دارحان حالىقتىڭ دانا ابايى
باتىس قازاقستان وبلىسى
اششىساي ورتا جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپ - بالاباقشاسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
نۋرۋشيەۆا اقكۇمىس
“دارحان حالىقتىڭ دانا ابايى”
ماقساتى:
ا) قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ابايدىڭ كيەلى ەسىمىن ارتىنا قالدىرعان ماعىنالى، رۋحى بيىك مارتەبەسىن جوعارى ۇستاپ، اسىل قاسيەتتەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ. وقۋشىلارعا اباي قۇنانباي ۇلى تۋرالى ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋگە، زەرتتەۋ ارەكەتتەرىن ەنگىزۋگە مىندەتتەۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق پەن ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ساناتكەرلىك پەن جالپى دامۋ كورسەتكىشى نەگىزىندە ءتىلىن دامىتۋ.
ۆ) وقۋشىلاردى اباي ولەڭىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، وتانسۇيگىشتىككە، ادامگەرشىلىككە داعدىلاندىرىپ، قورشاعان ورتانى قادىرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: ساحنالىق كورىنىس، ءان-جىر، تاريحي دايەكتەمەلەر، مانەرلەر وقۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلاعاتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، اباي پورترەتى، سلايد.
ءجۇرۋ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار قاۋىمى. بۇگىنگى كەمەڭگەر ويشىل، كەمەڭگەر اقىن اباي اتامىزعا ارنالىپ وتىرعان ادەبي كەشكە قوش كەلدىڭىزدەر.
2-جۇرگىزۋشى: كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان،
بوي الدىرىپ، اياعىن كوپ شالدىرعان،
ءولدى دەۋگە بولا ما، ويلاڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان، - دەپ تورەلىگىن ءوزى شەشكەن اباي بۇگىن جارقىن بەينەسىمەن دە، جالىندى جىرىمەن دە بىزبەن بىرگە جول الىپ كەلەدى.
1-جۇرگىزۋشى: اباي ءىزىنىڭ كىرشىكسىز اق جۇرەگىن تەربەتكەن سانسىز ويلارىن تاماشا شىعارمالارى مەن جالىندى جىرلارىنىڭ بەتىنەن ءار جولىنان، ءاربىر سوزىنەن بىزگە سونشاما ىستىق، سونشاما جارقىن لەپ ەسەدى.
ول وتكە زاماننىڭ، كەشەگى تۇركى دۇنيەسىنىڭ سوققان تىنىسى بولسا دا بىزگە تۇسىنىكتى، جۇرەگىمىزگە قونىمدى اباي –لەبى، اباي - ءۇنى، انا تىنىسى - زامان تىنىسى، حالىق ءۇنى. ابايدىڭ جارقىن بەينەسى، جالىندى جىرى بىزبەن بىرگە ماڭگى جاساپ كەلەدى.
2-جۇرگىزۋشى: سونىڭ ءبىر دالەلى بۇگىنگى وزىدىرىلىپ وتىرعان مىناۋ كەشتى اتاۋعا بولادى. ەندى وسى بايقاۋ كەشتىڭ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرسام دەيمىن.
ءى كەزەڭ “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل.” (بۋكلەت نەمەسە گازەت قورعاۋ)
ءىى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى ...” (مانەرلەپ وقۋ.)
ءىىى كەزەڭ “اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن...”
ءىۇ كەزەڭ “ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار.” (ءبىر ءانىن ورىنداۋ)
بايقاۋ كەزەڭدەرىمەن تانىسىپ بولساق، وسى سايىستا ءادىل باعاسىن بەرىپ وتىرار ادىلقازىلارىمىزبەن تانىس بولساق.
1. مەكتەپ ديرەكتورى: بيسەنگالييەۆا گ.ب.
2. قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى: بيتينگالييەۆا ل.ە.
3. مەكتەپتەگى وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ ۇيىمىنىڭ مۇشەسى : 10-كلاسس وقۋشىسى تولەۋعالييەۆ م.ك.
4. تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: تەميربۋلاتوۆا م.ش.
1-جۇرگىزۋشى: ەندەشە سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن بارلىعىمىز ەكرانعا كوز سالساق. باستاۋ رەتىندە سلايد ارقىلى اباي مۇراجايىنان الىنعان كەيبىر سۋرەتتەردى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنساق دەيمىز.
