بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين
بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين
ماقساتى: وقىرماندارعا بالالار جازۋشىسى س. بەگالين جايىندا ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، ونىڭ ولەڭدەرىمەن شىعارماشىلىقتارىن تانىستىرىپ، وقىرمانداردى ادالدىققا، پاكتىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كىتاپحاناشى: سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ءبىزدىڭ كىتاپحانانىڭ وقىرماندارى بۇگىن مەن وتكىزىلەيىن دەپ جاتقان كەشىمىزدىڭ تاقىرىبى بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر. ەندى وسى كەشىمىزدى باستايمىز.
ساپارعالي بەگالين ىسقاق ۇلى 1895 جىلى قازان ايىنىڭ 24 - دە شىعىس قازاقستان وبلىسىندا، اباي اۋدانىندا، دەگەلەڭ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ساپارعالي بەگالين – جازۋشى، قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. بەگالين 1915 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ورىس - قازاق ۋچ - شەسىن بىتىرگەن.
بەگالين شىعارماشىلىق جولىن ولەڭ جازۋدان باستاعان.
ساپارعالي بەگالين - ابىرالى وڭىرىنەن شىققان قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى.
الىسقا كەلۋ كەرەك ساپەكەڭشە:
تىك بويلى، تاستاي دەنە، بيىك ەڭسە،
سياتىن قارا كوز وسى قاراقاسقا
وتىز بەن وتىز بەستىڭ ءبىرىن بەرسە!
مۇرتىنىڭ ميىعىنا ازداپ بۇرىل،
كىرگەنمەن، كورسەتپەيتىن ولدا قۋ ءبىر!
قوڭىرقاي اجارىندا جوق ەش ءاجىم،
دەرلىكتەي،- ۇل اتاۋلى سونداي تۇعىر!
دەنەگە لايىق بىتكەن قىلىق مىنەز
نە ارتىق ءىس، بويدا جوق نە ارتىق ءسوز،
قالپىنان سىپايىلىق ءبىر اۋمايتىن
ولشەمى تۇراقتالعان ءبىر ءادىل تەز
ءسۇيسىنىپ وقيتۇعىن تۋعان حالقى،
جەتكەنگە تالانت، ويدىڭ شامشارقى،
ءبىرتالاي ەڭبەك جازدى، الدى جارقىن،
لاسى، كىرشىگى جوق، تازا ارتى،- دەپ كورنەكتى جازۋشىمىز ءسابيت مۇقانوۆ ولەڭگە قوسقانداي ساپارعالي جازۋشىمىز سياقتى شەجىرە ادامنىڭ ءومىرى قانداي قىزىق بولسا، شىعارماشىلىعىندا سونداي قىزىق.
ول - حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى اۋىزشا تاراعان اڭگىمە - اڭىزدارىن، ايتىس - ولەڭدەرىن، شەشەندىك تولعاۋلارىن جاتقا بىلەتىن ەسكىنىڭ كوزى، ونىڭ ۇستىنە ەتنوگراف، ءارى تاريحشى.
ەندى بالالار، س. بەگاليننىڭ ولەڭدەرىنە كەزەك بەرەيىك!
1 - وقۋشى.
تۋعان جەر
ءسۇيسىندىم كورىپ ماقتانىپ
تۋعان تۋىم اسقارىم
ءور كەۋدەڭمەن بۇل جارىپ،
جاستانعان قازىنا تاستارىڭ
ماقتانى بولىپ حالىقتىڭ
موتورعا قۋات كۇش بەرگەن
كەن جاستانعان الىپ شىڭ
ارقادا كوككە ءتوس كورگەن.
سارقىتتاي ساقتاپ سان زامان
جەتكىزدىڭ اسىل ۇرپاققا
اسپاندا گۋلەپ سامساعان
قاناتتى ەلىڭ دەر شاقتا.
2 – وقۋشى:
ەڭسەڭدى كوككە كوتەرە
كەن ەسىگىن كەڭ اشتىڭ
بايلىقتىڭ ءورىن توتەلەپ
ماقتاسام قالاي جاراستىڭ
ءوسىپ ەڭ سەنىڭ ورىڭدە
قاينارىڭنان ءنار الىپ،
الۋان قيلى ومىرگە
ەر جەتتىم سەندە جارالىپ.
