InfoHub Logo

سوڭعى كەزدەرى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ءبىراز ماسەلە الەۋمەتتىك جەلىدەن باستاپ، ءبىرقاتار سايتتاردا، باق-دا قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. ارينە ەل دامۋىنىڭ كەلەشەگىن قالىپتاستىراتىن ىرگەلى سالاداعى ۇزدىكسىز رەفورمالار بارشانىڭ كوڭىلىنەن شىعا بەرمەيتىنى دە انىق. دەپۋتاتتار دا ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن سىننىڭ تەزىنە العانى ەستە. دەگەنمەن، «زامان تالابىنا ساي بولۋعا، وركەنيەتتىك وزىق دۇنيەلەردەن  قالماۋعا ءتيىسپىز» دەگەنگە ءمان بەرگەن ۆەدومستۆونىڭ ۇستانىمى دا ايقىن. وسى رەتتە ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە ماقالاسى جاريالانعان ەكەن. «bilim-all.kz» وسى ماقالانى تۇتاستاي جاريالاعاندى ءجون ساناپ وتىر.  سونىمەن مينيستر ەرلان ساعادييەۆ ءبىلىم سالاسىنداعى ماسەلەلەر تۋرالى بىلاي دەيدى:    

ۇبت تۋرالى

ءبىلىم جايىندا ءسوز قوزعاعاندا الدىمەن ويعا ورالاتىن ماسەلە، بۇل - جاڭارعان ۇبت، مۇنى اتا-انا دا، وقۋشىلار دا كۇتتى. جامان ءوتىپ جاتقان جوق. ناتيجەسىندە، 2016 جىلى 17 مىڭ بالا جوعارى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىنە قوسىمشا يە بولىپ وتىر. تۇتاستاي العاندا، ءبىز جوعارى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىن جەڭىلدەتۋ كەرەك دەپ ويلايمىز جانە سولاي ىستەلىپ تە جاتىر. «ەكونوميكا 3.0»ء-دىڭ نەگىزگى قوزعالتقىش كۇشى - جوعارى ءبىلىمدى ادام.

ايتپاقشى، ۇبت تۋرالى الاڭداماۋعا دا بولادى. 1 اقپاننان باستاپ بايقاۋ تەستىلەۋدى ۇيدە ونلاين وتىرىپ تا تاپسىرۋعا بولادى. قوسىمشا ءبىز بايقاۋ تەستىلەۋدى مەكتەپتەردە وتكىزۋ ءۇشىن 300 مىڭ بروشيۋرا باسىپ شىعاردىق، قاجەت بولسا، تاعى 500 مىڭىن شىعارامىز. ياعني، ءاربىر بالا ۇبت-عا دەيىن بىرنەشە رەت بايقاۋ تەستىلەرىن تاپسىرا الادى.

بيىل گرانت سانى باكالاۆرلار ءۇشىن 31 مىڭنان 36 مىڭعا دەيىن ءوستى. ماگيسترانتتار ءۇشىن 7 مىڭنان 10 مىڭعا دەيىن، دوكتورانتتارعا - 1 100. بۇعان قوسا ءبىز ايماق اكىمدەرىنەن جەرگىلىكتى جوو-عا وزدەرىنىڭ گرانتتارىن ءبولۋدى سۇرايمىز.

بۇل جۇمىستىڭ جوعارى جانە تەحنيكالىق ءبىلىمنىڭ ساپاسى كوتەرىلمەي، ويداعىداي بولمايتىنىن تۇسىنەمىز. ءبىز مەنەدجمەنتتەن باستاۋدى، ناقتىراق ايتقاندا، مەنەدجمەنتكە قوعامدىق باقىلاۋ جۇرگىزۋدەن باستاۋدى ءجون كوردىك. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا اكىمدىكتەر، بيزنەس، بعم جانە قوعام وكىلدەرىنەن باقىلاۋ كەڭەستەرى قۇرىلىپ جاتىر. ولار قارجى، اكادەميالىق ستراتەگيانى جانە كادردى باقىلاۋعا الادى. قازاقستاندا العاش رەت مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى باقىلاۋ كەڭەستەرىنىڭ تاڭداۋىمەن سايلاناتىن بولدى. بۇگىندە 5 رەكتوردىڭ سايلاۋى ءوتتى. ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا بۇل راسىمنەن تاعى 6 رەكتور وتپەك.

