ەر قاناتى - ات
تاقىرىبى: ەر قاناتى - ات
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى جارىستىرا وتىرىپ، جىلقى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، ات باپتاۋ، بايگە تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتادا سلايدتار، ات ابزەلدەرى، بەينەروليك.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىنان كەزدەسەتىن اريي، ساق، عۇن كەزەڭدەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى (ب. ز. ب. 1 - مىڭجىلدىق – ب. ز. 2 ع.) ەجەلگى قازاقستاندا جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلىپ قانا قويماي، بۇل مالدىڭ ەرەكشە قاستەرلەنىپ، ادەت - عۇرىپتىق راسىمدەردىڭ اجىراماس ءبىر بولىگىنە اينالعانىن كورسەتەدى. جىلقىنىڭ باسى سوزىلعان ارىقتاۋ كەلەدى؛ كوزدەرى ۇلكەن وتكىر، تاناۋلارى كەڭ، ءسۇيىر قۇلاقتارى شيراق قيمىلدى ۇلكەن نە ورتاشا كولەمدى (باسىنىڭ جارتىسىنان دا كىشىرەك) بولادى. جالى ۇزىن سالبىراعان، موينى ۇزىن بۇلشىق ەتتى، دەنەسى جۇمىرلانعان بولادى؛ قۇيرىعى تۇبىرىنەن باستالاتىن ۇزىن قىلداردان تۇرادى؛ ءتۇسى ءارالۋان كەلەدى. اياقتارى بيىك سىمباتتى، جۋاندىعى ورتاشا بولادى؛ 1 - ءشى جانە 5 - ءشى ساۋساعى مۇلدەم بولمايدى، 2 - ءشى جانە 4 - ءشى ساۋساقتارى رۋديمەنتتى تۇردە عانا قالىپتاسقان؛ تۇياعى ەڭ قاتتى دامىعان ورتاڭعى ساۋساقتىڭ باسىن عانا قاپتايدى (سوندىقتان دەنەنىڭ بۇكىل سالماعى سوعان كەلەدى). اسقازانى قاراپايىم بولادى، ءوت قابى جوق، بۇيەنى قاتتى دامىعان. ءميى ءبىرشاما كىشكەنتاي، جانە قاتپارلى ۇلكەن مي سىڭارلارى ميشىقتى قاپتامايدى. الايدا اقىل قابىلەتى ەداۋىر جوعارى بولادى. سەزۋ قابىلەتتەرىنەن ەستۋى ەڭ جاقسى دامىعان، سودان كەيىن كورۋى، سوسىن ءيىس سەزۋى. شوقتىعىنا دەيىنگى بيىكتىگى 50 – 185 سم، سالماعى 60 – 1500 كگ بولادى.
جىلقىلار ادەتتە ءبىر ايعىر باستايتىن بىرنەشە بيەدەن تۇراتىن ۇيىرگە جينالادى. كوبىنەسە جازىق دالادا تۇرادى؛ ەرەكشە سيپاتتارى - ۇلكەن جىلدامدىق پەن ساقتىلىق.
ءتۇسى
جىلقى ءتۇسى قىلاڭ، باران، الا بوپ بولىنەدى.
• قىلاڭعا اقبوز، بوز، بۋرىل، تەڭبىل، قۇباقان، سارى، قۇلا، قۇلا جيرەن، شابدار، كوك، سۇر، قۇلاگەر، قىزىل، نارقىزىل، ت. ب. جىلقىلار؛
• بارانعا تورى، قارا، قاراكوك، قاراسۇر، قوڭىر، جيرەن، كۇرەڭ، ت. ب. جىلقىلار جاتادى؛
• الاعا سارىالا، سۇرالا، كوكالا، كەرالا، قارالا، قوڭىرالا، كۇرەڭالا، ت. ب. جىلقىلار جاتادى.