1-جۇرگىزۋشى: جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما، - وسەر ۇرپاق، كەلەر داۋرەن، تۋار تاريح قاۋىمىنا ءوزىن وسىلاي ارناعان قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ سوقتىقپالى، سوقپاقسىز ءومىرىنىڭ ءبىر ءساتىن جۇرەگىمىزبەن تىڭداپ، ءعيبراتلانىپ، تۇشىنا بىلسەك دەيمىز. ياعني ءبىرىنشى كەزەڭىمىز “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل” تاقىرىبىندا وربىمەك. شارتى بويىنشا ءار كلاسس وقۋشىلارى ءوز قولدارىمەن جازعان بۋكلەت نەمەسە گازەتتەرىن قورعاۋى قاجەت.
ءى كەزەڭ “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل.”
2-جۇرگىزۋشى:
ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى.
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى،
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ-تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى – دەپ جىرلاعان اباي اتامىزدىڭ تەرەڭ سىرلى، ويلى پوەزياسى مەن تاعىلىمدى قارا سوزدەرى بۇكىل الەمدى تاڭ قالدىردى.
ەكىنشى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى” دەپ اتالادى. مۇندا ءار سايىسكەر ءوزىنىڭ مانەرلەپ، ماقامداپ وقۋ شەبەرلىگىن تانىتا ءبىلۋى كەرەك.
ءىى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى...”
1-جۇرگىزۋشى: اباي ءوز زامانىنداعى جاس ۇرپاققا، كوڭىلى ويلى، ءبىلىم تەرەڭ ادامدارعا ءۇمىت ارتىپ، ءوزىنىڭ قالاعان ماقسات-مۇراتىڭا تارتۋعا ۇمتىلدى.
2-جۇرگىزۋشى:
اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن،
قولامتانى ۇرلەدىم سونبەسىن دەپ،
الۋدامىز ابايدان ۇلگى - ونەگە،
بۇگىنگى ۇرپاق تۇرمىز عوي ءبىر كەمەدە. كەلەسى كەزەڭدە ءار كلاسس “اباي جولى” ەپوپەياسى بويىنشا جانە اباي پوەمالارى بويىنشا دايىنداعان كورىنىستەرىن ورتاعا سالماق. ءار كورىنىستىڭ مازمۇنىنا، كەيىپكەردىڭ مىنەز-قۇلقىنا ساي ويناي ءبىلۋ شەبەرلىگىنە نازار اۋدارىلادى.
ءىىى كەزەڭ “اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن...”
1-جۇرگىزۋشى:
ءاننىڭ دە ەستىسى بار ، ەسەرى بار.
تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار،
اقىلدىنىڭ سوزىندەي ويلى - كۇيلى.
تىڭداعاندا كوڭىلدىڭ وسەرى بار، - دەپ جىرلاعان ابايدىڭ ولەڭگە، انگە قويار تالابى مەن تالعامى وتە جوعارى بولدى.
2- جۇرگىزۋشى:
قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي. كەلەسى كەزەڭ “ ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار، ” – دەپ اتالادى. بۇل كەزەڭدە اباي اندەرىن ورىنداۋ كەرەك.
ءىۇ كەزەڭ “ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار.”
ءۇ قورىتىندى. قورىتىندىسى شىعارىلىپ، جەڭىمپازدار انىقتالادى.
1-جۇرگىزۋشى:
مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن،
جوق - باردى ەرتەگىنى تەرمەك ءۇشىن.
كوكىرەگى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى،
جازدىم ۇلگى جاستارعا بەرمەك ءۇشىن – دەپ ءوزى ايتقانداي ءبىز ءۇشىن ابايدىڭ ءاربىر ولەڭ جولى، قارا سوزدەرى ۇلگى-ونەگە، تاربيە.
2-جۇرگىزۋشى:
اباي - الەمى ۇلى قازىنا، ءبىز تەك اقىن ولەڭدەرىنىڭ از عانا بولىگىن قامتۋعا مۇمكىندىك الدىق. بۇگىن ءححى عاسىردىڭ باسىندا ءبىز ابايدىڭ شىعارماشىلىعىنان قازاققا قاجەت رۋحانيلىقتى تابامىز. بىزدەن كەيىنگىلەر دە وزدەرىنە قاجەتىن تاباتىنى ءسوزسىز. سەبەبى اباي – ادامزات اقىلمانى. قاتىسۋشىلار مەن كورەرمەندەرگە ءوز العىسىمىزدى بىلدىرە وتىرىپ، ءبىز سىزدەرمەن قوشتاسامىز.
قوش-ساۋ بولىڭىزدار.
