جالعىزدىق
انام شامەننىڭ (ءشامسيا) رۋحىنا
كۇن كوكجيەكتەگى ۇياسىن تاستاپ شىقتى. سىنىق سۇيەمدەپ كوتەرىلىپ ەڭسەسىن تىكتەدى دە، دۇنيەنىڭ بارىنە مىرزاقول ساحيلىقپەن ءوزى جاعىپ شىققان قىزعىلت سارى بوياۋىن ەندى بىرتىندەپ ءوزى ءسۇرتىپ الا باستادى.
كوكتەم قۋاتىنا مىنگەسىن قىسىر بۇلتتار ساياقتىڭ ۇيىرىندەي بۇلتىڭداپ قاشىپ بايىز تاپپايدى. قوس جاعالاۋىن تولقىن تىلىمەن جالاپ، شىمىرلاپ شورا وزەنى كەتىپ بارادى. ۇكىلىباس قامىستىڭ سىبدىرىنان ۇرىككەن اق ماڭداي قاسقالداق ءبىر توپ بالاپانىن قاقپايلاپ قيالاي جۇزەدى. بار جاھاننىڭ سالماعى ءوز يىعىنا تۇسكەندەي ءبىر ماقتانشاق اۋپىلدەك قالىڭ ىشىنەن «ءاۋپ!» دەپ داۋىس كوتەردى دە، جىم-جىرت قالدى.
ارعى جاعالاۋدا جاربيىپ قاننەن-قاپەرسىز جالعىز ءۇي تۇر. ءۇي ىرگەسىندە قابىرعاسىن ساناپ العانداي جەتىم قۇلىن ءجۇر. ونىسى كۇنشۋاق جالعىزداپ سۋىرىپ بەرگەن كوگورايمەن قويماي تىستەسىپ جاتتى. قوزىكوش جەردە قىر باسىنان، جاپىرىق ىنگەننىڭ جابۋىنداي بوپ، كۇن جەپ توزدىرعان مولالار قاراۋىتتى.
— كىم بار، ەي؟ قايىق اكەل، قايىق!
— سە-نى كۇت-كەن ەش-كىم جو-وق!
جاعالاۋدا ەمىنىپ تۇرعان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى قارىنداسى — اعاسىنا، ۇل — شەشەسىنە، ايەلى — ەسقارا كورىپ كۇيەۋىنە نازار بۇردى. كۇيەۋى تۇسكىر كوزىن وزەننەن سەكىرتىپ، جاڭبىر كەمىرىپ تاستاعان مولالارعا قارادى.
ءوزارا سۇيەنىش تاۋىپ، ءيىن تىرەسىپ قالعان ءولى اۋىلدىڭ ورتا تۇسىنان اق جاۋلىقتى بىرەۋ باس كوتەرگەن سىندى. الدە قاناتىن قىزىقتاعان اق شاعالا ما؟ جالت ەتىپ جوعالىپ تاساعا ءتۇسىپ كەتتى.
— كىم بار، ەي؟ قايىق اكەل، قايىق!
* * *
كۇن تاس توبەدە اتكەنشەك تەۋىپ تۇردى. ەكى ۇرتىن تومپيتىپ باقا شۋلادى. سۋ جىلىنعان سوڭ سىڭارىن ىزدەپ، كۇيەك ۇزەر دامە-داعى. اللام-اۋ، بالدىر اراسىنان باسى عانا قىلتيىپ ءجۇرىپ ايعىرلىق مۇنىڭ نە تەڭى؟! قۇرى! بالاۋسا قۇراقتى پانا تۇتقان ورمەكشى شاتىراش تور قۇرىپ ويناپ ەدى، ونىسىنا ءقان-سولسىز بىتىقانادان باسقا جاندىك ىلىنبەي دىڭكەلەتتى. تالتاڭداپ شاۋىپ،اقىرى تالىقسىپ قۇراقتىڭ سىڭار قۇلاعىنا جاسىرىندى. اۋپىلدەكتىڭ جاماعايىنى، جىلتيىپ كوكەك كورىندى.قايىق كۇتىپ وندىرشەك سوزىپ تۇرعان تورتەۋدى مەنسىنبەي، جالعىز ءتۇپ بۇتاعا قۇيرىعىن توسەپ قوندى. كوڭىلشەك قاسقانىڭ جاتىنىن جۇمىرتقا قىسىپ، جات ۇيا ىزدەپ جۇرگەنى شىعار.
