى جالىنىپ-جالپايىپ جىبەرمەي قالعان. سونىمەن ءابىشتىڭ ءومىر سوقپاعى بىزدەن قيعاشتاۋ كەتتى. مىنە، ەندى سول ءابىش مەنى ۇيىنە باستاپ كەلەدى.

ءقازىر ءابىش قالانىڭ قۇرمەتتى ادامدارىنىڭ ءبىرى. ەڭبەك وزاتى. ونىڭ اتى گازەت بەتىنەن، سۋرەتى قۇرمەت تاقتاسىنان تۇسپەيدى دەسە بولادى. ەڭبەگىنە وراي ءبىرقاتار قۇرمەتتى اتاقتاردىڭ دا يەسى. ءوزىنىڭ جەكە مەنشىك ماشيناسىنا مىنگىزىپ مەنى ۇيىنە الىپ كەلدى. قالانىڭ شەت جاعىنان، جايىقتىڭ جاعاسىنان جاقسى جاي سالىپ الىپتى. كەڭ شارباقتىڭ ءىشى باۋ-باقشا. ءۇي ءىشى جيھازدى. ءالى دە كەلەگە كەلە الماي جاتقان جۇپىنى ماڭقىستاۋدىڭ ادامى - ماعان بۇل ەرتەگىدەگى جۇماقتاي كورىندى..

ءابىشتىڭ جۇبايى دا اجارلى، اقجارقىن جان ەكەن. قوناقجاي قالپىن ءبىلدىرىپ، جاقىن ادامداي جاراسىپ كەتتىك. اڭگىمە اراسىندا ءابىش ءوز سىرىنان دا ماعان حابار تاستاپ وتىردى.

— سەنەن جاسىرار ەشنارسە جوق. ۇشەۋمىز دە بىرگە ەستىك. شۇكىر، تۇرمىس جامان ەمەس. ادامعا قاجەتتىلەردىڭ ءبىرى مولشىلىق بولسا، بىزدە بۇل جاعى كەندە ەمەس سياقتى. ءبىراق، ماعان ءالى دە ءبىر نارسە جەتپەي تۇرادى. كوڭىلىمنىڭ ءبىر بۇرىشى ولقى. — ول ءسوز اراسىندا ءسال كىدىردى. — وسى ماڭقىستاۋدىڭ اتى شىققالى سول جاققا قارايلاي بەرەمىن. نە ىزدەيتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. ءۇش مىڭ مەتر تەرەڭدىككە قازاتىن بارلاۋ بۇرعىسىنىڭ ارماتۋرالارىن سۆاركالاۋ، نەمەسە مۇناي مەن گاز 150 اتموسفەرامەن تەۋىپ تۇرعان سكۆاجينانىڭ اۋزىنداعى فلانەستى سۆاركامەن بەكىتۋ، يا مۇناي تولى رەزەرۆۋارلاردى سۆاركا جاساۋ مەن ءۇشىن ءبىر قول جەتپەس ارمان.

بۇل جەردە دە ابىرويسىز ەمەسپىن. جۇمىس ءبىرىڭعاي. جىلى جەردە، كەڭ capايدا وتىرىپ كۇنبە-كۇن تانىس دەتالداردى قۇراستىرا بەرەمىز. كۇندە سول، قىسقاسى جالىقتىم. ماڭكىستاۋ قيىن دا، قىزىق تا مەكەن عوي. مەنى جاڭا جەر قىزىقتىرادى دا تۇرادى، — دەپ كۇرسىندى ءابىش.— سوندا كوشسەك قايتەدى دەسەم، مىنا قۇرداسىڭ بەت باقتىرمايدى. «دالاعا قاڭعىپ نە ىزدەيسىڭ، كەرەگىڭنىڭ ءبارى وسى ۇيدە بار ەمەس پە؟ ەگەر كەتسەڭ جالعىز ءوزىڭ كەتەسىڭ. مەن ەشقايدا بارمايمىن!» دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى ءسوز ايتادى. دوس ادامسىڭ عوي. وسىعان اقىلىڭدى ايت.

— راسىندا دا، سول جاقتا وسىعان نە بار، راحمەت-اۋ؟ قيىنشىلىقتى وزىنە ءتۇسىندىرىپ قويشى! — دەپ ءابىشتىڭ ايەلى وتىر.

ءابىش سياقتى ادامداردىڭ ماڭقىستاۋ ءۇشىن پايداسىندا ەسەپ بار ما، جەر استىنىڭ بۇرعىلاۋ جۇمىستارى وسىناۋ التىن قولدى ادامنىڭ تاپشىلىعىنان قاڭتارىلىپ، تالاي-تالاي التىن ۋاقىت جەلگە ۇشپادى ما. ءابىشتى سول ءبىر دىلگەر ىسكە جەتەكتەي كەتسە ەرگەلى وتىر. ءبىراق، مىناۋ بازارلى وت باسى قايدا ول جەردە. اياۋلى اناعا ەڭسەلى ءۇي كەرەك. ماڭقىستاۋ قيىن ماسەلە. سانالى ادامدار وزدەرى شەشسىن، بۇل ساپاردى. ول جاقتا جۇمىس جەتەدى. وزدەرىڭ كەلىسىپ، كەلسەڭدەر جايلى جۇمىستى مەن مىندەتىمە الايىن،— دەدىم ناقتى جاۋاپتان جالتارىپ.

ماڭقىستاۋداعى جۇمىس جوسپاردى بىردەن-بىرگە كەڭەيتە ءتۇستى. جەر استى قاباتتارىنىڭ سىرى اشىلعان سايىن ۇلكەن مۇناي كوزدەرىن جەدەل باعىندىرۋدىڭ ارەكەتتەرى قولعا الىندى. ەڭ ءبىر ءۇمىتتى جەر وزەن ايماعى بولاتىن. الايدا، ەندىگى جۇمىستىڭ ماڭىزدىسى وزەندە بولا تۇرسا دا ونداعى جاعداي ءماز ەمەس ەدى. الداعى دەكابرگە دەيىن، ياعني 4 ايدىڭ ىشىندە وزەن الاڭىندا اشىلعان 6 بىردەي مۇناي قاباتتارىنىڭ ءار قايسىسىنىڭ كولەمىن بەلگىلەۋ كەرەك. ول ءۇشىن قازىلعان سكۆاجينالاردى تەز ارادا سىناقتان وتكىزۋ، سونىمەن قاتار كوپتەگەن گەولوگيالىق ماتەريالدار دايىنداۋ، مۇناي قورىنىڭ مولشەرىن الدىن-الا ەسەپتەپ، مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ بەكىتۋىنە ازىرلەۋ قاجەت بولادى. مىنە، وسى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، كەلەسى جىلى وزەن كەن ورنىن پايدالانۋعا بەرە الامىز. ال، وزەندەگى جۇمىستىڭ قازىرگى جاعدايى بۇل اسا جاۋاپتى تالاپقا ساي كەلمەيدى. پارتيا ۇيىمدارى قابىلداپ، ولاردى شۇعىل تۇردە ىسكە اسىرمايىنشا پارتيا مەن ۇكىمەت الدىنداعى بيىلعى تاپسىرمالاردى ۋاقىتىلى ورىنداي الماۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇر.