3 – وقۋشى:
اتتانعان سەنەن ەرتەرەك
تۇزدەن تۇلەپ توياتتى
شىڭىنا ونەر ەنتەلەپ،
ارناعام ساعان جاس شاقتى.
جاندى ەڭبەگىم تالپىنعان
ورنىمدى تاپتىم بويعا شاق
ىرزالىق تاپتىم حالقىمنان
حالقىمدا شەت مەن دە شات
4 – وقۋشى: انا
كۇيبەڭدەپ قوڭىر ۇيىندە
جورگەكتى ۇلان ءوسىردىڭ
تالپىنىپ ۇلان كۇلگەندە
ماسايراپ سەندە ەسىلدىڭ
ەر جەتتى ۇلان ەسەيىپ
تىنىم كورمەي كۇيبەڭدەپ
قابىلدىڭ شاپان، تەرى يلەپ
ون ساۋساعىڭ سۇيرەڭدەپ.
5 – وقۋشى:
اتتاندى ۇلان جورىققا
ازىعىن جولعا سايلادىڭ
«شارۋاڭدى ويلاپ قامىقپا»، -
دەدىڭ دە بەلدى بايلادىڭ
جولىن كۇتتىڭ ۇلاننىڭ
كەلەدى قاشان ۇلىم دەپ
ورالدى امان شىراعىڭ
الدىنان شىقتىڭ كۇلىمدەپ.
ءومىر ءانى
6 – وقۋشى:
شىرقال، شىرقال جانىم سۇيگەن جاقسى اندەر
جەتتى جازىڭ، ءانشى دالام، ماسايرا،
گۋلەگەن جەل، اسىر سالعان وزەندەر
كوكىرەگىمدى جاتسىڭ ءبارىڭ قاشاندا
7 – وقۋشى.
قىردا قۇلان، كىسىنەگەن تاي، قۇنان
اسىر سالىپ اۋىلدا وينار قوزى – لاق
كوكتەم كۇيى كۇلىمدەتىپ اتىپ تاڭ،
تولقىسىن كول، تۇرسىن بيلەپ كوك قۇراق
8 – وقۋشى
قايشى قانات قارلىعاشتار سۋىلدا
قىر ءانشىسى بوزشا تورعاي جىرلاشى
بالىن جيناپ ارالار دا انگە ساپ
اڭىرماشى، ءانسىز دالام تۇرماشى.
9 – وقۋشى: اۋىلىم ءان ساپ شات ءومىرىن شالقىتسىن
جارقىن ءومىر كۇمىس قوڭىراۋ سوققانداي
كوكىرەگىم كۇي نوسەرىن اعىتسىن،
شىرقالسىن ءان كۇندىز – ءتۇنى توقتالماي.
10 – وقۋشى.
تىڭدايىن دا ءاننىڭ بالىن جۇتايىن
جانىم ماس بوپ بالقىسىن ءبىر سۇيەگىم
ءانشى تىنبا، ءان تىڭداۋعا مەن دايىن
ءومىر ءانىن بار جانىممەن سۇيەمىن.
11 – وقۋشى:
بەيبىتشىلىك جارشىسى ۇش اسپاندا
ەڭبەكشى ەلگە، دوستىققا ۇران سالدا
اق قاناتتى كوگەرشىن ادام دوسى
جەتسىن ءۇنىڭ، ۇرانىڭ بار جاھانعا
12 – وقۋشى.
بەيبىتشىلىك باقىت دەپ سالساڭ ۇران
ءۇنىڭدى ەستىپ تالقاندار توردى قىران
ەڭبەك سۇيگەن الەمنىڭ ادامدارى
قاناتتانا جاس تۇلەك جالىندا ۇلان
13 - وقۋشى
سەن باقىتتىڭ جارشىسى ءومىر قۇسى
ۇستىندە بار بەيبىتشىلىك حالىق كۇشى
شارلا الەمدى، شارىقتا، شارشاپ تالما
جاز بولعانشا تەپ - تەگىس ءومىر قىسى
اق كوگەرشىن اسپاندا
قىرعي بار دەپ جاسقانبا
شىرقا شىڭشاڭ اسقارعا.