كەلەسى مىندەت - ىشكى اۋديت، كورپوراتيۆتىك حاتشىلار قىزمەتىن قۇرۋ. ءۇش جوو-نىڭ باقىلاۋ كەڭەستەرىنىڭ مۇشەسى رەتىندەگى جەكە تاجىريبەم كورسەتكەندەي، بۇل شارالار ناقتى ناتيجە بەرەدى. جوو-لاردىڭ ستراتەگيالارى وزگەرىپ جاتىر. بۇرىن ولار كوبىنە فورمالدى تۇردە ازىرلەنىپ، بعم قارجىسىنا تاۋەلدى بولاتىن، ولاردى ەشكىم وقىمادى دەسە دە بولادى. ال قازىرگى تاڭدا، باستىسى، بۇل - نارىقتاعى ۇزاق مەر­ءزىمدى باسەكەگە قابىلەتتىلىك - تالاپكەرلەر ءۇشىن كۇرەس، جاڭا مەتوديكالار جانە باعدارلامالار، جوو برەندى. مۇنىڭ بارلىعى بىرتىندەپ جاي ءسوز ەمەس ەكەنىن كورسەتىپ كەلەدى. پروسەسس ازىرگە باياۋ جىلجىسا دا، بىردەن-بىر دۇرىس جول وسى دەپ بىلەمىن.

قوعام الدىنداعى زور جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى اكادەميالىق ەركىندىك، قارجىلىق دەربەستىك، باستاماشىلىق - مينيسترلىكتىڭ ەمەس، قوعامنىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا بولعاندا عانا مۇمكىن بولماق. بۇل وزگەرىستەردى ەنگىزۋگە بىلتىر ءبىرشاما ۋاقىت جۇمسادىق. بۇگىن دە بۇل جۇمىس باستالىپ كەتتى.

  

باستىسى - جاڭارتىلعان مازمۇنعا ءوتۋ

جاڭارتىلعان مازمۇننىڭ ءمانى - فۋنكسيالىق ساۋاتتىلىق - ونى ءبىلىپ قانا ەمەس، مەڭگەرۋ قاجەت. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ (ەىدۇ) 35 مەملەكەتى مۇنى 15 جىل بۇرىن ىسكە اسىرا باستاعان. بۇعان قوسا، جاڭا باعالاۋ جۇيەسىن قۇرىپ، 2000 جىلدان باستاپ ءوزارا باسەكەگە تۇسۋدە. بۇگىندە اقپارات كولەمى ەكى جىل سايىن ەسەلەنىپ وتىرادى. مىسال ءۇشىن، 17 عاسىر تۇرعىنىنىڭ بۇكىل ءومىر بويى جيناعان اقپارات كولەمىن ءبىزدىڭ زامانداستار ەكى-اق ايدا الادى. عاسىرلار بويعى ماماندىقتار 5 جىل ىشىندە بىرتە-بىرتە جويىلا بەرەدى. ەىدۇ ەلدەرى وسىنى 20 جىل بۇرىن ءتۇسىنىپ قويعان. ءبىز جاڭارتىلعان مازمۇندى ەنگىزۋدى كەشىرەك باستاساق تا، 4 جىلدا بۇل ماسەلەنى شەشۋگە ءتيىسپىز.

بىلتىر جاڭارتىلعان مازمۇنداعى باعدارلامالار بويىنشا 1-سىنىپتار وقىتىلا باستاسا، بيىل كەزەك 2، 5، 7-سىنىپ وقۋشىلارىنا كەلدى. بۇل تۇستا ايتا كەتەرلىگى، مۇعالىمدەردى دايارلاۋدا دا كوپ جۇمىس بار. بىلتىر جازدا 74 مىڭ ءمۇعالىم قايتا وقىتىلعانىن كوپشىلىك بىلەدى. بۇگىندە بۇل جۇمىستى وقۋ جىلى بويىنا جالعاستىرىپ جاتىرمىز. بيىلعى جازدا تاعى 75 مىڭ ۇستاز وقىتىلماق. بۇعان قوسا 5 كۇندىك وقۋ اپتاسىنا كوشۋ ۇدەرىسى جۇرەدى.

بازالىق وقۋلىقتاردىڭ ماڭىزى تۋرالى دا ايتا كەتكەن ارتىق بولمايدى. بۇل وقۋلىقتاردىڭ اۆتورلىق قۇقىعى مەملەكەتكە تيەسىلى ەكەندىگىن ايتىپ ءجۇرمىز. بۇل - وتە ماڭىزدى. وقۋلىقتاردى 1-سىنىپقا جاسالعانداي ونلاينعا كوشىرۋ مۇمكىندىگى پايدا بولادى.

