InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەكونوميكاداعى ۇكىمەت ءرولى.

ساباقتىڭ ماقساتى: وقىتۋ - ەكونوميكاداعى ۇكىمەتتىڭ الاتىن ورنىن، ونىڭ قىزمەتىن جانە ارەكەت ەتۋ اياسىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋ – وقۋشىلاردىڭ وي ءورىسىن كەڭەيتۋ، جالپى تاقىرىپتار بويىنشا ءبىلىمىن دامىتۋ.
تاربيەلىك - جاۋاپكەرشىلىككە، بەلسەندىلىككە، تاپقىرلىققا تاربيەلەۋ.

ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ويىن، ديسپۋت.
ءپانارالىق بايلانىس: قۇقىق نەگىزدەرى، تاريح، دەنە تاربيەسى، ماتەماتيكا...
كورنەكىلىك: پلاكاتتار، قاعازدار، ماركەر، كەستەلەر.

ساباق بارىسى
1.ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى: ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن ايتۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايارلىعىن باقىلاۋ.
2.جاڭا ساباق
1 قۇقىق ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مالىمەت بەرەدى

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى دەگەنىمىز نە؟

اتقارۋشى بيلىكتى جۇزەگە اسىرادى
پرەزيدەنت الدىندا
جاۋاپ بەرەدى
پارلامەنتكە
ەسەپ بەرەدى
اتقارۋشى بيلىكتىڭ
قىزمەتىنە باسشىلىق
جاسايدى
ق.ر پرەزيدەنتىنە انت
بەرەدى

2)جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
نارىقتىق ەكونوميكا ادەتتە نە؟ قالاي؟ جانە كىم؟ دەگەن سۇراقتارعا جەكە ساتىپ الۋشىلار مەن ساتۋشىلار سۇرانىممەن ۇسىنىس زاڭدارىنا سايكەس جاۋاپ بەرەتىن ەكونوميكالىق جۇيە دەپ ءتۇسىندىرىلدى:الايدا نارىقتىق ەكونوميكا جۇيەسىندە ۇكىمەت سونشالىقتى ماڭىزدى ءرول اتقاراتىندىقتان ونىڭ ساياساتىن ساتىپ الۋشىلار مەن ساتۋشىلار جوعارىداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن جاۋاپتارىنا ەلەۋلى اسەرىن تيگىزەدى. رىنوك قوعامدىق تاۋارلاردى وندىرۋگە جاعدايى كەلمەگەن سوڭ، وعان ۇكىمەتتىڭ ارالاسۋ قاجەتتىگى تۋادى. ارالاس ەكونوميكا جاعدايىندا ۇكىمەت بىرنەشە قىزمەت اتقاردى.
- نارىقتىق جۇيەنى قورعاۋ؛
- قوعام پايدالاناتىن تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەرمەن قىزمەت ەتۋ؛
- نارىقتىق ەمەس قۇبىلىستاردى ەسەپكە الۋ؛
- مۇقتاجدىلارعا، حالىقتىڭ جەكە توپتارىنا كومەك كورسەتۋ ؛
- ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ.

نارىقتىق جۇيەنى قورعاۋ. ەركىن كاسىپكەرلىك جۇيەسى جانە ونى باسقاراتىن سۇرانىم مەن ۇسىنىس زاڭدارى باسەكەلەستىككە بايلانىستى. ۇكىمەت باسەكەلەستىكتى
ا) باسەكەلەستىك ەرەجەلەرىن انىقتاۋ، جانە «ويىن ەرەجەلەرىن» باقىلاۋ.
ب) حالىققا نارىق جاعدايى مەن ەكونوميكا كۇيى تۋرالى اقپارات بەرۋ.
ۆ) داۋلاردى جونگە سالۋعا كومەكتەسۋ جولدارىمەن قورعايدى، قولدايدى.

قوعام پايدالاناتىن تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەرمەن قامتاماسىز ەتۋ. قوعامدىق تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەردى كوپشىلىك پايدالاناتىندىقتان، ولار جەكە مەنشىكتى كاسىپكەرلى ك شەڭبەرىنەن شىعارىلادى. قوعامدىق مەكتەپتەر، جولدار، پوليسيا، ورتتەن ساقتاۋ جانە ۇلتتىق قورعانىس قوعامدىق تاۋارلارمەن قىزمەت كورسەتۋلەردىڭ مىسالى بولا الادى.

نارىقتىق ەمەس قۇبىلىستاردى ەسەپكە الۋ. ءتۇتىن مەن پايدالانعان گازدار اتموسفەرانى لاستاپ، دايىن تاعام جانە باسقا دا تاۋار ورامالا رى جول جاعالارىن دا، جاتىپ، ۇشاقتاردىڭ شۋى اۋەجاي توڭىرەگىندەگى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە كەدەرگى جاساپ، وسىنىڭ بارلىعى ەل تۇرعىندارىنا زيان كەلتىرەدى. الايدا، نارىقتىق جۇيەدە اتالعان جاعدايلاردى بىرەۋدى كىنالاپ، ونىڭ دەنساۋلىققا كەلتىرگەن زيانى ءۇشىن نەمەسە اسەرىن جويۋ ءۇشىن ءماجبۇر ەتەتىن مەحانيزم جوق..

اتاپ ايقاندا، اۆتوكولىك، مۇناي كومپانيالارىن جانە اۆتوكولىك يەلەرىن تازارتۋعا، دايىن تاعام جاساۋشىلاردى جول بويىنداعى ولاردىڭ ورامالارىن جيناتۋعا قالاي جۇمىلدىرۋعا بولادى؟ مىنە، وسىعان وراي، ۇكىمەت وسىنداي نارىقتىق ەمەس قۇبىلىستاردى ەسكەرىپ، ولاردىڭ زياندى اسەرلەرىن شەكتەۋدى ءوز مىندەتتەرىنە الدى. وسى سالادا ۇكىمەت قابىلدايتىن شارالار ءتورت كاتەگورياعا بولىنەدى: سەنىم ارتۋ، سالىق سالۋ، سۋبسيديا جانە رەتتەۋ.

سەنىم ارتۋ.بۇل ارەكەت ادامداردىڭ باسقا قوعام مۇشەلەرىنە زيان كەلتىرەتىن ىستەرىن بولدىرماۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مەملەكەت سۋبسيديا بەرگەن جارناما كومپانيالارى ءارتۇرلى جارنامالاردا تازالىق ساقتاڭىزدار، تەمەكى شەكپەڭىزدەر، اراق شاراپ ىشكەننەن كەيىن اۆتوكولىك رولىنە وتىرماڭىزدار دەپ شاقىرادى.

سالىق سالۋ.بۇل ارەكەت نارىقتىق ەمەس قۇبىلىسقا قارسى كۇرەسۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى. وزەندەرمەن مۇحيتتاردى نەمەسە قورشاعان ورتانى قالدىقتارمەن لاستايتىن فيرمالارعا ۇكىمەت تاراپىنان سالىق سالىنادى. سوندىقتان فيرمالار ءوز وندىرىستەرىندە تازارتقىش قوندىرىلار ورناتۋعا ءماجبۇر بولادى.

سۋبسيديا ءبولۋ. بۇل اقشالاي جاردەمدى ۇكىمەت ادامعا نەمەسە كومپانيالارعا تولەيدى. ولار جاعىمدى نارىق ەمەس قۇبىلىستاردى اكەلەتىن ەكونوميكالىق ارەكەتتەردى قولداۋ ءۇشىن بەرىلەدى. مىسالعا، جەر قۇنارلىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن، توپىراق قورعايتىن تەحنولوگيالاردى پايدالاناتىن فيرما يەلەرىنە ۇكىمەت سۋبسيديا بولەدى.

رەتتەۋ. بۇل ارەكەت زياندى بولدىرماۋ نەمەسە ونى زاڭعا قارسى دەپ حابارلاۋ ماقساتىمەن قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىن بەكىتۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مىسالعا، ۇلكەن قالالاردا اتموسفەراعا تۇتىندەردى ازايتۋ ءۇشىن سىپىرىندى قالدىقتاردى دالادا جاعۋعا تىيىم سالىنادى. وسى سياقتى شتاتتارمەن فەدەرالدىق زاڭدار كاسىپورىندار ءۇشىن قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىن بەكىتىپ ولارعا تازالانباعان قالدىقتاردى سۋارۋعا جىبەرۋگە تىيىم سالىنادى.

مۇحتاجدىلارعا جانە حالىقتىڭ جەكە توپتارىنا كومەك كورسەتۋ. ءاربىر قازىرگى قوعام ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى تۇردە قامتاماسىز ەتىلمەگەن ازاماتتارىنا كومەك كورسەتەدى. كەدەيلىككە قارسى كۇرەس باعدارلامالارى ومىرىنە قاجەتتەن ارتىق تاباتىنداردىڭ تابىسىن ولارعا مۇحتاجدار پايداسىنا قايتا تاراتۋدى قامتيدى. الايدا از تابىستى ادامدار مەملەكەتتەن كومەك كۇتەتىن جالعىز توپ ەمەس. مىسالعا، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جانە ءبىرقاتار اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ باعاسىن قولداۋ سۋبسيديالارى كوپتەگەن فيرما يەلەرىنىڭ، نەمەسە زەينەتكەرلەردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا بايلانىستى.

تاۋارلار مەن كورسەتۋلەر ءوندىرۋ ءۇشىن ەمەس، جەكە ادامدارعا تولەنەتىن مەملەكەتتىك شىعىندار ترانسفەرتتى تولەنىمدەر دەپ اتايدى. ترانسفەرتتى تولەنىمدەر سوڭعى كەزدەرى فەدەرالدىق شىعىنداردىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قۇرادى. الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، ءارتۇرلى جاردەم اقشالار، ونىڭ ىشىندە اسكەردەن قايتقاندار ءۇشىن جانە دارىگەرلىك تولەنىمدەر ترانسفەرتتى تولەنىمدەردىڭ مىسالى بولىپ تابىلادى.

ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ. نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا كاسىپكەرلىك جاعدايلارى وزگەرىپ وتىرادى. بۇل وزگەرىستەر كۇشەيگەندە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى كوتەرىلىپ، بانكروتتىق جيىلەنىپ، جالپى حالىق كۇيزەلەدى. بۇل وزگەرىستەردىڭ اسەرىن شەكتەۋ ءۇشىن ۇكىمەت ءوز تاراپىنان ءارتۇرلى ارەكەتتەر جاسايدى. كوپتەگەن جاعدايلاردا ول قىزمەتتەردى اتقارۋ ءۇشىن، سالىق تۇرىندە كەلىپ تۇسەتىن اقشاداي قارجى قاجەت بولادى.

ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكانىڭ رەتتەلۋىنە ارالاسۋىن قولدايتىندارىن وزدەرى جىلدامدىق ماگيسترالدارىن سالۋ، اتوم سۇڭگۋىر قايىقتارىن جاساۋ الدە ۇلتتىق پاركتەر تۇرعىزۋ سياقتى شىعىنداردى تۇپكىلىكتى قولدامايدى. سونىمەن قاتار، ولار قورشاعان ورتانى قورعاۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە سالىق سالۋ باعدارلامالارىمەن دە ءارقاشاندا كەلىسە بەرمەيدى. جەكە ازاماتتار مەن وتباسى سياقتى مەملەكەت پەن ۇكىمەتتىڭ دە ءوز قاجەتتىگى جانە تىلەگى بولادى.، ءبىراق كەيدە ولاردىڭ اراسىنداعى شەكارانى انىقتاۋ قيىن.

كازىرگى تاڭدا داعدارىس كەزىندە ەڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسۋ. جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ءار وڭىردە جان-جاقتى ويلاستىرىلعان باعدارلاما قاجەت . پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن ونى جاساۋعا ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەر كىرىستى. ەلباسىنىڭ وتكەن جىلعى حالىققا جولداۋىندا كورسەتىلگەندەي، 2009-2011 ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتە زەينەتاقى، بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى، شاكىرتاقى، العاشقى ەكى جىلدىڭ ءارقايسىسىندا 25 پايىزدان، ءۇشىنشى جىلى 30 پايىزعا، جالپى العاندا ءۇش جىلدا ەكى ەسە ءوسۋ كوزدەلىپ وتىر. از ۋاقىت ىشىندە وسىنداي وتە اۋقىمدى سالالاردى ەكى ەسەگە وسىرە قولداۋ، كوپتەگەن ەلدەردە، اسىرەسە تمد-داعى ارىپتەستەرىمىزدە جوق. مۇنى ءبىز پرەزيدەنتىمىزدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتتىڭ ۇشقىرلىعى ەن وسكەن مۇمكىندىگى دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك.

3).جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
ا) ەكونوميكاداعى ۇكىمەتتىڭ ارالاسۋى قاجەت پە؟
بۇل جاي سۇراق ەمەس، مۇندا «قارسى» جانە جاقتايتىن جاقتار بولۋى مۇمكىن. ءبىر توپ جاقتايدى، ەكىنشىسى «قارسى» توپ. ءوز ويلارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ. ەكى جاق پىكىر ايتادى.
يا
جوق

ءا) فۋتبول ويىنى
شابۋىلداۋشىلار
قورعاۋشىلار
قاقپاشىلار

سۇراق شابۋىلداۋشىلارعا بەرىلەدى: جاۋاپ بەرە الماسا قورعاۋشىلارعا وتەدى، ودان جاۋاپ بولماسا قاقپاشىلارعا قويىلادى. قاقپاشىلاردان جاۋاپ بولماسا سۇراق «گول» بولىپ، ۇپاي قارسى توپقا جازىلادى. ءار توپقا 5 سۇراقتان بەرىلەدى.

سۇراقتار؟
سالىق دەگەنىمىز نە؟
ەڭبەك رەسۋرستارى؟
سۇرانىم دەگەنىمىز نە؟
تاۋار جانە قىزمەتتەر تۋرالى اقپارات بەرۋ.
5.2009 جىلى 1 قاڭتارىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى 13470 تەڭگە بولدى. 2011 جىلى قانشا تەڭگە بولادى؟

1.جۇمىسسىزدىق
2. ۇسىنىس دەگەنىمىز نە؟
3. باسەكەلەستىك دەگەنىمىز نە؟
4 جارناما قاجەتتىگى؟.
5. 2009 جىلى 1 شىلدەدەن باستاپ ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى 9875 تەڭگە بولدى. 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ول قانشا تەڭگە بولادى؟

4. قورىتىندىلاۋ.
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.