ەڭ باقىتتى ءتۇن
«ياپىر-اي، كورىسپەگەنىمىزگە ون ەكى جىل بولىپ قالعان با؟ دەپ جازىپتى، 1963 جىلدىڭ يۋلىندە ءجۇسىپتىڭ سىر بويىندا تۇراتىن ناعاشى اعاسى نۇرتولەۋ. — وسى كەزگە شەيىن سەن وزگەرىپ كەتكەن شىعارسىڭ. بالكىم، ءبىر-بىرىمىزدى تانىماسپىز دا. مەن ساعان ۇرىسقالى وتىرعان جوقپىن، ناعاشىسى تۋعان جيەنىنە قالاي وكپە-ناز ايتاتىن بولسا مەن دە سولاي دەمەكپىن. ياپىرىم-اۋ، وسىنشا جىلدان بەرى ءبىر حات جازساڭ نەتتى؟! ءبىزدى قويشى، ۇمىتساڭ ۇمىتا بەر، ال ءبىراق، تۋماسا دا تۋعانداي ەتىپ، «ءسىڭىلىمنىڭ قالتا ءتۇبى ەدى» — دەپ، تۋعان اناڭا دا بيلەتپەي، كۇپىسىنە وراپ، الديلەپ وسىرگەن اناۋ قارت اجەڭدى قالاي ەستەن شىعارا الاسىڭ. «اعايىن ارداقتى بولسا، العاشقى حابار وزىنەن نەگە بولمايدى»، — دەپ تە بۇرتيىپ جۇرگەن شىعارسىڭ. وعان دا تۇردىق. سەنىڭ ادرەسىڭدى كەشە عانا ۇيىڭنەن بارىپ الدىم. ودان بۇرىنىراق بارۋعا قولعا شىلاۋ بولعان قۋ شارۋا اياققا دا ورالعى بولىپ، مەن بەرى تارتسام، ول كەرى تارتىپ دەگەندەي تۇساپ تاستادى. ونىڭ ۇستىنە بارىپ كەلە قوياتىن ەل اراسى جاقىن ەمەس، جەر شالعاي. مەيلى عوي، نە بولسا دا ءبارى دە ءوتتى، ەندى كەلىپ، الشاق جاتىپ اعايىندى ەكەۋمىزدىڭ ايعايلاسقانىمىز جاراسپاس. وسى حاتتى العان سوڭ، تەز كەل. بىلەمىسىڭ، باياعىدا، اۋىلدا وقىپ جۇرگەن كەزىڭدە، توبەسىندە تۇلىمشاعى جەلبىرەپ، شاڭعا اۋناپ جۇرەتىن ايزا بار ەدى عوي، ول ءقازىر بوي جەتىپ كەتكەن. ءوزى تىم ۇيالشاق. بيىل كەلمەسەڭ اپام ەكەۋى ساعان ابدەن وكپەلەيدى. ويتكەنى، ءوزىڭ ءتورتىنشى كلاستى ءبىتىرىپ كەتكەننەن كەيىن بىزگە قايتىپ كەلمەي قويدىڭ عوي. كەل، ءسوزسىز كەل، ءبىز ءبارىمىز كۇتەمىز.
ناعاشى اعاڭ نۇرتولەۋ
1963 جىل، 19 يۋل»
* * *
وسى حاتتى العان سوڭ ءدال جەتى كۇن دەگەندە توعاي ىشىندەگى جىلانداي يرەلەڭدەگەن جىڭىشكە جولمەن ۇزىندى-قىسقالى ەكى ادام كەلە جاتتى.
ءبىرى — تاپالتاق كەلگەن ءتورتباق، يەگىنە ۇستارا تيمەگەنىنە قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز، جاس وڭىنە كارىلىك ءۇيىرىپ، قاۋلاي وسكەن ساقالىن ۇدەرە قۋعان مۇرتى بار، جاس شاماسى قىرىقتى القىمداپ، اقىل توقتاتقان كىسى مەن، ەكىنشىسى — ساقال-مۇرتى ءساۋىر ايىنداعى جاڭبىردان سوڭ بوي كورسەتكەن اجىرىقتاي ەندى-ەندى تاپ بەرگەن، وتكىر جانارى مەن كورىكتى جۇزىندە سابىرلىلىقتىڭ نىشانى بايقالسا دا، البىرتتىعى استاسقان جاس ستۋدەنت ەدى. بۇلاردىڭ ءبىرى — ناعاشىسى، ەكىنشىسى — ارينە، جيەنى. ولار كوپ جىلدان بەرى كورىسپەگەن ساعىنىشپەن، ەڭ نەگىزگىسى — جۋىق ارادا باسىلا قويمايتىن ساعىنىشپەن، اندەتە كوتەرىلىپ، بەتكە تىنىمسىز سوقتىعىسقان ماسالاردى دا ەلەمەي، بولماشى نارسەنىڭ ءوزىن دە، ۇلكەن ماسەلە ەتىپ قىزۋ سويلەسىپ كەلە جاتتى. باۋىرلاستار وسىلايشا امالسىزدىقتان تۋعان توزىمدىلىكپەن ماساعا جارىم ساعاتتاي تالانعان سوڭ، توعاي شەتىندەگى اعاش اراسىنان وزدەرىنە سىعالاي قاراپ تۇرعان اق تۇندىكتى ۇيگە دە جەتتى. بۇل ءۇيدىڭ توعاي شەتىنە جاقىن ورنالاسقانى سونشالىقتى، بۇرىن توعاي ەكەۋى ءبىر جارالىپ، ءبىر ورىنعا تالاسىپ، اقىرىندا بايعۇس ءۇيدى سانسىز بۇتاقتار شاماسىنىڭ كەلگەنىنشە شەتكە ىسىرا سالعاندا، ىزالانعان ءۇي كەۋدەسىنىڭ كەڭدىگىنە جازىپ ارى وتە الماي، ورمان شەتىنە بارىپ، يتەرىسكەن بويى قالىپ قويعان ءتارىزدى. ال، ءدال وسى ۇيدەن باستالىپ سوزىلعان كوكمايسالى جازىق دالا تارتقان سىمداي كەرىلگەن كوز ۇشىنداعى كوك جيەككە بارىپ ءبىر-اق تىرەلىپ تۇر. ءجۇسىپ ءوزىنىڭ وسىنشاما تابيعاتى تاماشا جەرگە تاپ كەلگەنىنە، ءارى ءبىراز كۇن بولاتىنىنا العاش كورگەندە-اق قۋانسا دا، ايتەۋىر ءبىر كەزدە وسىلاردىڭ بارىمەن قوش ايتىساتىنى ەسىنە ءتۇسىپ، سول مينۋتتا ىشتەي مۇڭايدى دا. ارادا بەس مينۋت وتكەندە جيەن مەن ناعاشىلار شۇرقىراي تابىسىپ، اركىم ءوز ساعىنىشىنىڭ سالماعىنا قاراي، بىرەۋلەرى كوزىنە جاس الدى، بىرەۋلەرىنىڭ قولىنداعى كەسەسى ۇشىپ كەتىپ تاس-تالقانى شىقتى، ەندى ءبىرى تاباقتىڭ ەرنەۋىنەن باسىپ قالىپ، ىشىندەگى ءسۇتىن اقتاردى.
ارينە، بۇل قيمىلدىڭ ءبارىن دە ەشكىم بايقاعان جوق، ءتىپتى ۇيالماستان، ەكى قولىن قايدا سىيعىزارىن بىلمەي، بار ادامنان وقشاۋىراق تۇرعان ايزا دا سەزبەدى. اعاسىن العاش كورگەندە ەڭ ءبىرىنشى رەت نە دەپ ايتارىن، ونىمەن قالاي امانداسارىن، ءتىپتى وسى قيمىلداردىڭ قانداي جولمەن جاسالۋ كەرەكتىگىنىڭ ەڭ كىشكەنە جاقتارىنا شەيىن ول كۇنىبۇرىن ءتاۋىر-اق دايىندالعان ەدى.
