InfoHub Logo

قانداي اۋرۋ بولماسىن العاش باستالعاندا ادامنىڭ كۇندەلىكتى قالىپتى ءومىر تىرشىلىگىن وزگەرتەدى. جۇمىسكا دەگەن كابىلەتتىلىك ازايىپ، بويدى نەمقۇرايلىلىق پەن سامارقاۋلىك بيلەپ الادى. ال جۇكپالى ىندەتكە تاپ بولسا، ادامنىڭ ىستىعى كوتەرىلىپ، جۇرەگى ءجيى سوعىپ، باس اۋىرۋى  جيىلەپ، بەرەكەسى كەتەدى.

وسىنداي كەزدە، البەتتە، ناۋقاس ادامدى جىلى توسەككە، تىنىش جەكە بولمەگە جاتقىزىپ قويادى. ويتكەنى ىندەت اسقىنىپ كەتۋى ىقتيمال، ورگانيزمنىڭ اۋىرۋعا كارسىلىعى، توزىمدىلىگى كەنەت تومەندەپ كەتۋى مۇمكىن.

دەگەنمەن ۇزاق ۋاقىت ناۋقاستى توسەكتە قوزعالتپاي، . قيمىلداتپاي جاتقىزىپ قويۋدىڭ ءوزى دە جاقسىلىققا اپارمايدى. قيمىلسىز جاتقان دەنەدە نەشە ءتۇرلى جاعىمسىز  جاعدايلار بولادى. سودان بويدى اۋلاق ۇستاۋ ءۇشىن سىرقات ادام ءالى كەلگەن كەزدە بىرتىندەپ تىنىشتىق پەن قيمىلدىڭ اراسىن جاقىنداتۋ كەرەك. بۇل ناۋقاستىڭ جاعدايىنا، جاسىنا، اۋرۋدىڭ تۇرىنە، كەزەڭىنە بايلانىستى شەشىلەتىن ماسەلە.

ەمدىك گيمناستيكا دۇرىس قولدانىلسا، دەنەنى جىلدام سەرگىتىپ، اۋرۋعا توزىمدىلىگىن ارتتىرىپ، كورعانىس قابىلەتىن نىعايتىپ، سىرقاتتىڭ جىلدام ايىعۋىنا ىقپال ەتەدى.

ەمدىك گيمناستيكا ادام دەنەسىنە اسەر ەتكەندە كۇردەلى قۇبىلىسقا سۇيەنەدى. ول – جوعارى جۇيكە جۇيەسى مەن گۋمورالدى (دەنەدەگى سۇيىق زات) رەتتەۋشى كۇشتەر جانە موتورلى-ۆيسەرالدىق رەفلەكستەر.

نەگىزىندە ەمدىك گيمناستيكانىڭ ءتورت مەحانيزمى بار:  دەنەنى الدەندىرۋ (سەرگىتۋ)، قورەكتەندىرۋ، ورنىن تولتىرۋ،  ءبىرىڭعايلاۋ نەمەسە بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرۋ. بۇلاردىڭ ءبارى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى.

الدەندىرۋ مەحانيزمى

ارنايى تاعايىندالعان جاتتىعۋلار جۇيكە جۇيەسىندە تەجەۋ نەمەسە قوزدىرۋ ۇدەرىستەرىن وزگەرتە وتىرىپ، ورتالىق كۇشتىڭ جۇمىسىن رەتتەيدى. مۇنىڭ ءوزى ونىڭ . باسشىلىق قىزمەتىن ارتتىرىپ، ىشكى بەزدەردىڭ جۇمىسىن جاقسارتادى، زات الماسۋىن ۇدەتەدى. بۇل بۇلشىقەتتەر مەن  ىشكى اعزالار اراسىنداعى رەفلەكستىڭ بايلانىسىنان تۋادى. ۇلكەن بۇلشىكەتتەر نەعۇرلىم كوبىرەك قوزعالسا، الدەندىرۋ اسەرى سوعۇرلىم كوبىرەك بولادى. جاتتىعۋمەن اينالىسقان  ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى كوتەرىلىپ، ناۋكاس ادامنىڭ كۇلانتازا جازىلاتىنىنا سەنىم پايدا بولادى. ال سەنىم نەگە بولسا دا ءتيىمدى اسەر ەتەدى. سوندىقتان ءاربىر جاتتىعۋدى سەنىممەن، شىن كوڭىلمەن جاساسا، اركىمنىڭ تولىق جازىلۋعا مۇمكىندىگى مول.