كەلەسى ماڭىزدى ماسەلە - ءۇي تاپسىرمالارىنىڭ كولەمى. اۋقىمدى حالىقارالىق ساراپتاما مالىمەتتەرى بويىنشا، ءبىزدىڭ وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋعا جۇمسايتىن ۋاقىت كولەمى جاعىنان 65 مەملەكەت ىشىندە 4-ورىن الىپ وتىر. دەگەنمەن، حالىقارالىق ساراپشىلار ءۇي تاپسىرماسى كولەمىنىڭ بالالارىمىزدىڭ ءبىلىم الۋدا تابىستى بولۋىنا ىقپال ەتپەيتىنىن العا تارتۋدا. سول سەبەپتى دە ءۇي تاپسىرماسىنىڭ كولەمىن قىسقارتۋعا نەگىز بار. وسى ماسەلە بويىنشا مۇعالىمدەر مەن مامانداردان قۇرالعان ەكى ءىرى توپ جۇمىس ىستەدى. ولاردىڭ ەڭبەكتەرى ءۇشىن راحمەت ايتا كەتكىم كەلەدى. ءۇي تاپسىرمالارىن ۇيىمداستىرۋ جانە ورىنداۋ جونىندە مەتوديكالىق ۇسىنىمداردىڭ ەكى نۇسقاسى دايىندالدى. بىرىنشىسىندە ءۇي تاپسىرماسىن بارلىق ءپان بويىنشا، ءبىراق از كولەمدە بەرىلۋ ۇسىنىلسا، ەكىنشىسىندە ءۇي تاپسىرماسىنىڭ بارلىق پاننەن دە بەرىلمەۋى ۇسىنىلدى. ەكى نۇسقا بويىنشا دا ءۇي تاپسىرماسى ءبىر كۇندە ورتاشا 1 ساعاتقا قىسقارىپ، دەمالىس كۇندەرى بەرىلمەيتىن بولادى. بۇگىندە بۇل ۇسىنىمدار اتا-انالار مەن پەداگوگتاردىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلدى.

ەلەكتروندى كۇندەلىك تۋرالى ايرىقشا ايتقىم كەلەدى. بۇل جۇيە بىلتىر 4000 مەكتەپكە ەنگىزىلدى. ونلاين كۇندەلىك جۇيەسى 166 مىڭ ءمۇعالىمدى (ۇستازدار سانىنىڭ جارتىسىنان كوبى)، 1،3 ميلليون وقۋشىنى - بۇل دا جارتىسىنا جۋىق جانە 747 مىڭ اتا-انانى قامتىپ وتىر. بۇگىندە اپتاسىنا 20 ميلليوننان استام باعا ونلاين تۇردە قويىلىپ، ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا 7 ملن-نان اسا سۇرانىس تۇسكەن. ياعني، جىل اياعىنا دەيىن شىنايى سيفرعا جۇگىنە الامىز. بۇنىڭ ءبارى مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىگى ۇدەرىسى اياسىندا جاسالىپ، وعان مەملەكەت تاراپىنان ءبىر تيىن دا جۇمسامايدى.

بۇگىندە كوبىنە ءدال وسى «كۇندەلىك» نەگە قابىلداندى دەگەن سۇراق قويىلادى. ويتكەنى، ولار مەملەكەتكە، اتا-انا مەن بالالارعا تەگىن قىزمەت كورسەتۋدى ءبىرىنشى بولىپ ۇسىندى. ءيا، ولار بالالار تاۋارلارىن جارنامالايدى، ءبىراق جۇيەنىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ولارعا دا تابىس كوزى كەرەك قوي.

قاعازباستىلىقتان قالاي قۇتىلامىز؟

تاعى ءبىر پروبلەمانى شەشۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى بىرەر ءسوز ايتۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر. بۇل - مۇعالىمدەردىڭ قاپتاعان تەكسەرۋشىلەردىڭ الدىنداعى قورقىنىشى. وسى قورقىنىش ولاردى قاعاز جۋرنالدى دا، ەلەكتروندى جۋرنالدى دا قاتار جۇرگىزۋگە ماجبۇرلەۋدە.