وسى جاعدايلاردى ەسكەرە كەلىپ، پارتيا كوميتەتى وزەندە ءبىرقاتار ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋعا ءتيىس بولدى. سوندىقتان باتىس قازاقستان مۇناي بارلاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى يۆانوۆ ەكەۋمىز وزەنگە شۇعىل ءجۇرىپ كەتتىك. مەن ەۆگەنيي ءيۆانوۆيچتى ەرتەرەكتەن ءبىلۋشى ەدىم. ينستيتۋتتا بىرگە وقىدىق. كەيىن ول تاتاريا جەرىندەگى مۇناي كاسىپشىلىگىنە كەتكەن دە، ءبىز ەمبىدە قالعانبىز. ەندى، مىنە، وتان تالابى، ورتاق ماقسات ماڭقىستاۋ تۇبەگىندە ەسكى دوستاردى تاعى دا تابىستىردى. اڭگىمەمىز مۇنايلى وزەندى يگەرۋ جايلى. مىنە، نىسانالى جەرىمىز وزەن پوسەلكاسى دا كوزگە ساعىمدانا بەردى... جاداۋ جۇمىسشى باسپانالارى كورىنە باستادى. اراگىدىك ەڭسەلى تاس ۇيلەر جاڭا قونىستىڭ العاشقى بەلگىلەرى ءتارىزدى. ماشينا ءۇش ساعات دەگەندە مەجەلى جەرگە جەتكىزدى ءبىزدى. جاتاقتىڭ ءبىر شەتىنە كەلىپ ورنالاستىق. شالا-شارپى جۋىنىپ الىپ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك.

وتكەن كۇزدە دۇيسەن ۇسەنوۆ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى جەتىبايعا باسقا جۇمىسقا اۋىسقاننان كەيىن ەكسپەديسيا باستىعىنا شۋراندين جولداس تاعايىندالعان. بۇل كىسى كوپتەن كەن بارلاۋ جۇمىستارىندا ىستەپ كەلگەنمەن، مۇناي الاڭدارىن بۇرعىلاۋ جاعىنا شورقاقتاۋ ەكەن. بۇرىن ىستەمەگەن كاسىپتى ويدا جوقتا يگەرىپ كەتۋ وڭاي دا ەمەس. ونى وقىتىپ وتىراتىن جاعداي جانە جوق. سوندىقتان باستىقتىڭ جۇمىسىنداعى ولقى جەرلەردى ورىنباسارى ءارى پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى مۇستافا وتەگەنوۆ پەن باس گەولوگ حاليلا ماحامبەتوۆ كوتەرىسىپ كەلەدى. ءسويتىپ، جۇمىس سالماعىنىڭ وسىناۋ ەكى جىگىتكە ايرىقشا تۇسەتىنىن بۇرىنعى ساپارىمىزدا، باس قوسۋلاردا دا بايقاعان بولاتىنبىز. جىگىتتەر ابىرجۋلى كورىندى.

مۇستافا جۇمىس بىلەتىن ءارى سەرگەك شارۋاشىلىق باسشىسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءپرينسيپشىل پارتيا قىزمەتكەرى ەدى. وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە، بىزگە قىزمەت ىستەگەن كەزدەردەن ونىڭ بۇل قاسيەتى ماعان ءمالىم بولاتىن. كەمشىلىككە توزبەۋ، ونى قايمىقپاي قاتاڭ ايتىپ سالاتىن تۋراشىلدىعى باسىم. سول داعدىمەن مۇستافا سالعان جەردەن قىزۋ كەتتى:

— مەنىڭشە ەكسپەديسيا باستىعى شۋرانديننەن باستاپ كەيبىر باسشى جولداستار پارتيالىق جاۋاپكەرشىلىكتى دۇرىس سەزىنبەيدى. سونىڭ سالدارىنان وتكەن پارتيا جينالىسىندا بەكىتىلگەن وندىرىستىك گرافيكتىڭ ءبىرتالاي پۋنكتتەرى ورىندالماي جاتىر. بۇرعىلاۋ بريگادالارىنىڭ ءونىمسىز جۇمىس ىستەۋ سەبەپتەرى نەگىزىنەن كادرلاردىڭ ءىس تەحنيكاسىن تولىق مەڭگەرە الماعاندىعىنان. كوپتەگەن جۇمىسكەرلەر ءتيىستى دايىندىقتان وتپەگەن، اسىعىس الىنىپ؛ جۇمىسقا جىبەرىلە سالىنعان. جۇمىسشى كادرلارىن دايىندايتىن كۋرستار ءالى كۇنگە دەيىن اشىلماي وتىر. قابىلدانعان جۇمىسشىلاردىڭ ءوزىن بۇرعىلاۋ تەحنيكاسىنا ۇيرەتۋ جونىندە ەشقانداي جۇمىس ىستەلىنبەيدى. سوڭعى كەزدە، بۇرعىلاۋ جۇمىستارىنىڭ شۇعىل جەدەلدەتىلۋىنە بايلانىستى اۆاريالار كوبەيىپ كەتتى. بۇل تەك قانا تەحنيكالىق تاجىريبەنىڭ جوقتىعىنان.

قاتار جاتقان ەكى بريگادانىڭ ءبىرى جاقسى، بىرىندە اۆاريا! مىسالى، قادىروۆتىڭ بريگاداسى، وپييەۆتىڭ ۆاحتاسى نەلىكتەن اۆارياسىز ۇنەمى الدا كەلەدى؟ ونىڭ سەبەبى، مۇنداعى جۇمىسشىلار بۇرىننان كەلە جاتقان، بۇرعىلاۋ تەحنيكاسىن جاقسى مەڭگەرگەن ادامدار. بۇلاردا ەڭبەك ءتارتىبى، تەحنولوگيالىق ەرەجە جوعارى. مۇنداي بۇرعىلاۋ ورنىنا بارا قالساڭ بەينە ءبىر ءجۇرىپ جاتقان مەحانيزم سياقتى، دامىلسىز قيمىل، جۇگىرىپ جۇرگەن ادام. ءارقايسىسى ءوز ورنىن، ءوز جۇمىسىن جاقسى بىلەدى. وزدەرى ىستەي بەرەدى. وسىنداي وزات بريگادالاردىڭ جۇمىس تاجىريبەلەرىن كەڭىنەن تاراتۋ جونىندەگى پارتيا بيۋروسىنىڭ قاۋلىسى دا ورىندالماي وتىر.

ال، شۋراندين جولداس بولسا، ەرتەڭدى-كەش جۇگىرەدى دە جۇرەدى. ءبىراق ناتيجە شامالى. كوپتەگەن جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەردى، جاڭا تەحنيكانىڭ تۇرلەرىن بۇرعىلاۋ جۇمىستارىنا ەنگىزۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعا ءوزى تۇسىنبەگەندىكتەن وعان ءمان بەرمەيدى.

— يۆانوۆ جولداس! — دەدى. مۇستافا داۋىسىن كوتەرىڭكىلەۋ الىپ.— قازىرگى گرافيك بويىنشا وزەن كەن ورنىنداعى بارلىق بارلاۋ جۇمىستارىن وسى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ءبىتىرىپ، وقى پايدالانۋعا تاپسىرۋ ءۇشىن ەكسپەديسيانىڭ ءبىرىنشى باسشىسى تاراپىنان باسشىلىقتى تۇبىرىنەن وزگەرتۋ كەرەك. ەگەر بۇل كىسىنىڭ قولىنان كەلمەسە جۇمىس باسىندا وزدەرىڭ بولىڭدار، نە بولماسا باسقا كىسى جىبەرىڭدەر.

