InfoHub Logo

         بۇرىنعى كەزدە ءبىر باي بولادى، بايدىڭ جالعىز بالاسى بولادى. باي بالاسىنا ۋاقتىلى قالىڭ بەرمەيدى. بالا ەرجەتكەن سوڭ، قۇربىلارى:

         — ەي، سەن بىزبەن جۇرسەيشى، بالەنشە بايدىڭ قىزىن الىپ بەرەيىك،– دەيدى.

         — بارمايمىن، – دەيدى بالا. «بارمايمىن» دەگەن سوڭ قۇرداستارى ودان كۇدەر ءۇزىپ: «قىزتەكە، قىزتەكە» دەپ مازاقتايدى. ءبىر كۇنى وسى وسەكتى بالانىڭ اكە-شەشەسى ەستيدى. «دۇنيەقور باي جالعىز بالاسىنا ايەل اپەرمەيدى» دەگەن ءسوز ەلگە دە تارايدى. بالاسىن شاقىرىپ الىپ باي: «ءوزىڭ ءسۇيىپ تاڭداپ ايەل ال، داۋلەتىم جەتەدى. ءتورت تۇلىك مالدان ساۋدا ىستە، بوسقا جۇرمە، توڭىرەكتى ءتورت اينالىپ شىق»،– دەيدى.

         — جارايدى، – دەيدى بالاسى. مال الادى، قاسىنا جىلپىڭ جىگىتتەردى قوسىپ الادى. ءبىر ساپارعا شىعىپ، قىز تابا الماي قايتىپ ورالادى. كۇننىڭ باتىسىنا دا بارادى، شىعىسىنا دا بارادى، ەشتەڭە تابا المايدى. دۇنيەنى ءتورت اينالادى، سۇلۋ قىز تابىلمايدى. سوندا اكەسى:

         — ەي، شىراعىم، بۇل قالاي بولدى؟ – دەيدى.

         — اكە، مەن ايەل المايمىن، – دەيدى بالا.

         — وندا ەنشىڭدى ال دا كەت، – دەيدى اكەسى. بالاسى «جارايدى» دەپ، ەسىكتىڭ الدىنداعى جاڭادان بۇزاۋلاعان سيىردى، توردەگى التىن جانات ىشىكتى سۇرايدى. اكەسى بارلىعىن دا بەرەدى. قالعاندارىن الىپ، بالا ساپار شەگەدى. ءبىر جەرگە كەلىپ تۇراقتايدى. ءبىر كۇندەردە بالانىڭ ۇيىنە ءبىر اق سالدەلى جولاۋشى شال كەلەدى. شال ءبىر كەلگەندە ءۇش رەت كەلەدى. ءۇشىنشى رەتىندە ول:

         — ۇلكەنگە نەگە كىشىلىك جاسامايسىڭ؟–دەيدى.

         — ولاي بولسا، اقساقال، جول بولسىن، قايدا باراسىز؟ – دەيدى بالا.

         — جەگجات ارالاپ بارام،– دەيدى شال.

         — بالا،  نەگە  ايدالادا  وتىرسىڭ،– دەيدى شال ازدان سوڭ.

         — اكە-شەشەم قۋىپ جىبەردى،– دەيدى بالا.

         — نەگە؟ – دەپ سۇرايدى شال.

         — ايەل المايسىڭ دەپ قۋدى.

         — نەگە ايەل المادىڭ؟

         — ەكى دۇنيەلىك ايەل كەزدەسپەيدى، ءبىر دۇنيەلىك ايەل العىم كەلمەيدى، – دەيدى بالا. شال ايتادى:

         — وندا سەنىڭ جايىڭ اۋىر ەكەن. ەكى دۇنيەلىك ايەل بۇل دۇنيەدە ۇشەۋ عانا. ونىڭ ەكەۋى تۋدى، بىرەۋى تۋعان جوق. ونىڭ بىرەۋى كەمپىر ونى سەن المايسىڭ، بالا-شاعاسى بار. ەكىنشىسى بىرەۋگە تيگەلى جاتىر. سۇيگەنى بار، ساعان تيمەيدى. ال، ءۇشىنشىسى جوق، سەن قالاي الماقسىڭ؟ – دەيدى قارت.

         — ەندەشە، وتىرا بەرەم،– دەيدى بالا. شال اقىلىن ايتادى:

         — كۇيەۋگە تيگەلى جاتقان قىزعا قايىرشى بولىپ بار. سەن بارعاندا وڭاشا وتاۋدا بولار. بارعاندا سەن باۋىرساقتى، بەرگەن ەتتى تاتپاي «ەنەمە بەر» دەپ، وزىنە بەرە سال. قىز بەن جىگىت وتاۋدا وڭاشا قالعاندا ساعان «كەت» دەپ ايتار، ۇرار، سوعار. سەن سوندا دا كەتپە. قىز بەن جىگىت ۇيىقتاعاندا بار دا قىزدىڭ ارقاسىنان قۇشاقتا. قىز «مۇنىڭ قالاي» دەپ سۇرار. سوندا سەن: «سەنىڭ مۇنىڭ قالاي، ەكى دۇنيەلىك ەر بولماسا، ءبىر دۇنيەلىك ەرگە تيمەيمىن دەگەن سەرتىڭ قايدا، ەكى دۇنيەلىك ەرىڭ مەن ەمەس پە ەدىم، ءبىر  دۇنيەلىگىڭ ول ەمەس پە ەدى» دە. سوندا قىز، «سولاي ما ەدى» دەر، – دەپتى شال. جىگىت جولاۋشى قارتتىڭ ايتقانىنىڭ ءبارىن ىستەيدى. سوندا بۇرىلىپ كەلىپ قىز جىگىتتىڭ موينىنان قۇشاقتايدى، جىگىت تە قۇشاقتايدى. ەكى قۇشاق جابىسىپ قالادى.      بۇل كەزدە ىرگە جاقتاعى كۇيەۋى:

         — مۇنىڭ قالاي، – دەيدى. ەل جينالىپ قالادى. ەكەۋىن اجىراتا المايدى. جينالعان ەل ءار ءتۇرلى ۇكىم ايتادى. اقىرى ەكەۋىن جۇرتقا تاستاپ كەتەدى.

         ءۇش كۇن وتكەن سوڭ قۇشاقتارى اجىراپ، باياعى سيىر ارقاندالعان جەرگە كەلىپ وتىرا بەرەدى. بۇل جەرگە ءبىر كۇندەردە كەرۋەنشى ساۋداگەرلەر كەلەدى. ءبىر ادام كەلىپ بۇلاردان وت الادى. ول كەرۋەن باسشىسىنا ايتادى:

         — ەركەگى ونشا ەمەس، ايەلى سۇلۋ ەكەن، – دەيدى. ءبارى وسى ەكەۋىنە كەلەدى. ايەلدىڭ سۇلۋلىعىنا تامسانىپ، ەشتەڭە دەمەي قايتىپ كەتەدى. ەرتەڭىنە ايەل كۇيەۋىنە ايتادى:

         — ءاي، ىشىكتى تورگە قىستىرىپ قايتەمىز، سەن كەرۋەنشىلەرمەن بارىپ، بازارعا ساتىپ كەل، – دەيدى. جىگىت:

         — جارايدى، – دەپ كەرۋەنشىلەرگە ەرەدى. جاياۋ جۇرەدى. جولدا ءبىر باي مىرزاسىن جولىقتىرادى.

          — ىشىكتى ساتاسىڭ با؟ – دەيدى ول. 

         — ساتامىن، – دەيدى جىگىت.       

         — نە سۇرايسىڭ؟

         — استىڭداعى اتىڭدى بەرسەڭ بولادى. مىرزا اتىن بەرەدى. كەرۋەنشىلەر:

         — قۇداي  اتسىن، بالەن شارىگە بارعاندا بۇل ىشىگىڭ ءۇش ات بولاتىن ەدى، مۇنىڭ نە؟ – دەيدى.

         — ونىڭ كەرەگى جوق، – دەيدى جىگىت.

         — ايەلىڭ سەنى بىزگە امانات ەتىپ ەدى، بۇلداپ ساتا الماعانىڭ نە؟ – دەيدى كەرۋەنشىلەر.

         — جوق، ايەلىم ەشتەمە دەمەيدى،– دەيدى جىگىت. ەكى جاعى جاتىپ تۇرىپ ەرەگىسەدى. ءارى  كەتىپ   بارا جاتسا، ءبىر پاقىر كەز بولادى.

         — اتىڭدى ساتاسىڭ با؟ – دەيدى پاقىر. ءسويتىپ، جىگىت اتتى سيىرعا ايىرباستايدى. كەرۋەنشىلەر:

         — اتىڭ قايدا؟ قۇداي ۇردى، سەن ايەلىڭنەن   ايرىلدىڭ – دەپ، ولار تاعى ەرەگىسىپ قالادى.

         — ايەلىم ەشتەڭە دەمەيدى. دەسە، بارلىعى سەنىكى بولسىن،– دەيدى جىگىت. جولدا قايىرشىنى كەزدەستىرەدى. سيىردى سونىڭ تىماعىنا ايىرباستايدى. تاعى دا ەرەگىس بولادى. جولدا داۋىل بولىپ، تىماعىن تەڭىز جەلى الىپ كەتەدى. كەرۋەنشىلەر بازاردان قايتىپ ورالادى.  سۇلۋ ايەلدىڭ كۇيەۋى قۇر الاقان قايتادى. ايەل:

         — جىگىتىم، مالىڭ بازارلى بولدى ما؟– دەيدى. جىگىت نە بولعانىن ايتىپ بەرەدى.

         — ىشىكتى اتقا ساتقانىڭ دۇرىس بولعان، ات–ادامنىڭ قاناتى عوي. سيىرعا ايىرباستاعانىڭ دا ءجون، سۇتكە ءسۇت قوسىلادى، ەلگە ەل قوسىلادى. تىماققا ايىرباستاعانىڭ ءتىپتى جاقسى بولىپتى، جىگىتتىڭ باسى تۇزەلمەي ءىسى تۇزەلمەيدى دەۋشى ەدى، باسىڭدى تۇزەگەنىڭ ورىندى ەكەن. تىماعىڭ سۋعا كەتكەنى باسىڭا تونگەن ءبىر بالەنىڭ كەتكەنى، ەندى ءىسىڭ وڭالادى ەكەن،– دەيدى ايەلى رەنجىمەي. كەرۋەنشىلەر جىگىتكە دە، ايەلگە دە رازى بولىپ ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلە جاتقان دۇنيەلەرىنەن ءبولىپ بەرىپتى.

---