14 – وقۋشى:
ەرلىك، داڭق ەڭبەكتە
تاۋ ورنىنا كولدەر ارناپ
قۇم ورنىنا وسىردىك گۇل
تابيعاتتى ەركىن قولعا اپ
جاڭارتتىق ءبىز، جاينادى ءومىر
15 - وقۋشى:
كىپ - كىشكەنە بيداي ءدانىن،
بالقىتادى باپتاپ ەڭبەك،
قارا تۇنەك قاستىق ءزارىن -
جاۋىزدىقتى كوشكەن جەرلەپ
16 - وقۋشى:
ەرلىك، داڭق – ءبارى ەڭبەكتە
تاعدىرى دا تابيعاتتىڭ
ەڭبەك يە جەر مەن كوككە
ءورشىل كۇشى ادامزاتتىڭ
كىتاپحاناشى:
ساپارعالي بەگالين - ادەبيەتىمىزدىڭ پوەزيا، پروزا جانىرلارىندا تارتىمدى، تاسىمدى شىعارمالار بەرگەن كورنەكتى سۋرەتكەرلەر، كوپ جىلدار شارشاماي شاپقان جۇيرىك.
ۇزاق تۆورچەستۆولىق ساپاردا سۋرەتكەر قالامىنان جيىرمانىڭ ۇستىندە پوەما، وننان استام پوۆەست، جۇزدەگەن اڭگىمە، توعىز پەسا، ءبىر رومان، كوپتەگەن ەستەلىكتەر، زەرتتەۋلەر ماقالالار تۋدى.
ەندەشە «مەن ەمەس، شەگە جىرتتى» كورىنىسكە بەرەيىك.
كورىنىس: «مەن ەمەس، شەگە جىرتتى»
اۆتور: ەركىن بەسىنشى سىنىپقا كوشتى. ساباقتى جاقسى وقىعانى، ۇلگىلى ءتارتىبى ءۇشىن وعان ادەمى قاعازعا جازىلعان ماقتاۋ قاعاز بەرىلدى. قۋانعان ول، ماقتاۋ قاعازىن ۇيىنە جەتكەنشە كوتەرە ۇستاپ كەلدى. ەسىكتەن كىرە بەرە، كىشكەنە قارىنداسى ءانتايعا:
ەركىن: - بۇل نە، تاپشى؟ – دەپ قىزىقتىردى.
ءانتاي: - بەرە تۇر. كورەيىنشى.
ەركىن: - جوق ساعان بەرۋگە بولمايدى. كىرلەتەسىڭ.
اۆتور: ەركىن وسىنى ايتتى دا، ماقتاۋ قاعازىن ءانتايدىڭ قولى جەتپەيتىن ەتىپ، ەتاجاركانىڭ جوعارعى سورەسىنە قويدى. ودان ءبىرازدان كەيىن الدى دا ءوز كەرەۋەتىنىڭ باس جاعىنا باستىرمامەن جاپسىردى. ونداعى ويى: - «قىزمەتتەن كەلگەن بەتتە مامام كورسىن». ەركىن بۇدان كەيىن تىسقا شىعىپ كەتتى. ءانتاي بۇل كەزدە ءوزىنىڭ ويىنشىعىن جيناعان بۇرىشتا وتىر ەدى. ول ەركىننىڭ دالاعا شىققانىن كورىسىمەن – اق استىنا ورىندىق قويىپ، جاپسىرۋلى تۇرعان ماقتاۋ قاعازدى جۇلىپ الدى. قاعازدىڭ باستىرىپ قويعان بۇرىشتارى جىرىمدالىپ جىرتىلىپ قالدى. ءانتاي بۇلاي بولار دەپ ويلاماپ ەدى. قاعازدى جەرگە تاستاي بەرىپ، زىتىپ جونەلدى.
ۇيگە ەركىن كەلدى. الگىندە عانا جاپسىرىپ قويعان ماقتاۋ قاعازىنىڭ ءۇشتى – كۇيلى جوعالعانىن كورىپ، جۇرەگى سۋ ەتە قالدى. قاراسا، جەردە جاتىر. شەتى جۇلىم – جۇلىم. ەركىن جۇگىرىپ سىرتقا شىقتى دا، ءانتايدى ىزدەدى.
ەركىن: ءانتاي! ءانتاي!
اۆتور: ەركىن ماقتاۋ قاعازدى كورسەتىپ...
ءانتاي: جو جوق مەن ەمەس. مەن تەك.... كورەيىن دەپ... الا بەرىپ ەدىم.. ونى شەگە جىرتىپ كەتتى.
كىتاپحاناشى: جارايسىڭدار بالالار!