قورەكتەندىرۋ مەحانيزمى

بۋىنداردان جوعارى جۇيكە جۇيەسىنە باراتىن سەزىمدەر (پروپريوسەپتىك يمپۋلس) ۆەگەتاتيۆتىك جۇيكە جۇيەسىنىڭ، ىشكى قۇرىلىستىڭ قىزمەتىن وزگەرتەدى. ال بۋىن قيمىلدارىنان دەنەدەگى زات الماسۋى، قىشكىلدانۋ-توتىعۋ، قايتا تۇلەپ  قالپىنا كەلۋ ۇدەرىستەر جۇزەگە اسادى. جۇمىس ىستەگەن بۇلشىقەتتە ۇساك قانتامىرلارى كەڭەيىپ، وتتەگى كوبەيىپ، كەرەكسىز زاتتار كوكتامىرمەن كەرىسىنشە اعىنداپ كەتىپ جاتادى. قان اينالىمى ۇدەپ، ليمفا (ءتىن ارالىعىنداعى ءتۇسسىز سۇيىق زات) اينالىمى جاڭارادى. وسىنىڭ سالدارىنان دەنە قورەكتىك زاتپەن كامتاماسىز ەتىلىپ، اۋرۋعا شالدىققان ، جەر تەز جازىلا باستايدى. ماسەلەن، سىنعان مۇشە جەتىلىپ، كابىنعان ورگانيزم باسىلىپ، تىرتىق بولعان تەرى باستاپقى  قالپىنا كەلە باستايدى. ءسويتىپ، قورەكتەندىرۋ مەحانيزمى دەنەنى سەمىپ قالۋدان ساقتايدى.

ورنىن تولتىرۋ مەحانيزمى

دەنە تاربيەسى، ءارتۇرلى جاتتىعۋلار اۋرۋ سالدارىنان سولىپ قالعان مۇشەنى، بۇلشىكەتتەردى قالپىنا كەلتىرەدى. ورنىن تولتىرۋ مەحانيزمى رەفلەكتورلى مەحانيزمگە  بايلانىستى. جاتتىعۋلار ەكى جۇپ مۇشەنىڭ بىرەۋى زاقىمدانىپ كالعان كەزدە ەكىنشىسىن شىڭداي وتىرىپ، بارلىق جۇكتەلگەن قىزمەتىن تولىق اتكارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. . ماسەلەن، ەكى بۇيرەكتىڭ بىرەۋى ىستەن شىقسا، ەكىنشى بۇيرەكتىڭ كۇشىن جاتتىعۋلار اركىلى ارتتىرىپ، ورگانيزمگە اۋىرلىك تۇسپەۋىن باقىلايدى. سول سياقتى وكپە اۋرۋلارىندا، اسىرەسە تۋبەركۋلەزدىڭ اسقىنعان تۇرىندە نەمەسە وبىر بولعاندا ءبىر وكپەنىڭ بولىگىن، ايتپەسە ءبىر وكپەنى تولىعىمەن وتالاپ الىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى. سوندا ورگانيزمگە قاجەتتى وتتەگى كالعان وكپە اركىلى كەلەدى. ءبىراق ونى تولىق مەڭگەرە الماۋى مۇمكىن. وسى كەزدە دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارى كومەككە كەلەدى. ارنايى جاتتىعۋلار  ارقىلى قالعان وكپەنىڭ كولەمىن ۇلكەيتىپ، دەنەگە قاجەتتى وتتەگى مولشەرىن تولىق جەتكىزۋگە  مۇمكىندىك جاسايدى.