پارتيا ۇيىمى سەكرەتارى ماسەلەنى بۇيىرىنەن قويدى. بۇل ماسەلە بۇعان دەيىن دە كوڭىل اۋدارعانىمەن ناق وسى جولعىداي قوزعالماپ ەدى. الايدا، ىسكە ءالى دە بولسا بايىپتىلاۋ قاراۋ كەرەك سەكىلدى. باسقارمادان يۆانوۆتىڭ ءوزى كەلىپ وتىر. ەسكى مامان شۋراندينمەن بالكىم بۇل دا ىستەس بولىپ كەرەر. قولىنان ءىس كەلمەسە ءشۋرانديندى تۇبەكتەگى تۇتەپ تۇرعان ەن جۇمىسقا قالاي جىبەرگەن؟

يۆانوۆ باس گەولوگپەد دە سويلەسە وتىرىپ، ءبىراز جايعا ول دا قانىقتى. وزگەلەرگە سىن دا ايتىپ قالدى. وزەندەگى قازىرگى قيىنشىلىقتاردى دا ءبىر كەز ولارمەن بىردەي سەزىندى. ءبىراق، بىزگە ءالى دە بولسا يۆانوۆ ءسوزى اياقتالماعان ءتارىزدى. اقىرىندا ەۆگەنيي يۆانوۆيچ بۇل ويىمىزدان ءدال ءتۇستى.

مەملەكەتتىك تاپسىرما ورىندالعانشا ياعني دەكابر ايىنا دەيىن وسى ەكسپەديسيا جۇمىسىنا يۆانوۆ ءوزى تىكەلەي باسشىلىق ەتۋدى مىندەتىنە الدى. ونىڭ ۇستىنە جاقىن ارادا الماتىدان مينيستر كەلمەكشى. ارينە، ءقادىرلى، قامقور باسشى الدىندا جاقسى ىستەرمەن كورىنۋ ماڭقىستاۋ مۇنايشىلارىنىڭ بارىنە ورتاق ابىروي دەگەندى قوسا ايتتى ول.

باس گەولوگ ماحامبەتوۆتىڭ ءسوزى دە كوڭىلدەن شىقتى. ونىڭ بايانداۋى بويىنشا قازىرگى جۇمىستىڭ وسال جەرى بۇرعىلاۋ سكۆاجينالارىن سىناقتان وتكىزۋ كورىنەدى. مۇندا ءقازىر بەس بريگادا ىستەيدى. ءبىر سمەنادا عانا. ول ارينە، جەتكىلىكسىز. بۇل قارقىنمەن ايىنا 15 وبەكتى تاپسىرۋ ورنىنا بەس وبەكتىدەن اسا المايدى. سوندىقتان ءار بريگادا بارلىق سمەنادا جۇمىس ىستەيتىن بولۋى كەرەك. وعان ادام قايدا؟ ونىڭ ۇستىنە جەر استى جۇمىستارىنىڭ مامانى، نەمەسە كۇردەلى جوندەۋ سەحتارىنىڭ وپەراتورلارى كەرەك. ولار تەك مۇناي بەرىپ تۇرعان ەسكى كاسىپشىلىكتەردەن عانا تابىلادى. بۇل جونىندە ءبىز وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنە، مينيسترلىككە راپورتتار جىبەرىپ، سولاردىڭ ۇسىنىستارىمەن ەمبى كاسىپشىلىكتەرىنەن 3-4 ايعا وپەراتورلار الاتىن بولدىق.

بۇل جاۋاپتى جۇمىستىڭ ىسكە اسۋىنا وسى ماڭقىستاۋ مۇنايىن اشۋعا تىكەلەي كاتىسقان قارت گەولوگ، قازىرگى ەمبى مۇناي بىرلەستىگىنىڭ باستىعى دوسمۇحانبەتوۆ جولداسقالي كوپ ەڭبەك ءسىڭىرىپ وتىر. جۇمىس بارىسىن جەتە تۇسىنەتىن جاكەڭ سىناۋ بريگادالارىن تۇگەلدەي ماستەرلەرىمەن، ۆاحتالارىمەن، جۇبىن جازباي سول كۇيىندە جىبەرىپتى. شاشاۋ شىعارماي الىپ بارىپ، تەز جۇمىسقا كىرىستىرىپ، ونى باسقارۋ ءۇشىن كاسىپشىلىك باسشىلارىن دا جىبەرىپتى. مۇنىڭ ءوزى ماڭقىستاۋ مۇنايىن يگەرۋگە بۇكىل قازاقستان مۇنايشىلارى جابىلدى دەگەن ءسوز.

ءشول دالاداعى جول قاتىناسىنىڭ قيىندىعىندا ەسەپ جوق. اقتوبەدەن شىققان ۆاگون-بۋدكالارى تەمىر جول ارقىلى ماحاچكالاعا كەلەدى. ودان تەڭىز ارقىلى ەرالييەۆكە جەتكىزىلەدى. ەرالييەۆتەن اربالارعا تيەلىپ، ونى تراكتورمەن سۇيرەتىپ وزەنگە جەتكىزدى. ءسويتىپ، ءبىر ايدىڭ ىشىندە وزەن جانىنان تاعى دا ۆاگون-ۇيلەر قاتار تۇزەدى. مۇندا ەمبىدەن كەلگەن سىناۋ بريگادالارى ورنالاستى. بۇلار دا قيىنشىلىقتاردى ەلەڭ قىلماي، سىناۋ گرافيگىنىڭ ۋاقتىلى ورىندالۋى ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتىپ جاتتى.

...بىردە ۆاگونداردى ارالاپ، ەلدەن كەلگەن وسى جىگىتتەردىڭ جاعدايىن كورۋگە شىقتىق. ءبارى دە بۇرىن بىرگە ىستەگەن تانىس ادامدار. ارقايسىسىمەن جولىققان سايىن شۇيىركەلەسە كەتەمىز. قىسقاشا اماندىقتان سوڭ جاعدايدىڭ قيىندىعىن ايتىپ، كەشىرىم وتىنگەن بولىپ جاتىرمىن. بولاشاعىمىزدى ايتىپ جۇباتامىن. الايدا، ولاردىڭ ءوزى ماڭقىستاۋ جايىنا مىنا ارالاس-قۇرالاس مەنەن دە قانىق. قيىنشىلىقتى، قاتال تابيعاتتى ەلەر ەمەس. قايتا:

— ءسىز قىسىلماي-اق قويىڭىز، — دەدى ماقات كاسىپشىلىگىنەن كەلگەن ماستەر ابدىعالييەۆ ماحيات. «قارا قازان قايناسا بارىمىزگە دە اس بولار» دەگەن، تەك ماڭقىستاۋدىڭ ۇلكەن مۇنايى تەزىرەك اسپانعا اتسىن دەڭىز. قيىندىقسىز مۇناي جوق.

ماقات مۇناي كاسىپشىلىگىندە ماحيات ابدىعالييەۆپەن بىرگە ەڭبەكتەس بولعان ەدىم. ول جاسىنان، جۇمىسقا بەرىلگەن، ەڭبەكقور جىگىت ەدى. ءقازىر ەمبىدەگى الدىڭعى قاتارلى ماستەرلەردىڭ ءبىرى. وسىناۋ بەرەكەلى جانداردىڭ بىزگە كەلگەنى بارشامىزدى-اق قۋانتتى. ارقا-باسىمىز كەڭىگەندەي ەركىن تىنىستاي باستادىق.