مىنە كوردىڭدەر مە س. بەگالين بالالارعا ارناپ شىعارعان وسىنداي اڭگىمەلەرى كوپ ەكەن. س. بەگاليننىڭ ولەڭدەرىن زەر سالىپ، كوڭىل قويىپ وقىعان ادام ونىڭ سازدى ليريك، سىرشىل اقىن ەكەنىنە انىق كوز جەتكىزەدى.
جيناقىلىق، ادەپتىلىك، قايىرىمدىلىق س. بەگاليننىڭ بالالارعا ارناعان تاقپاق، جاڭىلتپاش، جۇمباق ولەڭدەرىنە ءتان قاسيەتتەر. اتا مەكەنى دەگەلەڭگە بارعان ءبىر ساپارىنان:
كورىستىك امان، كوڭىل شات،
اتتانام بۇگىن ايتىپ حوش.
كوڭىلگە ءتۇرلى ويلار ساپ،
اسىقپا، اۋىلىم مەنى توس.
مەن كەلەرمىن سان رەت.
سامالدى جەلدى توسكە الا
اۋنارمىن تالاي ساعان كەپ
كەرىم يىق، كەلەر دالا – دەپ جىرلاپ قايتقان اقىننىڭ ليريكاسىنداعى باستى سارىن، نەگىزگى موتيۆ – تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ماحاببات، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىقتى بايقايمىز.
ساپارعالي اتامىز ەلۋگە جۋىق ولەڭدەر تەكسىنە ءان جازعان. حالىق اقىندارى يسا، شاشۋباي، تولەۋ، دوسكەي شىعارمالارىن سۇرىپتاپ باستىرىپ، ولاردىڭ تۇڭعىش ءومىربايانىن جازعان. ساپارعالي زەرتتەۋشى، وقىمىستى – فولكلوريست رەتىندەگى تۋىندىلارى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
جاقسى بالالار بۇگىنگى وتكىزگەن س. بەگالين جايلى «بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى» اتتى كەشىمىزدى اياقتايمىز.
بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين. جۇكتەۋ
ماقساتى: وقىرماندارعا بالالار جازۋشىسى س. بەگالين جايىندا ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، ونىڭ ولەڭدەرىمەن شىعارماشىلىقتارىن تانىستىرىپ، وقىرمانداردى ادالدىققا، پاكتىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كىتاپحاناشى: سالەمەتسىزدەر مە قۇرمەتتى ءبىزدىڭ كىتاپحانانىڭ وقىرماندارى بۇگىن مەن وتكىزىلەيىن دەپ جاتقان كەشىمىزدىڭ تاقىرىبى بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر. ەندى وسى كەشىمىزدى باستايمىز.
ساپارعالي بەگالين ىسقاق ۇلى 1895 جىلى قازان ايىنىڭ 24 - دە شىعىس قازاقستان وبلىسىندا، اباي اۋدانىندا، دەگەلەڭ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ساپارعالي بەگالين – جازۋشى، قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. بەگالين 1915 جىلى سەمەي قالاسىنداعى ورىس - قازاق ۋچ - شەسىن بىتىرگەن.
بەگالين شىعارماشىلىق جولىن ولەڭ جازۋدان باستاعان.
ساپارعالي بەگالين - ابىرالى وڭىرىنەن شىققان قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى.
الىسقا كەلۋ كەرەك ساپەكەڭشە:
تىك بويلى، تاستاي دەنە، بيىك ەڭسە،
سياتىن قارا كوز وسى قاراقاسقا
وتىز بەن وتىز بەستىڭ ءبىرىن بەرسە!
مۇرتىنىڭ ميىعىنا ازداپ بۇرىل،
كىرگەنمەن، كورسەتپەيتىن ولدا قۋ ءبىر!
قوڭىرقاي اجارىندا جوق ەش ءاجىم،
دەرلىكتەي،- ۇل اتاۋلى سونداي تۇعىر!
