مىسىق تۇتقىنى
كورشىنىڭ ءحالىن كۇندە سۇراپ تۇرۋ ابزال دەسەدى حالىق. ءبىراق، ومىردە ولاي بولا بەرمەيدى. كورشىمەن كۇندە كەزدەسە المايسىڭ. ءتىرى كىسى تىرشىلىگىن ىستەپ كەتكەن بولار دەپ سالاسىڭ. دەگەنمەن كورشىنىڭ دە كورشىسى بار. «اۋىل ءۇي بولساق بولالىق، اياق-تاباق اۋىسپالىق» دەگەن ەكەن بەزەر كورشىنىڭ ءبىرى. كەرىسىنشە، ىدىس-اياق ەمەس، ىشەك-قارىن ارالاسىپ مي-مي بولىپ جاتاتىن كورشى قانشا. ءبىرىنىڭ اسىن ءبىرى تۇگەسىپ، ءبىرىنسىز ءبىرى تاماق ىشە المايتىن تاتۋلارى دا ءتىپتى كوپ. اراسىندا نەكەسى بۇزىلاتىندارى دا كەزدەسەدى. كىرگەن-شىققانىڭ اڭدىپ، ءىن اۋزىنان تىشقان اڭدىعان مىسىقتاي بولىپ وتىراتىن الاكوز كورشىلەردى ەستىگەندە «ساقتاي كور قۇداي سايتاننان» دەپ جاعاڭدى ۇستايسىڭ. ال قالالى جەردىڭ كورشىسى — كوبىنە سەن دە امان، مەن دە امان، سۇلۋ تورى اتتاي، ارالاس-قۇرالاسى از.
ال ەرمەك پەن ەرداننىڭ كورشىلىگى ءتىپتى سىپايى. امان-سالەمى ءتۇزۋ. تاڭەرتەڭ: «امانسىز»، كەشكە جاقىن: «قوش بولىڭىز!» ەسىكتەس وتىرىپ-اق ەكەۋى دە ارالاسپايدى، ەكەۋى دە وزدەرىنىكى وزدەرىنە مول جەتەتىن بولعاندىقتان مايلى كۇيەنىڭ جۇعىسا كەتپەيدى. كەيدە ءدۇرداراز كىسىدەي دۇڭكيىسىپ جونەلەدى. سوڭعى كۇندەرى ەرداننىڭ ەكى يىعى سالبىراپ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتتى. ءوزى ىڭىرشاعى اينالىپ، ىشى-ىشىنە قابىسىپ، سولما بولعان تۇيەدەي ارىقتاپ بارا جاتتى. ەرداننىڭ ايەلى ارتيسكا ەدى، كومانديروۆكادا كوبىرەك بولادى. مۇنى ەرمەك كورىنە-كوزگە سونىڭ بولماۋىنان كوردى. ءتىپتى بىردە ەرمەك ايەلىنە «ەرداندى ءبىر تاماققا شاقىرساق قايتەدى، جۇدەپ بارادى» دەپ تە قالدى. ءبىراق ايەلىنەن كۇتپەگەن جاۋاپ الدى:
— قويشى، سول مىسىقتاردىڭ پاپاسىن!— نە دەگەن ءسوز، بۇل؟ مىسىقتاردىڭ پاپاسى دەيدى. مىسىعى نەسى؟ ايتقانداي ەرداننىڭ بالاسى جوق سياقتى ەدى عوي. كىرىپ-شىعىپ جۇرەتىن بالا بولماعاندىقتان با، ەرداننىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگى ماڭگى جابىق تۇراتىنداي. تىبىر ەتكەن جان بولمايدى. تەك كەيدە وسى ۇيدەن مەزگىلسىز كەزدەرى الدەنەنىڭ باقىرعان داۋسى شىعادى. تاڭدانارلىق داۋىس. ەرمەك ءوز بالالارى قورقادى دەپ ونى تىسىنەن شىعارمايدى. ال ايەلىنىڭ ەرداندى قوناققا شاقىرۋعا قارسى بولعانىن ەرمەك باسقاشا ۇعادى. ارتيسكانىڭ قىزمەتى كەشكە، ءوزى تىم شامادان تىس پاڭ، بەتىنە جاققان بەس باتپان بوياۋدان كەيدە جىلتىراپ كوزى عانا كورىنەدى. ارەدىكتە كورىنگەندە ەرنى زورعا جىبىرلايدى. نەسى بار، مىنەزى دە. «قاينىسىنا وكپەلەگەن قايىناعاسىنا سالەم بەرمەيدى» دەگەندەي ول ءۇشىن شايپاۋ ءسوزى تيمەگەن ەرداندى جازعىرۋعا بولا ما؟
جازدىڭ جادىراڭقى كۇنىنىڭ سامالدى كەشىنىڭ بىرىندە ەرمەك ەسىك الدىندا دەم الىپ وتىر ەدى. جانىنا اياڭداپ ەردان كەلدى. اۋىز ەكەۋ بولعان سوڭ ءسوز اناسى قۇلاقتىڭ ەستىگەن-بىلگەندەرى توگىلىپ ءبىر كەتپەس پە! اڭگىمە كومانديروۆكادا ۇزاق بولاتىن ەردان ايەلى تاميللاعا سوقپاي وتپەدى.