سول كۇنى ولاردى دا وزەننىڭ قازىرگى جاعدايىمەن، الدا تۇرعان مىندەتتەرمەن تانىستىرىپ وتتىك. ەكسپەديسيانىڭ كىشكەنە قىزىل بۇرىشىنا بارلىق كوممۋنيستەر، ماستەرلەر جينالعان ەدى. جەرگىلىكتى جۇمىسشىلار دا بار. ماسەلە — دەكابرگە دەيىن وزەن الاڭى مۇناي قورىنىڭ نەگىزگى مولشەرىن تاعايىنداۋ ءۇشىن كەرەكتى بۇرعىلاۋ، سىناۋ جۇمىستارىن تەز اياقتاپ شىعۋ جايىندا بولدى. جينالعاندارعا ەكسپەديسيا باستىعى بۇل تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىندىرگەن سوڭ ولار شەشىلىپ قويا بەردى. وزەندەگى بۇرعىلاۋ جۇمىسىنىڭ باستى باعىتىندا جۇرگەن ماستەر تورەعالي قادىروۆ الدىمەن ءوز بايلامىن ايتتى:

— بىزدە ءجۇمىسشى جەتكىلىكسىز. جۇمىسشى جەتپەگەن سوڭ گرافيك ورىندالا ما؟! بار جۇمىسشىنىڭ تاجىريبەسى كەم. سوندىقتان اۆاريا، ءبىراق ءجيى ۇشىراسادى. بۇل ءىستى رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن ءبىز ءار ۆاحتاعا 2 كىسىدەن جاڭا جۇمىسكەر الىپ، ونى ۇيرەتىپ شىعارامىز. بىزدەن ۇيرەنگەن تاجىريبەلى جۇمىسشىلار باسقا بريگادالارعا اۋىستىرىلادى. قاراۋىنا جاڭا ادامدار الىپ بريگادا قۇراۋىنا دا مۇمكىن. ءسويتىپ، بۇرعىلاۋ بريگادالارىن كوبەيتۋ كەرەك.

تورەعالي ايتقان بريگادا دايىنداۋ ءىسى كوپ ۋاقىت قاجەت ەتپەيدى. وسى ادىسپەن 15-20 كۇن ىشىندە بىرنەشە تاجىريبە بريگادالارىن ۇيىمداستىرۋعا بولادى. سوندىقتان وزات بريگادالار جانىنان تاجىريبە جەتىلدىرۋ توپتارىن ۇيىمداستىرۋعا كەلىستىك.

—مەنىڭ ۆاحتام، — دەدى بۇرعىشى وپييەۆ تىنىشباي، — مەملەكەتتىك تاپسىرما ورىندالىپ شىققانشا، دەكابر ايىنا دەيىن، دەمالىسسىز ىستەۋگە مىندەتتەمە الادى.

بريگادا ءوز جۇمىستارىن اي سايىن تولىق ەكى ەسە ارتىق ورىندايدى!

مەحانيكالىق ماستەرسكوي كوللەكتيۆى دە ءوز كۇشتەرىمەن قىسقا مەرزىم ىشىندە تۋربا كەسۋ ستانوگىن ىسكە قوسۋعا ۋادە بەردى. ءسويتىپ، جۇمىسشىلار، ماستەرلەر، ينجەنەر-تەحنيك قىزمەتكەرلەر ءبارى دە پارتيانىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ شىعۋدا قازىرگى قيىندىقتارعا قاراماستان دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. اسحانا كوللەكتيۆىندەگى كومسومولەس قىزدار اۋقاتتى جۇمىسشىلارعا جۇمىس باسىنا جەتكىزىپ بەرمەكشى بولدى. بۇلار سونىمەن قاتار، ساۋىق كەشتەرىن ۇيىمداستىرىپ، مادەني جۇمىستاردى ورىستەتۋگە ءسوز بەردى. جاس جۇمىسشىلارعا بي ۇيرەتۋ ءۇشىن ۇيىرمە اشپاق. ءبىرقاتارى جاتاقحانانىڭ تازالىق جاعىن دا قولعا الادى.

وسىدان سوڭ وزەندەگى جۇمىستىڭ جايى شۇعىل وزگەرمەكشى. يۆانوۆتىڭ ەسەبى بويىنشا جوعارى جاقتان كوپتەگەن كومەك كورسەتىلمەك. وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ كومەگىمەن سامولەت سانى ەكى ەسە كوبەيتىلەدى. بارلىق كەرەكتى جۇكتەر سامولەتپەن تاسىلاتىن بولادى. گۋريەۆتىڭ، دوسسوردىڭ جوندەۋ زاۆودتارى ماڭقىستاۋ بارلاۋشىلارىنىڭ كەرەك-جاراقتارىن ءبىرىنشى كەزەكتە ورىندايدى. ەسكى كاسىپشىلىكتەردەن سىناۋ جۇمىسىنا قاجەتتى ناسوس-كومپرەسسور تۋربالارى الىنىپ، سامولەتپەن جەتكىزىلەدى. باكۋدەگى كاسپيي پاروحود باسقارماسى قوسىمشا جۇك تاسۋعا كەمەلەر بەرەتىن بولدى. گەولوگيا مينيسترلىگى تارى دا كوپتەگەن ماشينا، مەحانيزمدەر جىبەرەدى. ادام كۇشى ەمبى مۇنايشىلارىنىڭ كومەگى ارقىلى تولىقتىرىلادى. ەڭدىگى مىندەت جەرگىلىكتى پارتيا، شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ وسى مۇمكىندىكتەردى ورىندى پايدالانىپ، جۇمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلۋىندە. ءسويتىپ، جۇكتىڭ اۋىرى تاعى دا ءبىزدىڭ موينىمىزعا ءتۇستى.

وسىنداي جۇمىستارمەن وزەندە ءبىر جەتىدەن ارتىق ءجۇرىپ قالدىق. بۇرعىلاۋ، باسقا دا ىستەر ءبىر ارناعا تۇسكەن سياقتى. سونىمەن بىلايعى كۇندەلىكتى جۇمىستاردى ەكسپەديسيا باسشىلارىنا تاپسىرىپ، يۆانوۆ ەكەۋمىز جەتىبايعا جول تارتتىق.

وزەنمەن سالىستىرعاندا جەتىبايداعى ەكسپەديسيا جۇمىسى جوسپارلى تۇردە جۇرگىزىلىپ جاتقان-دى. مۇندا ماماندار جاعى جەتكىلىكتى. ەكسپەديسيا باستىعى — حالەل وزبەكقالييەۆتىڭ ءوزى. سكۆاجينالاردىڭ سىناۋ جۇمىستارىندا ەندى ۇسەنوۆ دۇيسەن ىستەيدى. بۇرعىلاۋ مۇنارالارىندا رىسقالييەۆ، پەتروۆ، بارماقوۆ سياقتى كانىگى ماستەرلەر بىلايعى مامانداردى سوڭىنان ەرتە وتىرىپ، ەكسپەديسيا بويىنشا جوسپاردى ايما-اي اسىرا ورىنداپ كەلەدى.