مەكتەپ ديرەكتورىمەن ارادا بولعان اڭگىمەنى كەلتىرەيىن:

- ءسىز نەگە ەلەكتروندى جانە قاعاز جۋرنالدى قاتار جۇرگىزەسىز؟

- بۇل دەگەن اقشا عوي. ەرتەڭ تەكسەرۋشىلەر كەلەدى، سول ءۇشىن بارلىعى قاعاز جۇزىندە بولۋى كەرەك.

- ال ەگەر قاعاز جۋرنالدىڭ قولدانىلۋىنا تىيىم سالساق شە؟

- ءبارىبىر، تۇندە بولسا دا تولتىرۋعا تۋرا كەلەدى...

بۇگىنگى باستى مىندەت - پروكۋراتۋرا، ءبىلىم جانە عىلىم، سونداي-اق، قارجى مينيسترلىكتەرى بىرىگىپ، ورتاق بۇيرىق شىعارىپ، زاڭ الدىندا ەلەكتروندى جانە قاعاز جۋرنالدارىن تەڭەستىرۋ. بۇل تۋرالى بارلىق تەكسەرۋشىلەرگە جەتكىزىپ، پەداگوگتاردىڭ قورقىنىشتارىن جويۋ قاجەت.

ەكىنشى پروبلەما - ءار مەكتەپتە، ءار سىنىپتا ينتەرنەتتىڭ بولماۋى. بۇنى تەز ارادا شەشۋ قاجەت. سول سەبەپتى دە پرەزيدەنت اتاپ وتكەن «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى بويىنشا مەكتەپتەر الدىڭعى كەزەكتە تۇر. ءبىز جازدا ينتەرنەتى بار ءار سىنىپقا Wi-Fi ورناتۋىمىز كەرەك. بۇل ىسكە جازعى پراكتيكا شەڭبەرىندە ستۋدەنتتەردى ىسكە تارتۋعا بولادى، قالاي بولعاندا دا ءبىز بۇل پروبلەمانى شەشۋدى قولعا الماقپىز.

ءۇشىنشى ماسەلە - كومپيۋتەرلەر تاپشىلىعى. بيىل 11 مىڭنان اسا «ۇشتىك» جيىنتىق، ياعني كومپيۋتەر، پروەكتور جانە ەكران ساتىپ الامىز. الدىمەن اۋىلدىق مەكتەپتەردى جابدىقتايمىز. بىلتىر ءبىز 7 300 كومپيۋتەر جيىنتىعىن الساق، كەلەسى، ياعني 2018 جىلى 12 000 «ۇشتىك جيىنتىق» الۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تۇپتىڭ-تۇبىندە ەڭ شالعايداعى اۋىلداردى ەلەكتروندى كۇندەلىكتى پايدالانۋ مۇمكىندىگىمەن، بارلىق ءپان بويىنشا ۇزدىك بەينەساباقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى تۇر. بۇگىندە بىزدە بالالار ءۇشىن ءۇش تىلدە 50 مىڭ بەينەساباق جيناقتالعان. مۇعالىمدەرگە ارنالعان بەينەساباقتار ۇلگىلەرى دە بارشىلىق. بۇل دا ايتارلىقتاي كوپ كۇش جۇمسالعان ءىس بولدى. ءبىراق، باستىسى ول جۇمىس ىستەپ كەتتى.

ەسەپ بەرۋ ماسەلەسىنە كەلەيىك. ءمۇعالىم بۇگىنگى تاڭدا مينيسترلىك، اكىمدىك، ءورت ءسوندىرۋ، سەس، پوليسيا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ سالالارىنىڭ جانە تاعى دا باسقا مەكەمەلەرگە 100-دەن اسا ەسەپ تولتىرادى ەكەن. جانە ول ەسەپتەر تۇرلەنىپ، قايتا-قايتا كوشىرىلەدى. مينيسترلىك تەك ءۇش جۇيەنى عانا قالدىرۋدى ماق­سات ەتىپ وتىر. ولار: ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ دەرەكتەر قورى (ۇببدق)، ەلەكتروندى جۋرنال («كۇندەلىك») جانە بۋحگالتەرلىك ەسەپ. مەكتەپتەر بۇلاردان باسقا ەشقانداي ەسەپ تولتىرماۋلارى كەرەك. ۇببدق جىلىنا ەكى رەت قانا تولتىرىلادى. كۇندەلىك - اعىمداعى ۇلگەرىم ءۇشىن قاجەت، ال بۋحگالتەرلىك ەسەپ ەسەپشىلەر ءۇشىن عانا.