اششىساي ورتا جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپ - بالاباقشاسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
نۋرۋشيەۆا اقكۇمىس
“دارحان حالىقتىڭ دانا ابايى”
ماقساتى:
ا) قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ابايدىڭ كيەلى ەسىمىن ارتىنا قالدىرعان ماعىنالى، رۋحى بيىك مارتەبەسىن جوعارى ۇستاپ، اسىل قاسيەتتەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ. وقۋشىلارعا اباي قۇنانباي ۇلى تۋرالى ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋگە، زەرتتەۋ ارەكەتتەرىن ەنگىزۋگە مىندەتتەۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق پەن ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ساناتكەرلىك پەن جالپى دامۋ كورسەتكىشى نەگىزىندە ءتىلىن دامىتۋ.
ۆ) وقۋشىلاردى اباي ولەڭىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، وتانسۇيگىشتىككە، ادامگەرشىلىككە داعدىلاندىرىپ، قورشاعان ورتانى قادىرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: ساحنالىق كورىنىس، ءان-جىر، تاريحي دايەكتەمەلەر، مانەرلەر وقۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلاعاتتى سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، اباي پورترەتى، سلايد.
ءجۇرۋ بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار قاۋىمى. بۇگىنگى كەمەڭگەر ويشىل، كەمەڭگەر اقىن اباي اتامىزعا ارنالىپ وتىرعان ادەبي كەشكە قوش كەلدىڭىزدەر.
2-جۇرگىزۋشى: كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان،
بوي الدىرىپ، اياعىن كوپ شالدىرعان،
ءولدى دەۋگە بولا ما، ويلاڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان، - دەپ تورەلىگىن ءوزى شەشكەن اباي بۇگىن جارقىن بەينەسىمەن دە، جالىندى جىرىمەن دە بىزبەن بىرگە جول الىپ كەلەدى.
1-جۇرگىزۋشى: اباي ءىزىنىڭ كىرشىكسىز اق جۇرەگىن تەربەتكەن سانسىز ويلارىن تاماشا شىعارمالارى مەن جالىندى جىرلارىنىڭ بەتىنەن ءار جولىنان، ءاربىر سوزىنەن بىزگە سونشاما ىستىق، سونشاما جارقىن لەپ ەسەدى.
ول وتكە زاماننىڭ، كەشەگى تۇركى دۇنيەسىنىڭ سوققان تىنىسى بولسا دا بىزگە تۇسىنىكتى، جۇرەگىمىزگە قونىمدى اباي –لەبى، اباي - ءۇنى، انا تىنىسى - زامان تىنىسى، حالىق ءۇنى. ابايدىڭ جارقىن بەينەسى، جالىندى جىرى بىزبەن بىرگە ماڭگى جاساپ كەلەدى.
2-جۇرگىزۋشى: سونىڭ ءبىر دالەلى بۇگىنگى وزىدىرىلىپ وتىرعان مىناۋ كەشتى اتاۋعا بولادى. ەندى وسى بايقاۋ كەشتىڭ كەزەڭدەرىمەن تانىستىرسام دەيمىن.
ءى كەزەڭ “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل.” (بۋكلەت نەمەسە گازەت قورعاۋ)
ءىى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى ...” (مانەرلەپ وقۋ.)
ءىىى كەزەڭ “اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن...”
ءىۇ كەزەڭ “ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار.” (ءبىر ءانىن ورىنداۋ)
بايقاۋ كەزەڭدەرىمەن تانىسىپ بولساق، وسى سايىستا ءادىل باعاسىن بەرىپ وتىرار ادىلقازىلارىمىزبەن تانىس بولساق.
1. مەكتەپ ديرەكتورى: بيسەنگالييەۆا گ.ب.
2. قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى: بيتينگالييەۆا ل.ە.
3. مەكتەپتەگى وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ ۇيىمىنىڭ مۇشەسى : 10-كلاسس وقۋشىسى تولەۋعالييەۆ م.ك.
4. تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: تەميربۋلاتوۆا م.ش.
1-جۇرگىزۋشى: ەندەشە سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن بارلىعىمىز ەكرانعا كوز سالساق. باستاۋ رەتىندە سلايد ارقىلى اباي مۇراجايىنان الىنعان كەيبىر سۋرەتتەردى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنساق دەيمىز.
