ەشكىمگە ايتپا
ديۆان ۇستىنە تاپتەشتەپ قويىلعان مامىق جاستىق الاسالىق ەتكەندەي ەكى قولىن باسىنىڭ استىنا قويىپ، شالقاسىنان جاتقان ىزباركۇل «اقتاماق» ءانىن سىڭقىلداتا سالادى-اۋ! اۋىزعى بولمەدەن تىسىر بىلىنگەندەي بولعان سوڭ شىنتاعىن تىرەپ باسىن كوتەردى. ەشتەمە بايقالمادى. ول ءۇي ىشىنە ورناعان تىنىشتىقتىڭ قايماعىن بۇزبايىن دەگەندەي شەگىنشەكتەپ جاتا بەردى. وسى بولار-بولماس قيمىلدىڭ وزىنە ونىڭ جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى. بۇرىنعىدان گورى ءسال تومەندەۋ جاتىپ قالعاندىقتان وعان دەم الۋ اۋىرلاۋ سوقتى... قوي، ءبۇيتىپ جاتا بەرسە ۇيدە ادام جوقتا جۇمساق ديۆانعا ۇيەلەپ قالۋى نەمەسە جۇرەگىنە زاقىم كەلۋى مۇمكىن ەمەس پە؟!
وسىنى ويلاعان ىزباركۇل جوندەلىپ جاتۋعا ىڭعايلانىپ اۋناپ تۇسە بەرمەك بولدى. ونىڭ ءوزى دە كۇشكە ءتۇستى. الدىمەن باسىن كوتەرىپ الىپ، سونان كەيىن بارىپ بۇرىلدى. جەڭىل-جەلپى ادامدى، بالا-شاعانى لاقتىرىپ ۇراتىن جاڭا ديۆاننىڭ سەرىپپەسى بۇل جولعى سالماقتى اۋىرسىنعانداي، سەلكىلدەمەي، سىقىر ەتتى دە، تۇنشىعىپ قالا بەردى. جاستىققا قايتا شالقالاي بەرگەن ىزباركۇلدىڭ كوزى قابىرعاداعى بىركەلكى تىقىلداي سوققان ساعاتتى شالدى. ساعات التىعا ونشاقتى مينۋت قالىپتى. - ساعات التىعا جاقىنداعاندا ىزباركۇلدىڭ قىڭقىل-سىڭقىلى كوبەيە باستايتىن ادەتى. ءاندى توكتاتتى. مىنە قازىردە ونىڭ باسى اۋىرىپ، شەكە تامىرى سولقىلداپ، اياق-قولى سىرقىراپ ءجۇرىپ بەردى.
— ۋھ، باسىم-اي، كۇلايىم-ەي، ەي، كۇلايىم، ساعات التى بولىپ قاپتى عوي. شاي قويىپ قوي. بوساڭ كەپ قالادى. ۋھ، باسىم-اي، اس ۇيدە ەكى كيلوگرامم ەت تۇر. بەرى اكەلشى. قانشا قۋىراتىنىڭدى ءوزىم مولشەرلەپ بەرەيىن. وسى سەنىپ قولىڭنىڭ بەرەكەسى جوق.
ارادا ەكى-ۇش مينۋت وتكەن سوڭ ىزباركۇل «اقتاماققا» قايتا باستى. وسى كەزدە ەسىك سىقىر ەتە ءتۇسىپ ەدى، ول ءاندى توكتاتىپ، ەكى شەكەسىن قولىمەن باسىپ ۋھلەي جونەلدى. ءبىراق ۇيدەن شىققان كۇلايىم ەكەنىن اڭعارعان سوڭ اۋەننىڭ اياعىن جالعاستىرا بەردى. ءاننىڭ وزىنشە مۇشەسىن شىعارا، ەكى-ۇش قايىرىپ سالدى. ەسىك تاعى سىقىر ەتتى. بۇل جولى ونىڭ داۋسى جارىكشاقتانىپ قاتتى شىقتى.
