InfoHub Logo

ۇلتتىق ويىن – حالىق مۇراسى
ساباقتىڭ ماقساتى: حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ قالاي قالىپتاسقاندىعى، ونىڭ اتادان بالاعا، ۇلكەننەن كىشىگە مۇرا بولىپ جالعاسىپ وتىرعاندىعى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. ۇلتتىق ويىن تۇرلەرىنىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ويناتۋ ارقىلى قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. اتا بابامىزدان بىزگە جەتكەن باعا جەتپەس بايلىعىمىز، اسىل قازىنامىز ۇلتتىق ويىندار ەكەندىگىن ءبىلىپ وسۋگە، دەنساۋلىعىن شىڭداي تۇسۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد(ۇلتتىق ويىندارعا بايلانىستى سۋرەتتەر، ۆيدەو روليكتەر)، شارلار ت. ب

ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى: وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
قۇرمەتتى ۇستازدار! 2 «گ» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ «كوكپار» باعىتىنداعى «ۇلتتىق ويىن - حالىق مۇراسى»اتتى اشىق تاربيە ساعاتىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.

كىرىسپە ءسوز:
حالقىمىزدىڭ تاريحي - مادەني مۇرالارىنىڭ تۇرلەرى سان الۋان. سولاردىڭ قاي - قايسىسى دا ادامعا، سونىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋگە باعىتتالعان. وسىنداي اسا قۇندى يگىلىكتەردىڭ ءبىرى – ۇلتتىق ويىندار. بۇگىندە ادام بالاسى جاساعان جەتى كەرەمەتتىڭ قاتارىنا سەگىزىنشى ەتىپ وسى ويىننىڭ اتالىپ ءجۇرۋى دە جايدان - جاي ەمەس. بۇرىن ەل قورعاۋشى باتىر، جاۋىنگەر، حالىق قايراتكەرلەرى، ويىن ۇستىندە كورىنەدى. سول وىن ارقىلى شىنىعىپ، ءوزىنىڭ بويىنداعى تابيعي دارىنىن شىڭداي تۇسەدى. ۇلتتىق ويىندار وسىلايشا اتادان - بالاعا، ۇلكەننەن - كىشىگە مۇرا بولىپ جالعاسىپ وتىرعان. ويىن تەك ادامنىڭ دەنە كۇش - قۋاتىن مولايتىپ، ونى شاپشاڭدىققا، دالدىككە تاربيەلەپ قانا قويماي، ادامنىڭ اقىل - ويىنىڭ تولىسۋىنا، ەسەيىپ وسۋىنە دە كوپ پايداسىن تيگىزەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى تاقىرىپقا وتە باي جانە الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلەدى.
ءمۇعالىم: ال، بالالار، كىم قانداي ۇلتتىق ويىن تۇرلەرىن بىلەدى؟
بالالار: كوكپار، كۇرەس، تەڭگە الۋ، جامبى اتۋ، اۋدارىسپاق، قىز قۋۋ ت. ب
ءمۇعالىم: بۇل ويىنداردا قانداي مىنەز - قۇلىقتا بولۋدى قاجەت ەتەدى؟
بالالار: وجەتتىكتى، باتىلدىقتى، شاپشاڭدىقتى، تاباندىلىقتى، تاپقىرلىقتى...
ءمۇعالىم: ولاي بولسا، بالالار، كەلەسى كەزەكتى ويىن تۇرلەرىنە بايلانىستى جاتتاعان ولەڭ جولدارىنا بەرەيىك.

نۇرتاس: ءازىر تيتتەي بويىمىز،
ءازىر بالاڭ ويىمىز.
تەك قۋامىز ويىن ءبىز.
ۇزارادى بويىمىز.
تولىسادى ويىمىز
ويتكەنى ءبىز كۇن ساناپ
ءوسىپ كەلە جاتىرمىز.
سەگىزگە تولعان باتىرمىز.

ەراسىل: كەل، قانەكەي، كەلىڭدەر،
تاماشانى كورىڭدەر.
بىزدە قىزىق ويىن بار.
بارلىعىڭ دەن قويىڭدار.

فاتيما: اتتى باپتاپ،
تۇسەمىز ءبىز كوكپارعا.
كۇش بولماسا وزىڭدە
قالارسىڭ اۋناپ كوك شاڭعا.

نۇرشات: كوكپار - ۇلتتىق ات سپورتى ويىندارىنىڭ ءبىرى. ويىننىڭ اتاۋى «كوك بورتە» (لاق) سوزىنەن شىققان. كوكپارعا جاسقا تولعان سەركەنىڭ سەمىزى تاڭدالعان. سەمىز سەركە تەرىسى جىرتىلمايدى. ورتاشا سالماعى 20 - 30 كگ – داي كەلەدى. باسقا مالدىڭ تەرىسى جىرتىلعىش بولعاندىقتان كوكپارعا تارتپايدى.
كوكپار جىگىتتەردىڭ كۇش - جىگەرىن، توزىمدىلىگىن باتىلدىعى مەن ەپتىلىگىن، ات ۇستىندە مىعىم وتىرۋىن قالىپتاستىرادى. سونىمەن قاتار كوكپار اتتىڭ قالاي باپتالىپ ۇيرەتىلگەنىن، جۇيرىكتىگىن دە سىنايتىن سپورت.

