InfoHub Logo

ەرەسەكتەرگە ءتىل ۇيرەتۋ ساباقتارىندا دەڭگەيلەپ - سارالاپ وقىتۋدى قولدانۋ جولدارى.
قازاق ءتىلى ساباعىندا ءبىلىم الۋشىنىڭ قىزمەتىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى – دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى. دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى دەگەنىمىز – ءار تۇلعانى ونىڭ قابىلەتى مەن مۇمكىندىك دەڭگەيىنە قاراي وقىتۋ. دەڭگەيلىك - سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى – جەكە دامۋ جان-جاقتىلىعىنا نەگىزدەلگەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى. بۇل تەحنولوگيادا ءبىرىنشى ورىندا ادامنىڭ ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋداعى بەلسەندىلىگىنە باسا نازار اۋدارىلادى.

دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى 1998 جىلدان باستاپ وقۋ ۇردىسىنە ەنگەن. پروفەسسور ج. قارايەۆتىڭ دەڭگەيلەپ - سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى:
- ءبىلىم الۋشىنىڭ وزدىگىنەن ىزدەنۋ ءىس - ارەكەتتەرىن مەڭگەرۋىنە؛
- تىڭداۋشىنىڭ ءوز قابىلەتىنە سەنۋىنە؛
- ولاردى قىزىقتىرۋعا، ىنتالاندىرۋعا؛
- ءتىل ۇيرەنۋشى مەن وقىتۋشىنىڭ ىنتىماقتاستىق، دوستىق قارىم - قاتىناسىنا؛
- تىڭداۋشىنىڭ ءوز ءبىلىمىن ءوزى باقىلاپ، ءوزىن - ءوزى باعالاي بىلۋىنە باعىتتالعان.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ورىنداتۋ تىڭداۋشىعا شامادان تىس جۇكتەمە بەرۋ ەمەس، كەرىسىنشە، ونىڭ بىلىمىنە، مۇمكىندىگىنە، سۇرانىسى مەن قابىلەتىنە سايكەس دايىندالعان ساتىلى جۇمىستار، ياعني، بىرتىندەپ جەڭىلدەن كۇردەلىگە كوشە وتىرىپ ورىندالاتىن، ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتىن دامىتاتىن، ىزدەنۋشىلىككە، ياعني ءوز بەتىمەن ۇيرەنۋگە باۋليتىن جۇمىستار جۇيەسى. جالپى الىپ قاراستىرعاندا دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسى قازتەست جۇيەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ ايتۋعا بولادى، سەبەبى اتالمىش جۇيەدەگى تەست تاپسىرمالارى جەڭىلدەن قيىنعا، وڭايدان كۇردەلىگە قاعيداسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ قۇرىلعان. ءبىز ءوز تاجىريبەمىزدە دياگنوستيكالىق تەستىلەۋدىڭ مازمۇنى ءۇش دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردان قۇرىلعانىنا كوزىمىز جەتتى. تەست تاپسىرمالارىن ورىنداۋ بارىسىندا اركىم ءوزىنىڭ بىلگەنىنە جاۋاپ بەرىپ، وزىنە لايىقتى باعاسىن الادى.
دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى:
 بارلىعىنا ستاندارت دەڭگەيىندە ءبىلىم بەرۋ؛
 ءار ادامدى قابىلەتى مەن مۇمكىندىك دەڭگەيىندە وقىتۋ؛
 قازاق ءتىلى پانىنە قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ؛
 شىعارماشىل ءىس - ارەكەت جاساي الاتىنداي دارەجەگە جەتكىزۋ.
تيىمدىلىگى مەن ەرەكشەلىگى:
 تۇلعانىڭ جەكە قابىلەتى ايقىندالادى؛
 باسەكەلەستىك تۋىپ، ىشتەي ءبىر - بىرىنەن قالماۋعا تىرىسادى؛
 تاپسىرمانىڭ كۇردەلەنۋ دەڭگەيىنە سايكەس ورىنداۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى ارتادى؛
 دەڭگەيلەپ وقىتۋ ءار ءبىلىم الۋشىعا ءوز مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا پايدالانا وتىرىپ ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساپ، مۇمكىندىك بەرەدى؛
 دەڭگەيلەپ وقىتۋ ءارتۇرلى كاتەگورياداعى ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە بىردەي كوڭىل ءبولىپ، ولارمەن سارالاي جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى؛
 وقىتۋشىنىڭ جەكە تاجىريبەسىنە جانە ۇيرەنۋشىنىڭ جەكە قابىلەتىنە نەگىزدەلگەن وقىتۋ تەحنولوگياسى ءتيىمدى دە ناتيجەلى بولادى؛
 جەكە تۇلعانىڭ پسيحيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە (ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، قابىلداۋ، قابىلەتتەرىنىڭ ەرەكشەلىگىنە، زەيىن ەرەكشەلىگىنە، ءوزىنىڭ ەموسياسىن باسقارا بىلۋىنە) ىقپال ەتەدى.