ءبىراق، ونىڭ قۇرعان جوسپارى ورىندالار شاققا جەتكەندە وزىنە دە سەزىلمەي، سىپايى تۇردە ويسىراپ قالا بەردى دە، اناۋ شاپىرلاسىپ جاتقان جاندارمەن ارالاسىپ كەتكەندەي بولدى. وسى كەزدە بارىپ ول اعاسىنىڭ:
— ايزا، ساعان نە بولعان، اعاڭمەن نەگە امانداسپايسىڭ؟ — دەگەن داۋىسىن ەستىدى. نۇرتولەۋدىڭ بۇل ۇنىنەن، ونىڭ قىلىعىنا ايتارلىقتاي ريزالىقتىڭ لەبى ەسىپ تۇرماسا دا، قارىنداسىن سونشالىقتى ەركەلەتەتىندىكتىڭ، سونىمەن بىرگە، كىنانى ەكى جاققا دا تەڭ ءبولىپ تاستاعاندىقتىڭ بەلگىسىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى.
— مۇنىم ادەپسىزدىك بولسا كەشىر، اعاجان. سىرتقارى تۇرسام دا ىشىمدە سالماقتى ساعىنىشىم بار شىعار، ارى كەتكەندە سونىمدى سوڭىنا ساقتاعان بولارمىن، — دەدى ايزا نۇرتولەۋگە كۇلىمسىرەي قاراپ. سونان سوڭ، جىلدام باسىپ كەلىپ، ون ەكى جىلدان بەرى كورىسپەگەن اعاسىمەن قول الىسىپ امانداستى دا «امالىم بار ما، ساعىنىشىمنىڭ جەتكەن جەرى وسى بولدى» — دەگەندەي ءجۇسىپتىڭ جۇزىنە ۇيالا ءبىر قاراپ، ەر بالالارداي نۇرتولەۋدىڭ جانىنا جۇگىنە بارىپ وتىرا كەتتى.
ەندى ءبىز، قۇشتارلىقپەن قاۋىشىسقان باۋىرلاستاردى سول كۇيىندە قالدىرايىق تا، اڭگىمەمىزگە ءۇش كۇننەن سوڭ ورالايىق.
* * *
«جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن ويانعان شىعارمىن» دەپ ورنىنان ساقتىقپەن كوتەرىلگەن ءجۇسىپ، كيىنە بەرگەندە، وزىمەن بىرگە قارت اجەسىنەن باسقا ەشكىمنىڭ قالماعانىن كوردى. «ياپىر-اي، بۇلاردىڭ ۇيقىسى قايدا؟ قۇس بوپ كەتكەننەن ساۋ ما؟ — دەدى ول تاڭدانىپ. — شارشاۋ دەگەندى تەگى ۇمىتقان شىعار وزدەرى». دالانى تۇگەل جارىق جايلاعانمەن، قانشا تىرىسسا دا كۇن ءالى كوكجيەكتەن يەك ارتا قويماپتى. شىعىس جاق ۇيقىسىنان ەندى ويانىپ، سۇلۋلىقتان الدىنا جان سالمايتىن كەربەز اكتريساداي، التىن نۇرعا بولەنگەن تاياقتاي كىرپىكتەرىن ەندى-ەندى كوتەرىپ كەلەدى. ءجۇسىپ يىعىنا پيجامىن جامىلا سالدى دا، تاپ-تازا سالقىن اۋانى مەيىرلەنە جۇتىپ، توعاي اراسىنا بەتتەدى. ءالى دە قاراكۇڭگىرتتەۋ اعاش اراسىندا جان سەزىمىڭدى كەرەمەتتەي راحاتقا بولەيتىن مۇلگىگەن تىنىشتىق. قايدان ەكەنى بەلگىسىز، اندا-ساندا قىرعاۋىلداردىڭ اسەم تىنىشتىققا ءسان بەرە «قۇرر-قۇرر» ەتكەن ۇندەرى ەستىلەدى.
ءجۇسىپ تىزە بويى ۇيىسا وسكەن قالىڭ شوپتەردى قۇمارلانا كەشىپ، ءبىرشاما ۋاقىت جۇرگەن سوڭ، «ۋاي، تابيعاتتىڭ بار سۇلۋلىعى، كەل، قۇيىلشى مەنىڭ كەۋدەمە!» دەگەندەي ءبىر توراڭعىلدىڭ تۇبىنە كوكىرەگىن اشقان بويى كەلىپ قۇلاي كەتتى. ول وسىلايشا اعاش جاپىراقتارىنىڭ اراسىنان كورىنگەن كوگىلدىر اسپاننان كوزىن الماي ۇزاق جاتتى. مۇمكىن ونىڭ جان دۇنيەسىنە قۇيقىلجىعان سەزىمدەردىڭ قۇيىلۋى، بولاشاق كومپوزيتوردىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە سازدى ءبىر ءان بولىپ، دۇنيەگە قايتا تۋۋ ءۇشىن ارەكەت جاساپ، مىڭ تىپىرشىپ، ءجۇز اۋناپ جاتقان شىعار. جاس جىگىت ءوزىنىڭ قانشا ۋاقىت جاتقانىن، ءتىپتى كەرى قايتۋدىڭ كەرەكتىگىن دە مۇلدە ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى.
ءبىر كەزدە ول باس جاعىنان سىبدىرلاعان ادام اياعىنىڭ دىبىسىن ەستىدى دە، سىبدىر شىققان جاققا كوز تاستادى. بۇل كەلە جاتقان — جاسىل جىبەك كويلەگى كوك شالعىنعا ورالىپ، ءبىر ءورىم شاشىن الدىنا ەركەلەتە لاقتىرا سالعان، قولىنا سۇلگى مەن سابىن ۇستاعان ايزا ەكەن. ول اعاسىنا، ورمانعا، ءتىپتى وسىناۋ دۇنيەنىڭ بارىنە ەركەلەگەندەي كۇلە سويلەپ كەلە جاتىر. ومىردە بوي جەتۋ بار دا، بوي جەتە ءبىلۋ تاعى بار عوي. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى — سەن تالپىن، تالپىنبا، اقىلدى بول، كەششە بول — ءبارىبىر بوي جەتەسىڭ، وسەسىڭ. ءوزىڭنىڭ بوي جەتكەنىڭدى ءتۇسىنىپ، ساليقالى بولۋعا تىرىساسىڭ دا، ومىردە كورگەن-بىلگەنى كوبىرەك كەكسە ايەلدەردىڭ ايتقانىن ۇيىپ تىڭداپ، «وسى قالاي بولار ەكەن؟» دەگەندەي ءار جىگىتتىڭ تامىرىن ءبىر باسىپ جار تاڭدايسىڭ. ال ەكىنشىسى — بەيكۇنا بويجەتۋ.
ول ءتىپتى ءوزىنىڭ وسكەنىن دە بايقامايدى: سابيدەي اڭقاۋ، سابيدەي تازا.