ادىلبەك: بايگە مىنە باستالدى.
قوسىلدىم مەن شەتىنەن.
وزىپ شىقسام ەگەردە
اجەم سۇيەر بەتىمنەن.

ديانا: الا الماساڭ تەڭگەنى،
مازاق قىلار كوپشىلىك.
ءىلۋ ءۇشىن تەڭگەنى
كەرەك ەكەن ەپتىلىك.

ديلناز: تەڭگە ءىلۋ - بوزبالالار مەن جىگىتتەردىڭ اتپەن وينايتىن ويىنى. كوبىنەسە قىز ۇزاتىلاتىن جانە سۇندەت تويلارىنىڭ دۋمانىندا وينالادى. بۇل ويىندا جىگىتتىڭ اتقا مىقتىلدىعى، ات ۇستىندەگى ارەكەتى، دەنەسىن يگەرىپ العان ەپتىلىگى سىنالادى. تەڭگەنى ءىلىپ الا الماي، اتتان اۋىپ قالىپ جاتاتىندار دا كوپ بولادى. كەيدە ءبىر اۋىلعا كەلىن ۇزاعىراق جىلداردان كەيىن ءتۇسىپ، بەتى اشىلعاننان كەيىنگى سايرانداردا ىرىم ءۇشىن دە وينالادى. سوندا جاس كەلىن ءوزىنىڭ شولپىسىن نەمەسە القا كۇمىستەرىن ورامالعا ءتۇيىپ، ءبىر قارىستاي تەرەڭ قازىلعان، قولدىڭ باسى عانا سياتىن شۇڭقىرعا سالىپ قويادى. سايگۇلىك مىنگەن جىگىتتەر ءجۇز، ءجۇز ەلۋ مەتردەي جەردەن ەكپىندەتە شاۋىپ كەلىپ، شۇڭقىرداعى ورامالدى ءىلىپ اكەتۋى ءتيىس. شۇڭقىر تۇسىندا ىركىلىپ. توقتاۋعا نە اتتىڭ باسىن باسەڭدەتۋگە بولمايدى. كىمدە - كىم ورامالدى ءىلىپ اكەتسە، ونى وزىنە سىيلاعان جاس كەلىننىڭ سىيلىعى دەپ بىلەدى. ونى ءوزى الىپ قالمايدى، قالاعان ادامىنا سىيلايدى.

اقبوتا: كىمنىڭ كوزى قىراعى
جامبى اتۋعا شىعادى.
كىم تيگىزسە جامبىعا
سول ەلىنىڭ ۇلانى.
جاسۇلان: التىن قاباق (جامبى اتۋ)- شاۋىپ كەلە جاتقان اتتىڭ ۇستىنەن نىسانانى ءدال كوزدەپ، اتىپ ءتۇسىرۋ. بۇل ويىننىڭ نۇسقالارى باسقا حالىقتاردا دا كەزدەسەدى. مۇنداي جارىس وتكىزىلەتىن مەرەكەلەردە بيىك باعانا، بولماسا ۇزىن سىرىق قادالىپ، ونىڭ ۇشار باسىنا نىسانا رەتىندە جامبى(كۇمىس قۇيماسى) ىلىنەتىن بولعان. ونى قىلمەن نەمەسە جىبەك جىپپەن بايلاعان. اتپەن شاۋىپ كەلە جاتقان كىسى ساداقپەن جامبىنى اتىپ ءتۇسىرىپ، جەڭىسكە جەتۋگە تىرىسقان. جامبى اتۋ جىگىتتەردى شاباندوزدىققا، مەرگەندىككە ۇيرەتۋ دە ەلەۋلى رول اتقارعان.

نۇراي: پالۋان بولۋ وڭاي ما؟
قاجەت وعان كوپ ايلا.
سول ءۇشىن ءبىز ايانباي،
كوپ كۇرەستىك كوگالدا.

نۇرلىبەك: كۇرەس - قازاق حالقىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان، ۇزاق تاريحى بار ويىن. بۇل ويىندا ادامنىڭ جەكە كۇش - قايراتى سىنعا سالىنادى. جىگىتتەر سايىس مايدانىنا تۇسكەن كىممەن بولسا دا تايسالماي كۇرەسۋى ءتيىس. قارسىلاسقىسى كەلگەننەن ايانباۋ كەرەك. كۇرەس قازاق اراسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى.