— كو-كەك!
داۋسى سۇيكىمدى ەكەن. كوكتەمنىڭ كەمپىرشۋاعىنا ارقا توسەپ قۇتىرىپ قال! سەنىڭ شەشەڭ مولادا جاتىپ، شورانى كەشىپ جەتە الماي زارىعىپ تۇرعان جوقسىڭ عوي...
— كو-كەك!
— ساناشى، ەندى قانشا عۇمىرىم قالدى ەكەن؟
ءتىلىن شايناپ، بۇتاعا بۇقتى.بۇق، بۇق!قانشا قالعانىن ءوزىم دە شامالايمىن...
ارعى بەتتە كوگورايمەن ايتىسىپ جاتقان جەتىم قۇلىن باس كوتەرىپ كىسىنەدى. جازعان-اۋ، سەن كوكەك ەمەسسىڭ عوي... ءبۇيىرى شىعىپتى. جاباعى ءجۇنى ءتۇسىپ، ءبۇيىرى بۇلتيعان سوڭ شەشەسى جاتقان ەسىل قىردى بۇل دا ۇمىتىپ كەتكەن. ەسى كىرگەنى كەشە عانا.
— كىم بار، ەي؟ قايىق اكەل، قايىق!
* * *
كۇن باتىسقا ەڭبەكتەي جىعىلدى. بۇل كۇدەر ءۇزىپ، وڭ الاقانىن توسەپ، وزەن سۋىن ساپىرىپ ءىشتى. شولدەگەن جوق-تى. تەك وكپە-باۋىرىن ءبىر تابا شوق اققۇمانداي عىپ بۇرق-سارق قايناتىپ جاتتى. اقماڭداي قاسقالداق ءبىر قورا بالا-شاعاسىن ەرتىپ نارقامىستاردىڭ اراسىنا سىنالاي ەندى. شاعىن ورامالىن شارشىلاي تارتقان اق كەلىنشەكتىڭ ادەمى جۇزىنە ۇساق-ۇساق ءدىرىل بوپ كەپ كىربىڭ قوندى. قالاداعى سايالى ءۇيىن اڭسادى. جۋىلماي قالعان كىرىن، جابىلماي جاتقان توسابىن ويلادى.ۇلپىلدەپ تۇرعان ۇرپەكباس ۇل ويشا ىستىقكولدە شومىلىپ ءجۇردى. تاۋ جاعالاي بىتكەن نارشا قاراعايلاردى ايتساڭشى! ارمانىڭا مىنگىزەردەي جەلكەنىن جەلبىرەتكەن اق كەمەلەر شە؟ قايىرۋ بەرمەي قاشقان قيالىن ارەڭ تەجەدى. ورتادا اۋناپ اققان قايىرسىز وزەنگە تاعى دا قاراپتان-قاراپ كەكتەندى.
— ءيتتىڭ ءوزى شىداماي، شىنجىرىنا بۋىنىپ ولەر جەردە تۋىپ...
قارا شاشى قالىڭ بىتكەن تانا كوز قارىنداسى قىرىمنىڭ جايلى جاعالاۋىن ساعىندى. سىرتى بۇرلەنىپ قاتقان، ءىشى قوس الاقاننىڭ قۋىسىنداي ۇلۋ قابىعىن تەرىپ، تەرەڭىنە سۇڭگىسە... جىلاڭقى وزەن مەن جاعاعا جارماسىپ بىتكەن قامىس-قوعاعا قاشانعى تەلمىرۋگە بولادى؟.. اكەسى دە قىزىق!
«شەشەم مەنى جار باسىنا تۋىپ كەتكەندەي، ءشىلي جار جاعالاپ جۇرەتىنىم نە وسى؟! ءشىلي، ءشىلي...»
مۇنىڭ سىرتىنا شىقپاي تۇنشىققان وسى ءسوزىن قاپەلىمدە ەستىپ قالعانداي جالعىز ءۇيدىڭ ەسىگى سىرقىراي اشىلدى. توپساسى توزعان، ءوزى قىرىق جاماۋ سيقالى ەكەن.قىسىر جىلانداي قايقاڭ قاعىپ ىشتەن ءبىر كەلىنشەك شىقتى. باسىنا ءبىر تۇتام قىزىل ورامال جابىسىپ ءجۇر. وتكەل بەرمەس شوراعا ەمىنىپ ءتورتتاعان بوپ قالعان بۇلارعا اڭتارىلا قاراپ از-كەم كىدىردى. سوسىن جاعاعا قاراي الدىمەن ەمپەڭدەپ ورامالى جۇگىردى. سوڭىنان اياق-قولى شاشىلىپ كەپ ىقتاسىندا ءىلىنىپ تۇرعان جاڭقا قايىققا جارماستى.