ورنىن تولتىرۋ مەحانيزمى ۋاقىتشا جانە تۇراقتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى (ۋاقىتشا) اۋرۋ باستالعان كەزدە بولادى دا، جازىلعان شاقتا جوق بولىپ كەتەدى. ال ەكىنشىسى ناۋقاس ادام ءبىر مۇشەسىنەن ايرىلعان كەزدە قولدانىلادى.  ماسەلەن، قولدىڭ جۇيكە جۇيەسى جاراقاتتانعاندا ول قيمىلداۋدان، ءبىر نارسەنى ۇستاۋدان كالادى. سول كەزدە جۇيكە جۇيەسىنە «جانداندىرۋ» وتە قيىن بولعاندىقتان، قولداعى بارلىق بۇلشىقەتتەردى شىنىقتىرادى. مۇنىڭ ءوزى قولدىڭ يىلۋىنە، ءارتۇرلى قيمىلدار جاساۋىنا كومەكتەسەدى.

ورنىن تولتىرۋ مەحانيزمى دەگەن وسى. قالايدا . ناۋقاستىڭ ورگانيزمىن قالپىنا كەلتىرۋ، وعان ءوز مۇمكىندىگىن سەزىندىرۋ.

ءبىرىڭعاي نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ مەحانيزمى

قانداي ناۋقاس بولماسىن كۇلانتازا ايىعىپ كەتۋ اركىمنىڭ ارمانى. ءبىراق اناتوميالىق كۇرىلىسى قالپىنا كەلگەنمەن، كەيبىر مۇشەلەردىڭ قىزمەتى ءبىرىڭعاي داميدى. مىنە، وسى فۋنكسيونالدىق قاسيەتىن دەڭگەيىنە كەلتىرۋ ءۇشىن  بارلىق اۋرۋدان كەيىن دەنە جاتتىعۋلارىمەن اينالىسۋ قاجەت. . تەك سوندا عانا، جوعارى جۇيكە جۇيەسىنىڭ باسقارۋ قىزمەتىنىڭ باسقا مۇشەلەرمەن، بۋىندارمەن، ىشكى اعزالارمەن بايلانىسى  تۇزەلەدى. ءبىرىنسىز ءبىرىنىڭ كۇنى جوق. تەك سونداي بايلانىس قالپىنا كەلسە عانا، ادام تولىق جازىلادى، اۋرۋىنان  ايىعادى دەۋگە بولادى.        

جوعارىدا ايتىلعان ەمدىك گيمناستيكانىڭ مەحانيزمدەرى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا. سولاردىڭ  اسەرىنەن ەمدىك گيمناستيكانىڭ بىرنەشە قىرى مەن سىرىن اشۋعا بولادى. ولار: بىرىنشىدەن، بۇكىل دەنەگە اسەر ەتەتىن وزگەشە تەراپيالىق كاسيەتى؛  ەكىنشىدەن، اۋرۋدىڭ اسقىنۋ  ۇدەرىستەرىنە جول بەرمەيتىن پاتوگەندىك قاسيەتى؛ ۇشىنشىدەن، دەنەدەگى ءار مۇشەنىن كىزمەتىن، ىس-ارەكەتىن قاتارعا قوسىپ،  قالپىنا كەلتىرەتىن فۋنكسيونالدى كاسيەتى؛ تورتىنشىدەن، . كەمتار بولعان مۇشەگە سۇيەمەلدەۋ، سوعان بەيىمدەلۋ، ناۋقاستىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ قاسيەتى؛ بەسىنشىدەن، ەمدىك-پەداگوگيكالىق كاسيەتى – ول اۋرۋ ادامنىڭ الدىنا ءبىر ماقسات قويىپ، بارلىق ىنتا-جىگەرىمەن، سانا-سەزىمىمەن جاتتىعۋلاردى ورىنداۋىندا. 

وسىنداي دەنە گيمناستيكاسىنىڭ جان-جاقتى اسەرىنەن سىرقات ادام تولىعىمەن قاتارعا كوسىلادى. ونىڭ ءوي-ورىسى، ەڭبەككە قابىلەتى ارتىپ، ءوز ماماندىعىن مەڭگەرەتىن، . الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق قاجەتكە جارايتىن باعالى  قىزمەتكەر بولۋىنا مۇمكىندىك تۋادى.

 

گ. يكىمانوۆا،

مەديسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى،

پروفەسسور

---