ءبىراق ولاردىڭ سول كىرشىكسىز تازا جۇرەگىندە ەشقانداي كۇش توتەپ بەرە المايتىن ماحاببات سەزىمدەرى وزىنە دە سەزىلمەي ءوسىپ كەلە جاتادى. ونداي قىزدار، اتاي كورمەڭىز، ەشقاشان دا جار تاڭدايىن دەپ ويلامايدى، ءبىراق، عاشىق بولىپ قالعانىن دا سەزبەيدى. بۇل ءبىرىنشى ماحاببات ءساتتى بولسىن،ءساتسىز بولسىن، ونىڭ ەسىندە ماڭگى ساقتالادى. ونداي ءتاتتى سەزىمدەردى، ول ءومىرىنىڭ سوڭعى مينۋتىنا شەيىن كەزدەستىرە المايدى. ولار قۇلاي سۇيەدى، ارمانىنا جەتپەسە اپاتقا ۇشىرايدى. سوندىقتان ولاردىڭ ماحابباتى تەك ەركەلەتۋدى عانا سۇيەدى.
ايزا بويجەتۋدىڭ ءدال وسى ەكىنشى ساتىسىندا ەدى.
— اعاتايىم-اۋ، ءسىز اداسىپ كەتكەننەن ساۋسىز با؟ — دەدى ايزا وعان جاقىنداپ.
— سەنىڭ مەن ەس بىلمەيتىن سابيلەر تىزىمىنە قوسقىڭ كەلەدى-اۋ، قارىنداسىم. قالاي اداسپاقپىن!
— وپ-وڭاي. ايتىڭىزشى، اداسىپ كەتۋ ءقاۋپى ءسىزدىڭ ويىڭىزدا بولدى عوي، —دەدى ايزا سىقىلىقتاي كۇلىپ.
— جوق. ەشقاشان دا.
— ولاي بولسا، ءسىز گازەتتىڭ قيىندىسىن مىنا ءار جەرگە نەگە تاستاپ وتىردىڭىز؟
ايزا قولىنا ءبىر ۋىس قىپ جيناعان قاعاز جىرتىندىلارىن كورسەتتى.
ءجۇسىپ ۇيالعانىنان قىزارىپ كەتتى دە، ونىسىن قارىنداسىنا سەزدىرىپ الماۋعا تىرىسىپ، تومەن قارادى. شىندىعىندا، ول سولاي ەتكەن ەدى.
— ءسىز، راسىندا دا سابيشە مۇڭايادى ەكەنسىز. مەنىڭ ايتپاعىم بۇل ەمەس ەدى. ءسىز نەلىكتەن توعاي ىشىندە كوپ ءجۇرۋدى ۇناتاسىز؟ كەشە دە ءدال وسىلاي ەتتىڭىز. ءسىز وسى، اقىن ەمەسسىز بە؟
— جوق، — دەدى ءجۇسىپ وعان قوسىمشا رەتىندە باسىن شايقاپ، — ءبىراق، ەندى ءبىراز جۇرسەڭ تاباسىڭ.
ايزا ءبىراز ءۇنسىز تۇردى دا، جۇسىپكە كەنەت جالت قاراپ:
— توقتاي تۇرىڭىزشى! — دەدى كوزدەرىندە قۋانىش وتى جارقىلداپ،— ءسىز سوندا نە سۋرەتشى نە كومپوزيتورسىز عوي؟!
— سوڭعىسى شىندىققا جاقىنىراق شىعار.
— اعاتاي! سوندا ءسىز ءان دە، كۇي دە، ءبارى-بارىن جازاسىز، سولاي ما؟
ايزانىڭ جاس بالانىڭ قيمىلىنداي قيمىلىنا ءجۇسىپ امالسىزدان ەزۋ تارتتى دا، «سولاي بولعانى عوي»، — دەي سالدى. ونسىز ايزانىڭ الاسۇرعان ءۇمىتىن ابايسىزدا ءۇزىپ كەتىپ، قۋانىشىن سۋ سەپكەندەي باسقان بولار ەدى.
— ەندى ءسىز، مەنىڭ تۋعان جەرىم تۋرالى ءان جازاسىز با؟ سولاي ەتىڭىزشى، اعاتاي، قۇداي ءۇشىن! وي، سوندا مەن قانداي قۋانعان بولار ەدىم دەسەڭىزشى!
استە، مەن سياقتى قۋانعان ادام سول كەزدە جەر ۇستىندە بولماس. وسى تىلەگىم ورىندالا ما، ايتىڭىزشى؟!
— ورىندالادى، قارىنداسىم، وعان شەيىن كوپ ۋاقىت تا قالعان جوق.
— شىنىمەن بە؟ جوق، ءسىز مەنى كەلەمەج قىلىپ وتىرسىز. ويتپەڭىزشى اعاتاي، وتىنەمىن، — دەدى ول جاس بالاشا لەزدە مۇڭايا قالىپ. ۇيقىسىنان جاڭا ويانعان سابيدەي، ونىڭ سۇلۋ جۇزىنە، ءتىپتى مۇڭايۋدىڭ ءوزى دە كورىك بەرەتىنىن ءجۇسىپ اڭعارىپ قالدى.
— ناعىز شىنىم، — دەدى ول قارىنداسىنان كوزىن تايدىرىپ.
ايزانىڭ كوزى بۇرىنعىسىنان دا جايناي ءتۇسىپ، «وسىنىڭىز راس پا؟» دەگەندەي، وعان قادالا قاراپ، ناعىز باقىتقا كەنەلگەن ادامشا ءارى سول قۋانىشتىڭ تولقۋىمەن، ءجۇسىپتى قۇشاقتاپ الۋعا از-اق قالىپ تۇردى. ءجۇسىپ ايزانىڭ ءون بويىنداعى وزگەرىستەردىڭ ءبارىن دە سەزىپ تۇر ەدى. ەندى بۇدان بىلايعى مينۋتتاردا قارىنداسىنىڭ شەكسىز ماقتاي جونەلەتىنىن، سول ماقتاۋدان تۋاتىن تۇڭعيىق قولايسىزدىقتان ءوزىن تىسقارى الىپ شىعۋ ءۇشىن، ول اڭگىمە تىزگىنىن كىلت بۇرىپ جىبەرگىسى كەلدى دە: سەندەر قانداي تاماشا جەردە تۇراسىڭدار، نەتكەن تابيعات ەدى! — دەدى جان-جاعىنا قاراپ.
— اعاتاي، — دەدى بۇعان جاۋاپ ورنىنا ايزا جۇپ-جۇمساق جىبەك ۇنمەن.
— ايتا بەر، قارىنداسىم.
— ءسىزدىڭ بالاعىڭىز سونشا نەگە تار؟
ءجۇسىپتىڭ دەنەسى شىمىر ەتە قالدى، قوينىنان جىلان شىققانداي اتىپ تۇردى دا، مىناداي توسىن سۇراقتىڭ جاۋابىنان توسىلىپ نە دەرىن بىلمەگەندىكتەن قىسىلىپ قالعانىن سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ، ءارى ول جولدىڭ بىردەن-بىر دۇرىس جولى — اشۋلانۋ دەپ تاپتى. ءبىراق، بەتىنە ادام كەلمەي ەركە وسكەن قىزدىڭ ويىنا نە كەلسە سونى ايتا سالاتىنىن، سونىمەن بىرگە، ول بۇل ءسوزدى اعاسىن پالەندەي تۇيىققا تىرەيىن دەگەن نيەتپەن سىرتقا شىعارىلماعانىن، ەڭ سوڭعىسى — ءوزىنىڭ قوناق ەكەنىن ەسكەرىپ، ءجۇسىپ اشۋلانايىن دەگەن ويىنان تاعى دا تايقىپ شىقتى.
ول ايزاعا جاقىندادى دا:
— سابىن مەن سۇلگىنى ماعان بەر دە، ءوزىڭ ۇيگە قايت، مەن ءقازىر بارامىن، -دەدى.