— ايەلىڭ ۇزاق كومانديروۆكادا بولىپ جۇدەپ ءجۇرسىڭ عوي،— دەدى ەرمەك. ەردان ءتىل قاتقان جوق. قاباعى شىتىلىپ كەتتى دە، قايتا جازىلدى. ءبىراق ۇزاق وتىرىستا قانشا ساقتىق ىستەگەنمەن ءسوز قايتا سوقپاي قويۋشى ما ەدى. ەرمەك:
— تاميللا ءولى ۇزاق بولا ما؟—دەپ قالعانىن ءوزى دە بايقامادى. ەردان قاتتى كۇرسىندى. ەرمەك ايتىپ قالعانىنا وكىندى. ەردان سول ۇندەمەي وتىردى دا، ازدان سوڭ سويلەپ كەتتى:
— مەندە ءبىر ءومىر بار دەپ ويلايسىڭدار، ءا؟! مەن مىسىق كۇتۋشى ەمەسپىن بە؟— ەرمەك ساسىپ قالدى. شاماسى ەرمەكتىڭ ايەلىنىڭ ءسوزىن بىرەۋ جەتكىزگەن عوي.
— عاپۋ ەت، ەردان، مەن ولاي دەگەن جوقپىن عوي.
— جوق. جوق. قىسىلما، ەرمەك. ءجۇر ءبىزدىڭ ۇيگە كىرەيىكشى. ەڭ بولماسا ءۇش جىلدا ءبىر كىرسەڭشى.
ەكەۋى ەرداننىڭ ءۇش بولمەلى ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشتى. ىشتەن الدەقانداي قاڭسىق، كۇلىمسى ءيىس شىقتى. ەرمەك ۇمىتپاسا مۇنداي ءيىس زووپاركتەگى اڭداردان شىعۋشى ەدى. ول تۇنشىعىپ بارا جاتقانداي سەزىندى.
— تەرەزەڭدى اششى، ەردان.
— ويباي-اۋ، كورشى، وعان مەن بايعۇستا مۇمكىندىك بار ما؟ ءقازىر كورەسىڭ.
