بۋىن تۇرلەرى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى،
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى جايىندا جالپى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، اشىق بۋىندى، تۇيىق بۋىندى، بىتەۋ بۋىندى جاتتىعۋ جۇمىستارى مەن تاپسىرمالار ارقىلى مەڭگەرتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەككە، ىزگىلىككە، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ لينگۆيستيكالىق دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، جاتتىعۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى كەستە
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. بۋىن تۋرالى تۇسىنىك
2. 299،300،301-جاتتىعۋلار.
ءىىى. جاڭا ساباق. بۋىن تۇرلەرى
بۋىن جەكە داۋىستىدان جانە داۋىستى مەن داۋىسسىز دىبىستاردىڭ تىركەسىنەن جاسالاتىن بولعاندىقتان، ونىڭ قۇرامى ۇنەمى ءبىر قالىپتى بولمايدى. قازاق تىلىندە بۋىننىڭ ءۇش ءتۇرى بار. ولار 1) اشىق بۋىن؛ 2) تۇيىق بۋىن؛ 3) بىتەۋ بۋىن.
1. اشىق بۋىن. جالعىز داۋىستىدان قۇرالعان نەمەسە داۋىستىدان باستالىپ، داۋىستىعا اياقتالعان بۋىندى اشىق بۋىن دەپ اتايمىز: ا-عا، با-لا، قا-لا ت. ب. اشىق بۋىننىڭ ىشىندەگى جالعىز داۋىستىدان بولعان بۋىندى جالاڭ بۋىن دەيمىز: ا-دام، ا-تا.
2. تۇيىق بۋىن. داۋىستىدان باستالىپ، داۋىسسىزعا اياقتالعان بۋىندى تۇيىق بۋىن دەپ اتايمىز: ات، از، اق، ءورت، ۇل، انت، ت. ب.
تۇيىق بۋىنعا جالاڭ بۋىن قوساتىن بولساڭ، وندا بۋىن جىگى وزگەرەدى: ءورت+ءى-ور-تى، وق+ى-و-عى، ەپ+ى-ە-بى، ەك+ىن-ە-گىن ت. ب.
3. بىتەۋ بۋىن. داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزعا اياقتالعان (داۋىستى دىبىس ورتادا كەلەتىن) بۋىندى بىتەۋ بۋىن دەيمىز: تال، ءتورت، بار، جاز، كەل، كەڭ، قانت، ت. ب.
سوزدىك قوردى قۇرايتىن ءتۇبىر سوزدەردىڭ كوبى تۇيىق جانە بىتەۋ بۋىندى بولىپ كەلەدى. اشىق بۋىننىڭ ءوز الدىنا ءسوز بولۋى وتە سيرەك.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تالداۋ جۇمىسى
ءار وقۋشى ءوز تۋعان مەكەنىنىڭ اتاۋىنا فونەتيكالىق تالداۋ جاسايدى.
ال –تۇيىق بۋىن
ما – اشىق بۋىن
تى –اشىق بۋىن
ا – داۋىستى، جۋان، اشىق، ەزۋلىك
ل – داۋىسسىز، ءۇندى اۋىز جولدى.
م – داۋىسسىز، ءۇندى، مۇرىن جولدى
ت – داۋىسسىز، قاتاڭ.
ى – داۋىستى، جۋان، قىساڭ، ەزۋلىك.
اۋلادا ويناپ ءجۇر ەدىك، ەكى اتتى ادام ءبىر ءۇيىر تۇيەنى قۋالاي ايداپ، مال قوراعا كىرگىزدى. قىزىق كورىپ قاسىنا باردىق. تۇيەلەردىڭ ىشىندە مەنىڭ نازارىم اۋعانى – بوتالى اق ىنگەن. ىنگەننىڭ وزىنە اينىماي ۇقساعان سۇتتەي اپپاق كىشكەنە بوتاسى بار. شۋدالارى اق جىبەكتەي جەلكىلدەپ، تۇلا بويىن باسقان اپپاق ۇلپا جۇندەرى ماقتاداي ۇلبىرەپ تۇر. قاپ-قارا مويىلداي دوڭگەلەك ۇلكەن كوزدەرى جاۋدىرەپ، ەرىكسىز قىزىقتىرادى. اجەمنىڭ «وي، اق بوتام» دەپ مەنى ايمالايتىنى ەسىمە ءتۇسىپ، مەن دە اجەمە ءدال وسىنداي ادەمى كورىنەم بە ەكەن دەپ ويلادىم.
تۇيەلەردەن سەسكەنگەندىكتەن، ۇمتىلا جۇگىرىپ بارۋعا باتىلىم جەتپەي تۇر ەدىم، اق بوتا ماعان جاقىنداپ كەلىپ، وزىندەي بالا ەكەنىمدى سەزىپ ويناعىسى كەلدى مە، ايتەۋىر، موينىن سوزىپ، مەنى يىسكەلەدى. سول ساتتەن باستاپ مەن اق بوتاعا باۋىر باسىپ كەتتىم.
(ت. اۋباكىروۆ)
3. سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس.
فونەتيكا تاراۋىن قايتالاۋ.
ارىپتەر ءتىلدىڭ قاتىسىنا قاراي--------جاقتىڭ قاتىسىنا قاراي --------ەرىن مەن ەزۋدىڭ قاتىسىنا قاراي
---------------جۋان /جىڭىشكە ------------------ اشىق /قىساڭ -------------------------ەرىندىك /ەزۋلىك
ا
ءا
ە
ي
و
ءو
ۇ
ءۇ
ۋ
ى
ءى
ە
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. فونەتيكا تاراۋىن قايتالاۋ.