ءجۇسىپ سۇراماعان كۇندە دە، ايزا سول ءۇشىن ارنايى الىپ شىققان زاتتاردى الدە دە بولسا كوڭىل جىقپاس ءۇشىن كۇلىمسىرەپ تۇرعان اعاسىنىڭ قولىنا ۇستاتتى دا، شالعىن ۇستىنە تۇسكەن جىڭىشكە سوقپاقپەن ۇيىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى.
«ءانى، ول كوڭىلىنە ەشنارسە دە العان جوق، شاتتانا جۇگىرىپ بارا جاتىر، — دەدى. ءجۇسىپ ونىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ. — قىز اتاۋلىعا جاراساتىن تەك قانا وسىنداي تاماشا ەركەلىك ەمەس پە؟» كەلەسى مينۋتتاردا ايزانىڭ سۇلۋ تۇلعاسى اعاش اراسىنا جاسىرىنىپ جوق بولدى دا، ءجۇسىپ وزەن جاققا بەتتەدى.
* * *
ارادا تاعى دا بىرنەشە كۇن ءوتتى. تابيعاتى تامىلجىعان قويلى اۋىلدىڭ قىزىق بولىپ كورىنگەن كەيبىر ەرەكشەلىكتەرى كۇن وتكەن سايىن ءجۇسىپتى وزىنە از ەلىكتىرە باستادى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، باۋىرلاستاردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن تەز ارادا باسىلا قويمايتىن ساعىنىشتارى دا ەندى ساباسىنا ءتۇسىپ، «ءجۇسىپجان، سەن كىتابىڭدى وقىپ وتىرا بەر»، نەمەسە «مال باققاننىڭ جايى وسىلاي، امال قانشا» دەپ، تىرشىلىك ەمەس پە، ولار دا الدى-الدىنا كەتە باستادى. ۇيدە كوبىنەسە ءجۇسىپتىڭ قارت اجەسى مەن ايزا عانا قالىپ ءجۇردى.
ۋاقىت وتكەن سايىن ايزا مەن ءجۇسىپ سونشالىقتى تاتۋ بولا ءتۇستى دە، ناعىز قارىنداس پەن اعانىڭ قارىم-قاتىناسىنا جاقىنداپ كەلە بەردى. ءبىراق، ءجۇسىپ ەكەۋىنىڭ اراسىندا مۇنداي قاتىناستىڭ جىمداسىپ كەتۋىنە كۇننەن كۇنگە ەسەيىپ كەلە جاتقان ءبىر كەدەرگىنىڭ پايدا بولا باستاعانىن سەزدى. ول كەدەرگى — ەكەۋىنىڭ ەشقاشان دا قولدارى جەتپەيتىن، جاڭا ويانعان سەزىم ەدى. ءجۇسىپ مۇنداي سەزىمنىڭ بەرىك تە نازىك تورىنا ءوزىنىڭ تۇڭعىش ورالعانىن سەزۋمەن بىرگە، ءدال وسى سەزىم ايزانىڭ دا جۇرەگىندە باس كوتەرە باستاعانىن بايقادى. ايتسە دە، ولار بۇل وزگەرىستى بىر-بىرىنە قايتكەن كۇندە دە سەزدىرىپ الماۋعا شامالارىنىڭ جەتكەنىنشە تىرىسىپ باقتى. ەكەۋىنە ءدال وسى ءبىر سەزىم ورناعالى بەرى ولار ورمان ىشىنە وڭاشا بارۋعا الدەنەدەن قايمىققانداي بوپ قالدى. نەمەسە اعاسى مەن قارىنداسىنىڭ وڭاشا سويلەسۋىنە كىم كۇدىك كەلتىرەر ەدى. ءجۇسىپ ءوزىنىڭ وسىدان ونشاقتى كۇن بۇرىنعى ەركىندىگىن ەندى سونشالىقتى اڭسادى. ويتكەنى ول، سول كەزدەردە سۇيىكتى قارىنداسىمەن قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسىپ ەدى عوي. ەندى سول باتىلدىقتار قايدا كەتكەن!
يا، ول قارىنداسىمەن توعاي ىشىندە وڭاشا قالۋدى شىنىمەن-اق تىلەپ ەدى. وڭاشا بولعاندا، وعان الگى ءبىر بۇلقىنعان سەزىمنىڭ تىعىنىن اعىتىپ، «قايت دەيسىڭ، امالىم بار ما، وسىلاي بولدى»، دەپ ارمانىن اقتارىپ سالۋ ءۇشىن ەمەس، تەك، ايزانىڭ قاسىندا ۇزاقتى كۇنگە ءتىل قاتپاي وتىرا بەرۋ ءۇشىن. ول ايزانىڭ وزىمەن بىرگە ەكەنىن بىلسە بولدى، ونىڭ ەس تاندىرارداي سۇلۋ جۇزىنە قاراماي-اق قاناعات قىلىپ وتىرا بەرەر ەدى.
ال، ايزا دا ءدال وسىنداي ويدان قۇر ەمەس بولاتىن.
...كۇن ەڭكەيىپ، امانشىلىق بولسا ەندى جەتكەن شىعارمىن دەگەندەي، ۇياسىنا ەنتەلەپ بارا جاتقان كەز ەدى. مالداردىڭ دا ورىستەن اۋىلعا قۇلايتىن ۋاعى تاياندى. مانالى بەرى جۇسىپتەن جاڭا ءبىر ءاندى ۇيرەنىپ وتىرعان ايزا، ورنىنان تەز كوتەرىلدى دە:
— اجە، مەن اعاما قاۋىن اكەپ بەرەيىنشى، ول شولدەدى عوي، — دەپ تىگۋلى ءۇيدىڭ كيىز ەسىگىن جەلپ ەتكىزدى دە، سىرتقا جۇگىرە جونەلدى. «ويباي-اۋ، مىناۋ نە دەيدى، ەكى كەشتىڭ اراسىندا قايدا بارماقشى؟»-دەگەن اجەسىنىڭ ءسوزىن ول ەستىگەن دە جوق. ايعانىم ۇشىمەن وتتى كوسەي-كوسەي قارا قۇيرىق بولعان ۇرشىعىن ۋىققا قىستىرىپ، اسىقپاي ساۋساعىنان شۇيكەسىن الىپ، دالاعا شىققاندا، ايزانىڭ ءىزى سۋىپ ۇلگىرگەن. ول ىشكە كىردى دە، جەرگە قايتا دومالاپ تۇسكەن شۇيكەسىمەن ەكى قۇلاعىن ەدىرەيتىپ، ىنتا-شىنتاسىمەن بەرىلە ويناپ جاتقان كىشكەنە مىسىقتى الاقانىمەن قاعىپ جىبەردى دە، جۇسىپكە قاراپ:
— ءجۇسىپجان-اۋ، قارىنداسىڭ مىنە، وسى. ۇيالۋ، قىسىلۋ دەگەندى بىلمەيدى. كىسىنىڭ كوڭىلىنە دە قارامايدى. قانشا اشۋلانىپ ۇرسايىن دەسەڭ دە، سايتانى بار ما، ارنارسەنى ءبىر ايتىپ، لەزدە كۇلدىرىپ جىبەرەدى. ءجۇسىپ ءبىراز تىڭداپ وتىردى دا، اجەسىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ:
— اجە، سىزدەر وعان ەشقاشان ۇرىسپاڭىزدارشى. ول ەركە. سونىمەن بىرگە ەركەلەي بىلەدى، وعان كۇلكى عانا جاراساتىن سياقتى. ول تەك اناسى سىزگە، اعاسى— ماعان، نە نۇرتولەۋگە عانا ەمەس بۇكىل دۇنيەگە ەركەلەپ جۇرەدى. سويتسە دە ونىڭ اقىلى بار،—دەدى قىزا سويلەسە دە سابىرلى كەيپىن ساقتاۋعا تىرىسىپ. ءبىراق ءوزى اجەمە وسى سوزدەرىممەن بىردەڭەنىڭ ۇشىن سەزدىرىپ العان جوقپا ەكەنمىن دەگەندەي قاۋىپتەنىپ وتىردى دا. «جوق، ولار ءبىزدىڭ ارامىزدا ونداي نارسە تۋادى دەپ ەشقاشان دا ويلاماس»—دەگەن سەنىمگە سۇيەنىپ، سوت زالىندا قورعاماق بولعان ايىپكەرىن ابىرويمەن اقتاپ شىققان ادۆوكاتتاي جايباراقات وتىرا بەردى.