قۇرىلىس جۇمىستارىندا دا ايرىقشا قارقىن بار. جۇزدەن استام ءۇيدىڭ قۇرىلىسى قاتار جۇرگىزىلىپ جاتىر. قىس تۇسپەي تۇرىپ-اق بۇل ۇيلەردىڭ ءبارىن دە پايدالانۋعا بەرەرلىك مۇمكىندىك بار. سونىڭ وزىندە حالىق كوپ، ۇستى-ۇستىنە كەلىپ، ءۇيدىڭ جوقتىعىن ەلەيتىن ەمەس. امالداپ شىعارمىز، — دەپ جۇمىسقا كىرىپ العان سوڭ وزدەرىنشە باسپانا قامىن قاراستىرادى. ۋاقىتشا «اۋىلدار» پايدا بولىپ قالىپتى. بارلاۋشىلار پوسەلكەسىن ورتاعا الىپ، بۇل ۋاقىتشا اۋىلدار قاراسى دا ءوسىپ بارادى ەكەن. ءبىر شەتىندە «ۆاگون-قالاشىق» ورنالاسقان. وعان جالعاس كيىز ۇيلەر تىگىلىپ تاستالعان.

ءبىز كەلسەك، ەكسپەديسيا باسشىلارى تۇگەلدەي جۇمىس باسىنا كەتكەن ەكەن. بۇرعىلانعان جەرلەردىڭ بىرىنەن اشىق فونتان اتقىلاپ، اۆاريا بولعان كورىنەدى. جۇمىسشىلاردىڭ ءبارى سوندا بولعان سوڭ، ءبىز دە سول جاققا تارتتىق. مۇناي اتقىلاعان جەردى الىستان-اق تاني كەتتىك. بۇل ءبىر كەن ورنىنداعى گاز قىسىمىنىڭ كەپ جەرىنەن جاقىندا قازىلعان، ءقازىر سىناۋدا تۇرعان سكۆاجينالار ەدى. مۇنداي سكۆاجينالاردىڭ بارلىعى دا قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى. ءمۇلت كەتسە بولعانى ءار ءتۇرلى اپاتتارعا باستاۋى ءسوزسىز. ولاردى قازۋدا ۇلكەن ساقتىق كەرەك. جىگىتتەر بايقاۋسىز ءبىر جەردەن الدىرعان سياقتى.

انىعى سولاي ەكەن. كۇندىز جۇمىسشىلار جەر استىنا ترۋبا جىبەرۋمەن اينالىسادى. ءبىراق، ونى اياقتاي الماعان سوڭ، ەرتەڭگە قالدىرادى. ءبىراز تەرەڭدىككە ەندىرىلگەن ترۋبانى مۇناي مەن گاز شىعىپ، الدەقالاي سىرتقا اتقىلاپ كەتپەس ءۇشىن اۋزىنا ساز ەرىتىندىسىن تولتىرىپ تىعىندايدى دا، قاسىنا ءبىر وپەراتور قالدىرادى. ول سكۆاجينادان كۇدىكتى ەش نارسە بولماعان سوڭ كورشى بۇرعىشىلارعا كەتىپ قالادى.

«شولمەك مىڭ كۇن سىنبايدى، ءبىر كۇن سىنادى» دەگەندەي قالاي ەكەنى بەلگىسىز، كەنەتتەن ەرىتىندى ىشىندە گاز پايدا بولا باستايدى دا مۇناي قاباتىن باسىپ تۇرعان سالماق جەڭىلدەي تۇسەدى. اقىرىندا مۇناي، گاز قاباتتارى ۇستىندەگى گاز كوپىرشىكتەرىمەن ارالاسىپ جەڭىلدەگەن ەرىتىندىنى كوتەرىپ تاستايدى دا اسپانعا اتا جونەلەدى. سوندا عانا وپەراتور سانىن ءبىر-اق سوعادى.

ەندى مىنە، بارلىق ادام وسى فونتاننىڭ اينالاسىندا ابىر-سابىر. مۇنايشىلار ومىرىندە مۇنداي كۇتپەگەن وقيعا وقتا-تەكتە بولسا دا، ۇشىراسىپ تۇرادى. مۇندايدا بۇرعىشى، باسقادا ماماندىقتاعى مىقتى دەگەن جىگىتتىڭ سىنالار كەزى كەلەدى. اسا جوعارى ىستىقتىقتا جەردەن اسپانعا اتقان سۇيىق وتقا جاقىنداۋ دا مۇمكىن ەمەس. جولىنداعىنى سەرپىپ تاستايتىن قۋاتتى تولقىن ءال بەرمەيدى. الايدا، اساۋدى ۇيرەتكەن قارۋلى قولدار مۇنايشىلار اراسىنان دا تابىلادى. تالاي-تالاي وت ۇستاپ، وسىناۋ مايداندا سىنالعان ونەرلى دە تاجىريبەلى جىگىتتەر الاڭعا شىعادى. سولاردىڭ ءبىرى تاجييەۆ حاسان بىلاي قاراعاندا ەلەۋسىز، قاراپايىم-اق جىگىت. ءبىراق بۇل جاعىنان ونەرى، قايراتى مول تاجىريبەلى ينجەنەر ەدى. ادەتتە ول ناق وسىنداي سىن ساعاتتاردا مۇلدەم وزگەرىپ كەتەتىن. حاسان ىسكە كىرىسكەندە قاراۋىنداعى انشەيىندە، ەركىن جۇرگەن جىگىتتەر ەرىكسىز ونىڭ اۋزىنا قارايدى.

حاسان ءقازىر دە مۇناي، گاز، توپىراق، سۋ ءبارى ارالاسىپ قۇيىپ تۇرعان سەل استىندا پلاششىن تۇمشالاپ العان، توبەسىنەن تومەن قاراي سورعالاعان مۇنايدى ەلەڭ قىلماي جانىنداعى جىگىتتەرىن باسقارىپ، شالت قيمىلداپ ءجۇر. فونتان شۋىلى قۇلاق تۇندىرادى. الاپات كۇشتىڭ جان-جاعىن ەلۋ مەتر قاشىقتان بۋلدوزەرمەن بوگەت جاساپ، قورعانداپ تاستاعان. فونتانمەن كۇرەسىپ جاتقاندار سونىڭ ىشىندە، حالەل مەن ترەستىڭ باس ينجەنەرى مىرزاعالييەۆ قامىسباي، ەكسپەديسيانىڭ باس ينجەنەرى حيسمەتوۆ اسابيي، اۆاريا جۇمىستارى جونىندەگى ينجەنەر قازييەۆ قۋان، سىناۋ جۇمىستارىنىڭ باستىعى ۇسەنوۆ دۇيسەن تاعى باسقا بىرنەشە ينجەنەر-تەحنيكتەر فونتاندى جابۋ جونىندە اسىعىس كەڭەسىپ كورگەن ەكەن. جينالعاندار بىرنەشە ۇسىنىستار ايتىپتى.

تالقىلاي كەلگەندە تاجييەۆ حاساننىڭ ۇسىنىسى قابىلدانادى، ەكسپەديسيانىڭ مەحانيكالىق ماستەرسكويىندا قاجەتتى قۇرالدار تۇنىمەن جونگە كەلتىرىلىپ، تاڭەرتەڭ فونتاندى جابۋعا كىرىسەتىن بولىپ كەلىسەدى. وعان دەيىن بارلىق دايىندىق جۇمىستارى قولعا الىنىپ جاتقان كورىنەدى. بۇرعىلاۋ مۇناراسى تۇرعان جەرگە تاماق، كيىم، مەديسينالىق كومەك، ءورت سوندىرۋشىلەر بريگاداسى سياقتى اۆاريالارعا قارسى كۇرەسكە قاجەتتى نارسەلەردىڭ ءبارى جەتكىزىلىپ قويعان. ءىرى-ىرى تەمىر جابدىقتاردىڭ ورتاسىندا سۆارششيك جۇمىس جاساپ جاتتى.