* * *
— ۇيىقتاپ قالىپپىن. پەرىشتە تەربەتكەن شىعار، — دەدى قىزىل ورامالى قيسىق بايلانعان قالپى. ۇيالىس تانىتقانى. ءوڭى كۇنقاقتى، قاراسۇر ەكەن. سۇيىرلەۋ مۇرنى وڭ جاق سىرعالىعىنا قاراي قيىس تارتىپ تۇر. قوڭىر كۇلگىن كوزى تۇنجىراپ بۋلانعان. ە،بايعۇس، بايدان ەرتە قول ءۇزىپ، قۇماردان شىقپاعان-اۋ...
— قۇلاقتان جاستاي قالعانمىن... جالعىز ءۇي، جەسىر قاتىن، جەتىم قۇلىن بوپ تىرلىك كەشىپ جاتىرمىز. شۇكىرى تاۋسىلماعان ءبىر قاۋىم ەلمىز، — دەدى سامبىرلاپ.ماڭداي ءاجىمى جازىلىپ، ۇل مەن قىز كۇلىستىك اتتى. سۋعا سىڭار اياعىمەن بويلاپ تۇرعان نار قامىس ۇكىلى باسىن تەربەدى.
— ال وتىرىڭىزدار! قاراڭعى ءتۇسىپ كەتەر. تاياۋىن اعىستىڭ ىق بەتىنە قۇلاشتاي سالعان. قايراتىنا نە بەرەرسىڭ، جاڭقا قايىق قارسى بەتكە جىن قاققانداي جوڭكىلدى. «دۇنيەگە سىڭار كىندىك بوپ جاراتىلعان تەك سەن ەمەسسىڭ، — دەگىسى كەلگەن. — اناۋ اۋپىلدەك، مىناۋ مولانى دارا قۇشىپ جاتقاندار... سوسىن...» ساڭىراۋعا ايقايلاسا، تولقىندا بيلەگەن جاڭقا قايىق اۋدارىلىپ تۇسەردەي قورىقتى.
— قاتىپ ۇيىقتاپ قالىپپىن، — دەدى وزەننىڭ ورتا تۇسىنا كەلگەندە ەنتىگىپ،— ءتۇسىم بە، ەلەس پە، ءبىر كىشكەنە قارا دومالاق كەكىلدى بالا «اپا، تۇر! مەن كەلدىم، اپا!» دەپ جۇلقىلاپ وياتىپ جىبەردى.كوزىندە كىرەۋكە مۇڭ بار ەكەن... — سوسىن مۇنىڭ جۇزىنە جالت قاراپ، ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي، الدەكىمدى شىرامىتقانداي قيمىلسىز قالدى. جۇيتكىگەن جاڭقا قايىق تاعى دا ىقتاي باستادى. — قاپ، مىنا ءور سۋىن قاراشى، ءال بەرگىسى جوق. ءبىر تۇتام قىزىل ورامال ەكى يىقتىڭ ورتاسىندا ويناپ، سىرىقتاي تاياۋمەن تاعى دا ارپالىسىپ جاتتى. ساناسىنا سارتاپ قىپ جىلدار بۇقتىرىپ تاستاعان ساعىنىش بىرتىندەپ بوي كوتەرگەن. ىشىنە شىم-شىمداپ جۇگىرگەن جىلۋجايمەن جىلجىپ كەپ جۇتقىنشاعىنا قادالدى.قۇستىڭ قوياسىنداي ءبىر تۇيىنشەك ءارى دە، بەرى دە كەتپەي تۇرىپ الدى. كوزىنە ساقينالانىپ جاس كەلگەن. شارادا شاي قالعانمەن توگىلمەدى. كەرى جۇتىلىپ كەتتى. كەرمەك ءدامى اۋزىندا قالىپ، قۇر تامسانا بەردى. «تىم قۇرىسا مىنا كوڭىلىن قايىق قىپ توسەپ جاتقان بەيشارا ايەلگە ءبىر اۋىز جىلى ءسوزىمدى قيماعانىم قالاي؟» دەپ ويلاعان سوسىن.