ولار كوپ كۇتتى. ءبىراق ايزا كەلمەدى. باتىس جاق ءورت شالعانداي قىزىل الاۋعا بولەندى. بىزگە دە ەركىندىك تيەر زامان بولادى ەكەن عوي دەگەندەي بۇتا-بۇتانىڭ تۇبىندە بۇعىپ جاتقان ماسالار، ىڭىلداعان جىلاۋىق انگە باسىپ، اسپانعا ءبىرى قالماي كوتەرىلىستى. «ءجۇسىپ-جان، ەرىنبەسەڭ انا قىزدىڭ سوڭىنان بارىپ كەلشى، قاراڭعى ءتۇسىپ، ءبىر بالەگە ۇرىنىپ جۇرەر»،— دەگەن قارت اجەسىنىڭ سوزىنەن كەيىن، وسىنى كۇتىپ وتىرعان ول، قاۋىندىق جاققا بەت الىپ، توعاي اراسىنداعى جالعىزاياق سىزداق جولمەن جۇگىرە جونەلدى. قاتتى جۇگىرگەن سايىن قاتقىلدانا تۇسكەن سالقىن جەل، قۇلاقتاعى گۋىلدى ۇدەتە تۇسكەندەي. قاپتاعان قويۋ ماسالار تىنىمسىز بەتكە ۇرعىلايدى. ءبىر كەزدە ول شاڭى بۇرقىراعان ۇلكەن جولعا جەتتى دە، ازداپ شارشاعانىن سەزگەن سوڭ، جاي اياڭعا باستى. ءبىر بۇرىلىستان قايرىلا بەرگەندە ەكى قولىنا ەكى داربىز ۇستاعان ايزاعا قارسى جولىعا كەتتى. شوشىپ قالعان قىزدىڭ قولىنداعى داربىز جەرگە ۇشىپ كەتتى دە، بىرس-بىرس ەتىپ جارىلىپ قالدى.
— اعاتايىم-اي، بۇل ءسىز ەكەنسىز عوي. مەن سونداي قورقىپ كەتتىم، — دەدى ول ەزۋ تارتىپ، جارىلعان داربىزدارعا كوڭىل دە بولمەي. — مەنى ىزدەپ شىعىپ پا ەدىڭىز؟
— يا.
— قورقادى دەپ ويلادىڭىز عوي؟
— ارينە، قورقاتىن با ەدىڭ؟
— وي، سۇمدىق؟
— ولاي بولسا، كەشكە جاقىن نەگە جالعىز شىقتىڭ؟
ايزا وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىن ەرنىنە اپارىپ، الدەنەدەن قىسىلعانداي ءبىراز ءۇنسىز تۇردى دا، كەنەتتەن:
— مىنا قاراڭىزشى اعاي، ۇلكەن داربىز تۋرا ەكىگە ءبولىنىپتى. كەلىڭىز،وتىرىپ جەپ الايىق.
جارىلعان داربىزدىڭ شىرىنى اعىپ، شاڭعا ءسىڭىپ جاتىر ەكەن.
— پىشاعىڭىز بار ما اعاي؟
ءجۇسىپ جوق ەكەنىن بىلە تۇرا قالتاسىن ءبىر سوقتى دا، ءۇنسىز باسىن شايقادى.
— ەندى قايتەمىز؟
— بىلمەيمىن.
— مەيلى، قولمەن-اق جەي سالامىز.
— قالايشا، جۋماي-اق پا؟ — دەدى ءجۇسىپ تاڭدانعانداي.
— بىزگە وزەن جاقىن عوي.
ولار قول جۋىپ كەلىپ، جارتى داربىزدى ورتاعا قويدى دا، ءۇنسىز جەي باستادى.
— قانداي ءتاتتى شىرىن! — دەدى ايزا راحاتتانا تامسانىپ.
— وتە!
تاعى ۇنسىزدىك. اندا-ساندا باستارى عانا ءتۇيىسىپ، تەز تارتىپ الا قويادى.
ءدال ءقازىر ولار داربىزعا ىقلاس بولگەن بولىپ وتىرعانمەن، ءارقايسىسى وزىنشە سەزىم ارپالىسىنا ءتۇسىپ وتىر ەدى. ءبىر كەزدە ءجۇسىپ ايزانىڭ اپپاق قولدارىنا ابايسىزدا ءتيىپ كەتتى دە، ەندى ساۋساعىن داربىزدىڭ باسقا جاعىنان سالا باستادى. ءبىراق ەرىكسىز ءبىر دۇلەي سەزىم ونىڭ قولىن ايزانىڭ قولىنا جاقىنداتا ءتۇستى.
ءجۇسىپ كەنەتتەن ايزانىڭ سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن الاقانىمەن باسا قويدى دا، جازا كۇتكەن قىلمىستىداي ونىڭ جۇزىنە قادالا قالدى. جىگىت قيمىلىنا قىز ءارقاشاندا قارسىلىق كورسەتەدى. سول سياقتى ايزا دا ءجۇسىپتىڭ جۇزىنە تاڭدانعانداي بىرنەشە سەكۋند بويى قيمىلسىز قاراپ وتىردى. ال، شىندىعىندا، ول تاڭدانعان جوق ەدى. كەرىسىنشە... وي، قۇداي-اي، ول وسىنى بىرنەشە كۇن بويى ىشتەي كۇتكەن جوق پا!
— داربىز ءتاتتى عوي، اعاي،ءا؟ — دەدى ول. ونىڭ ءۇنى سىبىرلاعانداي ارەڭ عانا ەستىلدى.
ءجۇسىپ ايزانىڭ قولىن بوساتتى دا:
— وتە ءتاتتى، — دەدى داۋسى دىرىلدەي شىعىپ.
ولار ورىندارىنان تۇردى دا، وزەنگە بارىپ قولدارىن جۋدى. الگى ءبىر ەكەۋىنە دە داربىزدان مىڭ ەسە ءتاتتى بوپ كورىنگەن قيمىل ءسوز تەتىگىن بىتەپ تاستاعانداي بولدى.
— ءبىز ەندى نە ىستەيمىز؟ — دەدى ايزا ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ جۇسىپكە قاراپ.
— نە ىستەگەنى قالاي؟
— داربىزدى.
— قايتىپ بارىپ الايىق. جاقىن با؟
— جاقىن.
ولار سولاي قاراي جۇگىرە جونەلدى.
ايزا قالىپ قويا بەرگەن سوڭ، ءجۇسىپ وعان قولىن سوزدى. ايزا العاشقى كەزدە تارتىنشاقتاپ جۇسىپكە ساۋساعىنىڭ ۇشىنان عانا ۇستاتتى. ءبىراق، ءبىراز جۇگىرگەن سوڭ، قىزدىڭ كىشكەنە الاقانى، قىسا ۇستاعان جىگىت قولىنان كورىنبەي كەتتى.