دەنەگە لايىق بىتكەن قىلىق مىنەز
نە ارتىق ءىس، بويدا جوق نە ارتىق ءسوز،
قالپىنان سىپايىلىق ءبىر اۋمايتىن
ولشەمى تۇراقتالعان ءبىر ءادىل تەز
ءسۇيسىنىپ وقيتۇعىن تۋعان حالقى،
جەتكەنگە تالانت، ويدىڭ شامشارقى،
ءبىرتالاي ەڭبەك جازدى، الدى جارقىن،
لاسى، كىرشىگى جوق، تازا ارتى،- دەپ كورنەكتى جازۋشىمىز ءسابيت مۇقانوۆ ولەڭگە قوسقانداي ساپارعالي جازۋشىمىز سياقتى شەجىرە ادامنىڭ ءومىرى قانداي قىزىق بولسا، شىعارماشىلىعىندا سونداي قىزىق.
ول - حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى اۋىزشا تاراعان اڭگىمە - اڭىزدارىن، ايتىس - ولەڭدەرىن، شەشەندىك تولعاۋلارىن جاتقا بىلەتىن ەسكىنىڭ كوزى، ونىڭ ۇستىنە ەتنوگراف، ءارى تاريحشى.
ەندى بالالار، س. بەگاليننىڭ ولەڭدەرىنە كەزەك بەرەيىك!
1 - وقۋشى.
تۋعان جەر
ءسۇيسىندىم كورىپ ماقتانىپ
تۋعان تۋىم اسقارىم
ءور كەۋدەڭمەن بۇل جارىپ،
جاستانعان قازىنا تاستارىڭ
ماقتانى بولىپ حالىقتىڭ
موتورعا قۋات كۇش بەرگەن
كەن جاستانعان الىپ شىڭ
ارقادا كوككە ءتوس كورگەن.
سارقىتتاي ساقتاپ سان زامان
جەتكىزدىڭ اسىل ۇرپاققا
اسپاندا گۋلەپ سامساعان
قاناتتى ەلىڭ دەر شاقتا.
2 – وقۋشى:
ەڭسەڭدى كوككە كوتەرە
كەن ەسىگىن كەڭ اشتىڭ
بايلىقتىڭ ءورىن توتەلەپ
ماقتاسام قالاي جاراستىڭ
ءوسىپ ەڭ سەنىڭ ورىڭدە
قاينارىڭنان ءنار الىپ،
الۋان قيلى ومىرگە
ەر جەتتىم سەندە جارالىپ.
3 – وقۋشى:
اتتانعان سەنەن ەرتەرەك
تۇزدەن تۇلەپ توياتتى
شىڭىنا ونەر ەنتەلەپ،
ارناعام ساعان جاس شاقتى.
جاندى ەڭبەگىم تالپىنعان
ورنىمدى تاپتىم بويعا شاق
ىرزالىق تاپتىم حالقىمنان
حالقىمدا شەت مەن دە شات
4 – وقۋشى: انا
كۇيبەڭدەپ قوڭىر ۇيىندە
جورگەكتى ۇلان ءوسىردىڭ
تالپىنىپ ۇلان كۇلگەندە
ماسايراپ سەندە ەسىلدىڭ
ەر جەتتى ۇلان ەسەيىپ
تىنىم كورمەي كۇيبەڭدەپ
قابىلدىڭ شاپان، تەرى يلەپ
ون ساۋساعىڭ سۇيرەڭدەپ.
5 – وقۋشى:
اتتاندى ۇلان جورىققا
ازىعىن جولعا سايلادىڭ
«شارۋاڭدى ويلاپ قامىقپا»، -
دەدىڭ دە بەلدى بايلادىڭ
جولىن كۇتتىڭ ۇلاننىڭ
كەلەدى قاشان ۇلىم دەپ
ورالدى امان شىراعىڭ
الدىنان شىقتىڭ كۇلىمدەپ.
ءومىر ءانى
6 – وقۋشى:
شىرقال، شىرقال جانىم سۇيگەن جاقسى اندەر
جەتتى جازىڭ، ءانشى دالام، ماسايرا،
گۋلەگەن جەل، اسىر سالعان وزەندەر
كوكىرەگىمدى جاتسىڭ ءبارىڭ قاشاندا
7 – وقۋشى.
قىردا قۇلان، كىسىنەگەن تاي، قۇنان
اسىر سالىپ اۋىلدا وينار قوزى – لاق
كوكتەم كۇيى كۇلىمدەتىپ اتىپ تاڭ،
تولقىسىن كول، تۇرسىن بيلەپ كوك قۇراق
8 – وقۋشى
قايشى قانات قارلىعاشتار سۋىلدا
قىر ءانشىسى بوزشا تورعاي جىرلاشى
بالىن جيناپ ارالار دا انگە ساپ
اڭىرماشى، ءانسىز دالام تۇرماشى.