مەن سولاي قاراي بەتتەدىم. جاقىنداپ كەلگەندە سۆارششيك جۇمىسىن توقتاتىپ، بەتىندەگى قورعانىس قالقانىن الىپ، ماعان قاراپ جىميا كۇلدى. بەت اۋزى توپىراق ارالاس مايدان كورىنبەيدى. تەك تىستەرى عانا اقسيادى. مەن تاني الماي اڭىرىپ تۇرمىن.

— تانىماي تۇرسىڭ با، مەن ءابىشپىن عوي،- دەدى الگى جىگىت وزىمە تانىس ۇندە.

— سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟ - دەپپىن اۋزىما باسقا ءسوز تۇسپەي. انا جولى گۋريەۆتە، ۇيىندەگى ايتقان اڭگىمەلەرى مۇندايلىق تەز ىسكە اسادى دەپ ويلاعان جوق ەدىم. - قالاي، ايەلىڭ كوندى مە؟

— كونبەگەندە قايدا بارادى! بالالار بولسا ەر جەتىپ قالدى. ءوزىمىز دە قىرىقتىڭ قىرقاسىنا كەتىپ بارامىز. ەندى ونىڭ شارۋاسى - مەنەن ايرىلماعان عوي، - دەپ سىقىلىقتاپ كۇلىپ الدى.

— قايدا ورنالاستىڭدار؟

—ازىرگە حالەل ءبىر قىزىل ۆاگونىن بەردى. قىسقا قاراي سالىنىپ جاتقان ۇيلەردەن بىرەۋىن بەرەتىن بولار. «كەش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەن عوي. ال، كەشكە قوناققا كەل!

— جاقسى، سوعارمىن، — دەدىم مەن.

سوناۋ جۇزدەگەن شاقىرىم جەردەن قىرۋار قيىن ەڭبەكتىڭ قايناعان جەرىنە كەلگەن جىگىت ىسىنە قۋانىشىمدا مۇلدە شەك جوقتاي. ءتىپتى قۇشاقتاي الىپ، ەسكى دوستى سۇيگىم دە كەلدى. ول بولسا ۇيىنە سۇيرەيدى.

فونتان جايىن سويلەسكەن سوڭ تۇرمىستارىن كورگەلى كەشكە ۇيلەرىنە باردىم. ايەلى جۇمىستان جاڭا كەلىپتى. دەس-تە، پوسەلكەگە جارىق بەرەتىن ەلەكتر ستانسياسىن جۇرگىزىپ تۇرعانداردىڭ ءبىرى كورىنەدى. ماي قولدارىن ءسۇرتىپ، سۇيرىكتەي اق ساۋساقتارىن بىرتىندەي شىعارىپ جاتىر. سۇلۋ كەلبەتىنە ءتىپتى مىنا جۇمىس كيىمنىڭ ءوزى-اق جاراسىپ ءتۇر.

— جاڭا ورىندارىڭ قۇتتى بولسىن! — دەدىم مەن، قيپالاقتاپ. «وسىنىڭ ءبارى سەنىڭ كەسىرىڭ» دەپ ماعان باس سالا ما دەگەن قاۋپىم دا بار.

— سەنىڭ ءابىشىڭ اقىرى سۇيرەپ كەلدى! ءوز دەگەنى بولماسا باسقاعا كونبەيتىن، باياعى بالا كۇنگى ادەتى ءالى قالماعان. نەدە بولسا، بولار ءىس بولدى. ەندى سونىڭ مازاسىن الماي، مەن دە جۇمىسقا كىرىپ، مايعا بىلعانىپ جۇرگەنىم مىناۋ،— دەپ كۇلىمسىرەيدى.

گۋريەۆتەگى كەڭ سارايدا كوڭىل قانداي بولسا ماڭقىستاۋداعى مازاسىز ۆاگون ىشىندە دە ناق سونداي. قيىندىقتان قايىسپايتىن قايرات يەلەرىنە قالايشا سۇيىنبەسسىڭ... ولاردىڭ وتان دەپ سوققان جۇرەك ءامىرى، مىنە، وسىنداي ەدى.

ەرتەڭىنە اۆارياعا قارسى قولدانىلاتىن قۇرالدار ءازىر بولدى. بۇعان شىعارىلعان بريگادا، باسقا دا ءبىرسىپىرا جۇمىستار بۇرعىلاۋ ورنىنا كەتتى. فونتان اتقىلاعان جەر پوسەلكادان 7-8 شاقىرىمداي ەدى. ايداھارداي ىسقىرعان گازدىڭ شۋىلى تۇنىمەن قوناق ۇيىندە جاتقان بىزگە دە ەستىلىپ تۇردى. ەندى جاقىنداعان سايىن شۋىل كۇشەيە ءتۇستى. كەشەگىدەن باسىم سياقتى. فونتاننىڭ بيىكتىگى 41 مەترلىك مۇنارانىڭ توبەسىنەن ەداۋىر اسىپ تۇسەدى. گاز ارالاسقان قاپ-قارا مۇناي اسپانعا اتادى. كەيدە بالشىق سياقتى جەر قاباتىنىڭ زاتتارى ارالاس ءتۇسىپ جاتىر. الدەقالاي سولاردىڭ اراسىندا ۇلكەن قىسىممەن كەسەك تاستار اتىلىپ مۇنارانىڭ تەمىرىنە سوقسا، شاقپاق شاعىلىپ ۇشقىن شىقسا بولعانى الىپ فونتان لەزدە جالىنعا اينالعان بولار ەدى. ماڭىنا ەشكىم جاقىنداي الماس تا ەدى. مىنە، ناق وسى ساتتە فونتان باسىنداعى ادامدار تاعدىرى سىن ۇستىندە بولاتىن. ءاربىر سەكۋند ولار ءۇشىن ۇلكەن ءقاۋىپ.

الايدا، مەيىرىمسىز تابيعاتتىڭ قاتال كۇشىنە قانشا ادام قاۋىپ-قاتەرگە قاراماستان قارسى كۇرەستى. فونتان ماڭىندا ونداعان جىگىتتەر مۇناي سۇيىعىنا مالشىنا ءجۇرىپ ەڭبەك ەتەدى. مايعا مالىنعان ادامداردى تانىپ ءبىلۋ دە مۇمكىن ەمەس. بەت-اۋزىنا ءپارافيندى مۇناي قالىپ جابىسقان. كەشەدەن بەرى دامىلسىز جۇمىس قالجىراتقان سەكىلدى. جىگىتتەر قارقىنى باسەڭ. دەگەنمەن، جۇزدەرى جىلى، كوز توقتاتا قاراعان ادام كۇلكى ىزدەرىن اڭعارادى. قاۋىپ-قاتەر جايىندا ءتىپتى ويلانبايتىن دا سياقتى.