— ۋھ، باسىم-اي، ەكى سامايىم، ەكى شەكەم-اي، سولقىلداپ، كەمىرىپ جەپ الىپ بارادى. ءاي، كۇلايىم، وي باسىم. بەرى كەلىپ ساعاتتى كورشى.
كۇلايىم تۇپكى ءۇيدىڭ ەكى جاعىنا ءبولىنىپ اشىلار جارما ەسىگىنىڭ ءبىر جاعىنان باسىن سۇعىپ قارادى دا:
— ساعات التى جارىم بولىپتى،— دەدى.
ىزباركۇل ىڭقىلداپ-كۇرسىلدەپ باسىن كوتەردى. ۇستىندە وتكەن جىلى جۇڭگو شايىسىنەن تىككىزگەن الدى اشىق ءۇي كويلەگى بار. ونىڭ ءار جەرىنىڭ تىگىسى سوگىلە باستاعان. ءتىپتى وعان ءوزىنىن تىرسىلداپ زورعا سىيىپ تۇرعانىن ايتپاعاندا، قىسقا قوندىرعان جەڭىنىڭ اۋزىنا قولىنىڭ قارى سىي-ماي، بۋناپ تۇر. ول باسىن جىبەك ورامالمەن تارتىپ، اينانىڭ الدىنا باردى. قاسىن كەرىپ، كوزىن سۇرمەلەدى. قولىنا دالاپتى الا بەرىپ، بوساڭباي نەگە كەلمەي جاتىر ەكەن دەپ ويلادى. بوساڭباي ويىنا تۇسە بەرگەندە ونىڭ باسى سولق-سولق ەتە تۇسكەندەي بولدى. «ويباي باسىمدى» ءبىر قايتالاپ قويدى. سونىمەن بەتىن جەڭىل وپالاپ، ستولعa كەلىپ وتىردى.
بوساڭباي ءالى جوق...
بوساڭباي بورپاسوۆ اۋداننىڭ بەلدى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرى. سىرتقى ءپىشىنىن كورگەندە كوز سالعاندار ريزا بولماي قويمايتىن بيىك دەنەلى، كەڭ جاۋىرىندى مول جارالعان ادام. بيىك دەنەسىنە لايىق قارنى دا ءبىراز بار. جاپ-جالپاق بەتىن يىعىنا ءبىر-اق قوندىرا سالعانداي قىرىس مويىنى بىلىنە قويمايدى. تورسيعان شەكەسى قارا قۇلپىلانىپ مايى شىپ-شىپ شىعادى. ەكى شىقشىتىنا ەكى جۇدىرىق ەت جاپسىرعانداي. توسىن ادامعا، اسىرەسە، ونىڭ بادىرايعان كوزى بۇرىن شالىنادى. موينىن ابدەن ماي باسىپ كەتكەندىكتەن ەكى جاعىنا ۇرىپ قاراماي، بۇكىل دە« نەسىمەن بۇرىلادى. ول تەرلەگەنىنە دە، القىنعانىنا دا قاراماي وسىنداي دەنەمەن، وسىنداي تۇلعامەن ۇيىنە اسىعا باسىپ-اق كەلسە دە ساعات تۇنگى ون بىردەن اسىپ كەتىپ ەدى.
ال ىزباركۇل ساعات جەتىگە دەيىن اھلاپ-ۋھلەپ وتىردى دا، بوساڭباي كەلمەگەن سوڭ ىزبارلانىپ، ونىڭ كابينەتىنە تەلەفون سوقتى. ودان كەتكەن عوي، ەندى ۇيگە كەپ قالاتىن شىعار دەگەن مەزەت تە ءوتتى. بوساڭباي ءالى جوق. ول باراتىن كەيبىر تانىس ۇيلەرگە تاعى سىلدىراتىپ كورىپ ەدى، ولاردا دا بولماي شىقتى.
— قاپ، كەلەرسىڭ ءبىر!—دەدى ىزباركۇل. وسى كەزدە ول دولىلىقتىڭ جوعارى شەگىنە جەتىپ، جارىلىپ كەتۋگە از-اق وتىرعان.
بوساڭبايدىن ۇلكەن تۇلعاسى ۇيگە ەڭسەرىلىپ كىرىسىمەن سويلەي جونەلدى:
— ىزاش، مەنى توسىپ وتىرسىڭ با؟ مەن كىشكەنە كەشىگىپ قالدىم بىلەم.
ىزباركۇل كۇل بەتتەنىپ، تاپجىلماستان وتىر. جاۋاپ قاتار ءتۇرى جوق. ءۇي ىشىندەگى باسقالاردىڭ دا سويلەۋگە ءتىلى كەلمەيدى. ءبارى دە تومسىرايا قاراسادى.
— ىزاش، نەمەنە، باسىڭ اۋىرىپ وتىر ما؟ الدە..،
— نەمەنە، الدە، — دەدى زىلمەن ىزباركۇل
— الدە قا...
— سەن وسى جۇمىستى قايدا ىستەيسىڭ؟
— كەڭسەدە.
— دالادا وتىرمايتىنىڭدى بىلەم. قاي مەكەمەدە؟ — ىزباركۇلدىڭ داۋىسى بارىلداپ قاتتى شىقتى. كەشكە دەيىن جۇمىسسىز وتىرىپ ءىشى پىسىپ قالعان ەكەن، قىزىق كونسەرتتىڭ شىمىلدىعىن اشا باستادى.
— ءوزىمىزدىڭ كەڭسەدە عوي، ىزاش،— دەپ مىڭگىرلەدى بوساڭباي. ونىڭ داۋىسى سايابىرلاۋ، ءارى زورعا ەستىلدى.
— نەمەنە، سەندەردە جۇمىس ساعات التىدا اياقتالماي ما!
— ونىڭ دۇرىس، ىزاش. مەن ودان ساعات التىدا شىعىپ جىپىلداقتىڭ ۇيىنە باردىم.
— وتىرىك ايتپا،— دەپ اقىردى ىزباركۇل.— سەن مەنىڭ كوزىمە ءشوپ سالىپ ءجۇرسىڭ. سەنىڭ جۇرىسىڭدە پالە بار، پالە! Mەن ولاردىڭ ۇيىنە تەلەفون سوقتىم...
مۇنى ەستىگەندە بوساڭباي ءمۇلت كەتكەنىن اڭعارىپ، نە دەرىن بىلمەي قاتتى ساستى. ىزباركۇل مينۋت وتكەن سايىڭ بايبالامدى سالىپ جاتىر. ەستي بەرسە شىنىن ايتقىزباي تىنبايدى. باعانا شارۋاشىلىقتىڭ ءجونىن سۇراي اۋاتكوم پرەدسەداتەلىنە كەلىپ ەدى، ول جوق بولىپ شىقتى. قىزمەت اياقتالۋعا ءالى بەس-ون مينۋت بار بولعان سوڭ ونىڭ ءبىر بارار جەرى وسى ەدى دەپ اۋپارتكوم سەكرەتارىنىڭ كابينەتىنە باسىن سۇقتى. ول دەگەنىندەي وسىندا وتىر. سودان ولار ءبىر كەلەلى ماسەلەگە كەلىسىپ جاتىر ەكەن. سوندا وتىرىپ قالىپ ەدى. ەندى مىنە بارماي قالعىر باسىم سوعان قايدان بارا قالدىم ەكەن دەپ تۇر. ىزباركۇل تاپتىشتەپ سۇراعان سوڭ ايتپاي كور!
— Mەن شىنىمدى ايتايىن،— دەدى بوساڭباي تاعى ءبىر بۇلتاققا سالعىسى كەپ. ىزباركۇل بۇعان ءسال ۇندەمەي وتىردى دا، باج ەتە ءتۇستى:
— تاعى قانداي وتىرىك ايتپاقسىڭ؟
بۇل جولى ونىڭ بەتى الەم تاپىراقتانىپ، كىسى قاراعىسىز بولىپ كەتتى. «دولى ءزارىن كوزىنەن توگەر» دەگەندەي مونشاقتاپ كوزىنە جاسى كەلىپ قالىپتى. بوساڭباي:
— ىزاش، سەن اشۋلانبا. بۇگىن باياعىدا جۇمىسشى فاكۋلتەتىندە بىرگە وقىعان ءبىر جولداسىما كەزدەسىپ قالىپ، سول ەكەۋمىز اڭگىمەلەسىپ كوشەدە...— دەي بەرگەندە ىزباركۇل بۇرىنعىدان جامان ىشقىنىپ كەتتى.
— قيسىنسىز ءسوزىڭدى ەستىرتپە!
ۇلكەن ادامنىڭ ساسقانى جامان ەكەن. بوساڭباي ماسەلەنى جايباعىستاپ كەتۋگە تىرىستى. ول سىرت كيىمىن جاڭا شەشىپ وتىرا بەردى. ال ىزباركۇل بولسا ورنىنان اتىپ تۇرەگەلىپ، تەلەفوننىڭ قۇلاعىنا جارماستى.
— سەن شىنىڭدى ايتپايسىڭ. ودان دا سەنىڭ سازايىڭدى بەرسىن. مەن سەنى سە-سە-سەكرە...
بۇل جەرگە كەلگەندە ىزباركۇل دولىلىقتان جىلاپ جىبەردى. بوساڭباي ەندى قاتتى ساستى. بوساڭباي ءۇيى ءبۇلىنىپ جاتىر دەگەن جاقسى دەيسىڭ بە؟! قويشى، وسى اقىماققا شىندىقتى-اق ايتايىن دەپ ويلادى ول.
— مەن ساعان ءبارىن ايتايىن،— دەدى بوساڭباي. بۇل جولى ىزباركۇل بەرى قاراعانداي بولدى. الدە ول بوسەكەڭ شىنىن تەلەفون قۇلاعىنا جارماسقاندا ايتاتىنىن ءبىلدى مە، ايتەۋىر ۇندەمەدى. ءبىراق ءالى تومىرايىپ وتىر.
— مەن ساعان ءبارىن ايتايىن،— دەپ جالىندى بوساڭباي،— تەك سەن ەشكىمگە ايتپا. ەگەر ايتساڭ بۇدان بىلاي مۇنداي اڭگىمەنى مەنەن اجىراپ كەتسەڭ دە ايتپايمىن.
— جاكىش تە بارلىق سىردى قوجاشتان ەستيدى ەكەن عوي.
— سەن جاكىشىڭدى قوي. سەن ەشكىمگە ايتپا.
— يا، ايتا بەر،— دەپ جونگە كەلدى ىزباركۇل.
— قىزمەت اياعىندا سەكرەتاردىڭ كابينەتىنە كىرىپ بارسام تەمىروۆ ەكەۋى وتىر ەكەن. ولار كەيبىر قىزمەتكەرلەردى اۋىستىرۋدى اڭگىمەلەدى.
— ولار كىمدەر؟
— تەك سەن ەشكىمگە ايتپا.
— يا، ايتا بەر.
— ولار اۋدان سىرىن مەنەن جاسىرمايدى عوي. ال مەن سەنەن جاسىرمايمىن. سەن بوسقا باجالاقتاپ كەتەسىڭ.
— ەندى باجىلدامايمىن. كۇلايىم، ەي، شايدى اكەل. ۋھ، باسىم. ءوزىن عوي، شىنىڭدى ايتپاعان.
بوسەكەڭ شايدى ىشكەن سايىن بوساپ سالا بەردى. ءسويتىپ بار سىردى اقتاردى. بەكەر وبالى نە، ىزباركۇلدىڭ ەشكىمگە ىزىنداماۋىن دا ەسكەرتىپ وتىردى. ءبىراق كۇلايىمعا ەشتەمە دەي قويمادى...
كەلەسى كۇنى بوساڭباي قىزمەتىنە ەرتە كەتتى. ءتۇس اۋىپ بارادى. ىزباركۇلدىڭ ءىشى پىستى. ول ديۆاندا جاتقان كۇيى تەلەفون ترۋبكاسىن كوتەردى.—جىپىلداقپىسىڭ، ەي؟ بالا-شاعاڭ امان با؟ ءبىز دە. سەن بىزگە كەلىپ كەتسەڭشى. ە، بار عوي ءبىر شۇيكە باس. ءۇيدى سەنىپ تاستاپ كەتۋگە بولمايدى. سەن كەلىپ كەتسەڭشى. ايتقانداي، سەن «پرومكومبيناتقا» باردىڭ با؟ ماساتى تۇسكەن ەكەن دەيمىسىڭ؟ ە، ماعان قالدىرىپ پا؟ مەڭسۇلۋ الىپ كەتىپتى! سول-اق تويمايدى ەكەن. ءبىز ون كويلەك كيگەنشە، ول ون بەسىن كيەدى. يا، ءقايتسىن بايعۇس. ەرتەڭ يسپولكومدا كۇيەۋى ورنىنان الىنادى عوي. يا. كيىپ قالايىن دەگەن عوي. ەحھە-ەحھە-حە! بىزگە جول بەرمەۋشى ەدى. قوي، تابالاماي-اق قويايىق. ويباي-اۋ، ەسەك بولىپ كەتىپ جۇرمەسىن. سەن ەشكىمگە ايتپاي-اق قوي. سەن دەپ ايتىپ تۇرمىن عوي. بوسەكەڭ ەشكىمگە ايتپا دەپ ەدى، ساعان ءوزىم دەپ ايتام. يا، يا. ونى بوسەكەڭ ۇناتپايدى. ءتۋفليىڭدى دەيمىسىڭ؟ تىكتىرگەم جوق. ونىڭ دا جايى بەلگىلى. ول دا ۇشادى. قوي، سەن ەشكىمگە ايتپا. ال قوش، cay بول!
كەش الدىندا ماگازين جابىلاردان بۇرىن جىپىلداق قاپشىعىن قولتىقتاپ كوشەگە شىقتى. ۇيىنەن شىعا بەرە كورشىسى ورەپكىگە جولىعىپ قالدى.
— جۇرسەڭشى، ەرمەكتەسىپ ماگازينگە بارىپ قايتايىق.
— بارساق. بارايىق. مەن كيىنىپ شىعايىن.
ورەپكى ۇستىنە ماساتى كويلەك كيىپ شىقتى. وسى كويلەكتىڭ ءوزى بۇل ەكى ايەلگە ءبىراز جەرگە اڭگىمە بولدى. كويلەكتىڭ اڭگىمەسى كويلەك كيۋگە بوگەت جاساعاندارعا سوقپاي وتە المادى.
Mەن مۇنداي كويلەك كيە الماي قالدىم،— دەدى جىپىلداق ونىڭ جۇپ-جۇقا ەرنى جىپ-جىپ ەتە ءتۇستى.— ماعان ءتيىستىنى مەڭسۇلۋ الىپ كەتىپتى. مەن ونى بوسەكەڭە ايتىن ەدىم، ونىڭ الگى ءداۋ قاراسىن ورنىنان الاتىن بولدى. بوسەكەڭمەن ءبىزدىڭ ارامىزدى بىلەسىڭ عوي. دەگەنىمىزدى ىستەتەمىز. سەن ەشكىمگە ايتىپ قويما.
— بالەم، سول كەرەك. وسى كويلەكتى تىكتىرەردە مەنىڭ الدىما تۇرىپ الىپ، مۇرنىن كوتەرىپ ەدى. ەندى بالەم، الگى «پوترەبسويۋزداعىنىڭ» ايەلى كىم ەدى؟ سوعان دا ءبىر ناۋبەت جەتسە.
