دومبىرا - شەرتپەلى اسپاپ
دومبىرا - شەرتپەلى اسپاپ
ساباقتىڭ ماقساتى: دومبىرا اسپابىنىڭ قۇرىلىسىمەن، شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرا وتىرىپ، دومبىرانىڭ ءان - كۇي ونەرىندەگى الاتىن ورنىن ءتۇسىندىرۋ.
وقۋشىلاردىڭ ءان - كۇي تىڭداۋ ارقىلى اۋەندىك سەزىمتالدىعىن ارتتىرۋ، ەستە ساقتاۋ، قيالداپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ونەر يەلەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دومبىرا سۋرەتى، دومبىرا، كۇيشىلەردىڭ سۋرەتتەرى. دومبىرا تۋرالى جازىلعان ۇلاعاتتى سوزدەر(سلايد)، شارلار ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار!
ءبىز بۇگىن « دومبىرا داستان» باعىتى بويىنشا جۇرگىزگەلى تۇرعان «دومبىرا - شەرتپەلى اسپاپ»اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز.
تاربيە ساعاتىمىزدا دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحى، دومبىرانىڭ قۇرىلىسى، ونىڭ ءان - كۇي ونەرىندەگى الاتىن ورنى، تاعى باسقا دومبىرا تۋرالى بىلىمدەرىمىزدى ورتاعا سالا وتىرىپ، بىلمەگەندەرىمىزدى ۇيرەنەمىز.
«دومبىرا - كوشپەلى ەلدىڭ كونە كوز شەجىرەسى، كوپتى كورگەن قاريانىڭ كوكىرەك كۇيى»- دەپ احمەت جۇبانوۆ اتامىز ايتقانداي، قازاقتىڭ مۋزىكا مادەنيەتى تاريحىندا دومبىرا ەل ىشىندە كوپ تارالعان ەكى ىشەكتى، كەيدە ءۇش ىشەكتى، شەرتىپ نەمەسە قاعىپ وينايتىن مۋزىكالىق اسپاپ رەتىندە ەرتەدەن بەلگىلى بولعان. دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحىنا كەلەتىن بولساق «قوس ىشەك» كۇيىندە بىلاي دەلىنگەن.
ەرتەدە ءبىر اڭشى جىگىت بولىپتى. ول بيىك تاۋدىڭ قياسىن، قالىڭ قاراعايدىڭ اراسىن
تۇراق ەتكەن بۇعى مارالدى اۋلاپ، كاسىپ ەتىپتى. بىردە جولى بولىپ، بيىك تاۋدىڭ قياسىنان
تەڭبىل مارال اتىپ الادى دا، مارالدى تاۋدىڭ ەتەگىنە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ىشەك - قارنىن اقتارىپ الىپ تاستايدى.
سودان ارادا ايلار وتكەندە اڭشى جىگىت « اڭ اتۋعا جاقسى جەر ەدى عوي»- دەپ تەڭبىل مارالدى اتقان جەرگە سوقسا، قۇلاعىنا ءبىر ىزىڭداعان دىبىس ەستىلەدى. بارلاپ قاراسا وتكەندە اتقان مارالدىڭ ىشەگىن قارعا - قۇزعىن ءىلىپ ۇشقان بولۋ كەرەك، ول قاراعايدىڭ بۇتاعىنا قوس ءتىن بولىپ كەرىلىپ قالعانىن كورەدى. ىزىڭداعان دىبىستىڭ سول ىشەكتەن شىعىپ تۇرعانىن اڭعارادى.
