ەدىگە باتىر
نوعايلى ەلىندە قايعىلى ناۋايى (ەندى ءبىر اڭىزدا باباي تۇكتى شاشتى ءازىز دەپ اتالادى) اتاعى التى الاشقا جايىلعان ارقالى اۋليە دومبىراشى بولىپتى.
ول جازدىڭ جارىق ايلى تۇنىندە، ەل-جۇرت ۇيقىعا شومعاندا، ءوزى اتىراۋ (كاسپيي) تەڭىزىنىڭ جاعاسىنداعى «اق-شاعىلدىڭ» باسىنا شىعىپ دومبىرا تارتقاندا قايعىلى ناۋايىنىڭ سازىنا پەرىنىڭ قىزدارى جينالادى ەكەن.
ەكى اياعىن قۇممەن كومىپ الىپ، دومبىرانى كۇڭىرەنتكەندە بويىن بيلەي الماي سەلكىلدەي باستايدى. سول كەزدە اتلاس جىبەك كويلەك كيگەن پەرىنىڭ ادەمى قىزدارى دومبىراشىنى اينالا قاماپ وتىرا قالاتىن كورىنەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە ول وزىنە جاقىن وتىراتىن پەرىنىڭ ءبىر سۇلۋ قىزىنا عاشىق بولىپتى. بارا-بارا ماحاببات دەرتى مەڭدەگەنى سونشا — قايعىنىڭ زارىنا شىداماي، وز-وزىنەن الاسۇرا باستاعان قايعىلى ناۋايى اۋىلدىڭ ءبىر اقىلدى اقساقالىنا قۇپيا سىرىن ايتادى.
— يە، بالام، — دەپتى اقىلشى اقساقال، — پەرىنىڭ دە پەرىسى بار، كەيبىرەۋى ادام بالاسىنا جاقىن بولادى. سەنىڭ كۇيىڭدى تىڭداعانى راس بولسا، ول ادام پەرىسىنىڭ قىزى بولدى. ەگەر وعان شىنىمەن عاشىق بولساڭ، سىرىڭدى ەشكىمگە بىلدىرمە. قاشالىق تاۋىن جايلاعان ون ساۋساعىنان ونەرى توگىلگەن جولامان ۇستا بار، سوعان بار دا ءبىز جاساتتىرىپ ال. ءبىزىڭنىڭ سابى تۇت اعاشىنان، ال ءوزى سۋارىلعان بولاتتان جاسالاتىن بولسىن! دومبىرا تارتۋعا پەرىنىڭ قىزدارىنا بارعاندا وسى ءبىزدى جانقالتاڭا سالىپ بار دا، ءوزىڭنىڭ عاشىق بولعان قىزىڭنىڭ ەتەگىنە تۇيرە، سول قىز سەندىك بوپ قالادى، — دەپتى.
ناۋايى كۇيشى ءبىزدى اقىلشى قاريانىڭ ايتقانىنداي ەتىپ دايىنداپ، جانقالتاسىنا سالىپ الىپ بارىپ، سول كۇنى پەرىنىڭ قىزدارىن ەلىكتىرۋ ءۇشىن دومبىرانى ەرەكشە قىزۋلانىپ تارتىپتى. پەرىنىڭ قىزدارى اينالا قورشاپ وتىرىپ، شاقپاق شاعىپ، وت جارقىلداتىپ، دومبىرانىڭ سازىنا بۇراڭداپ بيلەپتى. كۇيشىنىڭ عاشىق قىزى بۇل كۇنى وتە جاقىن وتىرىپتى. وسى ساتتە ناۋايى كۇيشى عاشىق قىزىنىڭ ەتەگىنە ءبىزدى شانشىپ ۇلگەرىپتى.
تاڭ الدى جاقىنداپ، پەرىنىڭ قىزدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى تاراي باستادى. مۇنىڭ عاشىعى دا ورنىنان تۇرا بەرگەندە ەتەگىنە تۇيرەگەن ءبىز تارتىپ، جىبەرمەي قويادى. قىز تاعى ءبىر بۇلقىنعان ءسات قۇلاپ تۇسەدى. ناۋايى قۇلاعان قىزدى باس سالىپ، ايرىلماي قاتىپ قالادى.
قولعا تۇسكەن پەرىنىڭ قىزى ناۋايى كۇيشىگە:
— ماعان ادامزاتتىڭ قولى ءتيدى، مەن ەندى سەندىك بولىپ قالدىم. ءبىراق ساعان قوياتىن ءۇش شارتىم بار، سونى ورىنداساڭ عانا سەنىڭ ايەلىڭ بولامىن، ال وسى ايتاتىن ءۇش شارتىمدى ورىنداماساڭ، مەن سەندىك بولمايمىن، — دەپتى.
ناۋايى كۇيشى:
— شارتىڭدى ايت، — دەپتى.
— ولاي بولسا، — دەپتى پەرىنىڭ قىزى، — ءبىرىنشى شارتىم، مەن جالعىز ۇيدە وتىرعاندا، مەنىڭ ۇيدە نە ىستەپ جاتقانىمدى كورەيىن دەپ ءۇيدىڭ جابىعىنان سىعالاپ قارامايسىڭ. ەكىنشى شارتىم — مەن ءجۇرىپ باراتقاندا ارتىمنان قارامايسىڭ. ءۇشىنشى شارتىم — تۇندە جاتقاندا قولتىعىمنىڭ استىنا قولىڭدى سالمايسىڭ، — دەپتى.