اسەم: اۋدارىسپاق - سالت اتتىلاردىڭ ءبىرىن - ءبىرى ەر ۇستىنەن اۋدارىپ الۋ سايىسى. بۇل ويىنعا قايرات كۇشى مول، باتىل دا ءتوزىمدى شاپشاڭ قيمىلداپ، اتقۇلاعىندا ويناي بىلەتىن جىگىتتەر قاتىسادى. ەجەلگى زاماننان كەلە جاتقان بۇل ويىن جاۋگەرشىلىك كەزىندە نايزا ۇستاپ، قىلىش شاباتىن جاۋىنگەرگە قاجەتتى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرعان. اۋدارىسپاق قازىرگى كەزدە دە شوپاندار تويىندا، مەرەكەلەردە سپورت ويىنىنىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە كورسەتىلىپ ءجۇر.

ءمۇعالىم: قازاقتىڭ كەز - كەلگەن شاڭىراعىندا بولعان توي - مەرەكە ءان - ءبيسىز وتپەگەن.
ولاي بولسا، «قارا جورعا» ءبيىن تاماشالايىق.
بىزدەر شىمىر، جۇيرىك تە
ويىنمەنەن شىنىقتىق
ەپ قانا ەمەس، بىرلىكتە
كەرەك ەكەن سونى ۇقتىق.
بەكجان: اساۋ ۇيرەتۋ تۋرالى تاقپاق.
ءمۇعالىم: اساۋ ۇيرەتۋ تۋرالى قىسقاشا ايتىپ ءوتۋ.

ءمۇعالىم: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بار. ازعانتاي ۋاقىتتىڭ ىشىندە ولاردىڭ بارلىعىنا بىردەي توقتالۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ءقازىر سول ويىنداردىڭ ىشىندە «ارقان تارتىس»، «ساقينا سالۋ»، «اسىق» ويىندارىن ويناپ كورەيىك.
ساقينا سالۋ - جەرەبە ارقىلى ءبىر قىز، ءبىر جىگىت ورتاعا شىعادى. باسقالارى ەكى قولدارىن ۋىستاعان كۇيى تىزەلەرىنىڭ ۇستىنە قويىپ وتىرادى. قىز قولىنداعى ساقينانى ءار ويىنشىنىڭ ۋىسىنا سالعانداي ىڭعايمەن ويىنعا قاتىناسۋشىلاردى تۇگەل ارالاپ وتەدى. سودان كەيىن جىگىتكە «ساقينانى تاپ!» دەپ بۇيىرادى. جىگىت ءوزى ۇيعارعان ويىنشىدان «ساقينانى بەر!»دەپ سۇرايدى. تاپسا، ساقينانى ۇستاپ وتىرعان ويىنشى ايىپ تارتادى. تاپپاسا، ىزدەۋشىنىڭ ءوزى ايىپ تارتادى. ال ايىپتىڭ وتەۋى كوپشىلىكتىڭ قالاۋى بويىنشا ورىندالادى. ايىپتىڭ ءتۇرى: ءان سالۋ، جۇمباق شەشۋ، جاڭىلتپاش ايتۋ ت. ب بولادى.
اسىق ويىنى - ەر بالالارعا ءتان ويىن. اسىق ويىنىن جازدى كۇنى تاقىر جەردە وينايدى.
اسىق وينى تۋرالى بالالاردان سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى. اسىق وينى جانە ارقان تارتىس وينى ويناتىلادى.

قورىتىندى ءسوز: سونىمەن ۇلتتىق ويىندار - اتا - بابامىزدان بىزگە جەتكەن، وتكەن مەن بۇگىنگىنى جالعاستىراتىن باعا جەتپەس بايلىعىمىز، اسىل قازىنامىز. ويىن ادامنىڭ الدىنان ءومىردىڭ ەسىگىن اشىپ، قابىلەتىن وياتادى. ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتى دامۋى مۇمكىن ەمەس. ويىن دۇنيەگە قاراي اشىلعان ۇلكەن جارىق تەرەزە سەكىلدى. ويىن دەگەنىمىز تىنىسى كەڭ، الىسقا مەڭزەيتىن، ويدان - ويعا جەتەلەيتىن، ادامعا قيالىمەن قانات بىتىرەتىن عاجايىپ نارسە، اقىل - وي جەتەكشىسى، دەنساۋلىق كەپىلى، ءومىر تىنىسى.
اتادان بالاعا مۇرا بولىپ جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق ويىندارىمىزدى ويناۋ ارقىلى بويىمىزعا ءقۇش جيناپ، اقىل - ويىمىزدى تولىقتىرىپ، ەلىمىزدىڭ تۋىن بيىككە كوتەرەتىن سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازاتى مەن ازاماتشالارى بولىپ وسە بەرەيىك - دەي كەلە ساپارباي نۇرلىبەكتىڭ ورىنداۋىندا «جاسا، قازاقستان!» انىمەن بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.

ءمۇعالىم: اعىسبايەۆا گ.