ونىڭ دا كورى قازىلدى دەسەدى. سەن بىرەۋگە ايتىپ قويىپ جۇرمە. ايتەۋىر، بوسەكەڭنەن ەستىپ تۇرامىز عوي.
ورەپكىنىڭ دە ءوزىنىڭ ءورىسى بار. ونىڭ دا جولداس-جوراسى كوپ. قوسايتار ونىڭ ۇيىنە كۇندە كەلەدى. ورەپكى اڭگىمەنى ورىستەتىڭكىرەپ ايتپاي وتىرا المايدى.
— مەنىڭ مىنەزىم اشىق قوي، ءوزىڭ بىلەسىڭ. بىردەمە ەستىسەم ىشىمنەن شىعارعانشا اسىعامىن. بارىنەن دە الگى مەڭسۇلۋدىڭ ءداۋقاراسىنىڭ ورنىنان الىناتىن بولعانىن قاراساڭشى. سەن مەن ءسويتىپ تابالاپ ايتتى دەپ بىرەۋگە ايتىپ قويىپ جۇرمە؟ ويباي-اۋ، قوسايتار-اۋ، اناۋ تايپاق قاتىننىڭ تۇنەۋگى كۇنى ەكەۋمىزگە مۇرنىن كوتەرگەنى ەسىڭدە مە؟ ەي، سەن بىرەۋگە ايتىپ قويىپ جۇرمە!
اڭگىمە وسىلاي جايىلا بەردى.
سونىمەن بوساڭباي بورپاسوۆتىڭ بوستىعىن بىلەتىن ىزعارلى جەڭگەي ىزباركۇل سىردى سۇراپ ءبىلىپ الدى. ىزباركۇل جىپىلداققا، جىپىلداق ورەپكىگە، ورەپكى قوسايتارعا، قوسايتار قوسىپ ايتارعا، كوپتەپ، تۇپتەپ ايتارلارعا دا جەتكىزدى. يا، ەسكەرۋسىز قالعان ءبىر ادام بار. ول كۇلايىم. كۇلايىمنىڭ دە ءوزىنىڭ سىرلاسى، سىبىرلاسى بار. ايتەۋىر، نە كەرەك، از ۋاقىتتا-اق اعاڭىزدىڭ اۋزىنان شىققان ءسوز ارىنداپ تاراپ كەتتى. وتىز تىستەن شىققان ءسوز وتىز رۋلى ەلگە كەتەدى دەگەن وسى ەكەن. . اقىرىندا ايتارىمىز، ەلپىلدەپ-جەلپىلدەپ ءجۇرىپ جەتكىزەتىندەر جەلىم اۋىز جەز تاڭداي جەڭگەيلەر دەپ جۇرسەك، وسەكتىڭ ارعى ءتۇبى اعامىز بوساڭبايدان شىققان ەكەن. امال نەشىك! ەشكىمگە ايتپاي-اق قويىڭىز!
1955
You Might Also Like
-
كورشىنىڭ ءحالىن كۇندە سۇراپ تۇرۋ ابزال دەسەدى حالىق. ءبىراق، ومىردە ولاي بولا بەرمەيدى. كورشىمەن كۇندە كەزدەسە المايسىڭ. ءتىرى كىسى تىرشىلىگىن ىستەپ كەتكەن بولار دەپ سالاسىڭ. دەگەنمەن كورشىنىڭ دە كورش...
-
قۇرىمبەك بويى تايدىڭ ءبىر كەسكەن شۇجىعى سياقتى، بىلتىقتاۋ كەلگەن ادام. ءتىپتى تايدىڭ شيكى شۇجىعىما ونىڭ بەت-جۇزى دە ۇقسايدى. كىشكەنتاي عانا اشۋلانسا بولدى، بەتىندە انشەيىندە از بايقالاتىن، شەشەك داقت...