قايعىلى ناۋايى بۇل ايتقان ءۇش شارتتىڭ ءبارىن ورىندايتىن بولىپ ۋادە بەرىپتى. ءسويتىپ، كۇننەن كۇن ءوتىپ، ايدان اي ءوتىپ، ناۋايى كۇيشى پەرىنىڭ قىزىمەن ءومىر ءسۇرىپ تۇرا بەرىپتى.
ارادا ءبىراز جىلدار وتكەن سوڭ كۇيشىگە ابدەن بويى ۇيرەنىپ، باياعى ءۇش شارتىن وزىنە بىلدىرمەي بايقاپ كورەيىنشى دەگەن وي ءتۇسىپتى.
سونىمەن كۇيشى ءبىر كۇنى سىرتتان كەلىپ كيىز ءۇيدىڭ جابىعىنان سىعالاسا، پەرىنىڭ قىزى باسىن موينىنان سۋىرىپ الىپ، تىزەسىنە قويىپ شاشىن تاراپ وتىر ەكەن دەيدى.
ءبىراز كۇن وتكەننەن سوڭ شارتىنىڭ ەكىنشىسىن بايقاعىسى كەلىپ، ارتىنان قاراسا، تەرىس اياقتاپ ءجۇرىپ بارادى ەكەن.
پەرىنىڭ قىزىنىڭ قويعان ەكى شارتىن بۇزىپ، قۇپيا سىرىن بىلگەننەن كەيىن ءۇشىنشى شارتىن دا بىلمەك بولىپ تۇندە جاتقاندا پەرىنىڭ قىزىنىڭ قولتىعىنىڭ استىنا قول سالسا، قولتىقتىڭ استى تەسىك، جالقىلداپ جاتادى.
پەرىنىڭ قىزى ەرتە تۇرىپ، ناۋايى كۇيشىگە:
— سەن مەنىڭ ءۇش شارتىمدى بۇزدىڭ، مۇنان بىلاي مەن سەنىمەن تۇرمايمىن، ءوز ەلىمە كەتەمىن، ءبىراق مەنىڭ ىشىمدە التى ايلىق سەنىڭ ۇل بالاڭ بار، ول بالاڭ ارابيانىڭ «حيرا» تاۋىنىڭ ۇڭگىرىندە ءومىر سۇرەدى. بالاڭ كەرەك بولسا، سول جەردەن تاۋىپ الاسىڭ، — دەيدى.
پەرىنىڭ قىزى قايعىلى قارا ناۋايىمەن قوشتاسۋ ءسوزىن ايتىپ، بىرنەشە رەت سىلكىنەدى دە، سۇلۋ دەنەسىنە قانات ءبىتىپ، ۇشادى دا كەتەدى.
قايعىلى ناۋايى پەرىنىڭ قىزىنىڭ ايتۋى بويىنشا ارابيانىڭ حيرا تاۋىنا بارىپ بالاسىن ىزدەيدى. ۇزاق ۋاقىت ىزدەپ، قايعى تارتادى. سوندىقتان دا ونى «قايعىلى ناۋايى» دەپ اتايدى.
قايعىلى ناۋايى ارابيانىڭ ىستىق كۇنىندە بالاسىن ىزدەپ حيرا تاۋىن ارالاپ جۇرگەندە ءبىر بالا تاۋدىڭ جارىعىنان شىعىپ وينايدى دا، بۇل ۇستايىن دەسە، بالا قاشىپ ۇستاتپايدى.
اقىل سۇراپ، سول جەردىڭ ءبىر قارياسىنا بارادى. ارابتىڭ قارياسى قايعىلى ناۋايىعا مىنانداي اقىل ايتادى: «وسى ماڭدا ءبىر شەبەر ايەل بار، سوعان ادەمى قۋىرشاق جاساتتىرىپ، سونان كەيىن ەرشىگە ەر جاساتتىرىپ ال. بالانىڭ وينايتىن جارىعىنىڭ تۇسىنا بار دا، ءبىر جەرىنە قۋىرشاقتاردى قوي، ال ەكىنشى جەرگە اتتىڭ ەرىن قوي دا، ەردىڭ كەرسەنىنە جەلىم جاق، — دەيدى، — قىز بالا بولسا قۋىرشاقپەن وينار، وندا ونى ۇستاماي-اق قوي، قىز بالا ساعان بولماس دەيدى. ال ۇل بالا بولسا، ەرگە مىنەدى، — دەيدى.
قايعىلى ناۋايى قۋىرشاق پەن ەردى تاۋعا اكەلىپ، بالانىڭ وينايتىن جەرىنە قويادى دا، ءوزى ءبىر جاقپار تاسقا جاسىرىنىپ جاتادى. ءبىر كەزدە تاۋدىڭ ۇڭگىرىنەن جاس بالا شىعىپ «اپ» دەپ ەرگە ءمىنىپ العاندا جالاڭاش دەنەسى سول مەزەت جەلىمگە جابىسىپ قالادى. ناۋايى شاپ بەرىپ بالانى ۇستايدى دا ەلىنە الىپ كەلەدى. كەيىن ەر جەتكىزىپ، ەل قامىن جەگەن ەدىگە باتىر سول بالا ەكەن.
You Might Also Like
-
ەر ەدىگەدەن ەستىگەنىمدى سويلەيىن. «ەر ەدىگەنىڭ ءسوزى» دەپ، قاريالار تاقپاق قىلىپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى:
-
بالالارمەن ويناپ جۇرگەن ەدىگە كەلە جاتقان ەكى كىسىنى سونادايدان كورىپ قالىپ، قاسىنداعى جەتكىنشەككە: «وزدەرىڭ سالەم بەرمەڭدەر، سالەم بەرسە، الىڭدار، «سالەم بەرمەدىڭدەر» دەپ سوكسە، ...