ءبىر كەزدە ءجۇسىپ كىلت تۇرا قالدى دا:
— تىڭداشى! — دەدى ايزاعا ۇرەيلەنە قاراپ.
— نەنى؟
— الدىمىزدا ىسقىرعان نۇرتولەۋ ەمەس پە؟
ايزا ءبىراز تىڭلاپ تۇردى دا:
— يا، سول، قوي ايداپ كەلە جاتىر، — دەدى بەتىنە قورقىنىش ءۇيىرىلىپ.
— كەرى قايتامىز با؟
— سۇيتسەك، سۇيتەيىك.
ولار كەيىن قاراي ءجۇردى. بىرنەشە مينۋتتان سوڭ ءجۇسىپ تاعى دا تۇرا قالىپ:
—ايزا،— دەدى،— ءبىز نەگە شوشىنامىز، نە ىستەپ ەدىك سونشالىقتى؟
ايزا ويلانعانداي ءسال تۇردى دا جۇسىپكە قاراپ:
— شىنىندا، ءبىز نە ىستەپ ەدىك، نەدەن قورقامىز! —دەدى ونىڭ ءسوزىن قايتالاپ. — ءجۇر، كەيىن كەتتىك!..
ولار ەكى-ەكىدەن داربىز الىپ ۇيگە جەتكەندە، قاراڭعى ەداۋىر ءۇيىرىلىپ قالعان ەدى. بۇلاردىڭ وزدەرى سونشالىقتى شوشىنعاندارىنداي، جولدا جولىققان نۇرتولەۋ دە، قاراكۇڭگىرت ءۇيدىڭ ىشىندە شىدامسىزدانا كۇتىپ العان ايعانىم اجەي دە ەشقانداي كۇدىكسىز قارسى الدى. كەرىسىنشە، كۇندە كەشكە قاۋىندىققا بىرگە بارۋعا ەكەۋى دە ەركىندىك الدى.
ارينە ولاردىڭ ونسىز دا ءبىر جۇرۋىنە تولىق قاقىلارى بار ەدى، الايدا، ءارقايسىسىنىڭ جۇرەك تۇبىندە بۇعىپ جاتقان تۋىسقاندىق قاتىناستان باسقا ءبىر نازىك سەزىم، ەكەۋىن قاتىناستىڭ قانداي تۇرىنەن بولسا دا الشاقتاتىپ تۇردى. سول ءبىر سەزىم ولاردى سۇيىسپەنشىلىك پەن تۋىسقاندىقتىڭ ورتاسىندا قالدىرىپ قويدى دا، ەكى قاسيەتتىڭ ءبىرىنىڭ ەڭ شىڭىنا دەيىن وسىپ-جەتىلۋىنە ءدال سونىڭ ءوزى كەدەرگى كەلتىردى. ايتسە دە تۋىسقاندىق پەردەسىن جامىلعان ول سەزىم بارا-بارا بۋىرقانا ءوسىپ، ەرتە مە، كەش پە، ول پەردەنىڭ تاس-تالقانىن شىعاراتىنى، ارتىنشا ايىقپاس اپاتقا ۇشىرايتىنى ايدان انىق ەدى. ءدال وسى اپاتقا ەكەۋىنىڭ دە اقىرى ءبىر ۇشىرايتىنىن بىلە تۇرا، ولار بەينە ءبىر سوقىر ادامشا العا ۇمتىلا بەردى.
وسى ءبىر ۋاقيعادان كەيىن ءجۇسىپتى اۋىر وي بيلەپ الدى. ول ۇزاق كۇندەردى توعاي ىشىندە سەندەلۋمەن وتكىزدى. كەي كۇندەرى قولىنا مىلتىق الىپ، قىرعاۋىل اتۋعا شىققان بولدى. ءبىراق، كوڭىل اۋدارامىن با دەپ جاسالعان بۇل ايلانىڭ ءبارى دە امال بولىپ جارىتپادى. كەرىسىنشە، وسى ءبىر قىسقا عانا كوزدەن تاسا بولۋدىڭ ءوزى ونىڭ ايزاعا دەگەن ساعىنىشىن ارتتىرا ءتۇستى.
— قارىنداسىم، — دەدى ول وسىنداي كەشتەردىڭ بىرىندە، — ساعان بەرگەن ۋادەمدى ورىندادىم-اۋ دەيمىن، تىڭلاپ كورسەڭ قايتەدى.
— ءسىز ءان شىعارىپ قويدىڭىز با؟ — دەدى ايزا ورنىنان اتىپ تۇرىپ.
قۋانىشتان ول داۋىسىنىڭ شىعىپ كەتكەنىن دە بايقامادى.
— سولاي بولعان سياقتى.
— قانە، ورىنداپ كورىڭىزشى.
ءجۇسىپ قولىنا باياندى الدى دا، باياۋ ۇنمەن مۇڭلى ءاندى باستاپ كەتتى. ونىڭ جۇرەگى بەينە ءبىر ۇستاز الدىندا سىناققا ءتۇسىپ وتىرعان مەكتەپ وقۋشىسىنداي تىنىمسىز دۇرسىلدەپ تۇر ەدى. ءجۇسىپ ءوز شىعارماسىنىڭ قارسى الدىندا تۇرعان تۇڭعىش سۇيىكتى تىڭداۋشىسىنا قالاي اسەر ەتىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋ ءۇشىن قارىنداسىنان كوز المادى.
ايزا الدەنە ەسىنە ءتۇسىپ كەتكەندەي، كەي جەرلەرىندە بولماشى عانا ەزۋ تارتتى، كەي جەرلەردە الىسقا قاداعان قاراقات كوزدەرىن جۇسىپكە ءبىر تاستاپ، اقىرىن عانا كۇرسىندى. ءجۇسىپ ونىڭ ساۋساقتارىنىڭ بولار-بولماس دىرىلدەپ تۇرعانىن سەزدى. استە، بۇل ءان ءدال وزىنە ارنالىپ شىققانىن ول بايقاسا كەرەك.
ءان بىتكەن كەزدە ايزا ەشتەڭە دەپ ءتىل قاتقان جوق. تەك، بىرنەشە مينۋتتاردان سوڭ:
— اعاي، ءسىز بۇل ءاندى ماعان ۇيرەتىپ كەتەسىز عوي، ءا؟ —دەدى باياعى جايدارى ۇنىنە سالۋعا تىرىسىپ.
— ءسوز جوق ۇيرەتەمىن.
ءدال وسى كەزدە ايزانىڭ العاش رەت جۇسىپكە: «ءسىز ءان شىعارساڭىز، دۇنيەدە مەنەن ارتىق قۋانىشقا بولەنگەن ادام بولماس ءسىرا»، — دەگەن ءسوزى ەكەۋىنىڭ دە ەسىنە ءتۇسىپ كەتتى دە، بىر-بىرىنە الدەنەدەن اقتالا قاراستى.
ءجۇسىپ ايزانىڭ نە سەبەپتى شەكسىز قۋانىشقا بولەنە الماي وتىرعانىنىڭ سەبەبىن، ارينە جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان، ءاننىڭ قالاي شىققاندىعى تۋرالى سۇراپ، قارىنداسىنىڭ ءدال ءقازىر جانىن ازاپقا سالعىسى كەلمەدى دە، سالقىن اۋا جۇتۋ ءۇشىن تىسقا شىعىپ كەتتى. ول دالادا ءبىراز ۋاقىت قىدىرىپ جۇرگەننەن كەيىن ۇيگە قايتىپ كىرگەندە، ايزانىڭ ستو جانىندا دىرىلدەپ تۇرعانىن جانە قولىندا ۋماجدالعان قاعازدىڭ بار ەكەنىن كوردى. ايزا ءوزىنىڭ سول ءبىر نازىك سەزىمىنىڭ ناتيجەسىندە كوزىنە مونشاقتاعان جاس العانىن شىندىعىندا، ەندى جاسىرىن ۇستاي المادى. بۇدان ءارى سوزا بەرۋگە، ونىڭ نازىك جانى توزە الماعان ەدى.