قاراعايدىڭ بۇتاعىنا كەرىلە كەپكەن ىشەكتى ءسال عانا جەل تەربەسە ىزىڭداپ، جانعا جايلى دىبىس شىعارادى. ونىڭ ءوزى بىردە ۋىلدەپ، بىردە سارناپ، ەندى بىردە سىڭسىپ جىلاعانداي بولىپ اڭشى جىگىتتى الۋان ءتۇرلى كۇيگە تۇسىرەدى. سول جەردە اڭشى جىگىت «قوي مىنا ىشەككە ءتىل بىتەيىن دەپ تۇر ەكەن، امال جاسايىن» دەپ ىشەكتى ۇيگە الىپ كەلىپ، ءبىر اسپاپ جاساپ، وعان قوس ىشەكتى تاعادى. سودان تارتىپ كورسە شىنىندادا قوس ىشەككە ءتىل بىتكەندەي سۇڭقىلداپ قويا بەرەدى. بۇل ءۇن اڭشى جىگىتتىڭ عانا جانىن جادىراتىپ قويمايدى، تىڭداعان جاننىڭ ءبارىن ۇيىتادى.
مىنەكي، بالالار، دومبىرا وسىلايشا كوپتىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن اسپابىنا اينالعان ەكەن.
- ال، قانە ايتىڭدارشى، كىمدەردىڭ ۇيلەرىندە دومبىرا بار؟
بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
- وتە جاقسى، قاراڭدارشى بالالار، دومبىرا اسپابى كوپشىلىگىمىزدىڭ ۇيلەرىمىزدە بار ەكەن. ال وسى دومبىرا قانداي بولىكتەردەن تۇرادى، بىلەمىز بە؟
- يا، بىلەمىز.
- ولاي بولسا دومبىرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىنا توقتالايىقشى.
1 - وقۋشى: قازاق جەرىنىڭ ءار ولكەلەرىندە تۇراتىن حالىق شەبەرلەرى دومبىرانى ءوز قالاۋىنشا ءار ءتۇرلى ۇلگىدە جاسادى. وعان: قاراعاي، قايىڭ، جوكە، شىرشا سياقتى اعاشتار پايدالانىلعان.
2 - وقۋشى: دومبىرانىڭ شاناعى بۇل دىبىس كەۋلەپ شىعاتىن ءىشى قۋىس كەۋدەسى. قازاقستاننىڭ ءار ءتۇرلى ولكەسىندە دومبىرا شاناعىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى ءتۇرلى - ءتۇرلى بولادى. مىسالى: وڭتۇستىك پەن باتىس ولكەلەرىندە ول سوپاقشالانىپ نەمەسە دوڭگەلەنىپ كەلەدى، ورتالىق، شىعىس، سولتۇستىك ولكەلەرىندە دومبىرا شاناعىنىڭ بۇرىشتارى ۇشكىرلەنىپ جاسالادى.
3 - وقۋشى: دومبىرانىڭ ۇزىنشا موينىنا 2 نەمەسە 3 پەرنە تاعىلادى. العاشقى كەزدە پەرنە سانى 5 - 7 بولسا، كەيىن ونىڭ سانى 9 دان 19 - عا جەتتى.
4 - وقۋشى: دومبىرانىڭ باسى - ەكى قۇلاق بەكىتىلەتىن جەرى.
5 - وقۋشى: دومبىرانىڭ بەتى - شاناقتىڭ قاقپاعى ەكى ىشەكتى قاعىپ، دىبىستى ەستىرتەتىن جەرى. دومبىراعا تاعاتىن ىشەكتى قويدىڭ نەمەسە ەشكىنىڭ اس ىشەگىنەن ءيىرىپ جاسايدى.
6 - وقۋشى: دىبىس ويىعى - دومبىرا بەتىنىڭ نەمەسە قاقپاعىنىڭ دوڭگەلەنىپ ويىلعان تەسىگى.
7 - وقۋشى: شاناقتىڭ قاقپاعىنا قوس ىشەكتەن دىبىس بەرەتىن تيەك ورناتىلادى. ول ەكى ىشەكتى كوتەرىپ تۇراتىن المالى - سالمالى ەرشىك.