ول ءۇشىن نە قاجەت: ا) ۇببدق-عا بارلىق قىزمەتكە ەڭ قاجەتتى دەگەن اقپاراتتاردى عانا ەنگىزۋ، بۇل جۇمىستار بىلتىر ىستەلدى دە، ءا) مەكتەپتەن جۇيەگە قاتىسى جوق اقپاراتتى سۇراتۋعا تىيىم سالىنباق. الايدا، بۇل ءۇشىن زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ قاجەت. بۇل جۇمىستاردى دا قولعا الىپ وتىرمىز، ب) بۇدان ءارى بارلىق جەرگە ينتەرنەت ورناتۋ. بۇلار - بيىلعى مىندەتتەر.

مۇعالىمدەر مىندەتىنە جاتپايتىن جۇمىستارعا «جەگىلمەيدى»

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە، بۇل مۇعالىمدەردى مىندەتتەرى اياسىنا كىرمەيتىن جۇمىستارعا تارتۋعا تىيىم سالماقپىز. بۇگىندە ولار مەديسينالىق اناليزدەر جيناپ، «وڭاي» كارتوچكالارىن تاراتۋ سىندى جۇمىستاردى ىستەيدى، ءۇي-ۇيدى ارالاپ ءجۇر... زاڭ بۇعان تىيىم سالادى. ءبىز الدىمەن بۇل ماسەلەنى ۆەدومستۆوارالىق دەڭگەيدە كوتەرىپ، سونداي-اق، قۇجات جۇزىندە ءبارىن رەتتەپ، ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشۋ جولىن تاپپاق نيەتتەمىز. الداعى ءۇش ايدا مۇعالىمدەردىڭ مىندەتتەن تىس شارۋالارعا الاڭداماۋىنا قاتىستى قاتال ءتارتىپ بەلگىلەپ، بىرىككەن ەرەجە بەكىتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

بيىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىققا قويىپ وتىرعان تاعى ءبىر اۋقىمدى مىندەتىمىز - مەكتەپتەردەگى اقشا جيناۋ ماسەلەسىن شەشۋ. الدىمەن انىقتاپ الاتىن نارسە - ءار نارسەنى سىلتاۋراتىپ اقشا جيناۋ بار دا، ەرىكتى تۇردە اقشا جيناۋ بار. ويتكەنى، كەيبىرەۋلەر مەكتەپكە بولسىن، باسقا دا وقۋ ورنىنا بولسىن دەمەۋشىلىك تانىتۋى مۇمكىن. وسىلاردىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ العان ءجون.

جالپى، قوعام تاراپىنان مەكتەپكە كومەك بەرىلىپ جاتسا، جامان ەمەس. دەمەۋشىلىك تانىتقان اتىمتاي جومارتتى قوعام ءبىلۋى ءتيىس. قاراجاتتىڭ قانداي مولشەردە ءتۇسىپ، نەندەي ماقساتتارعا باعىتتالاتىنىن اشىق كورسەتەتىن، ءاربىر قادامى رەتتەلگەن ەرەجە قابىلداپ، ونىڭ قاداعالانۋىن مەكتەپ ديرەكتورى ەمەس، قوعامعا (مەكتەپتىڭ قوعامدىق كەڭەسى) تاپسىرىلۋى ءتيىس دەپ بىلەمىز. وسى كوكەيتەستى ماسەلەنىڭ ءبارى مينيسترلىكتە قۇرىلعان جۇمىس توپتارىندا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى قاراستىرىلىپ جاتىر. وسى جۇمىس توپتارىنا ەل وڭىرلەرىنەن تارتىلعان مەكتەپ ديرەكتورلارى، مۇعالىمدەر، اتا-انالار بۇكىل قاۋىمداستىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن جەتكىزىپ وتىر. تۇپتەپ كەلگەندە، قازىرگى تاڭدا بارلىق ءتاسىل انىقتالدى، تەك شەشىم شىعارىلىپ، ونى مەكتەپتەرگە جەتكىزۋ عانا قالىپ وتىر. بۇعان 2-3 اي ۋاقىت كەتەدى.

الداعى ۋاقىتتا مەكتەپتەردە ءار وقۋشىعا جەكە شكاف قويىلاتىن بولادى. بۇل باستاما ۇكىمەت تاراپىنان دا قولداۋ تاۋىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا باستاۋىش سىنىپتىڭ شاكىرتتەرى وزدەرىنىڭ وقۋلىقتارىن، اۋىستىراتىن اياق كيىمدەرىن، فورمالارىن، ت.ب. وزدەرىنىڭ جەكە شكافتارىندا قالدىرا الاتىن بولادى. بۇل شەت ەلدەردە كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلە جاتقان تاجىريبە.