اپاتپەن الىسىپ جاتقانداردىڭ كوبى بۇرىننان-اق بەلگىلى، تاجىريبەلى مۇنايشىلار، ولاردىڭ كوپشىلىگى-اق بۇل سياقتى فونتاندارمەن ىستەس بولعان، باعىندىرعان. سولاردىڭ ىشىندە بايىرعى مۇنايشى قادىر قوجاحمەتوۆ، قۋان قازييەۆتەردى فونتان باسىنداعى ەڭبەك قيمىلدارىنان بايقاپ قالامىز.

بۇگىن مۇندا ەكسپەديسيا باستىعى حالەلدىڭ ءوزى باستاپ، قامىسباي، حاسين، اسابايلار دا فونتان ماڭىندا ءجۇر. ولار ءاربىر ءىستى قاداعالاپ، ءاربىر جۇمىسشىعا نۇسقاۋ بەرەدى. بۇرعىشىلاردىڭ قۋاتتى قولىنا تىزگىن بەرمەي، بىردە باياۋلاپ، ەندى بىردە بارىنشا اسپانعا ىتقىعان مۇناي سۇيىعى تۇسكى مەزگىلدە باسەڭدەگەندەي بولدى. ەكىنشى كۇننەن بەرى ىسقىرىنعان الىپ ىشقىنا بارىپ توقتادى. ەندى عانا ۇستەمدىك العان ادامدار داۋسى ەستىلە باستادى. ءسويتىپ، جەتىبايداعى العاشقى اساۋ قولعا وسىلاي باعىندى.

— جەتىبايدا العاشقى ناتيجەلەرگە قول جەتىپ جاتقاندا مۇنداعى جۇمىسىمىزدى جانداندىرا تۇسەتىن باسقا دا سەبەپتەر وڭىنان تۋدى. مۇنداعى كوللەكتيۆا تاعى ءبىر تاجىريبەلى باسشى تاپ بولدى. ۇلكەن كوللەكتيۆكە، دەربەس پارتيا ۇيىمىنا حاتشى ىزدەپ جۇرگەنىمىزدە فورت-شيەۆچەنكو قالاسىنداعى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى تاجىريبەلى پارتيا قىزمەتكەرى مۇستاش قۇسايىنوۆ جەتىبايعا كەلۋگە كەلىسىم بەرىپتى. ءبىز قۇشاق جايا قارسى الدىق. ويتپەگەندە شە؟ وزبەكقالييەۆ سەكىلدى ەكسپەديسيا باسشىسىنا مۇستاشتاي تاجىريبەلى، ساياسي ءبىلىمدى كوممۋنيست قاتار كەلۋى قيىن ۋچاستكەدەگى جۇمىستىڭ العا باساتىنىنا ەشبىر كۇمان كەلتىرمەيتىن ەدى.

ايتقانىنداي-اق مۇستاش كەلە ساياسي-كوپشىلىك جۇمىستارىن مازداتىپ جىبەردى. پارتيالىق ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن تەز جولعا قويىپ، پارتيا ۇيىمىن باسشى شتابقا اينالدىردى. بارلىق ماسەلەنى پارتيا بيۋروسى بىرلەسىپ شەشەتىن بولدى. حالەل دە جاڭا سەكرەتارعا جاردەمدەسىپ وتىردى. سونىڭ ارقاسىندا از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جەتىبايدا ءوندىرىس جۇمىستارىمەن كاتار مادەني قۇرىلىستار ءورىس الدى. كلۋب، كىتاپحانا، قىزىل-بۇرىشتار، پارتيا كابينەتى سياقتى كوپشىلىك ورىندارى سالىنىپ ءبىتىپ، جۇمىس ىستەپ كەتتى، جەتىبايدىڭ كوركەمونەرپازشىلارى وبلىسقا تانىلىپ، بايگەگە يە بولا باستادى. جەتىباي جاستارى سپورتتىڭ دا كوپتەگەن تۇرلەرىمەن شۇعىلدانىپ، جۇلدەگە يە بولدى. جاستار اراسىنداعى مۇنداي جۇمىستى ورىستەتۋدە ترەست كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى يلمۋحامبەتوۆ لازار دا تىنىم كورمەي، جەمىستى ەڭبەك ەتەتىن ەدى.

كۇز تاقالا باستادى. قۇلازىپ جاتقان ءشول دالانىڭ تابيعاتىندا وزگەرىستەر بار. اسپاندا الا بۇلتتار ءجۇزىپ اۋا سالقىنداي باستادى. جۇمىس تا ءونىمدى، ادامدارىمىز دا كوڭىلدى. الدا ۇلى وكتيابر مەرەكەسى كەلەدى.

مۇندا وكتيابر مەرەكەسىن وتكىزۋ تۋرالى ازىرلەنە باستادىق. ءبىز وسى دالادا ءبىرىنشى رەت ميتينگ اشپاق بولدىق. مۇنى ساياسي جوعارى دارەجەدە ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن يۆان فيليپپوۆيچ تيتكوۆ قولعا الدى. كادىمگى ۇلكەن قالالارداعىداي تريبۋنا جاسالدى. ونىڭ جان-جاعىن ۇراندار جازىلعان، قىزىل ماتالارمەن كومكەرىپ تاستادىق. كوركەمونەرپازشىلاردى ۇيىمداستىرىپ، دۋحوۆوي وركەستر قۇرادىق. ءسويتىپ، مەرەكە كۇنى بارلىق كوللەكتيۆتەر كولوننا-كولوننا بولىپ الاڭعا شىققاندا ماڭقىستاۋ دالاسى قۋانىشقا بولەنگەندەي بولدى. ەرالييەۆتە، جەتىبايدا، وزەندە وكتيابر مەرەكەسى ۇلكەن سالتاناتپەن وتكىزىلدى. بۇل كۇن بۇكىل ماڭقىستاۋ مۇنايشىلارىنىڭ ەرەكشە ەستە قالارلىق تاريحي كۇنى ەدى.

وسىناۋ مۇنايلى تۇبەككە تۇس-تۇستان ادامدار كەلىپ، كەشەگى مەڭىرۋ دالا قايناعان تىرشىلىككە، شات-شادىمان ومىرگە اينالىپ جاتتى. شىن جۇيرىك، ەڭبەك مايتالماندارىنىڭ جەرى بۇل. تالاي جان سول ەڭبەكپەن ەسەيىپ، باقىت تابۋدا. دۇربەلەڭ شاقتا قىزۋ ارالاسقان ماعان بۇل ماڭقىستاۋ بارىنەن قىمبات. كۇندىز تولاسسىز ءىس ورسەم، تۇندە ەرتەڭى جايلى نەلەر عاجاپ ءتۇس كورۋشى ەم...

اۋرۋحانادا 7 اي جاتقاننان كەيىن ءبىز قالعان ەمدى ۇيدەن جالعاستىرۋ جونىندە دارىگەرلەرمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزە باستادىق. ۋاقىت وزعان سايىن ناۋقاسقا بوي ۇيرەنىپ، ەندى ەلدى، ۇيدە قالعان كارى اكە مەن بالالاردى ويلايتىن بولعانمىن. بالالار دا ساعىنىش سەزىمدەرىن قاعازعا توگىپ، حاتتى جازادى دا جاتادى. ءسوز سوڭىن ىلعي دا «وقۋىمىز جاقسى، دەنىمىز ساۋ، ءبىزدى ويلاما» دەگەن جۇباتۋ سوزدەرمەن اياقتايدى. اناسىنا «پاپا جازىلماي، كەلمە!» دەپ امانات ارتىپ تا قويادى. انشەيىندە سوڭىمىزدان قالمايتىن بالاپاندار ەندى ءبولىنىپ قالعاندارىنا ابدەن مويىن سۇنىپ، كونىپ بولعان، «اننا يۆانوۆنا ءجيى كەلىپ، كىرلەرىمىزدى جۋىپ، ءۇيدى جيناپ بەرىپ كەتەدى. قويلىباي اعا ساباقتارىن ىزدى تەكسەرەدى. بولەكباي اعا حات جازۋعا كومەكتەسەدى...» دەپ وزدەرىنىڭ قامقورسىز ەمەس ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ءبىز دە بالالاردى ساعىندىق.