8 - وقۋشى: دومبىرانىڭ تۇيمەسى(ىلگەگى)- شاناقتىڭ ارتىنداعى ىشەكتى بەكىتەتىن جەرى.
9 - وقۋشى: ەكى قۇلاق - دومبىرانىڭ باسىنداعى ەكى ىشەكتىڭ ۇشى بەكىتىلەتىن جەرى. بىردە وڭ بۇراۋ، بىردە سول بۇراۋ ادىستەرى ارقىلى دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرەدى.(ءمۇعالىم ءوزى دومبىرانىڭ بۇراۋىن كەلتىرىپ كورسەتەدى.)
ءمۇعالىم: تاماشا! سەندەر دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن وتە جاقسى بىلەدى ەكەنسىزدەر. دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن عان ءبىلۋ سەندەر سەكىلدى قازاقتىڭ بالالارىنا وتە از. سوندىقتان دومبىرا تۋرالى كوپ نارسەلەردى ءبىلىپ، ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
دومبىرا جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
وزىڭمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن.
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ونەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم،- دەپ مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتامىز ايتقانداي، دومبىرانىڭ قازاق ونەرىندەگى ورنى قانداي؟ دومبىرا نە ءۇشىن قولدانىلادى، قانە كىم ايتادى؟
10 - وقۋشى: دومبىرا حالىق اندەرىن سۇيەمەلدەپ ءان ايتۋعا، كۇي تارتۋعا قولدانىلادى.
ءمۇعالىم: ال وسى دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ ءان ايتقاندا، كۇي تارتقاندا دومبىرادا وتىرۋ مادەنيەتىن بىلەمىز بە؟
وقۋشىلار: يا
ءمۇعالىم: ءبىر ءسات تاقتاداعى سۋرەتكە نازار اۋدارايىق. ايەل ادامدار قالاي وتىرادى، ەر ادامدار قالاي وتىرادى؟(سۋرەت بويىنشا ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ)
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي»،- دەپ ۇلى اباي اتامىز ايتقانداي حالقىمىز ەشبىر مەرەكە،
قۋانىشتى كۇندەرىن ءان - جىرسىز وتكىزبەگەن. ەندەشە ءسوز كەزەگىن انگە بەرەيىك.
ءانشى قىزىمىزدىڭ ورىنداۋىندا «اگۋگاي دومبىرا»
ءمۇعالىم: قازاقتىڭ اتاقتى كۇيشىلەرى كۇي الىبى - قۇرمانعازى اتامىز، ونىڭ شاكىرتى
دينا اپامىز، داۋلەتكەرەي، جەرگىلىكتى جەرىمىز ماڭعىستاۋدىڭ كۇيشىلەرى - ابىل، قازانعاپ، بۇلاردىڭ بارلىعى وزدەرىنىڭ تەرەڭ تەبىرەنىستى كۇيلەرىن وسى دومبىرامەن شىعارىپ، دومبىرادا ويناعان. بۇل دومبىرا - كۇيشى كومپوزيتورلاردىڭ كۇمبىرلەگەن « كومەيى»، بوزداعان «ءۇنى»، سۇڭقىلداعان «تىلىنە» اينالىپ وتىرعان. كۇرمانعازى اتامىزدىڭ يساتاي مەن ماحامبەتكە ارناپ شىعارعان «كىشكەنتاي» اتتى كۇيىن تىڭدايىق. بالالار، بۇل كۇي جەكە دومبىرامەن ورىندالىپ تۇر ما، الدە وزگەدە اسپاپتاردىڭ قوسىلۋىمەن ورىندالىپ تۇرما؟
وقۋشىلار: جەكە دومبىرامەن ورىندالىپ تۇر.