ۇكىمەتتەن قولداۋ تاپقان تاعى ءبىر جاقسى باستاما - وقۋشىلاردى ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ. ول ءۇشىن مەكتەپتەردە ديسپەنسەر، سۇزگى، فونتان سەكىلدى ارنايى قۇرىلعىلار ورناتىلادى. بۇگىندە بۇل ماسەلەنى 10-عا تارتا كاسىپورىن شەشە الادى.

ءتىل ۇيرەنۋگە ىڭعايلى ادىستەمە

ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ جاڭا ادىستەمەسى جاسالدى. ول الەمدىك تىلدەردى تەز وقىتاتىن ۇلگىلەر بويىنشا قۇرىلدى. ءبىز ۇيرەنشىكتى گرامماتيكانى وقىتۋدان كەتىپ، كوممۋنيكاسيا جاعىنا بەت بۇراتىن بولامىز. مينيمۋم سوزدىگى ەنگىزىلۋدە. ەندى مەحانيكالىق ەرەجە جاتتاۋ جانە ءماتىندى اۋدارۋ دەگەن بولمايدى. باستىسى، بالالاردىڭ قازاق تىلىندە سويلەپ كەتۋى. بىلتىر ءبىز ءتىل ماماندارىمەن جۇمىستى باستادىق. ۇلكەن جۇمىستار اتقارىلدى. ءبىر اي بۇرىن ءتىل ءبىلى­ءمى سالاسىندا تۇڭعىش رەت قازاق ءتىلىنىڭ جيىلىك سوزدىگى قۇراستىرىلىپ، جۇرتشىلىققا تانىستىرىلدى. وعان تۇرمىستا ەڭ ءجيى قولدانىلاتىن سوزدەر كىردى. ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن جەكە كومپانيالار ونلاين قوسىمشاسىن جاساۋدا. بيىلعى قىركۇيەكتەن باستاپ قازاق ءتىلىن دەڭگەيلى ادىسپەن وقىتۋ بىرنەشە مەكتەپكە قاناتقاقتى نەگىزدە جۇرگىزىلىپ، ءارى قاراي بۇكىل قازاقستان بويىنشا وقىتىلاتىن بولادى. نەگە بىردەن ەنگىزىلمەيدى، دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇل ءۇشىن قاجەتتى وقۋلىقتار، وقىتۋ ادىستەمەلەرى، مۇعالىمدەردىڭ دايىندىعى جانە وسىعان قاتىستى ءبىرقاتار اۋقىمدى جۇمىستاردى جۇرگىزۋ قاجەت ەكەنى تۇسىنىكتى. سودان كەيىن ءبارى ساراپتالىپ، تالقىلانىپ، تالداناتىنى دا ايان. كەز كەلگەن جاڭاشىلدىق ساراپتامالىق جۇمىستى، ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاۋدى، ءتۇسىندىرۋدى، قوعامنىڭ پىكىرىن دايارلاۋدى تالاپ ەتەدى.

اعىلشىنشا وقىتۋ جونىنە كەلسەك، بيىلدان باستاپ 5000 ۇستاز - ءپان مۇعالىمدەرى تەرەڭدەتىلگەن تىلدىك كۋرستاردا وقيدى. ياعني، ءتىلدى تەرەڭ مەڭگەرمەك. بيىلعى كۇزدەن باستاپ جۇزگە تارتا جاڭا سىنىپ اعىلشىن تىلىندە وقۋعا كوشەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. 120 مەكتەپتە اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرىپ جۇرگەن قوسىمشا 2،7 مىڭ ءمۇعالىم بار. ارينە، بۇنى تەك وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارىنىڭ جازباشا رۇقساتىن العاننان كەيىن، ەرىك بىلدىرگەن جاعدايدا عانا جۇرگىزەمىز. بيىل ءبىز دايىندىققا قاجەتتى ۋاقىتقا، وقىتۋ ساپاسىنا جانە مۇعالىمدەردىڭ دايىندىعىنا قاتىستى كوپتەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الامىز. بۇعان دەيىن حابارلاعانىمىزداي، جوعارى سىنىپتاردا 4 ءپاندى اعىلشىن تىلىندە وقىتۋعا قاتىستى شەشىم تەك 2018 جىلى قابىلدانادى.