2. 309-جاتتىعۋ
VI. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
VII. ساباقتىڭ اياقتالۋى.
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى جايىندا جالپى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، اشىق بۋىندى، تۇيىق بۋىندى، بىتەۋ بۋىندى جاتتىعۋ جۇمىستارى مەن تاپسىرمالار ارقىلى مەڭگەرتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەككە، ىزگىلىككە، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ لينگۆيستيكالىق دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، جاتتىعۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى كەستە
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. بۋىن تۋرالى تۇسىنىك
2. 299،300،301-جاتتىعۋلار.
ءىىى. جاڭا ساباق. بۋىن تۇرلەرى
بۋىن جەكە داۋىستىدان جانە داۋىستى مەن داۋىسسىز دىبىستاردىڭ تىركەسىنەن جاسالاتىن بولعاندىقتان، ونىڭ قۇرامى ۇنەمى ءبىر قالىپتى بولمايدى. قازاق تىلىندە بۋىننىڭ ءۇش ءتۇرى بار. ولار 1) اشىق بۋىن؛ 2) تۇيىق بۋىن؛ 3) بىتەۋ بۋىن.
1. اشىق بۋىن. جالعىز داۋىستىدان قۇرالعان نەمەسە داۋىستىدان باستالىپ، داۋىستىعا اياقتالعان بۋىندى اشىق بۋىن دەپ اتايمىز: ا-عا، با-لا، قا-لا ت. ب. اشىق بۋىننىڭ ىشىندەگى جالعىز داۋىستىدان بولعان بۋىندى جالاڭ بۋىن دەيمىز: ا-دام، ا-تا.
2. تۇيىق بۋىن. داۋىستىدان باستالىپ، داۋىسسىزعا اياقتالعان بۋىندى تۇيىق بۋىن دەپ اتايمىز: ات، از، اق، ءورت، ۇل، انت، ت. ب.
تۇيىق بۋىنعا جالاڭ بۋىن قوساتىن بولساڭ، وندا بۋىن جىگى وزگەرەدى: ءورت+ءى-ور-تى، وق+ى-و-عى، ەپ+ى-ە-بى، ەك+ىن-ە-گىن ت. ب.
3. بىتەۋ بۋىن. داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزعا اياقتالعان (داۋىستى دىبىس ورتادا كەلەتىن) بۋىندى بىتەۋ بۋىن دەيمىز: تال، ءتورت، بار، جاز، كەل، كەڭ، قانت، ت. ب.
سوزدىك قوردى قۇرايتىن ءتۇبىر سوزدەردىڭ كوبى تۇيىق جانە بىتەۋ بۋىندى بولىپ كەلەدى. اشىق بۋىننىڭ ءوز الدىنا ءسوز بولۋى وتە سيرەك.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تالداۋ جۇمىسى
ءار وقۋشى ءوز تۋعان مەكەنىنىڭ اتاۋىنا فونەتيكالىق تالداۋ جاسايدى.
ال –تۇيىق بۋىن
ما – اشىق بۋىن
تى –اشىق بۋىن
ا – داۋىستى، جۋان، اشىق، ەزۋلىك
ل – داۋىسسىز، ءۇندى اۋىز جولدى.
م – داۋىسسىز، ءۇندى، مۇرىن جولدى
ت – داۋىسسىز، قاتاڭ.
ى – داۋىستى، جۋان، قىساڭ، ەزۋلىك.
اۋلادا ويناپ ءجۇر ەدىك، ەكى اتتى ادام ءبىر ءۇيىر تۇيەنى قۋالاي ايداپ، مال قوراعا كىرگىزدى. قىزىق كورىپ قاسىنا باردىق. تۇيەلەردىڭ ىشىندە مەنىڭ نازارىم اۋعانى – بوتالى اق ىنگەن. ىنگەننىڭ وزىنە اينىماي ۇقساعان سۇتتەي اپپاق كىشكەنە بوتاسى بار. شۋدالارى اق جىبەكتەي جەلكىلدەپ، تۇلا بويىن باسقان اپپاق ۇلپا جۇندەرى ماقتاداي ۇلبىرەپ تۇر. قاپ-قارا مويىلداي دوڭگەلەك ۇلكەن كوزدەرى جاۋدىرەپ، ەرىكسىز قىزىقتىرادى. اجەمنىڭ «وي، اق بوتام» دەپ مەنى ايمالايتىنى ەسىمە ءتۇسىپ، مەن دە اجەمە ءدال وسىنداي ادەمى كورىنەم بە ەكەن دەپ ويلادىم.
تۇيەلەردەن سەسكەنگەندىكتەن، ۇمتىلا جۇگىرىپ بارۋعا باتىلىم جەتپەي تۇر ەدىم، اق بوتا ماعان جاقىنداپ كەلىپ، وزىندەي بالا ەكەنىمدى سەزىپ ويناعىسى كەلدى مە، ايتەۋىر، موينىن سوزىپ، مەنى يىسكەلەدى. سول ساتتەن باستاپ مەن اق بوتاعا باۋىر باسىپ كەتتىم.
(ت. اۋباكىروۆ)
3. سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس.
فونەتيكا تاراۋىن قايتالاۋ.
ارىپتەر ءتىلدىڭ قاتىسىنا قاراي--------جاقتىڭ قاتىسىنا قاراي --------ەرىن مەن ەزۋدىڭ قاتىسىنا قاراي
---------------جۋان /جىڭىشكە ------------------ اشىق /قىساڭ -------------------------ەرىندىك /ەزۋلىك
ا
ءا
ە
ي
و
ءو
ۇ
ءۇ
ۋ
ى
ءى
ە
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. فونەتيكا تاراۋىن قايتالاۋ.
2. 309-جاتتىعۋ
VI. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
VII. ساباقتىڭ اياقتالۋى.
You Might Also Like