ءمۇعالىم: دۇرىس ايتاسىزدار. كۇيدى دومبىرادان وزگە دە ءان - ساز اسپاپتارىمەن قوسىلىپ ورىنداۋعا بولادى. ونى وركەستر - دەپ اتايدى. قازىرگى تاڭدا وركەسترگە لايىقتالىپ جاسالعان 19 پەرنەلەرى جەتىلدىرىلگەن جاڭا دومبىرا مەن نوتاعا جازىلعان كەز - كەلگەن مۋزىكالىق شىعارمانى ورىنداۋعا بولادى.
ال ەندى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ كەلەسى بولىمىندە سەندەردىڭ دومبىرا تۋرالى بىلەتىن تاقپاقتارىڭدى تىڭدايىق.
11 - وقۋشى: قولىما السام دومبىرا
جونەيدى جۇيتكىپ تىنبايدى.
اسەرلى كۇيدىڭ سازىنا
ەش ۋاقىت قۇلاق قۇرشى قانبايدى
دومبىرام تىڭداسام.
ەش ۋاقىت قۇلاق قۇرشى قانبايدى.
12 - وقۋشى: وسىرگەن ونەرىمدى قىزىر – بابام
ۇنىڭنەن اينالايىن بۇزىلماعان!
كيەلى پەرنەڭە ءبىر قول سوقپاسام
ىشەكتەرىڭ جەتىمسىرەپ ىزىڭداعان.
13 - وقۋشى: ءان مەنەن كۇيدى سارالاپ،
اسىلىن تاڭداپ وينايمىن.
پەرنەنى تۇگەل ارالاپ،
قوس ىشەككە ءتىل بىتىرمەي قويمايمىن.
14 - وقۋشى: پا، شىركىن، شەشەن دومبىرام،
جۇيرىكسىڭ جۇلدە العانداي!
بابىڭدى تاۋىپ ويناسام،
ەكپىنىڭ تاۋ مەن تاستى جارعانداي.
15 - وقۋشى: دومبىرام دوسىم مەنىڭ كۇي اڭساعان،
ءوزىمدى، ءومىرىمدى قيام ساعان.
شاعىمدا شابىتتانعان، قيالداعان
شاناعىڭ بار شاتتىعىن قۇيار ماعان.
16 - وقۋشى بابامنىڭ كوزىمىسىڭ؟!
دانامنىڭ ءسوزىمىسىڭ؟!
جارالعان سەزىم ءۇشىن
مازاسىز جۇرەگىمنىڭ ءوزىمىسىڭ؟!
دومبىرام،
قوڭىر قازىم، اققۋىمسىڭ
ارمانىم، مۇڭىم، سىرىم، شاتتىعىمسىڭ!
17 - وقۋشى: دومبىرا سەندە ءمىن بار ما؟
ءمىنسىز بولساڭ - ءتىل بارما؟
ءتىل جوق دەۋگە بولا ما؟
تىلدەن انىق ءۇن بار ما؟
دومبىرانىڭ كۇشى مول،
كومەيىندە كۇي باردا!
18 - وقۋشى ەكى ىشەكتىڭ ءبىرىن قاتتى
ءبىرىن ءسال - ءسال كەم بۇرا،
ناعىز قازاق قازاق ەمەس
ناعىز قازاق – دومبىرا!
حور: دومبىراسىز ءسان قايدا؟
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. «ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق»-، دەيدى حالىق دانالىعى. ونەر تۇرلەرى وتە مول. سونىڭ ىشىندە دومبىرامەن ءان ايتۋ، كۇي تارتۋ حالىقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى، جاساي دا بەرەدى. سوندىقتان دومبىرا اسپابىن اتادان قالعان ميراس، مۇرا رەتىندە قاستەرلەپ، قۇرمەتتەپ تورىمىزگە ءىلىپ قويالىق.
ساباقتىڭ ماقساتى: دومبىرا اسپابىنىڭ قۇرىلىسىمەن، شىعۋ تاريحىمەن تانىستىرا وتىرىپ، دومبىرانىڭ ءان - كۇي ونەرىندەگى الاتىن ورنىن ءتۇسىندىرۋ.