الىستان قاراعاندا جىلقىنىڭ دەنەسىندەگى بوزعىل تۇكتەر باسىم بولسا، ول قىلاڭ جىلقى دەپ اتالادى. قوشقىل تۇستەر كوبىرەك بولسا، بارانعا جاتادى. ەرەكشە كەزدەسەتىن تۇستەر بولادى. مىسالى، شۇبار، بوزشۇبار، كوكشۇبار، قاراشۇبار، ت. ب. جىلقىلار. بۋداندارى قاشىر، قارتا قاشىر (لوشاك)، قۇلانويد (قۇلان مەن جىلقى بۋدانى)، زەبرويد (زەبر مەن جىلقى بۋدانى) دەپ اتالادى.
قازاقى جىلقى
قازاقستاندا ەرتە كەزدەردەن باستاپ، ءوسىرىپ كەلە جاتقان قولتۇقىمنىڭ ءبىرى - قازاقى جىلقى. ونىڭ نەگىزگى توبىن - «جابى» دەپ اتايدى. بۇل قولتۇقىم كولىك مالى رەتىندە جانە ەتى، ءسۇتى ءۇشىن دە وسىرىلەدى. دەنە ءبىتىمى شىمىر، قاتاڭ اۋا رايىنا ءتوزىمدى. جىل بويى جايىلىمدا، جەمشوپ تالعامايدى، تەز قوڭدانادى، سالت مىنۋگە ىڭعايلى. ەڭ بايىرعى تۇقىمى ناشار قازاقى جىلقى - جابى. ونىڭ شوقتىعىنا دەيىنگى بيىكتىگى - شامامەن 145 سم، تۇرقى - 150 سم، سالماعى - 460 - 470 كگ. جايىلىمدا سەمىرتىلسە، ودان 230 - 250 كگ تازا ەت الىنادى. جابى جىلقىلارى اتىراۋ، اقتوبە، قاراعاندى، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، الماتى، جامبىل، شىعىس قازاقستان، اقمولا ايماقتارىندا وسىرىلەدى.
اداي جىلقىسى
قازاقستاننىڭ باتىس ايماقتارىندا ەرتەدەن ءوسىرىپ كەلە جاتقان قولتۇقىمى – اداي جىلقىسى. جەرگىلىكتى حالىق «دالا كوركى» دەپ ەرەكشە دارىپتەيدى. ونى سالت ءمىنىس كولىگى رەتىندە پايدالانادى.
4 توپقا بولەمىن:
ءى توپ: جۇيرىك
ءىى توپ: ارعىماق
ءىىى توپ: تۇلپار
ءىV توپ: سايگۇلىك
ءى. تاي جارىس. شاباندوزدار 5 – 7 جاستا بولۋى كەرەك. بايگەنىڭ بۇل ءتۇرى شىلدەحانا، كەلىن ءتۇسىرۋ تويىندا ءجيى وتكىزىلگەن. مارە مەن سورەنىڭ قاشىقتىعى 500 – 2000 م. تاي بايگەدەن وزعاندارعا جۇلدەگە لاق، قوزى نە ويىنشىقتار بەرىلەدى. تاي بايگە جاس بالالاردى شاباندوزدىققا باۋليدى.
بارلىق توپقا سايكەستەندىرۋ كەستەسى بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
سايكەستەندىرۋ.
1. كەندەباي - كەرقۇلا
2. ەر توستىك - شالقۇيرىق
3. اقان سەرى - قۇلاگەر
4. قوبىلاندى - تايبۋرىل
5. ەر تارعىن - تارلان
6. الپامىس - بايشۇبار
7. قامبار - قارا قاسقا
8. يساتاي - اقتابان
ءىى. قۇنان بايگە. قۇنان بايگە - قازاقتىڭ ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرىنىڭ ءبىرى، قىسقا قاشىقتىقتارعا قۇنان شىققان (3 جاسقا دەيىن) قۇناندارمەن بالالاردىڭ جارىسۋى. قازاقتا تاي جارىس (2 جاسقا دەيىن)، دونەن بايگە (ءتورت جاسقا دەيىن) اتشابىس تۇرلەرى دە بار. مۇندا دا قاشىقتىقتار ءارتۇرلى بولادى. تىسىنە قاراپ جاسىن تورەشىلەر القاسى انىقتايتىن ءۇش جاستاعى قۇناندار اراسىنداعى قىسقا قاشىقتىققا شاباتىن بايگە.