ەسىگى اشىق تۇرعان تۋرا بولمە اسحانا بولسا كەرەك-تى. ەردان قوناعىن سوعان باستادى. قاڭسىق ءيىس جاڭاعىدان كۇشەيە ءتۇستى. ەرمەك تابالدىرىقتان اتتاپ كىرگەندە قىزىل ماساتىمەن قاپتاعان ديۆاننىڭ ۇستىنەن ۇلكەن تارعىل مىسىق اتىپ تۇرىپ، كەرىلىپ، قۇيرىعىن قوقايتىپ. كوزىن باجىرايتتى. ساقسيعان ەكى ءتىسىن كورسەتىپ، اڭ پاتشاسى ارىستاننىڭ تۇقىمى مەن تارعىل مىسىقتىڭ ۇستىنە باسىپ كىرگەن قانداي نادان دەگەندەي تارعىل-تارعىل داۋسىمەن ماۋىلدەدى. كادىمگى جابايى مىسىقشا ەرمەككە باقشيىپ، ىرىلداپ تا قويادى. تارعىل ءجۇننىڭ ءبارى ءدۇرديىپ، اپ-ساتتە باراققا اينالىپ كەتتى. مىسىق ەكەش مىسىقتىڭ ءوزى ايباتتانعاندا ادامنىڭ زارەسىن الادى ەكەن. مىنا تارعىلدىڭ داۋسىمەن كرەسلو ۇستىندەگى كوپشىكتەن تاعى دا ءداۋ كوك مىسىق تۇرەگەلدى. بۇل ەرمەكتى بوتەنسىگەنىن جاسىرا الماي ساقسيىپ، ىرىلداپ ءۇستى جابۋلى ستول استىنا قويىپ كەتتى. ەرمەك تۇندە مەزگىلسىز ۋاقىتتا ەستيتىن داۋىستىڭ نە ەكەنىن ەندى ۇقتى.
قاڭسىق ءيىس مۇرنىن قاق جارعان ەرمەك وتىرار-وتىرماسىن بىلمەي تۇرعاندا باسقا بولمەلەردەن كەلدى بىلەم. مىسىقتىڭ ەكى سوقىرى ءبىرىن ءبىرى قۋالاپ ويناي كىردى دە، بوتەن كىسىنى كورىپ، پىرسىلداپ تۇرا جونەلىستى. بۇل جەردە ەرمەك ءوزىن-وزى ۇستاي الماي قالدى:
— ءسىزدىڭ ۇيدەن مىسىق فەرماسىن ۇيىمداستىرۋعا بولادى ەكەن.
— ءسىز ءالى تورتەۋىن-اق كوردىڭىز عوي،— دەدى ەردان كەكەتىندى كۇلكىمەن، ىشتەي ىزاسى بار سياقتى.— مىنا جاققا قاراڭىز.— ۇيىقتايتىن بولمەنىڭ ىشىنە قويىلعان ەكى كروۆاتتا ءتورت مىسىق ۇيىقتاپ جاتىر. تەرەزە الدىندا ۇشەۋى قاتار سىرتقا قاراپ وتىر. ەكەۋى جەردەگى كىلەم ۇستىنەن تۇرىپ بارادى. جاڭاعى ەكى سوقىر الىسىپ جاتىر ەكەن، تاعى تۇرا قاشتى. ءۇشىنشى كىشكەنە بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ ەردان:
— مىنالاردان مىنا بولمەنى بوساتىپ الدىم. ءبىراق...— ول ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ قويدى. مۇندا ءيىس ازداۋ ەكەن.
— وتىر ەرمەك، مەن تاميللادان حات الدىم. وقىپ بەرەيىن.
— ە، باسە سونىڭدى ايتشى،— دەدى ەرمەك جادىراپ. ب ءى ر ءى ن ش ءى ح ا ت: ەردان ەرمەككە قاراپ قويىپ وقي باتادى. «ەردان! مىسىقتاردىڭ جايى قالاي؟ مەنىڭ ۇلكەن تارعىلىم! مەن سەنى قاتتى ساعىندىم. (ەرمەك ۇلكەن تارعىلىم دەپ ەرداندى ايتادى دەپ ۇقتى). تۇندە مەن ۇيىقتاردا پىرىلداپ كەلىپ، كورپەنىڭ اشىق جەرىنەن كىرىپ، يەگىمنىڭ استىنا كەلىپ جاتۋشى ەدىڭ. سەنىڭ تىكەنەك مۇرتىڭ تاماعىما تيگەندە قىشىتىپ-قىتىقتاپ ءبىر ءتۇرلى راحاتتانۋشى ەدىم. ەكەۋمىز دە پىرىلداپ تۇسكە دەيىن ۇيىقتاۋشى ەدىك. سەن مەنى قاتتى جىلىتىپ جاتۋشى ەدىڭ. سەن تۇرعاندا ءميى پاقىر پەش ىزدەپ پە ەدىم»...