9 – وقۋشى: اۋىلىم ءان ساپ شات ءومىرىن شالقىتسىن
جارقىن ءومىر كۇمىس قوڭىراۋ سوققانداي
كوكىرەگىم كۇي نوسەرىن اعىتسىن،
شىرقالسىن ءان كۇندىز – ءتۇنى توقتالماي.
10 – وقۋشى.
تىڭدايىن دا ءاننىڭ بالىن جۇتايىن
جانىم ماس بوپ بالقىسىن ءبىر سۇيەگىم
ءانشى تىنبا، ءان تىڭداۋعا مەن دايىن
ءومىر ءانىن بار جانىممەن سۇيەمىن.
11 – وقۋشى:
بەيبىتشىلىك جارشىسى ۇش اسپاندا
ەڭبەكشى ەلگە، دوستىققا ۇران سالدا
اق قاناتتى كوگەرشىن ادام دوسى
جەتسىن ءۇنىڭ، ۇرانىڭ بار جاھانعا
12 – وقۋشى.
بەيبىتشىلىك باقىت دەپ سالساڭ ۇران
ءۇنىڭدى ەستىپ تالقاندار توردى قىران
ەڭبەك سۇيگەن الەمنىڭ ادامدارى
قاناتتانا جاس تۇلەك جالىندا ۇلان
13 - وقۋشى
سەن باقىتتىڭ جارشىسى ءومىر قۇسى
ۇستىندە بار بەيبىتشىلىك حالىق كۇشى
شارلا الەمدى، شارىقتا، شارشاپ تالما
جاز بولعانشا تەپ - تەگىس ءومىر قىسى
اق كوگەرشىن اسپاندا
قىرعي بار دەپ جاسقانبا
شىرقا شىڭشاڭ اسقارعا.
14 – وقۋشى:
ەرلىك، داڭق ەڭبەكتە
تاۋ ورنىنا كولدەر ارناپ
قۇم ورنىنا وسىردىك گۇل
تابيعاتتى ەركىن قولعا اپ
جاڭارتتىق ءبىز، جاينادى ءومىر
15 - وقۋشى:
كىپ - كىشكەنە بيداي ءدانىن،
بالقىتادى باپتاپ ەڭبەك،
قارا تۇنەك قاستىق ءزارىن -
جاۋىزدىقتى كوشكەن جەرلەپ
16 - وقۋشى:
ەرلىك، داڭق – ءبارى ەڭبەكتە
تاعدىرى دا تابيعاتتىڭ
ەڭبەك يە جەر مەن كوككە
ءورشىل كۇشى ادامزاتتىڭ
كىتاپحاناشى:
ساپارعالي بەگالين - ادەبيەتىمىزدىڭ پوەزيا، پروزا جانىرلارىندا تارتىمدى، تاسىمدى شىعارمالار بەرگەن كورنەكتى سۋرەتكەرلەر، كوپ جىلدار شارشاماي شاپقان جۇيرىك.
ۇزاق تۆورچەستۆولىق ساپاردا سۋرەتكەر قالامىنان جيىرمانىڭ ۇستىندە پوەما، وننان استام پوۆەست، جۇزدەگەن اڭگىمە، توعىز پەسا، ءبىر رومان، كوپتەگەن ەستەلىكتەر، زەرتتەۋلەر ماقالالار تۋدى.
ەندەشە «مەن ەمەس، شەگە جىرتتى» كورىنىسكە بەرەيىك.
كورىنىس: «مەن ەمەس، شەگە جىرتتى»
اۆتور: ەركىن بەسىنشى سىنىپقا كوشتى. ساباقتى جاقسى وقىعانى، ۇلگىلى ءتارتىبى ءۇشىن وعان ادەمى قاعازعا جازىلعان ماقتاۋ قاعاز بەرىلدى. قۋانعان ول، ماقتاۋ قاعازىن ۇيىنە جەتكەنشە كوتەرە ۇستاپ كەلدى. ەسىكتەن كىرە بەرە، كىشكەنە قارىنداسى ءانتايعا:
ەركىن: - بۇل نە، تاپشى؟ – دەپ قىزىقتىردى.
ءانتاي: - بەرە تۇر. كورەيىنشى.