ءار توپقا سۇراقتار بەرىلەدى. ءار سۇراققا 2 ۇپايدان بەرىلەدى.
ءى توپ: جۇيرىك
1. جىلقىنىڭ ءپىرى كىم؟
2. جىلقىنى جاس بويىنشا اتا.
3. اشامايعا مىنگىزۋ دەگەنىمىز نە؟
4. ات سۇراعان قورلىق ەمەس،
(ەر - توقىم سۇراعان قورلىق)
ءىى توپ: ارعىماق
1. جىلقىنىڭ تۇستەرىن اتا.
2. قازىرگى ماڭعىستاۋ جۇيرىكتەرىن اتا.
3. جەتى قازىناعا نەلەر جاتادى؟
4. بولار بالا بەسىكتە بۇلقىنار،
(بولار قۇلىن جەلىدە جۇلقىنار )
ءىىى توپ: تۇلپار
1. بايگەگە شاباتىن بالانى كىم دەيمىز؟
2. تۋلاق دەگەنىمىز نە؟
3. باسىرە دەگەنىمىز نە؟
4. ەرتە تۇرىپ اتاڭدى تاپ،
(اتاڭنان سوڭ اتىڭدى تاپ.)
ءىV توپ: سايگۇلىك
1. جىلقىنىڭ مالىنىڭ ەتىنەن الاتىن ءونىم؟
2. قىمىزدىڭ تۇرلەرى.
3. قىمىزمۇرىندىق دەگەنىمىز نە؟
4. ات ارىتپاق ارزان،
(جۇرت تانىتپاق قىمبات).
ەر قاناتى - ات. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى جارىستىرا وتىرىپ، جىلقى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، ات باپتاۋ، بايگە تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتادا سلايدتار، ات ابزەلدەرى، بەينەروليك.
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىنان كەزدەسەتىن اريي، ساق، عۇن كەزەڭدەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى (ب. ز. ب. 1 - مىڭجىلدىق – ب. ز. 2 ع.) ەجەلگى قازاقستاندا جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلىپ قانا قويماي، بۇل مالدىڭ ەرەكشە قاستەرلەنىپ، ادەت - عۇرىپتىق راسىمدەردىڭ اجىراماس ءبىر بولىگىنە اينالعانىن كورسەتەدى. جىلقىنىڭ باسى سوزىلعان ارىقتاۋ كەلەدى؛ كوزدەرى ۇلكەن وتكىر، تاناۋلارى كەڭ، ءسۇيىر قۇلاقتارى شيراق قيمىلدى ۇلكەن نە ورتاشا كولەمدى (باسىنىڭ جارتىسىنان دا كىشىرەك) بولادى. جالى ۇزىن سالبىراعان، موينى ۇزىن بۇلشىق ەتتى، دەنەسى جۇمىرلانعان بولادى؛ قۇيرىعى تۇبىرىنەن باستالاتىن ۇزىن قىلداردان تۇرادى؛ ءتۇسى ءارالۋان كەلەدى. اياقتارى بيىك سىمباتتى، جۋاندىعى ورتاشا بولادى؛ 1 - ءشى جانە 5 - ءشى ساۋساعى مۇلدەم بولمايدى، 2 - ءشى جانە 4 - ءشى ساۋساقتارى رۋديمەنتتى تۇردە عانا قالىپتاسقان؛ تۇياعى ەڭ قاتتى دامىعان ورتاڭعى ساۋساقتىڭ باسىن عانا قاپتايدى (سوندىقتان دەنەنىڭ بۇكىل سالماعى سوعان كەلەدى). اسقازانى قاراپايىم بولادى، ءوت قابى جوق، بۇيەنى قاتتى دامىعان. ءميى ءبىرشاما كىشكەنتاي، جانە قاتپارلى ۇلكەن مي سىڭارلارى ميشىقتى قاپتامايدى. الايدا اقىل قابىلەتى ەداۋىر جوعارى بولادى. سەزۋ قابىلەتتەرىنەن ەستۋى ەڭ جاقسى دامىعان، سودان كەيىن كورۋى، سوسىن ءيىس سەزۋى. شوقتىعىنا دەيىنگى بيىكتىگى 50 – 185 سم، سالماعى 60 – 1500 كگ بولادى.