وقۋشىلاردىڭ ءان - كۇي تىڭداۋ ارقىلى اۋەندىك سەزىمتالدىعىن ارتتىرۋ، ەستە ساقتاۋ، قيالداپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ونەر يەلەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دومبىرا سۋرەتى، دومبىرا، كۇيشىلەردىڭ سۋرەتتەرى. دومبىرا تۋرالى جازىلعان ۇلاعاتتى سوزدەر(سلايد)، شارلار ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار!
ءبىز بۇگىن « دومبىرا داستان» باعىتى بويىنشا جۇرگىزگەلى تۇرعان «دومبىرا - شەرتپەلى اسپاپ»اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز.
تاربيە ساعاتىمىزدا دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحى، دومبىرانىڭ قۇرىلىسى، ونىڭ ءان - كۇي ونەرىندەگى الاتىن ورنى، تاعى باسقا دومبىرا تۋرالى بىلىمدەرىمىزدى ورتاعا سالا وتىرىپ، بىلمەگەندەرىمىزدى ۇيرەنەمىز.
«دومبىرا - كوشپەلى ەلدىڭ كونە كوز شەجىرەسى، كوپتى كورگەن قاريانىڭ كوكىرەك كۇيى»- دەپ احمەت جۇبانوۆ اتامىز ايتقانداي، قازاقتىڭ مۋزىكا مادەنيەتى تاريحىندا دومبىرا ەل ىشىندە كوپ تارالعان ەكى ىشەكتى، كەيدە ءۇش ىشەكتى، شەرتىپ نەمەسە قاعىپ وينايتىن مۋزىكالىق اسپاپ رەتىندە ەرتەدەن بەلگىلى بولعان. دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحىنا كەلەتىن بولساق «قوس ىشەك» كۇيىندە بىلاي دەلىنگەن.
ەرتەدە ءبىر اڭشى جىگىت بولىپتى. ول بيىك تاۋدىڭ قياسىن، قالىڭ قاراعايدىڭ اراسىن
تۇراق ەتكەن بۇعى مارالدى اۋلاپ، كاسىپ ەتىپتى. بىردە جولى بولىپ، بيىك تاۋدىڭ قياسىنان
تەڭبىل مارال اتىپ الادى دا، مارالدى تاۋدىڭ ەتەگىنە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ىشەك - قارنىن اقتارىپ الىپ تاستايدى.
سودان ارادا ايلار وتكەندە اڭشى جىگىت « اڭ اتۋعا جاقسى جەر ەدى عوي»- دەپ تەڭبىل مارالدى اتقان جەرگە سوقسا، قۇلاعىنا ءبىر ىزىڭداعان دىبىس ەستىلەدى. بارلاپ قاراسا وتكەندە اتقان مارالدىڭ ىشەگىن قارعا - قۇزعىن ءىلىپ ۇشقان بولۋ كەرەك، ول قاراعايدىڭ بۇتاعىنا قوس ءتىن بولىپ كەرىلىپ قالعانىن كورەدى. ىزىڭداعان دىبىستىڭ سول ىشەكتەن شىعىپ تۇرعانىن اڭعارادى.
قاراعايدىڭ بۇتاعىنا كەرىلە كەپكەن ىشەكتى ءسال عانا جەل تەربەسە ىزىڭداپ، جانعا جايلى دىبىس شىعارادى. ونىڭ ءوزى بىردە ۋىلدەپ، بىردە سارناپ، ەندى بىردە سىڭسىپ جىلاعانداي بولىپ اڭشى جىگىتتى الۋان ءتۇرلى كۇيگە تۇسىرەدى. سول جەردە اڭشى جىگىت «قوي مىنا ىشەككە ءتىل بىتەيىن دەپ تۇر ەكەن، امال جاسايىن» دەپ ىشەكتى ۇيگە الىپ كەلىپ، ءبىر اسپاپ جاساپ، وعان قوس ىشەكتى تاعادى. سودان تارتىپ كورسە شىنىندادا قوس ىشەككە ءتىل بىتكەندەي سۇڭقىلداپ قويا بەرەدى. بۇل ءۇن اڭشى جىگىتتىڭ عانا جانىن جادىراتىپ قويمايدى، تىڭداعان جاننىڭ ءبارىن ۇيىتادى.