ەركىن: - جوق ساعان بەرۋگە بولمايدى. كىرلەتەسىڭ.
اۆتور: ەركىن وسىنى ايتتى دا، ماقتاۋ قاعازىن ءانتايدىڭ قولى جەتپەيتىن ەتىپ، ەتاجاركانىڭ جوعارعى سورەسىنە قويدى. ودان ءبىرازدان كەيىن الدى دا ءوز كەرەۋەتىنىڭ باس جاعىنا باستىرمامەن جاپسىردى. ونداعى ويى: - «قىزمەتتەن كەلگەن بەتتە مامام كورسىن». ەركىن بۇدان كەيىن تىسقا شىعىپ كەتتى. ءانتاي بۇل كەزدە ءوزىنىڭ ويىنشىعىن جيناعان بۇرىشتا وتىر ەدى. ول ەركىننىڭ دالاعا شىققانىن كورىسىمەن – اق استىنا ورىندىق قويىپ، جاپسىرۋلى تۇرعان ماقتاۋ قاعازدى جۇلىپ الدى. قاعازدىڭ باستىرىپ قويعان بۇرىشتارى جىرىمدالىپ جىرتىلىپ قالدى. ءانتاي بۇلاي بولار دەپ ويلاماپ ەدى. قاعازدى جەرگە تاستاي بەرىپ، زىتىپ جونەلدى.
ۇيگە ەركىن كەلدى. الگىندە عانا جاپسىرىپ قويعان ماقتاۋ قاعازىنىڭ ءۇشتى – كۇيلى جوعالعانىن كورىپ، جۇرەگى سۋ ەتە قالدى. قاراسا، جەردە جاتىر. شەتى جۇلىم – جۇلىم. ەركىن جۇگىرىپ سىرتقا شىقتى دا، ءانتايدى ىزدەدى.
ەركىن: ءانتاي! ءانتاي!
اۆتور: ەركىن ماقتاۋ قاعازدى كورسەتىپ...
ءانتاي: جو جوق مەن ەمەس. مەن تەك.... كورەيىن دەپ... الا بەرىپ ەدىم.. ونى شەگە جىرتىپ كەتتى.
كىتاپحاناشى: جارايسىڭدار بالالار!
مىنە كوردىڭدەر مە س. بەگالين بالالارعا ارناپ شىعارعان وسىنداي اڭگىمەلەرى كوپ ەكەن. س. بەگاليننىڭ ولەڭدەرىن زەر سالىپ، كوڭىل قويىپ وقىعان ادام ونىڭ سازدى ليريك، سىرشىل اقىن ەكەنىنە انىق كوز جەتكىزەدى.
جيناقىلىق، ادەپتىلىك، قايىرىمدىلىق س. بەگاليننىڭ بالالارعا ارناعان تاقپاق، جاڭىلتپاش، جۇمباق ولەڭدەرىنە ءتان قاسيەتتەر. اتا مەكەنى دەگەلەڭگە بارعان ءبىر ساپارىنان:
كورىستىك امان، كوڭىل شات،
اتتانام بۇگىن ايتىپ حوش.
كوڭىلگە ءتۇرلى ويلار ساپ،
اسىقپا، اۋىلىم مەنى توس.
مەن كەلەرمىن سان رەت.
سامالدى جەلدى توسكە الا
اۋنارمىن تالاي ساعان كەپ
كەرىم يىق، كەلەر دالا – دەپ جىرلاپ قايتقان اقىننىڭ ليريكاسىنداعى باستى سارىن، نەگىزگى موتيۆ – تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ماحاببات، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىقتى بايقايمىز.
ساپارعالي اتامىز ەلۋگە جۋىق ولەڭدەر تەكسىنە ءان جازعان. حالىق اقىندارى يسا، شاشۋباي، تولەۋ، دوسكەي شىعارمالارىن سۇرىپتاپ باستىرىپ، ولاردىڭ تۇڭعىش ءومىربايانىن جازعان. ساپارعالي زەرتتەۋشى، وقىمىستى – فولكلوريست رەتىندەگى تۋىندىلارى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
جاقسى بالالار بۇگىنگى وتكىزگەن س. بەگالين جايلى «بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى» اتتى كەشىمىزدى اياقتايمىز.
بالالار ادەبيەتىنىڭ بايتەرەگى س. بەگالين. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ەرەسەكتەرگە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋدە قولداناتىن ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەر
