ەلدى اسىراعان - قۇمارشىق
اتىراۋ وبلىسى، يندەر اۋدانى،
ەلتاي اۋىلى، م. سيرانوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى
فاريدا تەمىربولاتوۆا، ايدانا نۇرجانوۆا
تاقىرىبى: ەلدى اسىراعان - «قۇمارشىق»
ماقساتى: وقۋشىلارعا قۇمارشىق وسىمدىگى تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ جانە ۇلى وتان سوعىس جىلدارىندا قۇمارشىق وسىمدىگىنەن ۇن جاساپ، نان پىسىرگەنىن، ماي الىپ، تاعامدىق تا مالازىقتىقتا ماڭىزى زور ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەربەلسەندى تاقتاداعى اۋىل بەينەسى، جانە ت. ب.
ءتۇرى: ساحنالىق قويىلىم.
ءجۇرۋ بارىسى:
سوعىستىڭ كەزى. ازاماتارى سوعىسقا اتتانىپ، ەلدە قالعان كەمپىر مەن شال، بالا - شاعا.
شال: ەي، كەمپىر بالالاردى شاقىر، ءبارىمىز كۇندەلىكتى جۇمىسىمىزدى باستايىق. سوعىستا جۇرگەندەر ءقايبىر جەتىسىپ ءجۇر دەيسىڭ. كەشە اۋىلداعى باسقارما شاقىرىپ، ءبىزدىڭ شاڭىراققا 50پار شۇلىق پەن قولعاپ توقۋدى تاپسىردى. سونى ۇلگەرۋىمىز كەرەك، مايدانعا جىبەرەمىز دەگەن.
كەمپىر: ميلەنا سەن شاپشاڭداپ ءجۇن ءتۇت، ال شىراي، ارۋجان ەكەۋىڭ بەسينەمەن ناسكي، ايگەرىم مەن گۇلبارشىن سەن ەكەۋىڭ قولعاپ توقىڭدار، مەن ءجىپ يىرەيىن.
كەلىن: ەنە بۇگىنگى كەشكى اسقا نە دايىندايىن؟ ۇيدە ەشتەڭە جوق. شىنبولات ەكەۋمىز ساۋىپ الىپ كەلگەن قويدىڭ ءسۇتى مەن ىرىمشىگى بار، ولاردى دا مايدانعا جىبەرۋگە دايىنداپ قويعانبىز.
كەمپىر: انا بۇرىشتاعى كىشكەنتاي دوربادا قۇمارشىق بار سودان نان ءپىسىرىپ كورسەيشى.
شال: - كەمپىر قۇمارشىق تا تاۋسىلعان بولار، ءبىز دانيار بالام ەكەۋمىز «دوساي» قۇمىنان بارىپ قۇمارشىق قاعىپ كەلەيىك ەكى تۇيەمەن كەتەمىز عوي.
الپامىس: اتا، اجە قۇمارشىق دەگەن نە؟
كەمپىر: گۇلبارشىن قۇمارشىق تۋرالى سەندەر ايتىپ بەرسەڭدەرشى، سەبەبى دايىنداۋعا التىنگۇل ەكەۋىڭ باردىڭدار عوي.
گۇلبارشىن: ءيا شەشە. بۇل وسىمدىك قوس جارناقتىلار كلاسى، الابوتالار تۇقىمداسى، قۇمارشىق تۋىسىنا جاتاتىن ءبىر جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. بيىكتىگى 20 - 100 سم. ساباعى ءتۇپ جاعىنان باستاپ تارماقتالىپ وسەدى. جاپىراعى قانداۋىر ءپىشىندى ءارى تىكەنەكتى بولادى. تامىز - قازان ايلارىندا گۇلدەپ، جەمىس سالادى. جەمىسى 3، 5 - 5، 5 مم دەي تۇكسىز ۇلپىلدەك قاناتتى دانەك. تۇقىمى جۇمىرتقا ءتارىزدى القىزىل ءتۇستى كەلەدى.
الپامىس: سوندا بۇل قايدا وسەتىن وسىمدىك؟
التىنگۇل: باتىس قازاقستان، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا، وڭتۇستىك قازاقستان ايماعىنىڭ مويىنقۇم قۇمدى القابىنداعى ەسپە قۇمدا وسەدى. قاراتوبە، جاڭاقالا، اقجايىق، بوكەي ورداسى اۋدانىندا ءجيى كەزدەسەدى.
گۇلبارشىن: قۇمارشىق – مال ازىعى. سۇرلەمگە سالىنادى. ونىڭ تۇقىمىنان ۇن جاساپ، نان پىسىرەدى جاي بوتقا دا جاسايدى. تۇقىمىنان ماي الىنادى، ول كۇنباعىس مايىنان بىردە - ءبىر كەم ەمەس. قۇم كوشكىنىن توقتاتۋ ءۇشىن دە ەسىپ وسىرەدى.
شال: اۋىلدى اشتىقتان قۇتقارىپ اسىراپ وتىرعان وسى وسىمدىك قوي شىراقتارىم.
كەمپىر: ءيا، كۇز بولعاندا قۇمارشىق قاعۋعا، ايلاپ كەتەتىنبىز. سودان 2 قاپقا ءبولىپ جەيتىنبىز. ەرىنبەي ەڭبەك ەتىپ، قيىنشىلىقتى بىرگە جەڭەتىنبىز.
شال: سوعىس تەزىرەك اياقتالىپ، ەلدە تىنىشتىق بولسا ەكەن.
ەلتاي اۋىلى، م. سيرانوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى
فاريدا تەمىربولاتوۆا، ايدانا نۇرجانوۆا
تاقىرىبى: ەلدى اسىراعان - «قۇمارشىق»
ماقساتى: وقۋشىلارعا قۇمارشىق وسىمدىگى تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ جانە ۇلى وتان سوعىس جىلدارىندا قۇمارشىق وسىمدىگىنەن ۇن جاساپ، نان پىسىرگەنىن، ماي الىپ، تاعامدىق تا مالازىقتىقتا ماڭىزى زور ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەربەلسەندى تاقتاداعى اۋىل بەينەسى، جانە ت. ب.
ءتۇرى: ساحنالىق قويىلىم.
ءجۇرۋ بارىسى:
سوعىستىڭ كەزى. ازاماتارى سوعىسقا اتتانىپ، ەلدە قالعان كەمپىر مەن شال، بالا - شاعا.
شال: ەي، كەمپىر بالالاردى شاقىر، ءبارىمىز كۇندەلىكتى جۇمىسىمىزدى باستايىق. سوعىستا جۇرگەندەر ءقايبىر جەتىسىپ ءجۇر دەيسىڭ. كەشە اۋىلداعى باسقارما شاقىرىپ، ءبىزدىڭ شاڭىراققا 50پار شۇلىق پەن قولعاپ توقۋدى تاپسىردى. سونى ۇلگەرۋىمىز كەرەك، مايدانعا جىبەرەمىز دەگەن.
كەمپىر: ميلەنا سەن شاپشاڭداپ ءجۇن ءتۇت، ال شىراي، ارۋجان ەكەۋىڭ بەسينەمەن ناسكي، ايگەرىم مەن گۇلبارشىن سەن ەكەۋىڭ قولعاپ توقىڭدار، مەن ءجىپ يىرەيىن.
كەلىن: ەنە بۇگىنگى كەشكى اسقا نە دايىندايىن؟ ۇيدە ەشتەڭە جوق. شىنبولات ەكەۋمىز ساۋىپ الىپ كەلگەن قويدىڭ ءسۇتى مەن ىرىمشىگى بار، ولاردى دا مايدانعا جىبەرۋگە دايىنداپ قويعانبىز.
كەمپىر: انا بۇرىشتاعى كىشكەنتاي دوربادا قۇمارشىق بار سودان نان ءپىسىرىپ كورسەيشى.
شال: - كەمپىر قۇمارشىق تا تاۋسىلعان بولار، ءبىز دانيار بالام ەكەۋمىز «دوساي» قۇمىنان بارىپ قۇمارشىق قاعىپ كەلەيىك ەكى تۇيەمەن كەتەمىز عوي.
الپامىس: اتا، اجە قۇمارشىق دەگەن نە؟
كەمپىر: گۇلبارشىن قۇمارشىق تۋرالى سەندەر ايتىپ بەرسەڭدەرشى، سەبەبى دايىنداۋعا التىنگۇل ەكەۋىڭ باردىڭدار عوي.
گۇلبارشىن: ءيا شەشە. بۇل وسىمدىك قوس جارناقتىلار كلاسى، الابوتالار تۇقىمداسى، قۇمارشىق تۋىسىنا جاتاتىن ءبىر جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. بيىكتىگى 20 - 100 سم. ساباعى ءتۇپ جاعىنان باستاپ تارماقتالىپ وسەدى. جاپىراعى قانداۋىر ءپىشىندى ءارى تىكەنەكتى بولادى. تامىز - قازان ايلارىندا گۇلدەپ، جەمىس سالادى. جەمىسى 3، 5 - 5، 5 مم دەي تۇكسىز ۇلپىلدەك قاناتتى دانەك. تۇقىمى جۇمىرتقا ءتارىزدى القىزىل ءتۇستى كەلەدى.
الپامىس: سوندا بۇل قايدا وسەتىن وسىمدىك؟
التىنگۇل: باتىس قازاقستان، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا، وڭتۇستىك قازاقستان ايماعىنىڭ مويىنقۇم قۇمدى القابىنداعى ەسپە قۇمدا وسەدى. قاراتوبە، جاڭاقالا، اقجايىق، بوكەي ورداسى اۋدانىندا ءجيى كەزدەسەدى.
گۇلبارشىن: قۇمارشىق – مال ازىعى. سۇرلەمگە سالىنادى. ونىڭ تۇقىمىنان ۇن جاساپ، نان پىسىرەدى جاي بوتقا دا جاسايدى. تۇقىمىنان ماي الىنادى، ول كۇنباعىس مايىنان بىردە - ءبىر كەم ەمەس. قۇم كوشكىنىن توقتاتۋ ءۇشىن دە ەسىپ وسىرەدى.
شال: اۋىلدى اشتىقتان قۇتقارىپ اسىراپ وتىرعان وسى وسىمدىك قوي شىراقتارىم.
كەمپىر: ءيا، كۇز بولعاندا قۇمارشىق قاعۋعا، ايلاپ كەتەتىنبىز. سودان 2 قاپقا ءبولىپ جەيتىنبىز. ەرىنبەي ەڭبەك ەتىپ، قيىنشىلىقتى بىرگە جەڭەتىنبىز.
شال: سوعىس تەزىرەك اياقتالىپ، ەلدە تىنىشتىق بولسا ەكەن.
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى تۋرلىبەكوۆا س.ك.
-
وسىمدىكتىڭ ۆەگەتيۆتىك مۇشەسى رەتىندە تامىردىڭ سىرتقى جانە ىشكى قۇرىلىسى.