مىنەكي، بالالار، دومبىرا وسىلايشا كوپتىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن اسپابىنا اينالعان ەكەن.
- ال، قانە ايتىڭدارشى، كىمدەردىڭ ۇيلەرىندە دومبىرا بار؟
بالالاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
- وتە جاقسى، قاراڭدارشى بالالار، دومبىرا اسپابى كوپشىلىگىمىزدىڭ ۇيلەرىمىزدە بار ەكەن. ال وسى دومبىرا قانداي بولىكتەردەن تۇرادى، بىلەمىز بە؟
- يا، بىلەمىز.
- ولاي بولسا دومبىرانىڭ سىرتقى قۇرىلىسىنا توقتالايىقشى.
1 - وقۋشى: قازاق جەرىنىڭ ءار ولكەلەرىندە تۇراتىن حالىق شەبەرلەرى دومبىرانى ءوز قالاۋىنشا ءار ءتۇرلى ۇلگىدە جاسادى. وعان: قاراعاي، قايىڭ، جوكە، شىرشا سياقتى اعاشتار پايدالانىلعان.
2 - وقۋشى: دومبىرانىڭ شاناعى بۇل دىبىس كەۋلەپ شىعاتىن ءىشى قۋىس كەۋدەسى. قازاقستاننىڭ ءار ءتۇرلى ولكەسىندە دومبىرا شاناعىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى ءتۇرلى - ءتۇرلى بولادى. مىسالى: وڭتۇستىك پەن باتىس ولكەلەرىندە ول سوپاقشالانىپ نەمەسە دوڭگەلەنىپ كەلەدى، ورتالىق، شىعىس، سولتۇستىك ولكەلەرىندە دومبىرا شاناعىنىڭ بۇرىشتارى ۇشكىرلەنىپ جاسالادى.
3 - وقۋشى: دومبىرانىڭ ۇزىنشا موينىنا 2 نەمەسە 3 پەرنە تاعىلادى. العاشقى كەزدە پەرنە سانى 5 - 7 بولسا، كەيىن ونىڭ سانى 9 دان 19 - عا جەتتى.
4 - وقۋشى: دومبىرانىڭ باسى - ەكى قۇلاق بەكىتىلەتىن جەرى.
5 - وقۋشى: دومبىرانىڭ بەتى - شاناقتىڭ قاقپاعى ەكى ىشەكتى قاعىپ، دىبىستى ەستىرتەتىن جەرى. دومبىراعا تاعاتىن ىشەكتى قويدىڭ نەمەسە ەشكىنىڭ اس ىشەگىنەن ءيىرىپ جاسايدى.
6 - وقۋشى: دىبىس ويىعى - دومبىرا بەتىنىڭ نەمەسە قاقپاعىنىڭ دوڭگەلەنىپ ويىلعان تەسىگى.
7 - وقۋشى: شاناقتىڭ قاقپاعىنا قوس ىشەكتەن دىبىس بەرەتىن تيەك ورناتىلادى. ول ەكى ىشەكتى كوتەرىپ تۇراتىن المالى - سالمالى ەرشىك.
8 - وقۋشى: دومبىرانىڭ تۇيمەسى(ىلگەگى)- شاناقتىڭ ارتىنداعى ىشەكتى بەكىتەتىن جەرى.