جىلقىلار ادەتتە ءبىر ايعىر باستايتىن بىرنەشە بيەدەن تۇراتىن ۇيىرگە جينالادى. كوبىنەسە جازىق دالادا تۇرادى؛ ەرەكشە سيپاتتارى - ۇلكەن جىلدامدىق پەن ساقتىلىق.
ءتۇسى
جىلقى ءتۇسى قىلاڭ، باران، الا بوپ بولىنەدى.
• قىلاڭعا اقبوز، بوز، بۋرىل، تەڭبىل، قۇباقان، سارى، قۇلا، قۇلا جيرەن، شابدار، كوك، سۇر، قۇلاگەر، قىزىل، نارقىزىل، ت. ب. جىلقىلار؛
• بارانعا تورى، قارا، قاراكوك، قاراسۇر، قوڭىر، جيرەن، كۇرەڭ، ت. ب. جىلقىلار جاتادى؛
• الاعا سارىالا، سۇرالا، كوكالا، كەرالا، قارالا، قوڭىرالا، كۇرەڭالا، ت. ب. جىلقىلار جاتادى.
الىستان قاراعاندا جىلقىنىڭ دەنەسىندەگى بوزعىل تۇكتەر باسىم بولسا، ول قىلاڭ جىلقى دەپ اتالادى. قوشقىل تۇستەر كوبىرەك بولسا، بارانعا جاتادى. ەرەكشە كەزدەسەتىن تۇستەر بولادى. مىسالى، شۇبار، بوزشۇبار، كوكشۇبار، قاراشۇبار، ت. ب. جىلقىلار. بۋداندارى قاشىر، قارتا قاشىر (لوشاك)، قۇلانويد (قۇلان مەن جىلقى بۋدانى)، زەبرويد (زەبر مەن جىلقى بۋدانى) دەپ اتالادى.
قازاقى جىلقى
قازاقستاندا ەرتە كەزدەردەن باستاپ، ءوسىرىپ كەلە جاتقان قولتۇقىمنىڭ ءبىرى - قازاقى جىلقى. ونىڭ نەگىزگى توبىن - «جابى» دەپ اتايدى. بۇل قولتۇقىم كولىك مالى رەتىندە جانە ەتى، ءسۇتى ءۇشىن دە وسىرىلەدى. دەنە ءبىتىمى شىمىر، قاتاڭ اۋا رايىنا ءتوزىمدى. جىل بويى جايىلىمدا، جەمشوپ تالعامايدى، تەز قوڭدانادى، سالت مىنۋگە ىڭعايلى. ەڭ بايىرعى تۇقىمى ناشار قازاقى جىلقى - جابى. ونىڭ شوقتىعىنا دەيىنگى بيىكتىگى - شامامەن 145 سم، تۇرقى - 150 سم، سالماعى - 460 - 470 كگ. جايىلىمدا سەمىرتىلسە، ودان 230 - 250 كگ تازا ەت الىنادى. جابى جىلقىلارى اتىراۋ، اقتوبە، قاراعاندى، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، الماتى، جامبىل، شىعىس قازاقستان، اقمولا ايماقتارىندا وسىرىلەدى.
اداي جىلقىسى
قازاقستاننىڭ باتىس ايماقتارىندا ەرتەدەن ءوسىرىپ كەلە جاتقان قولتۇقىمى – اداي جىلقىسى. جەرگىلىكتى حالىق «دالا كوركى» دەپ ەرەكشە دارىپتەيدى. ونى سالت ءمىنىس كولىگى رەتىندە پايدالانادى.