پرەزيدەنت اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋدىڭ ەكى جولىن كورسەتىپ بەردى. اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ - ءبىزدىڭ ىلگەرىلەۋىمىزدىڭ نەگىزى. جانە مۇنى ءبىز جەتە تۇسىنە وتىرىپ ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. وسى باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن بولامىز.

بالانىڭ كوڭىلى... بىلىمدە

بالالار ۇيلەرى تۋرالى دا ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ءبىز بالالاردى اسىراپ الۋشى اتا-انالاردىڭ قاجەتتى اقپاراتتارعا قول جەتكىزۋ جولدارىن جەڭىلدەتۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق دەرەكتەر بازاسىن اشۋ مىندەتىن قويعان بولاتىنبىز. ناتيجەسىندە، 6 بالالار ءۇيى جابىلدى، بالالار ۇيلەرىندە تاربيەلەنىپ جاتقان بالالار سانى ءبىر جىل ىشىندە 1 مىڭعا ازايعان. ەڭ باستىسى، بالالار ۇيلەرىندە قوعامدىق باقىلاۋ ورناتۋ قاجەت. سوندىقتان دا، ەلدەگى بارلىق بالالار ۇيلەرىندە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، پارتيا، ءماسليحات، ت.ب وكىلدەرى كىرەتىن قاداعالاۋشى كەڭەستەر قۇرۋ جوسپارىمىزدا بار. سابيلەر ۇيلەرىندە نە بولىپ جاتقانىن جەرگىلىكتى قوعام وكىلدەرى قاداعالاي الاتىن بولادى. بۇل ىسكە 3-4 اي كەتەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز ءارى جوبانىڭ ناتيجە بەرەتىنىنە كامىل سەنەمىز. جالپى، بالالار ۇيلەرىنىڭ ديرەكتورلارىن، ال بولاشاقتا مەكتەپتەر باسشىلىعىندا قوعامنىڭ قاتىسۋىنسىز ەشكىم تاعايىنداماۋى كەرەك.

ەندى بالاباقشالار مەن ونداعى كەزەك ماسەلەسى. الدىمەن كەرەكسىز ەرەجەلەر مەن جەمقورلىقتى جويىپ، كەزەگىمەن ءتارتىپ ورناتۋ قاجەت. ءبىز سانيتارلىق نورمالاردى قارادىق، ورىنداردىڭ جەتىسپەۋىنە ونىڭ دا كەدەرگىسى بار. جاڭا سانيتارلىق ەرەجەلەر مەن نورمالارعا (سەن) سايكەس، بالاباقشا اشۋ جەڭىلدەتىلەدى. جاڭا سەن 3 اي تالقىلاندى، مىڭعا جۋىق مامان ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. بالاباقشالاردىڭ بارلىق كەزەگىن رەسپۋبليكالىق ءبىرىڭعاي كەزەككە بىرىكتىرىپ جانە بالاباقشاعا جولداما الۋدى «ەلەكتروندى ۇكىمەت» ارقىلى اۆتوماتتاندىرۋ قاجەت. بۇگىندە ءتۇرلى قالالار مەن وبلىستاردا ول ءارتۇرلى.

ەگەر ءبىز مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە قىزمەتىنىڭ ساپاسى باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىن قالاساق، «بالاپان» باعدارلاماسى بويىنشا تولەنەتىن اقشانى باعىتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋدى اتا-انا ەنشىسىنە قالدىرۋ كەرەك. ولار وزدەرىنىڭ كوڭىلدەرىنەن شىعاتىن مەكەمەنى تاڭداپ، مەملەكەتتىك تاپسىرىستى سوعان باعىتتايدى. مەملەكەتتىك بولا ما، جەكە مەنشىك بولا ما - ءبارىبىر. بۇل مىندەت وڭاي بولماسا دا، الداعى جارتى نە ءبىر جىلدا ورىندالادى. سوندا بارلىعى ادىلەتتى جانە اشىق بولادى.

