InfoHub Logo

الماتى  وبلىسى، بالقاش  اۋدانى، باقاناس  اۋىلى،
باقاناس اگرارلى–يندۋستريالدىق كوللەدجىنىڭ وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى
مالىبايەۆ شارحان سەيداحمەتوۆيچ

 

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنىڭ باعىتىن تۇزەگەن، ۇلى ماقساتتارعا جەتكىزەتىن «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىن ۇسىنۋى جارقىن كەلەشەككە جاسالعان جاقسى ءومiردiڭ تۇتاس جيىنتىعى دەۋگە ابدەن بولادى.  دەمەك، ەكونوميكانى دامىتۋدا بۇرىنعىداي تاپتاۋىرىن جولمەن جۇرە بەرمەي، جاڭا يننوۆاسيالىق ىزدەنىستەرگە بارۋ، جاڭا جەتىستىكتەر مەن وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ قاجەتتىگىنە باسا ءمان بەردى. سوندىقتان ەلىمىز وزىق يندۋستريالى ەلدەردىڭ قاتارىنان ورنىقتى ورنىن الۋى ءۇشىن سوڭعى سەرپىن جاسالماق. ەلباسىمىز جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى – جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن تاربيەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋى ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدەگى تولعاقتى ساۋالداردىڭ ءبىرى. ەلباسىمىز جاستاردىڭ، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم الۋىنىڭ مەملەكەتپەن كەپىلدەندىرىلگەن جۇيەسىنە كوشىرۋدى ءمالىم ەتتى. ياعني الداعى 2-3 جىلدا ءدۋالدى تەحنيكالىق كاسىبي ءبىلىم بەرۋدەگى ۇلتتىق جۇيەنىڭ وزەگى قالىپتاستىرىلماق. وسى ورايدا مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ تاربيە، بiلiم جانە كاسiپتiك دامۋ سالاسىن، جاستار ساياساتىن دامىتۋعا قويىلاتىن تالاپتاردا جوعارى بولماق. سوندىقتان الەمدىك تاجىريبە نەگىزىندە جانە ۇلتتىق داستۇرلەر مەن قۇندىلىقتاردى ەسكەرۋ ارقىلى  ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنىڭ عىلىمي سيپاتى مەن تەرەڭدىگىن، عىلىمي-زەرتتەۋ باعىتتارىنىڭ جان-جاقتىلىعىمەن دۋالدىق وقىتۋ جۇيەسىن  جاڭعىرتۋدى ايقىنداپ وتىر. قازىرگى زامان سۇرانىسىنا وراي،  جوعارعى وقۋ ورىنداردىڭ ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق زەردەلىك پەن قۇندىلىقتارعا باعدارلانۋى كۇشەيدى. بۇنىڭ بارلىعى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدە وقىتۋدىڭ  زاماناۋي باعدارلامالارى مەن وقىتۋ ادىستەمەلەرىن جاڭعىرتۋ ،  يگەرۋ جانە پايدالانۋدا باسقارۋ قىزمەتىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا كوز جەتكىزە تۇسەدى.

قازاقستاندىق كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە قوس باعىتتى ءبىلىم بەرۋدىڭ عىلىمي-تەوريالىق نەگىزدەرى جان-جاقتى زەرتتەلۋدە.  شەت ەلدىك تاجىريبەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا بۋىن  مەملەكەتتىك ستاندارتتارىن جاساۋعا جۇمىس بەرۋشىلەر قاتىستىرىلىپ، دۋالدىق جۇيەنى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن العىشارتتارى قاراستىرىلۋدا.

كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتتارىنىڭ جاڭا بۋىنى قۇزىرەتتىلىك قاتىناسقا نەگىزدەلگەن، سوعان سايكەس قازىرگى زامانعى مامان  ەڭبەك نارىعىندا جانە كاسىبي سالادا الەۋمەتتىك قورعالۋدى، يكەمدىلىكتى، بەيىمدەلگىشتىكتى، تابىستىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن الەۋمەتتىك جانە كاسىبي ساپالاردىڭ جيىنتىعىنا يە بولۋى قاجەت. ستاندارت تالاپتارىنا سايكەس كاسىبي قۇزىرەتتى مامان دايارلاۋ مازمۇنى ءبىلىم، بىلىك، داعدىلاردى قالىپتاستىرۋعا عانا ەمەس،  ءوندىرىس  قاجەتتىلىكتەرىنە  سايكەس دامىعان كاسىبي ىس-ارەكەت داعدىلارىن مەڭگەرتۋگە  باعىتتالعان.