«وسى مەن... وسى مەن... مەن بە؟» دەگەن ءدۇدامال سەزىم كوپتەن بەرى يەكتەپ جۇرگەن. دۇنيەنىڭ بارىنە رياسىز سەنىپ، اڭعال كوزبەن قارايتىن بەيكۇنا شاعى، بالكىم،ءالى كۇنگە جالاڭ اياق قىر كەزىپ جۇرگەن دە. وسى قىردى... بالاۋسا كوڭىلدىڭ بال قۇراعىن اياۋسىز وتاپ جىبەرگەن جاستاي كيلىككەن قالانىڭ ىسى مەن تۇگەسىلمەس ىزىڭى ما؟ الدە ويىن دا، ارمان، مۇڭىن دا ولشەۋلى قالىپقا سالىپ،شەمەندەي قاتىرىپ تاستاعان الگى دۋلى دا شۋلى ورتاسى ما؟ ءبىراق بۇل ودان دا قاشىپ، كىسىكيىكتەنىپ بىتپەدى مە؟ جو-جوق، قايتسە دە بۇل انىق ءوزى ەمەس. كوڭىلدىڭ كىرىن،كوزدىڭ سورىن سىرتقا شىعارماي ىشىنە قۇياتىن، سىرتى سىرلانىپ قالعان باسقا،ءتىپتى باسقا جان.ازان شاقىرىپ قويعان اتى عانا وزىنىكى. سونى كۋاگە تارتىپ جۇرتتى الداپ ءجۇر. ايتپەسە،شيرەك عاسىردان بەرى قىزىلوكشە بوپ وسكەن قىرىنا، كەشكەن كەمدى كۇن قىزىعىنا، شەشەسىنىڭ مۇنى توسا-توسا توزاڭ بوپ كەتە جازداعان مولاسىنا ءبىر سوقپاي ءقايتىپ شىداعان؟!
— جەتى تۇندە سەسكەنبەيسىڭدەر مە؟ — دەدى كەلىنشەك جاعاعا شىققاسىن داۋسىن باسەڭدەتىپ. يەگىمەن ءولى اۋىلدى نۇسقايدى. قولتىعىنىڭ استىنان جەتىم قۇلىن كىسىنەدى. ءۇنى جىڭىشكە شىقتى. ۋىزىنا جارىماي، ەمىزىكپەن ءسۇت ىشكەن جەتىمنىڭ داۋسى قايدان جۋان بولا قويسىن؟..
— راحمەت! ول قاراقشىسى جوق جۇرت قوي.
— قايتاردا شاي ءىشىپ اتتانىڭدار. جىڭعىلدىڭ شوعىن جايناتىپ قويايىن. سۋ جاعاسى عوي. ۇيدە سالقىن سىز بار. ەشكىمنەن جاۋاپ توسپايتىن سۇيەكسىڭدى داعدىسى شىعار. قىزىل ورامالى قاراڭعىعا ءسىڭىپ كورىنبەي كەتتى.
— تانىمادى عوي، — دەدى داۋسى ارىرەكتەن قۇمىعىپ ەستىلىپ.
— قايدان تانىسىن، جاتباۋىر بوپ كەتتى عوي جازعان بالا...
— قۇلىن وقىراندى.
— ءجۇر، ۇيگە قايتايىق!
وزەن بەتتەن ۇرپەكباس ۇلىنىڭ كەكىل شاشىن ۇركىتىپ مايدا سامال ەستى. راسىمەن جالعىز ەدى... ەلەگىزىپ اسپانعا قاراعان. شەكسىزدىكتىڭ شەرۋىنە ىلعي جالعىز شىعاتىن اي دا اينالاعا كۇمىس توزاڭىن توگىپ تۇردى.
You Might Also Like
-
«ياپىر-اي، كورىسپەگەنىمىزگە ون ەكى جىل بولىپ قالعان با؟ دەپ جازىپتى، 1963 جىلدىڭ يۋلىندە ءجۇسىپتىڭ سىر بويىندا تۇراتىن ناعاشى اعاسى نۇرتولەۋ. — وسى كەزگە شەيىن سەن وزگەرىپ كەتكەن شىعارسىڭ...
-
— ءتىرى كىسى مەن ءولى ارۋاق — ەكەۋىنىڭ جولى ەكى ايىرىق. بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە تۇرماعى مۇمكىن بە؟ — دەدى لي.