دەڭگەيلەپ سارالاپ وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ باستى ماقساتى – تىڭداۋشىلاردى «قابىلەتتى»، «قابىلەتسىز» دەگەن جىكتەرگە ءبولۋدى بولدىرماۋ. تاپسىرمالاردى قانداي ادام بولماسىن، جاقسى وقىسا دا ءى دەڭگەيدەن ورىندايدى. ءى دەڭگەي تاپسىرمالارىن ورىنداۋ قاراپايىم دەڭگەي تالاپتارىنىڭ ورىندالۋىنا كەپىلدىك بەرەدى. قاراپايىم دەڭگەي – اۋىزەكى سويلەۋگە ۇيرەتەتىن، قارىم - قاتىناستىڭ العاشقى ساتىسى بولىپ تابىلاتىن ستاندارت بويىنشا انىقتالعان ەڭ تومەنگى شەك. سوندىقتان ونى ءاربىر ءتىل ۇيرەنۋشى مەڭگەرۋى ءتيىس. بۇل دەڭگەي ءار ادامنىڭ قابىلەتىن ەسكەرە وتىرىپ، ۋاقىتى مەن كۇشىن دۇرىس پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءاربىر ءتىل ۇيرەنۋشى ءى دەڭگەيدىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا مىندەتتى جانە ودان جوعارعى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا قۇقىلى. وسى تۇرعىدان العاندا «ۇلگەرە الماي قالاتىن، باياۋ» ادام، تاپسىرمانى جىلدام ورىندايتىن، جاقسى وقيتىن ادامعا ىلەسە الماي جاتسا نە ىستەۋگە بولادى؟ — دەگەن سۇراق تۋادى. ءى دەڭگەيدەن اسا الماي جاتقان جاعدايدا قالعان تاپسىرمالاردى ۇيدە ورىنداۋعا بەرۋ كەرەك نەمەسە ساباق ۇستىندە باسقا ورىنداپ بولعان تىڭداۋشىلاردىڭ تاپسىرمالارىن داۋىستاپ وقىتۋ ارقىلى تەكسەرە وتىرىپ تولىقتىرۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. ەرەسەك ادامدار ءۇشىن دە، ءمۇعالىم ءۇشىن دە ەكىنشى جول ىڭعايلى، سەبەبى ولار ءوز قاتەلەرىن وزدەرى تاۋىپ تۇزەتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى جانە تىڭداۋشىلاردىڭ كوبى جۇمىستاعى ادامدار بولعاندىقتان ۋاقىت تاپشىلىعى دەگەن بار، جانە ءبىز ءۇشىن دە ءاربىر تىڭداۋشىنىڭ تاپسىرماسىن تەكسەرۋگە وسى ماسەلە كەدەرگى كەلتىرەدى.
دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى توپتىق، جۇپتىق، جەكە فورمالاردا ورىنداۋعا بولادى.
دەڭگەيلەپ - سارالاپ وقىتۋ قۇرىلىمىندا ءبىلىمدى يگەرۋ – ەڭ تومەنگى، ۇيرەنۋشىلىك، باعدارلامالىق، كۇردەلەنگەن دەڭگەي جانە قوسىمشا شىعارماشىلىق دەڭگەي تالاپتارىنان تۇرادى:
ءبىرىنشى دەڭگەي – «رەپرودۋكتيۆتىك» (ۇيرەنۋشىلىك). تىڭداۋشىلاردىڭ جاڭا تاقىرىپتان ۇيرەنگەندەرىن بەكىتۋگە، ەسكە ءتۇسىرىپ قايتالاۋعا جانە العان بىلىمدەرىن پراكتيكادا قولدانا بىلۋگە جاتتىقتىرادى. گرامماتيكالىق تاپسىرمالار، جازبا جۇمىستارى، ماتىنمەن جۇمىس، ءماتىن بويىنشا تەست، جاڭا سوزدەردى قايتالاۋ، سۇراقتارعا ءتۇسىنىپ جاۋاپ بەرۋ سياقتى جۇمىستار قاراپايىم تۇردە بەرىلەدى. بەرىلگەن تاپسىرمالار ومىرمەن، قورشاعان ورتامەن بايلانىستىرىلعان بولۋى كەرەك. قازتەست جۇيەسى بويىنشا دا قاراپايىم دەڭگەيگە سايكەس تاپسىرمالار وسىنداي.
ەكىنشى دەڭگەي - «الگوريتمدىك». ءبىلىم الۋشى بۇرىنعى العان ءبىلىمىن پايدالانا وتىرىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەيدى. ۇيرەنۋشىلىك دەڭگەيدەگى ءبىلىمىن تولىقتىرۋ، بۇرىنعىمەن بايلانىستى، ءبىراق كۇردەلىرەك ماتەريالدى جۇيەلەي الۋى، العان بىلىمدەرىن باسقا تاپسىرمالاردى ورىنداعاندا پايدالانا الۋى ەسكەرىلەدى. مۇندا بىلگەنىن تولىقتىرا وتىرىپ قايتالاۋ تاپسىرمالارى بەرىلەدى. قازتەست جۇيەسىمەن الاتىن بولساق، بۇل – بازالىق دەڭگەي تاپسىرمالارى. ناقتىراق ايتقاندا، باستاپقى ۇيرەنگەن سوزدەرىنىڭ قوسىمشا جالعانۋ ارقىلى ماعىنا ۇستەلگەن نەمەسە باسقا گرامماتيكالىق قۇرىلىمدا قولدانىلۋىن ۇسىنۋعا بولادى. مىسالى «وتباسى»، «عيمارات» دەگەن سوزدەردىڭ باستاپقى فورماسى مەن «وتباسىلىق باقىت» نەمەسە «عيماراتتىڭ ىشىندە» دەگەن كۇردەلى نۇسقاسىن ءتۇسىنىپ، ورىسشادان دۇرىس اۋدارا ءبىلۋ، ولاردى سويلەم ىشىندە قولدانا ءبىلۋى. تىڭداۋشىلاردىڭ سوزدىك قورى بازالىق دەڭگەيدە بۇرىنعى تاقىرىپتار بويىنشا جاڭا سوزدەرمەن تولىقتىرىلادى، ياعني جاڭا سوزدەردى بۇرىننان بىلەتىن سوزدەرىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ەسكە ساقتاۋعا باۋلۋ. سونداي - اق تانىمدىق جانە ۇيرەنۋشىلىك ءمانى بار ماتىندەر مەن تاپسىرمالار، ناقتىراق ايتقاندا سوزتىزبەكتەر، رەبۋستار، ويلاۋعا ارنالعان تەست تاپسىرمالارى بەرىلەدى.
ءۇشىنشى دەڭگەي - «ەۆريستيكالىق». بۇل دەڭگەيدە تاقىرىپ بويىنشا مەڭگەرگەن بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ، تەرەڭدەتىپ، وي قورىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالاردى ورىنداۋمەن قاتار، بۇرىنعىدان كۇردەلى، كولەمدى ماتىندەردى ءتۇسىنىپ، سول بويىنشا تاپسىرمالار ورىندايدى. بۇل دەڭگەي ءار ءتۇرلى لوگيكالىق تاپسىرمالاردى تالداي، جيناقتاي الۋدى جانە سالىستىرا ءبىلۋدى قاجەت ەتەدى. ءتىل ۇيرەنۋشى تىڭداعان كولەمدى دە كۇردەلى ءماتىندى ءتۇسىنىپ، وزدىگىنەن ءماتىن قۇرىپ، ونى بايانداي الاتىن، مونولوگ ايتا الاتىن جاعدايدا بولۋى كەرەك. ۇسىنىلعان گرامماتيكالىق ەرەجەلەردى ءتۇسىنىپ، قوسىمشالار مەن قۇرىلىمداردى ءتيىستى ورنىنا قويىپ، وقىتۋشىنىڭ كورسەتكەن باعىتىمەن ءوز بەتىنشە باسقا جاعدايلاردا قولدانا بىلەتىندەي دارەجەگە جەتەدى. ياعني ءتىل ۇيرەنۋشى ءوزى ىزدەنىپ، زەردەلەۋ ارقىلى ماتەريالدى سانالى تۇردە مەڭگەرۋى كەرەك.

ەرەسەكتەرگە ءتىل ۇيرەتۋ ساباقتارىندا دەڭگەيلەپ-سارالاپ وقىتۋدى قولدانۋ جولدارى. جۇكتەۋ