باستى مىندەتىمىز - بالالاردىڭ بارلىق ءارىپ پەن سانداردى ءبىلىپ، 1-سىنىپقا 100 پايىز دايىن بولىپ كەلۋى. بۇگىندە ولاردىڭ ۇلەسى شامامەن 70 پايىز، ماسەلە وسى جەردە، سول سەبەپتى 0-سىنىپ 2019 جىلدان باستاپ، ال بارلىق قاناتقاقتى مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا بيىلدان باستاپ ەنگىزىلەدى. مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا اشىلاتىن 0-سىنىپتىڭ ءمانى - مەكتەپكە دەيىن ءبىرىڭعاي باعدارلامامەن «الىپپە»، «بۋكۆار» بويىنشا ءالىپبيدى ۇيرەنۋ، ارىپتەردى تانۋ، بۋىنداپ وقۋ، قاراپايىم سويلەمدەر قۇراي باستاۋ. 1000 مەكتەپ پەن بالاباقشادا قانات­قاقتى جۇيە بويىنشا وقىتىلادى. قانداي ۇلگى ەكەنىن كورىپ وتىرسىزدار - جاقسارتۋدى كوزدەيتىن بارلىق جاڭاشىل ىستەر تەك ساراپتاۋ، ساپانى انىقتاۋ جانە كەڭىنەن تالقىلانۋ ارقىلى قابىلدانىپ جاتىر.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردە ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى باقىلاۋ كوميتەتى تاراپىنان جۇرگىزىلەتىن جوسپارلى تەكسەرىستەرگە تىيىم سالىندى. وسىمەن ەسكى ۇلگىدەگى تەكسەرۋلەر كەلمەسكە كەتتى دەپ ويلايمىز. تاۋەكەلدى باعالاۋدىڭ جاڭا جۇيەسى ەنگىزىلىپ، تەكسەرۋلەر سيرەك وتكىزىلمەك ءارى بارلىعى بىردەي جۇرگىزىلە بەرمەيدى. كوميتەتتىڭ مىندەتى جازالاۋ ەمەس، كومەكتەسۋ. ونىڭ ۇستىنە، وسى كۇنگە دەيىن ەرەجە بۇزىلعانى ءۇشىن بىردە-بىر مەكتەپتى جاپقان ەمەسپىز. سول سەبەپتى دە بۇل جۇيە تۇپكىلىكتى قايتا قاراستىرىلىپ جاتىر.

ەندى مۇعالىمدەردىڭ اتتەستاسياسى ماسەلەسىنە كەلسەك. اتتەستاسيا ونداعان جىلداردان بەرى وزگەرىسسىز كەلەدى. قاراڭىزدار، رەفورما جۇرگىزىپ جاتىرمىز، ال تالاپتار - ەسكى. ياعني، جۇمىس ىستەمەيتىن قۇجات قانشاما پەداگوگتاردىڭ تاعدىرىن شەشۋدە! وسىعان بايلانىستى نە ىستەلىپ جاتىر؟ بارلىق دامىعان ەلدەردەگىدەي پەداگوگتىڭ ستاندارتى قابىلدانادى. بۇل - پەداگوگتاردىڭ ستاندارتىن، وقىتىلۋىن، اتتەستاسياسىن جانە باعالانۋىن قامتيتىن سالالىق بىلىكتىلىك شەگى. بۇل جۇمىسپەن ساراپشىلاردان قۇرالعان ۇلكەن توپ - 100-دەن اسا مامان اينالىسىپ جاتىر، سونداي-اق، دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ وكىلدەرى دە بار.

ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەنگىزىلىپ جاتقان كاسىپتىك جانە تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۋرالى ايتۋ ءۇشىن بولەك كولەمدى ماقالا قاجەت. بۇل تاقىرىپ الداعى ۋاقىتتا قوزعالادى. بۇل باعىتتا زور جۇمىستار اتقارىلدى. عىلىم باعىتىندا بولىپ جاتقان پروسەستەر تۋرالى دا بولەك ايتۋ قاجەت. PhD ىزدەنۋشىلەر كولەمى ءبىر جىلدا 600-دەن 1800-گە دەيىن ءوستى. بۇل قازاقستاننىڭ عىلىم سالاسىنداعى الەۋەتىنىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتپەي قويمايدى.

الەمنىڭ جىلدام دامىپ كەلە جاتقانىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ونى ءوزىمىز كورىپ تە ءجۇرمىز. ءبىزدىڭ بالالارىمىز قارىشتاپ العا قاراي كەتىپ بارا جاتقان زاماناۋي، باسەكەگە قابىلەتتى الەمدە ءومىر سۇرۋلەرى كەرەك. 25 جىلدا كوپ نارسە ىستەلدى. ءبىز وزگە ەلدەردىڭ جاعىمدى جانە جاعىم­سىز تاجىريبەلەرىن ءجيى سارالاپ وتىرمىز.

ءسوزىمىزدى تۇيىندەي كەلە ايتارىمىز، ۋاقىت ءبارىن دە كورسەتەدى...

---