9 - وقۋشى: ەكى قۇلاق - دومبىرانىڭ باسىنداعى ەكى ىشەكتىڭ ۇشى بەكىتىلەتىن جەرى. بىردە وڭ بۇراۋ، بىردە سول بۇراۋ ادىستەرى ارقىلى دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرەدى.(ءمۇعالىم ءوزى دومبىرانىڭ بۇراۋىن كەلتىرىپ كورسەتەدى.)
ءمۇعالىم: تاماشا! سەندەر دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن وتە جاقسى بىلەدى ەكەنسىزدەر. دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن عان ءبىلۋ سەندەر سەكىلدى قازاقتىڭ بالالارىنا وتە از. سوندىقتان دومبىرا تۋرالى كوپ نارسەلەردى ءبىلىپ، ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
دومبىرا جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
وزىڭمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن.
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ونەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم،- دەپ مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتامىز ايتقانداي، دومبىرانىڭ قازاق ونەرىندەگى ورنى قانداي؟ دومبىرا نە ءۇشىن قولدانىلادى، قانە كىم ايتادى؟
10 - وقۋشى: دومبىرا حالىق اندەرىن سۇيەمەلدەپ ءان ايتۋعا، كۇي تارتۋعا قولدانىلادى.
ءمۇعالىم: ال وسى دومبىرامەن سۇيەمەلدەپ ءان ايتقاندا، كۇي تارتقاندا دومبىرادا وتىرۋ مادەنيەتىن بىلەمىز بە؟
وقۋشىلار: يا
ءمۇعالىم: ءبىر ءسات تاقتاداعى سۋرەتكە نازار اۋدارايىق. ايەل ادامدار قالاي وتىرادى، ەر ادامدار قالاي وتىرادى؟(سۋرەت بويىنشا ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ)
قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي»،- دەپ ۇلى اباي اتامىز ايتقانداي حالقىمىز ەشبىر مەرەكە،
قۋانىشتى كۇندەرىن ءان - جىرسىز وتكىزبەگەن. ەندەشە ءسوز كەزەگىن انگە بەرەيىك.
ءانشى قىزىمىزدىڭ ورىنداۋىندا «اگۋگاي دومبىرا»
ءمۇعالىم: قازاقتىڭ اتاقتى كۇيشىلەرى كۇي الىبى - قۇرمانعازى اتامىز، ونىڭ شاكىرتى
دينا اپامىز، داۋلەتكەرەي، جەرگىلىكتى جەرىمىز ماڭعىستاۋدىڭ كۇيشىلەرى - ابىل، قازانعاپ، بۇلاردىڭ بارلىعى وزدەرىنىڭ تەرەڭ تەبىرەنىستى كۇيلەرىن وسى دومبىرامەن شىعارىپ، دومبىرادا ويناعان. بۇل دومبىرا - كۇيشى كومپوزيتورلاردىڭ كۇمبىرلەگەن « كومەيى»، بوزداعان «ءۇنى»، سۇڭقىلداعان «تىلىنە» اينالىپ وتىرعان. كۇرمانعازى اتامىزدىڭ يساتاي مەن ماحامبەتكە ارناپ شىعارعان «كىشكەنتاي» اتتى كۇيىن تىڭدايىق. بالالار، بۇل كۇي جەكە دومبىرامەن ورىندالىپ تۇر ما، الدە وزگەدە اسپاپتاردىڭ قوسىلۋىمەن ورىندالىپ تۇرما؟
وقۋشىلار: جەكە دومبىرامەن ورىندالىپ تۇر.
ءمۇعالىم: دۇرىس ايتاسىزدار. كۇيدى دومبىرادان وزگە دە ءان - ساز اسپاپتارىمەن قوسىلىپ ورىنداۋعا بولادى. ونى وركەستر - دەپ اتايدى. قازىرگى تاڭدا وركەسترگە لايىقتالىپ جاسالعان 19 پەرنەلەرى جەتىلدىرىلگەن جاڭا دومبىرا مەن نوتاعا جازىلعان كەز - كەلگەن مۋزىكالىق شىعارمانى ورىنداۋعا بولادى.
ال ەندى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ كەلەسى بولىمىندە سەندەردىڭ دومبىرا تۋرالى بىلەتىن تاقپاقتارىڭدى تىڭدايىق.
11 - وقۋشى: قولىما السام دومبىرا
جونەيدى جۇيتكىپ تىنبايدى.
اسەرلى كۇيدىڭ سازىنا
ەش ۋاقىت قۇلاق قۇرشى قانبايدى
دومبىرام تىڭداسام.
ەش ۋاقىت قۇلاق قۇرشى قانبايدى.
12 - وقۋشى: وسىرگەن ونەرىمدى قىزىر – بابام
ۇنىڭنەن اينالايىن بۇزىلماعان!
كيەلى پەرنەڭە ءبىر قول سوقپاسام
ىشەكتەرىڭ جەتىمسىرەپ ىزىڭداعان.
13 - وقۋشى: ءان مەنەن كۇيدى سارالاپ،
اسىلىن تاڭداپ وينايمىن.
پەرنەنى تۇگەل ارالاپ،
قوس ىشەككە ءتىل بىتىرمەي قويمايمىن.
14 - وقۋشى: پا، شىركىن، شەشەن دومبىرام،
جۇيرىكسىڭ جۇلدە العانداي!
بابىڭدى تاۋىپ ويناسام،
ەكپىنىڭ تاۋ مەن تاستى جارعانداي.
15 - وقۋشى: دومبىرام دوسىم مەنىڭ كۇي اڭساعان،
ءوزىمدى، ءومىرىمدى قيام ساعان.
شاعىمدا شابىتتانعان، قيالداعان
شاناعىڭ بار شاتتىعىن قۇيار ماعان.
16 - وقۋشى بابامنىڭ كوزىمىسىڭ؟!
دانامنىڭ ءسوزىمىسىڭ؟!
جارالعان سەزىم ءۇشىن
مازاسىز جۇرەگىمنىڭ ءوزىمىسىڭ؟!
دومبىرام،
قوڭىر قازىم، اققۋىمسىڭ
ارمانىم، مۇڭىم، سىرىم، شاتتىعىمسىڭ!
17 - وقۋشى: دومبىرا سەندە ءمىن بار ما؟
ءمىنسىز بولساڭ - ءتىل بارما؟
ءتىل جوق دەۋگە بولا ما؟
تىلدەن انىق ءۇن بار ما؟
دومبىرانىڭ كۇشى مول،
كومەيىندە كۇي باردا!
18 - وقۋشى ەكى ىشەكتىڭ ءبىرىن قاتتى
ءبىرىن ءسال - ءسال كەم بۇرا،
ناعىز قازاق قازاق ەمەس
ناعىز قازاق – دومبىرا!
حور: دومبىراسىز ءسان قايدا؟
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. «ونەر تاۋسىلماس ازىق، جۇتاماس بايلىق»-، دەيدى حالىق دانالىعى. ونەر تۇرلەرى وتە مول. سونىڭ ىشىندە دومبىرامەن ءان ايتۋ، كۇي تارتۋ حالىقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى، جاساي دا بەرەدى. سوندىقتان دومبىرا اسپابىن اتادان قالعان ميراس، مۇرا رەتىندە قاستەرلەپ، قۇرمەتتەپ تورىمىزگە ءىلىپ قويالىق.
You Might Also Like
-
كۇتىلەتىن ناتيجە: 1. بىلىمدىلىگى: سان ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق تۇرعىدان ءسوز تابى ەكەنىن ۇعىندىرۋ. ولاردىڭ سويلەمدەگى سوزدەرگە قاتىسى مەن بايلانىسىن انىقتاي بىلۋگە ۇيرەتۋ. سۇراقتار قويۋ ارقىلى سويلەم ءىش...