4 توپقا بولەمىن:
ءى توپ: جۇيرىك
ءىى توپ: ارعىماق
ءىىى توپ: تۇلپار
ءىV توپ: سايگۇلىك
ءى. تاي جارىس. شاباندوزدار 5 – 7 جاستا بولۋى كەرەك. بايگەنىڭ بۇل ءتۇرى شىلدەحانا، كەلىن ءتۇسىرۋ تويىندا ءجيى وتكىزىلگەن. مارە مەن سورەنىڭ قاشىقتىعى 500 – 2000 م. تاي بايگەدەن وزعاندارعا جۇلدەگە لاق، قوزى نە ويىنشىقتار بەرىلەدى. تاي بايگە جاس بالالاردى شاباندوزدىققا باۋليدى.
بارلىق توپقا سايكەستەندىرۋ كەستەسى بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
سايكەستەندىرۋ.
1. كەندەباي - كەرقۇلا
2. ەر توستىك - شالقۇيرىق
3. اقان سەرى - قۇلاگەر
4. قوبىلاندى - تايبۋرىل
5. ەر تارعىن - تارلان
6. الپامىس - بايشۇبار
7. قامبار - قارا قاسقا
8. يساتاي - اقتابان
ءىى. قۇنان بايگە. قۇنان بايگە - قازاقتىڭ ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرىنىڭ ءبىرى، قىسقا قاشىقتىقتارعا قۇنان شىققان (3 جاسقا دەيىن) قۇناندارمەن بالالاردىڭ جارىسۋى. قازاقتا تاي جارىس (2 جاسقا دەيىن)، دونەن بايگە (ءتورت جاسقا دەيىن) اتشابىس تۇرلەرى دە بار. مۇندا دا قاشىقتىقتار ءارتۇرلى بولادى. تىسىنە قاراپ جاسىن تورەشىلەر القاسى انىقتايتىن ءۇش جاستاعى قۇناندار اراسىنداعى قىسقا قاشىقتىققا شاباتىن بايگە.
ءار توپقا سۇراقتار بەرىلەدى. ءار سۇراققا 2 ۇپايدان بەرىلەدى.
ءى توپ: جۇيرىك
1. جىلقىنىڭ ءپىرى كىم؟
2. جىلقىنى جاس بويىنشا اتا.
3. اشامايعا مىنگىزۋ دەگەنىمىز نە؟
4. ات سۇراعان قورلىق ەمەس،
(ەر - توقىم سۇراعان قورلىق)
ءىى توپ: ارعىماق
1. جىلقىنىڭ تۇستەرىن اتا.
2. قازىرگى ماڭعىستاۋ جۇيرىكتەرىن اتا.
3. جەتى قازىناعا نەلەر جاتادى؟
4. بولار بالا بەسىكتە بۇلقىنار،
(بولار قۇلىن جەلىدە جۇلقىنار )
ءىىى توپ: تۇلپار
1. بايگەگە شاباتىن بالانى كىم دەيمىز؟
2. تۋلاق دەگەنىمىز نە؟
3. باسىرە دەگەنىمىز نە؟
4. ەرتە تۇرىپ اتاڭدى تاپ،
(اتاڭنان سوڭ اتىڭدى تاپ.)
ءىV توپ: سايگۇلىك
1. جىلقىنىڭ مالىنىڭ ەتىنەن الاتىن ءونىم؟
2. قىمىزدىڭ تۇرلەرى.
3. قىمىزمۇرىندىق دەگەنىمىز نە؟
4. ات ارىتپاق ارزان،
(جۇرت تانىتپاق قىمبات).
ەر قاناتى - ات. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
سەرگىتۋ ساتىندە وقۋشىلاردىڭ كوڭىل - كۇيىن جانە ەستە ساقتاۋىن دامىتۋعا ارنالعان پسيحولوگيالىق ترەنينگتەر
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعاتقا ساياحات. پ دىبىسى مەن ءارپى