1-جۇرگىزۋشى: جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما، - وسەر ۇرپاق، كەلەر داۋرەن، تۋار تاريح قاۋىمىنا ءوزىن وسىلاي ارناعان قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ سوقتىقپالى، سوقپاقسىز ءومىرىنىڭ ءبىر ءساتىن جۇرەگىمىزبەن تىڭداپ، ءعيبراتلانىپ، تۇشىنا بىلسەك دەيمىز. ياعني ءبىرىنشى كەزەڭىمىز “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل” تاقىرىبىندا وربىمەك. شارتى بويىنشا ءار كلاسس وقۋشىلارى ءوز قولدارىمەن جازعان بۋكلەت نەمەسە گازەتتەرىن قورعاۋى قاجەت.
ءى كەزەڭ “كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل.”
2-جۇرگىزۋشى:
ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى.
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى،
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ-تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى – دەپ جىرلاعان اباي اتامىزدىڭ تەرەڭ سىرلى، ويلى پوەزياسى مەن تاعىلىمدى قارا سوزدەرى بۇكىل الەمدى تاڭ قالدىردى.
ەكىنشى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى” دەپ اتالادى. مۇندا ءار سايىسكەر ءوزىنىڭ مانەرلەپ، ماقامداپ وقۋ شەبەرلىگىن تانىتا ءبىلۋى كەرەك.
ءىى كەزەڭ “ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى...”
1-جۇرگىزۋشى: اباي ءوز زامانىنداعى جاس ۇرپاققا، كوڭىلى ويلى، ءبىلىم تەرەڭ ادامدارعا ءۇمىت ارتىپ، ءوزىنىڭ قالاعان ماقسات-مۇراتىڭا تارتۋعا ۇمتىلدى.
2-جۇرگىزۋشى:
اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن،
قولامتانى ۇرلەدىم سونبەسىن دەپ،
الۋدامىز ابايدان ۇلگى - ونەگە،
بۇگىنگى ۇرپاق تۇرمىز عوي ءبىر كەمەدە. كەلەسى كەزەڭدە ءار كلاسس “اباي جولى” ەپوپەياسى بويىنشا جانە اباي پوەمالارى بويىنشا دايىنداعان كورىنىستەرىن ورتاعا سالماق. ءار كورىنىستىڭ مازمۇنىنا، كەيىپكەردىڭ مىنەز-قۇلقىنا ساي ويناي ءبىلۋ شەبەرلىگىنە نازار اۋدارىلادى.
ءىىى كەزەڭ “اباي جاققان ءبىر ساۋلە سونبەۋ ءۇشىن...”
1-جۇرگىزۋشى:
ءاننىڭ دە ەستىسى بار ، ەسەرى بار.
تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار،
اقىلدىنىڭ سوزىندەي ويلى - كۇيلى.
تىڭداعاندا كوڭىلدىڭ وسەرى بار، - دەپ جىرلاعان ابايدىڭ ولەڭگە، انگە قويار تالابى مەن تالعامى وتە جوعارى بولدى.
2- جۇرگىزۋشى:
قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي. كەلەسى كەزەڭ “ ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار، ” – دەپ اتالادى. بۇل كەزەڭدە اباي اندەرىن ورىنداۋ كەرەك.
ءىۇ كەزەڭ “ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار.”
ءۇ قورىتىندى. قورىتىندىسى شىعارىلىپ، جەڭىمپازدار انىقتالادى.
1-جۇرگىزۋشى:
مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن،
جوق - باردى ەرتەگىنى تەرمەك ءۇشىن.
كوكىرەگى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى،
جازدىم ۇلگى جاستارعا بەرمەك ءۇشىن – دەپ ءوزى ايتقانداي ءبىز ءۇشىن ابايدىڭ ءاربىر ولەڭ جولى، قارا سوزدەرى ۇلگى-ونەگە، تاربيە.
2-جۇرگىزۋشى:
اباي - الەمى ۇلى قازىنا، ءبىز تەك اقىن ولەڭدەرىنىڭ از عانا بولىگىن قامتۋعا مۇمكىندىك الدىق. بۇگىن ءححى عاسىردىڭ باسىندا ءبىز ابايدىڭ شىعارماشىلىعىنان قازاققا قاجەت رۋحانيلىقتى تابامىز. بىزدەن كەيىنگىلەر دە وزدەرىنە قاجەتىن تاباتىنى ءسوزسىز. سەبەبى اباي – ادامزات اقىلمانى. قاتىسۋشىلار مەن كورەرمەندەرگە ءوز العىسىمىزدى بىلدىرە وتىرىپ، ءبىز سىزدەرمەن قوشتاسامىز.
قوش-ساۋ بولىڭىزدار.
You Might Also Like