ول ستول ۇستىنە قاعازدى لاقتىرا سالدى دا، ۇيالعاننان وت بوپ جانعان بەتىن الاقانىمەن باسقان بويى دالاعا جۇگىرە جونەلدى. ءجۇسىپ بەينە ءبىر سۋعا سۇڭگيتىن ادامشا، دەمىن ىشىنە تارتىپ الدى دا، دىرىلدەگەن ساۋساقتارىمەن ستول ۇستىندەگى قاعازدى الىپ، ءدال ءبىر قولىنا مينا ۇستاعانداي، اقىرىن عانا اشا باستادى. قاعازدا بىلاي دەپ جازىلىپتى:
«اعاتايىم مەنىڭ! ءسىز بۇل جەردەن كەتىڭىزشى، مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك. مۇنان ارىگە توزە المايمىن، اياڭىزشى مەنى!».
ءجۇسىپ جۋىق ارادا ساۋىعا قويمايتىن روم ىشكەن تەڭىزشىدەي تەڭسەلىپ كەتتى. ول قاعازدى ۋماجداعان بويى قالتاسىنا سالدى دا، ستولعا سۇيەنىپ ۇزاق تۇردى.
قانشا ۋاقىت تۇرعانىن كىم ءبىلسىن، «ءجۇسىپجان، تاماعىڭدى ءىش» — دەپ شاقىرعان اجەسىنىڭ داۋىسىنان ول سەلك ەتىپ ويانىپ، دالاعا شىققاندا، ايزا باسىنا كورپەنى تارس بۇركەنىپ، نە ۇيىقتاعانى، نە وياۋ ەكەنى بەلگىسىز، قيمىلسىز جاتىر ەكەن. ايزانى ايعانىم اجەي قانشا وياتسا دا، ول جانسىز ادامداي، باياعىسىنشا سەلت ەتپەستەن جاتا بەردى.
— وعان نە بولعان، اۋىرىپ قالعان جوق پا؟ — دەگەن اعاسى مەن جەڭگەسىنىڭ سۇراعىنا ءجۇسىپ پەن ايعانىم ارينە، «قايدام» دەپ جاۋاپ بەرىستى. اس ۇستىندە نۇرتولەۋ جۇسىپكە «ساعان بۇل جەر ۇنامادى ما، نەگە كوڭىلسىزسىڭ؟»، «وقۋدى بىتىرگەن سوڭ قايدا ورنالاساتىن ويىڭ بار؟»، «بىزگە ەندى قاشان كەلەسىڭ؟» دەگەن سياقتى سۇراۋلاردى ءاستى-ۇستىن بەرىپ، ونىڭ جاۋابىن دا كۇتپەستەن ارنارسە تۋرالى سامپىلداپ سويلەۋمەن بولدى. ءجۇسىپ ونىڭ سۇراقتارىنا قىسقا-قىسقا جاۋاپ بەرىپ كەلدى دە، «اعاي، مەن ەرتەڭ جۇرەتىن ەدىم»، — دەگەندى ايتىپ سالدى.
ارينە، مۇنداي كۇتپەگەن سوزدەن ءبارى دە ءدۇر سىلكىنىپ، ءبىر اۋىزدان «نەگە؟» دەپ شوشىپ كەتىستى. بۇل سۇراققا ءجۇسىپتىڭ ءارى وڭاي، ءارى ەشقاشان قارسىلىق كورسەتىپ، شارا قولداندىرمايتىن جاۋابى ءازىر ەدى. ول — دەمالىس مەرزىمىنىڭ ءبىتىپ قالعاندىعى دەپ سىلتاۋ ايتۋ.
ولار ءجۇسىپتىڭ سوزىنە امالسىز كوندى دە، جيەندەرىنىڭ سونشالىقتى تەز، ءارى كۇتپەگەن جەردەن كەتەمىن دەگەنىنە وكىنە-وكىنە تۇنگى ۇيقىعا اتتانىستى. ءجۇسىپ كوز ىلە الماي، شوق بۇلتتاردان سۇڭگىپ ءوتىپ، باتىسقا قاراي بەزەكتەپ بارا جاتقان ايعا قادالعان بويى ۇزاق جاتتى. وزگەلەردىڭ ءبارى دە ءولى ۇيقىدا. اناسىنىڭ قاسىندا جاتقان ءتورت جاسار بالا عانا اندا-ساندا سۋدا ويناعان شورتانداي اۋناپ ءتۇسىپ، قايتادان ءتاتتى ۇيقىعا كەتەدى.
ءجۇسىپ وسىندا كەلگەنىنە بارىنشا وكىندى. ءدال قازىرگى ونىڭ ويىنداعى نارسە — ايزامەن قايتكەن كۇندە بىرگە بولۋدىڭ رەتىن ىزدەستىرۋ ەمەس، كەرىسىنشە، ونى قايتكەن كۇندە ۇمىتۋدىڭ امالى ەدى. لەنينگرادقا قايتىپ بارعان سوڭ مۇمكىن، ۇمىتارمىن دەپ ويلادى ول ىشتەي اھ ۇرىپ. بارلىق ۋاقيعانىڭ تورەشىسى — ۋاقىت قوي. تىزگىندى سوعان تاپسىرۋدان باسقا امال قالعان جوق. ول اقىرىن ايزا جاققا بەتىن بۇردى. ايزا باياعى قالپىنشا ءالى جاتىر.
وسىدان سوڭ ءجۇسىپ ءبىراز جاتتى دا، تىنىش ءبىر ۇيقىعا كەتتى. كوزى جۇمىلعان سوڭ-اق ول ايزا تۋرالى ءتۇس كوردى. تۇسىندە ولار ءدال باياعى كوكمايسانىڭ ۇستىندە وتىر ەكەن. ءجۇسىپ وعان قاراپ ەشقانداي ءتىل قاتا الماي، تەك ايزانىڭ قاپ-قارا شاشتارىن الاقانىمەن سيپالاي بەرەدى. «كەشىر مەنى، ايزا، — دەيدى ول — باسقا نە ىستەۋىم كەرەك، سەن اقىل قوسشى». «مەن دە بىلمەيمىن اعاجان، — دەيدى ول دا. — ءسىزدىڭ كەلمەي-اق قويۋىڭىز كەرەك ەدى».
ءبىر كەزدە ءجۇسىپ بار باتىلدىعىن جيناپ، ايزانىڭ كويلەكشەڭ دەنەسىنەن قۇشىرلانا قۇشاقتادى. ايزا بۇلقىنادى، ءبىراق، ءجۇسىپتى ءوزى دە بوساتقىسى كەلمەيدى. «ءبىز نە ىستەدىك اعاتاي، ءولىم عوي بۇل، ولاردىڭ بەتىن قايتىپ كورەمىز؟»، — دەيدى ول ءجۇسىپتىڭ جۇزىنە ۇرەيلەنە قاراپ. «بىلمەيمىن»، — دەپ جاۋاپ بەرەدى ءجۇسىپ. سويتەدى دە، ونى ءۇستىن-ۇستىن سۇيە بەرەدى. «ءسىز بۇل جاققا نەگە عانا كەلىپ ەدىڭىز، اعاتايىم؟، —دەيدى ول ءجۇسىپتىڭ قۇشاعىنان بوساعان كەزدە. — سىزبەن ايىرىلىسۋ ماعان قانداي اۋىر تيەدى دەسەڭىزشى ەندى. و، قۇداي-اي، ءبىزدىڭ تۋىسقاندىعىمىزدى وزگە دە ەمەس، ءوز جۇرەگىمىز نەگە ۇعىنبايدى ەكەن. نەگە عانا ورىندالماس ارمانعا الاقان جايادى ەكەن!» وسىنى ايتىپ ول وزىنە-وزى سىيماعانداي بۋلىعىپ جىلاپ جىبەرەدى. «جىلاماشى ايزاجان، مەيلى، ءبىزدى الدىمىزدا ايتەۋىر ءبىر تاعدىر كۇتىپ تۇرعان شىعار. سونان سوڭ ءبىز اپات بولارمىز. ءبىراق، سەن تۋرالى مەن اقتىق دەمىم قالعانشا ويلاپ وتەرمىن» — دەپ ءجۇسىپ ونى تاعى سۇيەدى.