قازىرگى كەزەڭدە  كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى  الەۋمەتتىك سەرىكتەستىك  ناقتى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ  جۇمىس بەرۋشىلەرمەن، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ۇكىمەت، ەڭبەكپەن قامتۋ قىزمەتتەرىمەن، قوعامدىق ۇيىمدارمەن جاستاردىڭ كاسىبي قالىپتاسۋ، ولاردىڭ ايماقتىق ەڭبەك نارىعىن يگەرۋ ۇدەرىسىنە قاتىسۋشى بارلىق تاراپتاردىڭ مۇددەلەرىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ ەرەكشە ءتۇرى بولىپ تابىلادى.    كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى الەۋمەتتىك سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناسقا قاتىسۋشىلار مەملەكەت، ءوندىرىس، كاسىپتىك  جانە تەحنيكالىق وقۋ ورنى  بولىپ تابىلادى. كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەسىندە   الەۋمەتتىك سەرىكتەستىكتى   جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءتيىمدى جولى رەتىندە گەرمانيانىڭ   قوس باعىتتى ءبىلىم بەرۋ – دۋالدىق جۇيەسى  كەڭىنەن قانات جايۋدا.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن الەمدە بولىپ جاتقان كەلەلى جاڭالىقتارمەن ۇشتاستىرۋ ماقساتىنا بايلانىستى ەلىمىزدىڭ پەداگوگيكالىق قوعامداستىعىنىڭ الدىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ساپالىق وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەلەرى تۇر. ولار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا» دا ناقتى كورسەتىلگەن. جوعارى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ قازىرگى قوعامداعى اقپاراتتانۋ جاعدايىندا وقۋشىلاردىڭ جالپى-بىلىمدىك جانە كاسىبي دايارلىق دەڭگەيىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى .

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - وسى زامان تالابىنا ساي ءبىلىمدى، بىلىكتى جانە كومپيۋتەردى ەركىن تۇردە مەڭگەرە الاتىن مامانداردى دايىنداۋ.

 «وزىق يندۋستريالى ەلدەردە – گەرمانيادا، انگليادا، اقش-تا، وڭتۇستىك كورەيادا – جۇمىسشى كادرلاردى دايارلاۋدىڭ دۋالدىق جۇيەسى ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتتى. وسى جۇيە بويىنشا كوللەدج ءبىلىم الۋشىلارى ءبىر مەزگىلدە وندىرىستە تاعىلىمگەر بولىپ تابىلادى. دايارلاۋدىڭ وسىنداي جۇيەسىن قازاقستاندا دا كەڭىنەن ەنگىزۋ قاجەت. «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا ارقاۋلىق كاسىپورىندار ءتىزىمىن بەلگىلەپ، دۋالدىق مودەلدى بىرتە-بىرتە ەنگىزۋدىڭ جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.بۇل ءبىزدىڭ جاڭا يندۋستريالاندىرۋ ءۇشىن كادرلاردى دايارلاۋدى جاڭعىرتۋىمىزعا جاعداي جاسايدى» – دەگەن ەلباسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءحىح سەسسياسىندا الدىمىزعا ءبىرقاتار جاڭا مىندەتتەر قويدى.
ەلىمىزدە 600 مىڭنان استام ادام تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋمەن قامتىلعان. كاسىپتىك شەبەرلىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ناقتى جولى - جاس مامانداردى وقىتىپ ۇيرەتۋ، جاڭا ماماندىققا بەيىمدەۋ بولىپ تابىلادى. بۇل ماسەلە جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا ستراتەگياسى ارقىلى ءورىس الىپ كەلەدى.

ق ر پرەزيدەنتى بارلىق وتاندىق كومپانيالاردى دۋالدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە اتسالىسۋعا شاقىردى. «بۇگىندە بۇل جۇيە 60 ەلدە جۇمىس ىستەۋدە. مەن بارلىق قازاقستاندىق كومپانيالاردى وسى جۇيەمەن شۇعىل اينالىسۋعا، ال ۇكىمەتكە ونى قاداعالاۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى ەلباسى.

بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى اتالعان جۇيەنى ەنگىزگەن «قازاقمىس»، «كەگوك»، «سامۇرىق-قازىنا» سىندى كومپانيالاردى اتاپ ءوتتى.

«وندا ءبىلىم الۋشى وندىرىستەگى تالىمگەر بولىپ تابىلادى ءارى وعان جالاقى تاعايىندالىپ، ءبىلىم الادى»، - دەگەن ق ر پرەزيدەنتى، سول جەردەن العان كاسىبىنىڭ باسقا مەكەمەدە جۇمىس ىستەۋى بارىسىندا مول پايداسى تيەتىندىگىن باسا ايتتى .

