داۋىستى دىبىستاردىڭ ەملەسى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
ارىس اۋدانى، م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: داۋىستى دىبىستاردىڭ ەملەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ فونەتيكا تاراۋىنان العان لينگۆيستيكالىق بىلىمدەرىن جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەككە، ەلدىككە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، لينگۆيستيكالىق دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، دىبىستىق تالداۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، جاتتىعۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلەستىرمەلەر.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ءىىى. جاڭا ساباق. داۋىستى دىبىستاردىڭ ەملەسى.
1. اشىق داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى
1. ا، ە داۋىستىلارى ءسوزدىڭ بارلىق بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: الاقان، ماقالا؛ ەرەجە، ەلگەزەك.
2. ءا داۋىستىسى كوبىنەسە ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: ا-سەم، ا-لەۋ-مەت، داۋ-رەن، كا-سىپ، ءان، ت. ب.
ەسكەرتۋ:
1) ءا ءارپى مىنا سياقتى سوزدەردىڭ ەكىنشى بۋىنىندا ەستىلۋى بويىنشا جازىلادى: ءسىرا، كۋا، كۇنا، كىنا، ىڭكار، كۇمان، ءزامزام، ءشۇبا، ءمۇساپىر، كۇلان، كۇلاش، كۇلاي؛
2) ءا ءارپى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىنىندا جازىلا بەرەدى: ەندىگارى، اجەپتاۋىر، گۇلجاميلا، بەيسەنالى، كاپ-كارى، ءالسىن-الى.
3) و، ءو داۋىستىلارى ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: بو-رەنە، كو-بەلەك، و-سىمدىك، وق، تور، ءتور. ەسكەرتۋ: 1) و ءارپى ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىندارىندا جازىلا بەرەدى: كينو، سينونيم، دومينو؛
2) و، ءو ارىپتەرى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىنىندا جازىلا بەرەدى: كوركەمونەر، توسەك-ورىن، الابوتا، اينامكوز، ت. ب.
2. قىساڭ داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى.
1. ۇ، ءۇ ارىپتەرى ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: ۇزىن، ۇلى، قۇ-لىن، كۇن، قۇن، ۇن، جۇ-دىرىق، ت. ب.
ەسكەرتۋ: 1) ۇ، ءۇ ارىپتەرى مىنا ءتارىزدى سوزدەردىڭ ەكىنشى بۋىنىندا جازىلادى: بۇلبۇل، مازمۇن، ماقۇل، ءدۇلدۇل، ءماجبۇر، ءداستۇر، بايعۇس، ماعلۇمات.
2) ۇ، ءۇ ارىپتەرى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىندارىندا جازىلا بەرەدى: قىستىگۇنى، كوكقۇتان، مال-مۇلىك، كۇپ-كۇرەњ، ت. ب.
2. ى، ءى ارىپتەرى سوزدەردىڭ بارلىق بۋىندارىندا جازىلادى. مىسالى: ىدىراۋ، ىستىق، ابىروي، ايىعۋ، ىسكەر، كورىنىس، قابىلەت، قاتىناس، ىقىلاس، قىرتىس، ت. ب.
ەسكەرتۋ: كەيبىر سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىنىنداعى ى، ءى دىبىستارى تاۋەلدىك جالعاۋىنان باسقا قوسىمشالار جالعانعاندا، جازۋدا ءتۇسىپ قالادى: ورىن+ا=ورنا، ويىن+ا=وينا، بۇيىر+ىق=بۇيرىق، جيىن+ال=جينال، قورىق+ىت=قورقىت.
3. ي دىبىسىنا بىتكەن ەتىستىكتەر مەن سىي، تىي دەگەن ەتىستەرگە –ۋ، -ا جۇرناقتارى جالعاندا، ولار يۋ، يا بولىپ جازىلادى: قي+ۋ=قيۋ، قي+ا=قيا، ي+ۋ=يۋ، كەي+ۋ=كەيۋ، تىي+ادى=تىيادى.
ءىV. بەكىتۋ ساباعىن وتكىزۋ:
قاي جاعىنان وقىساڭدار دا، بەلگىلى ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن 10-15 ءسوز تەرىپ جازىڭدار.
ءتۇس - ءسۇت، ساق - قاس، لاق - قال، سال - لاس، قازاق، قىزىق، قۇس - سۇق، تاق - قات.
ءسوزدىڭ باسى مەن سوڭعى بىردەي داۋىستى نەمەسە بىردەي داۋىسسىز بولىپ كەلەتىن 10 ءسوز تاۋىپ جازىڭدار.
الما، ءىنى، ىنتالى، ارنا، ارپا، اجە، ولكە، اربا، اينا، اققالا.
قاسىق، قاق، بالىق، جاستىق، قار، تاس، ءتول، سال، قىر، مال.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. ءبىر بۋىندى سوزدەردىڭ داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستارىن وزگەرتىپ، جاڭا سوزدەر قۇراڭدار:
ات، تال، سوي، اق، ەس، ءىن، ۇل، كۇن، قاق، جاز.
Vءى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. اشىق داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى، قىساڭ داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى.