«قويا بەرشى اعاجان، — دەيدى ايزا ءالسىز قارسىلىق كورسەتىپ. — ءانى، نۇرتولەۋ اعايىم كەلە جاتىر. اعاتايىم-اۋ، سورلادىق قوي ءبىز. ونىڭ بەتىنە نە دەپ قارايمىز ماسقارا بولدىق قوي، — دەپ ايزا تاعى دا ەگىلىپ جىبەرەدى.
ءجۇسىپ شوشىنعاننان ورنىنان اتىپ تۇرادى...
وسى كەزدە ونىڭ ءوزى دە جاستىقتان باسىن كوتەرىپ الدى. جۇرەگى كەۋدەسىن جارىپ شىعارداي تارسىلداپ جاتىر ەكەن. القىنعاننان قارا سۋ بولىپ تەرلەپ كەتىپتى.
ول سول ساتتە-اق ايزا جاققا قارادى. ول كورپەسىن القىمىنا دەيىن ىسىرىپ تاستاپ، ايعا بەتىن بۇرعان قالپى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. ونىڭ اپپاق بەتتەرىندە اي نۇرى اسىر سالىپ، بۇرىنعىسىنان داكورىكتەندىرىپ جىبەرىپتى.
ءجۇسىپ بەتىن باسىپ ءبىراز جاتتى دا، سايابىرسىعان جۇرەگى نەگە ەكەنى بەلگىسىز قايتا تۋلاپ، ءون بويىنىڭ بىردە ىسىپ، بىردە مۇزداپ بارا جاتقانىن سەزدى. ايزا وزىنەن قول سوزىم عانا جەردە بەيكۇنا سابيدەي ۇيقىدا جاتىر.
كورپەنىڭ ءبىر شەتىنە جايمەن ىسىرىلىپ، ءجۇسىپ وعان جاقىندادى دا، تۋلاعان جۇرەگىن ۇستاپ العىسى كەلگەندەي، قولىمەن كەۋدەسىن باسىپ ءبىراز جاتتى. «جوق، بۇل مەنىڭ قارىنداسىم عوي، مەن قانداي قىلمىسقا دايىندالىپ جاتىرمىن؟—دەدى ول وزىنە-وزى. —مۇنىڭ ارتى نە بولماقشى!!!
— نەتكەن ازاپ، نەتكەن جان ازابى بۇل! — دەدى ول، داۋسىنىڭ شىعىپ كەتكەنىن دە بايقاماي. ءبىراق، ەشكىم ويانا قويعان جوق. «ەرتەڭ بۇل جەردەن كەتەمىن، ايزانى ماڭگى-باقي كورمەيمىن، — دەدى تاعى دا ول ىشتەي. — سوندىقتان ونى... جوق... يا، ءبىر-اق رەت سۇيەيىنشى. بۇل — ونىمەن اقتىق رەت قوشتاسۋىم بولسىن!»
الدەكىم قيمىلداماي ما ەكەن دەگەندەي، ول جان-جاعىنا ءبىر قارادى دا، ءبارى ۇيقىدا جاتقانىن كورىپ، ايزا جاققا اقىرىن قولىن سوزا ءتۇسىپ، دىرىلدەگەن ساۋساقتارىمەن ونىڭ ماقتاداي ۇلبىرەگەن جىپ-جىلى بەتىن سيپالادى. سونان سوڭ ونىڭ وتتاي ىستىق ەرىندەرىنەن قۇشىرلانا ءسۇيدى.
ايزا ءبىراز بۋلىعىپ، كوزىن اشىپ قالدى دا، نازىك ساۋساقتارىمەن ءجۇسىپتىڭ شاشىن ءبىر-اق رەت تاراپ قارسىلىقسىز جاتا بەردى.
مۇمكىن، بۇل — سۇيىكتى جيەن اعاسىمەن ەڭ ءبىرىنشى، ەڭ سوڭعى رەت ەشقانداي كۇناسىز ىستىق ءسۇيىسۋ ەكەنىن، ونى ەندى ماڭگى كورمەيتىنىن ءجۇسىپ سياقتى ول دا بىلگەن شىعار.
ءجۇسىپ باسىن كوتەرىپ الدى دا، سوزىلعان كەۋدەسىن توسەگىنە قايتا جيناپ الدى. وسى ءتۇن — وزىنە بۇكىل ءومىرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتى ءتۇنى بولاتىنىن ول جان-تانىمەن سەزىنىپ، ىستىق ءسۇيىستىڭ ءلاززاتىنان ماس بولعانداي قيمىلسىز جاتتى.
ايزا سول باياعىسىنشا قيمىلسىز.
...تاڭ اتقان سوڭ ءجۇسىپ ءجۇرۋ قامىنا كىرىستى. جانە دە بۇل ءۇشىن كوپ دايىندالماي-اق اتتانىپ تا كەتتى.
جۇرەر الدىندا ايزا اجەسىنە كەلىپ:
— اجە، اعام قانداي جاقسى ادام ەدى. قاراڭىزشى، ەندى ءبىزدى تاستاپ كەتىپ بارا جاتىر. وتە تەز قايتتى عوي، — دەپ كوزىنە توڭىرەكتەگەن جاستى كورسەتپەۋ ءۇشىن، اجەسىنىڭ موينىنا ءدال باياعى التى جاسار كەزىندەگىدەي اسىلا كەتتى. ونسىز دا جىلاعالى تۇرعان ايعانىم، كەمسەڭدەپ قويا بەردى.
ايزانىڭ جوعارىداعىداي سوزىندە قانداي ءمان جاتقانىن جۇسىپتەن باسقا ەشكىم اڭعارمادى.ءسويتىپ ولار قوش ايتىستى. قوشتاسقاندا ءبىر-بىرىن سۇيەتىندىكتەرىنە كوزدەرى جەتكەن سوڭ عانا قوشتاستى.اڭگىمە وسىمەن ءبىتتى. ولار بۇدان كەيىن كەزدەسە مە، كەزدەسپەي مە، ونى ۋاقىت كورسەتەر. ال ءبىراق، ءدال كەشەگى ايلى ءتۇن — ولاردىڭ ەڭ باقىتتى تۇنىندەي، ەستەرىندە ەسكىرمەستەن ماڭگى ساقتالاتىن بولادى.
You Might Also Like
-
مولدالار بال اشتىرۋ كۇنا دەيدى. سولاي دا شىعار... جەلىككەن جاس قىزدار بولماسا، اقىل توقتاتقان ادام جەتىسكەننەن بال اشتىرا ما؟ ادەتتە بالگەرگە ماڭدايىن تاسقا سوعىپ، تاۋى شاعىلىپ جۇرگەندەر مەن تۇيىقت...