 دۋالدىق وقىتۋدىڭ نەگىزگى ارتىقشىلىقتارىنا ەڭ الدىمەن، تۇلەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنىڭ جوعارى پايىزىن قامتاماسىز ەتەتىنىن جاتقىزۋعا بولادى، ويتكەنى ولار جۇمىس بەرۋشىنىڭ تالاپتارىنا تولىعىمەن جاۋاپ بەرەدى. وقىتۋ ءوندىرىس قاجەتتىلىگىنە بارىنشا جاقىن. ەستە قالاتىنى، دۋالدىق وقىتۋدىڭ قاتىسۋشىسى ەڭ كىشى كومپانيا بولۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، ءبىلىم الۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىنە جەتەدى، بولاشاق قىزمەتكەردىڭ پسيحولوگياسى قالىپتاسادى.

وسى ورايدا جاسالىنىپ جاتقان كوللەدجدەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك جۇمىسى بازالىق مەكەمەلەر تاراپىنان وڭ باعا الىنىپ، ەلىمىزدە بۇل جۇيەمەن اينالىسۋ قاجەتتىلىگى مەن ارتىقشىلىعى دالەلدەنىپ، دايىنداۋ مەن ەنگىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.

بۇگىندە دۋالدىق وقىتۋ جۇيەسىن قولدانۋ تاجىريبەسى كەلەسى ارتىقشىلىقتاردى ايقىندايدى:

-دۋالدىق جۇيە وقىتۋدىڭ ءداستۇرلى تۇرلەرى مەن ادىستەرىنىڭ نەگىزگى كەمشىلىگىن – تەوريا مەن تاجىريبەنىڭ اراسىنداعى الشاقتىقتى جويادى؛

-دۋالدىق جۇيەنىڭ مەحانيزمىندە   ماماننىڭ جەكە  تۇلعاسىنا اسەر ەتۋ، بولاشاق ماماننىڭ جاڭا پسيحولوگياسىن جاساۋ جاتىر.  وقۋشىلاردا ءبىلىم الۋ مەن داعدىعا يە بولۋعا ۇلكەن موتيۆاسيا تۋادى، سەبەبى ولار ءبىلىم ساپاسىنىڭ جۇمىس ورنىندا قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ورىنداۋىنا تىكەلەي بايلانىستىلىعىن سەزىنەدى؛

-جۇمىس بەرۋشىمەن  تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاساۋشى وقۋ ورنى  بولاشاق ماماندارعا قويىلاتىن تالاپتاردى ەسكەرىپ وتىرادى؛

-جۇمىس بەرۋشىلەر وزدەرىنە مامانداردى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن شەشەدى.

دۋالدىق  جۇيە بويىنشا وقىتۋ ءبىلىم الۋشىلاردىڭ كاسىبي بىلىكتەر مەن  داعدىلاردى، ىسكەرلىكتەردى تىكەلەي جۇمىس ورنىندا مەڭگەرىپ،  جان-جاقتى كاسىبي دامۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ،  ءتۇرلى جۇيەلەردىڭ – ءبىلىم، عىلىم، ءوندىرىستىڭ –  ءوزارا بايلانىسى مەن اسەرىن، ەنگىزىلۋ تاجىريبەسىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرادى.

دۋالدىق جۇيە، ءوز مانىندە، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى مەن وندىرىستە قاتار ءبىلىم الۋدى بىلدىرەدى. ءبىلىم بەرۋ تەوريا مەن تاجىريبەنىڭ بايلانىسى پرينسيپىنە نەگىزدەلەدى.  دۋالدىق جۇيەدە  تاراپتاردىڭ قارىم - قاتىناسى  تەپە-تەڭدىك جانە ادىلدىك پرينسيپتەرى نەگىزىندە قۇرىلادى. الەۋمەتتىك سەرىكتەستىككە قاتىسۋشىلار وقىتۋ ناتيجەسىنە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار وقىتۋدىڭ مازمۇنىنا، ونىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا مۇددەلى.  ءبىلىم الۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك كەپىلدىككە يە بولۋعا جانە باسەكەگە قابىلەتتى ماماندىق الۋعا، مەملەكەتتىڭ كاسىبي مامانداردى دايارلاۋعا تاپسىرىستىڭ قالىپتاسۋىنا جانە ورىندالۋىنا، ءوندىرىستىڭ ومىرگە جانە جۇمىسقا جاقسى دايىندالعان ءبىلىمدى مامانداردىڭ كەلۋىنە، وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنە سۇرانىستىڭ ارتۋىنا  دەگەن ماقساتتارى ورىندالادى .

بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەلباسى جولداۋىندا كور­سە­تىلگەن العاشقى ەكى باعىت سوڭىنا دەيىن قاراستىرىلۋى قاجەت. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى، ەل ىشىندەگى جۇمىس­سىزدىقپەن كۇرەسۋ. جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى ەلىمىزدىڭ، قوعام­نىڭ ىلگەرى دامۋىنا ءوزىنىڭ تەرىس اسەرىن تيگىزبەي قالمايدى. بۇگىندە تۇراقتى جۇ­مى­سى، مەنشىكتى باسپاناسى جانە ماماندىعى جوق ۇلكەن الەۋمەتتىك توپ پايدا بولا باستادى. ەكىنشى باعىت ءوز تامىرىن وسى اتالعان ءبىرىنشى باعىتتان تارتا الادى . ويتكەنى، باسپاناسى جوق جاننىڭ الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيى دە، مەملەكەت بولاشاعىنا دەگەن سەنىمى دە جوعارى بولا قويمايدى.

دۋالدىق وقىتۋ جۇيەسىنە ەلىمىزدىڭ 100 كوللەدجى ەنگىزىلەدى. قازىرگى كەزدە قالالاردا تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، ال جالپى العاندا، ەلىمىزدىڭ 100-دەن استام كوللەدجدەرىندە اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك، مەتاللۋرگيا، ماشينا جاساۋ، مۇناي-گاز، حيميالىق جانە كەن ءوندىرىسى سالالارىنداعى كادرلاردى دۋالدىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىمەن دايىنداۋ ەلەمەنتتەرى ەنگىزىلۋ مىندەتتەلىپ وتىر . بيىل استاناداعى 10-نان استام كاسىپورىننىڭ بىلىكتى كادرلار دايىنداپ شىعارۋعا قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ال رەسپۋبليكا كولەمىندە 120-دان استام ماماندىق بويىنشا جاڭا كادرلاردىڭ 70 پايىزدىق وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتە ءجۇرىپ ءبىلىم الۋىنا جول اشىلادى.

وسىلايشا، ءوندىرىس ورىندارى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىمەن بىرىگە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ تالاپتارى بويىنشا ءبىلىم الىپ شىققان دايىن كادرلاردى بىردەن جۇمىسقا الاتىن بولادى.

دۋالدىق جۇيە دەگەنىمىز، بىلىمگەر - تۇلەكتەر ءبىلىم الۋمەن قاتار، كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەۋدى باستايدى . وقۋدى بىتىرگەندە بۇل بىلىمگەرلەر سول كاسىپورىننىڭ جۇمىس ەرەكشەلىكتەرىمەن جانە قوندىرعى-قۇرىلعىلارىمەن تولىق تانىسىپ، سول كاسىپورىنعا ورنالاسۋعا مۇمكىندىك الادى.

 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. اقىلبايەۆ ج.س.، ەرماعانبەتوۆ ق.ت. ەلەكتر جانە ماگنەتيزم: وقۋ قۇرالى. قاراعاندى: كارمۋ. 2003

2. ماكلاكوۆ س.ۆ. BPWin ي ERWin. CASE -سرەدستۆا رازرابوتكي ينفورماسيوننىح سيستەم. م.ديالوگ-ميفي، 2000گ

3. پەتروۆ ۆ. ن. ينفورماسيوننىە سيستەمى: ۋچەبنيك. – سپب.: لەنينيزدات، 2002 – 688 س.

4. كوزىروۆ ا.ا. يۋدين ا.پ. ينفورماسيوننىە تەحنولوگيي ۆ ەكونوميكە.

5. سميرنوۆا گ.ن.ي درۋگيە. پروەكتيروۆانيە ەيس: وقۋلىق.م.فينانس جانە ستاتيستيكا، 2001-512 بەت

6. اۆتوماتيزيروۆاننىە ينفورماسيوننىە  تەحنولوگيي ۆ ەكونوميكە. م.يۋنيتي، 1998گ.

7. سەمەنوۆ ي.ي.، ترۋبيلين ي.ت. اۆتوماتيزيروۆاننىە ينفورماسيوننىە تەحنولوگيي ۆ ەكونوميكە. فينانسى ي ستاتيستيكا. م.، 2000 گ.

8. ۋوتەرمەن د. رۋكوۆودستۆو پو ەكسپەرتنىم سيستەمام م.: مير، 1989. –388س.،يل.

---