كەشە اۋىلدان حالەل كەلگەن-دى. ەل جاڭالىقتارىن ۇزاق ايتىپ، ءۇي-ىشىنىڭ اماندىعىن حابارلاپ، ءبىراز كوڭىل سەرپىپ كەتتى. ءبىراز جىلداردان بەرى سەرپىلىپ ۇشقان ۇشان-تەڭىز دالا شاقىرعانداي مەنى. ماڭقىستاۋ تۇگەل كوز الدىما ەلەستەدى.

— ءبىزدى اۋىلعا قايتارىڭىز، — دەدىم مەن كەزەكتى ارالاۋ كەزىندە باس دارىگەرگە، — ءبارى ءبىر جاتىس، ۇيگە بارىپ-اق جاتايىق. جۋىق ارادا تۇرعىزار جاعداي جوق كورىنەدى.

اقىلداسا كەلىپ، دارىگەرلەر ەلگە قايتۋعا كەلىسىم بەردى. اۋىلدى ساعىنىپ ەكى - كوزى ءتورت بولىپ جاتقان ادام ەندى كىدىرەمىز بە. تەزىرەك جينالىپ، ەرتەڭىنە-اق اۋرۋحانادان شىعىپ كەتتىك. جولداس-جورالار قاۋمالاپ شىعارىپ سالدى.

كوپ ۇزاماي ماڭقىستاۋعا دا كەلدىك. تاڭعى ساعات 5-تە ستانسيا باسىنا كۇتىپ الۋعا كەلگەن حالىق پەررونعا سيماي تۇر ەكەن. شىركىن، مۇنايشىلاردىڭ باۋىرمالى-اي! ءبىر سەمياداي، ءبىر كىسىنىڭ بالاسىنداي، جينالعان. قانداي قايىرىمدى جاندار ەدى.

ەكى جىگىت كوتەرىپ الىپ، دارىگەرلىك جەدەل جاردەم ماشيناسىنا اكەلىپ سالدى. جىگىتتەرمەن امانداسىپ، ءوز ۇي-ىشىمنەن كىم بار ەكەن دەپ ىزدەي باستادىم. بالالارىم كورىندى. بىرىندەپ بەتتەرىنەن ءسۇيىپ، كەيىن جىبەردىم. بىرەۋى كەلمەدى.

— اتاسىنىڭ بالاسى قايدا، نەگە كەلمەيدى؟ — دەدىم مەن جوقتاپ.

بىرەۋلەر يتەرمەلەپ، اتاسىنىڭ سۇيىكتى نەمەرەسىن الىپ كەلدى. تۇنجىراپ ۇندەمەگەن كۇيى تومەن قاراپ كەلدى دە قولىن بەرەر بەرمەستەن كەيىن قاراي قاشا جونەلدى.

— ساعىنعانى عوي! — دەپ دابىراپ جاتتى جۇرت. كوپ ىشىندە ءارى قاراي سۇراۋعا مۇمكىندىك بولمادى. اكەم دە كورىنبەدى.

ماشينا ەسىك الدىنا كەلىپ توقتاي قالعاندا ادەتتە الدىمنان شىعىپ، بەتىمە ۇڭىلە قاراپ تۇراتىن اكەمدى ىزدەدىم. ءالى دە جوق. جولداستارىم كوتەرىپ، ىشكە الىپ كىردى. كەڭ بولمەنىڭ تورىنە سالىپ قويعان توسەككە اكەلىپ جاتقىزدى. تولعان جۇرت بىرىنەن سوڭ ءبىرى اعىلىپ كەلىپ، امانداسىپ جاتىر. اكەم ءالى كورىنبەيدى. كۇدىكتى كوڭىل الاس ۇردى. ءسويتىپ، ويىم ويران بولىپ، وزىممەن ءوزىم ارپالىسىپ جاتقاندا ەكى-ۇش ۇلكەن كىسى قاسىما وتىرىپ، ماقال-ماتەلمەن مايدالاپ وتىرىپ «تاعدىردىڭ ءىسىن» جەتكىزدى. قايران اكەمنىڭ ءوز باسىن جالعىز بالاسىنىڭ جولىنا قۇربان (ولەردەگى اقىرعى ءسوزى بولسا كەرەك) ەتكەنىن، ونى «اللا تاعالانىڭ قابىل العانىن»، بالاسىنىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن ارقالاپ كەتكەنىن ەستىرتتى. جەدەلدەتكەن اجال سىرى ماعان ءمالىم. جالعىز ۇلىنىڭ قايعىسىن جۇتقان 80-نەن اسقان كۇيرەك قارت قاجىعان شاقتا جۇيكە كۇيزەلىسىنە تاپ بولعان دا ميىنا قان قۇيىلىپ قازا تاپقان.

ءىشىم ويران-توپىر. ايتسەدە سىرتقا شىعارۋعا بولمايدى. قاۋمالاعان حالىق مەن ءۇشىن ءجۇر. جەكە قايعىمەن قاجىتىپ نە كەرەك. وزىمە قۋات بەرىپ، شىداپ باقتىم. كوڭىلىم بۇزىلماسىن دەپ بالالاردى، اسىرەسە، اتاسىنىڭ سۇيىكتى نەمەرەسىن وزىمنەن اۋلاق جىبەردىم. ءبىراق، ءتۇن بالاسىنا وڭاشالىق وزىمە ءتيىپ ويعا باتتىم. بالا جاستان ءوزىم بىلەتىن اكە ءومىرىن تۇپ-تۇگەل كوز الدىمنان وتكىزدىم. تالاي اساۋ ەڭبەكپەن الىسىپ 80 جاساعان اك ءومىرىنىڭ ەكىنشى دە كوپ ەمەس ءتارىزدى. تەك، ادام ارمانعا قاناعات تۇتقان با. جالعىز ۇلى جايلى قايعى جەپ كەتتى. مۇنايلى ءوڭىردىڭ بولاشاعىن كورمەدى.

قايران اكە! تىرشىلىكتەگى بار ارمانىڭ ءومىر بويى اڭساعان ۇلكەن مۇنايدىڭ باسىندا بولۋ ەدى. بۇكىل ءومىرىڭ وسى مۇنايمەن ءوتتى. ءوز وسيەتىڭدى ورىنداپ جەرلەستەرىڭ تىلەگىڭ بويىنشا سۇيەگىڭدى وسى ماڭقىستاۋعا قويىپتى. ورەلى مازار، ورناتىپتى. تىرشىلىكتەگى ارماننىڭ ورىندالعانىن بۇرعىلاۋ مۇنارالارىنىڭ دۇبىرىنەن ەستىپ جاتىرسىڭ. حوش!..

---