VءىI. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
ارىس اۋدانى، م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: داۋىستى دىبىستاردىڭ ەملەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ فونەتيكا تاراۋىنان العان لينگۆيستيكالىق بىلىمدەرىن جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەككە، ەلدىككە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، لينگۆيستيكالىق دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، دىبىستىق تالداۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، جاتتىعۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلەستىرمەلەر.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ءىىى. جاڭا ساباق. داۋىستى دىبىستاردىڭ ەملەسى.
1. اشىق داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى
1. ا، ە داۋىستىلارى ءسوزدىڭ بارلىق بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: الاقان، ماقالا؛ ەرەجە، ەلگەزەك.
2. ءا داۋىستىسى كوبىنەسە ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: ا-سەم، ا-لەۋ-مەت، داۋ-رەن، كا-سىپ، ءان، ت. ب.
ەسكەرتۋ:
1) ءا ءارپى مىنا سياقتى سوزدەردىڭ ەكىنشى بۋىنىندا ەستىلۋى بويىنشا جازىلادى: ءسىرا، كۋا، كۇنا، كىنا، ىڭكار، كۇمان، ءزامزام، ءشۇبا، ءمۇساپىر، كۇلان، كۇلاش، كۇلاي؛
2) ءا ءارپى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىنىندا جازىلا بەرەدى: ەندىگارى، اجەپتاۋىر، گۇلجاميلا، بەيسەنالى، كاپ-كارى، ءالسىن-الى.
3) و، ءو داۋىستىلارى ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: بو-رەنە، كو-بەلەك، و-سىمدىك، وق، تور، ءتور. ەسكەرتۋ: 1) و ءارپى ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىندارىندا جازىلا بەرەدى: كينو، سينونيم، دومينو؛
2) و، ءو ارىپتەرى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىنىندا جازىلا بەرەدى: كوركەمونەر، توسەك-ورىن، الابوتا، اينامكوز، ت. ب.
2. قىساڭ داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى.
1. ۇ، ءۇ ارىپتەرى ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بۋىنىندا جازىلادى. مىسالى: ۇزىن، ۇلى، قۇ-لىن، كۇن، قۇن، ۇن، جۇ-دىرىق، ت. ب.
ەسكەرتۋ: 1) ۇ، ءۇ ارىپتەرى مىنا ءتارىزدى سوزدەردىڭ ەكىنشى بۋىنىندا جازىلادى: بۇلبۇل، مازمۇن، ماقۇل، ءدۇلدۇل، ءماجبۇر، ءداستۇر، بايعۇس، ماعلۇمات.
2) ۇ، ءۇ ارىپتەرى بىرىككەن سوزدەر مەن قوس سوزدەردىڭ ەكىنشى سىڭارىنىڭ العاشقى بۋىندارىندا جازىلا بەرەدى: قىستىگۇنى، كوكقۇتان، مال-مۇلىك، كۇپ-كۇرەњ، ت. ب.
2. ى، ءى ارىپتەرى سوزدەردىڭ بارلىق بۋىندارىندا جازىلادى. مىسالى: ىدىراۋ، ىستىق، ابىروي، ايىعۋ، ىسكەر، كورىنىس، قابىلەت، قاتىناس، ىقىلاس، قىرتىس، ت. ب.
ەسكەرتۋ: كەيبىر سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىنىنداعى ى، ءى دىبىستارى تاۋەلدىك جالعاۋىنان باسقا قوسىمشالار جالعانعاندا، جازۋدا ءتۇسىپ قالادى: ورىن+ا=ورنا، ويىن+ا=وينا، بۇيىر+ىق=بۇيرىق، جيىن+ال=جينال، قورىق+ىت=قورقىت.
3. ي دىبىسىنا بىتكەن ەتىستىكتەر مەن سىي، تىي دەگەن ەتىستەرگە –ۋ، -ا جۇرناقتارى جالعاندا، ولار يۋ، يا بولىپ جازىلادى: قي+ۋ=قيۋ، قي+ا=قيا، ي+ۋ=يۋ، كەي+ۋ=كەيۋ، تىي+ادى=تىيادى.
ءىV. بەكىتۋ ساباعىن وتكىزۋ:
قاي جاعىنان وقىساڭدار دا، بەلگىلى ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن 10-15 ءسوز تەرىپ جازىڭدار.
ءتۇس - ءسۇت، ساق - قاس، لاق - قال، سال - لاس، قازاق، قىزىق، قۇس - سۇق، تاق - قات.
ءسوزدىڭ باسى مەن سوڭعى بىردەي داۋىستى نەمەسە بىردەي داۋىسسىز بولىپ كەلەتىن 10 ءسوز تاۋىپ جازىڭدار.
الما، ءىنى، ىنتالى، ارنا، ارپا، اجە، ولكە، اربا، اينا، اققالا.
قاسىق، قاق، بالىق، جاستىق، قار، تاس، ءتول، سال، قىر، مال.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. ءبىر بۋىندى سوزدەردىڭ داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستارىن وزگەرتىپ، جاڭا سوزدەر قۇراڭدار:
ات، تال، سوي، اق، ەس، ءىن، ۇل، كۇن، قاق، جاز.
Vءى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. اشىق داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى، قىساڭ داۋىستىلاردىڭ جازىلۋى.
VءىI. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
You Might Also Like
-
قۇزىرەتتى ساباق، ول قانداي؟ قازىرگى ساباقتا ءمۇعالىمنىڭ جانە وقۋشىنىڭ رولدەرى قالاي جانە قانداي وزگەرەدى