— حاتتىڭ باسىن نەگە تاستاپ كەتتىڭ؟—دەدى ەرمەك. ەردان حاتتىڭ باسى دا، بار ءسوزىنىڭ بولعانى دا سول ەكەنىن ايتتى. ەرمەك ءتىپتى نە دەرىن بىلمەدى.
— ەندى ەكىنشى حاتتى تىڭدا.— ەكىنشى ح ا ت: «كوگىلدىرىم مەنىڭ. كوكتەن تۇسكەندەي كوكپەڭبەگىم».
— باسى قايدا؟
— باسى جوق، ەردان دەگەن قاراتپا ءسوز دە جوق،— دەدى ەردان. كۇيىنىپ تۇرعانىن ەندى ەرمەك انىق اڭعاردى.— تىڭدا ءارى قاراي!
— «كوكپەڭبەك ەكى سوقىرىڭ قالاي، ويناپ، شاۋىپ ءجۇر مە؟ پارسىلىق قىزىل كىلەم ۇستىندە اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەنىن كورۋدەن ارتىق دۇنيەدە راحات، باقىت بار ما، ءسىرا؟ كوكپەڭبەگىم، سەن تاعى دا بىر-ەكى سوقىر دۇنيەنى نەگە اكەلمەيسىڭ؟ (ءوزى نەگە ويلامايدى ەكەن وندايدى دەپ وتىر ىشىنەن ەرمەك.) سەنىڭ بالالارىڭا تىشقاننىڭ ءيىسىن سەزدىرمەي اسىراۋدى مەن وزىمە پارىز سانايمىن. ۇيگە بارعان سوڭ ول ەكى بالاعا دا ات قويامىن. قۇلاقتارىنا تەسىپ شاشاق تاعامىن. كىشكەنتاي اينالايىندارىم...»
— قويشى، وتىرىك وقىماي،— دەدى ەرمەك ەردانعا. ول حاتتى ەرمەكتىڭ ءوز قولىنا ۇستاتتى. ءبىر وتىرىگى جوق. ناق سولاي. «اينالايىن، اقجولتايىم. مونتيىپ تەرەزەگە كوزىڭدى ءسۇزىپ وتىرسىن با؟..»
— ءما ءۇشىنشى حاتىن دا وقى،— دەپ ەردان ەرمەك قولىنا تاعى ءبىر حات ۇستاتتى. ءۇشىنشى ح ا ت: «جانداي دوسىم، كىشى تارعىلىم. اياعىمدى جىلىتارىم. ءبىراق، اياعىممەن ۇيقىسىراپ باسىن قالسام تىستەپ الاتىنىڭ بار. ءبىراق سونىڭ ءوزىن دە ساعىندىم»...
ەرمەك تاعى بىر-ەكى حاتتى قاراپ ەدى. تاعى سولاي. مىسىقتار. ەردان ءۇنسىز ءوز ويىمەن وتىر. سوڭعى اڭگىمە دە سونىكى بولدى.
— مەن اناۋ مىسىقتاردى قۋىپ ءبىر بولمەنى جاڭا بوساتىپ الدىم. ال تاميللا باردا ولاردىڭ جۇرمەيتىن جەرى بولمايدى. تاڭ اتقانشا قوينىما كىرگەن مىسىقتى لاقتىرىپ شىعامىن. لاقتىرعان سايىن ۇيقىلى بەتىمە ءبىر شاپالاق... تەرەزە اشساڭ بۇلاق توقتامايدى. اسىرەسە ماۋىققاندا مەن ولارمەن بىرگە ۇيىقتامايمىن. بىرەۋى جوعالسا تاميللا بىرگە جوعالتادى...
ەردان ۇزاق ايتىپ بولدى دا كۇرسىندى. ەرمەك ءتىس جارىپ ەشتەمە دەمەدى.
— سونىمەن مەن مىسىقتاردىڭ پاپاسىمىن، ءدال ايتقاندا مىسىقتار تۇتقىنىمىن،— دەپ اياقتادى ول. بۇل جولى ەرمەك قۋىستانعان جوق. ەرمەك ەسىككە بەتتەگەندە ون ءۇش مىسىق بوتەن ادامنىڭ كەتىپ بارا جاتقانىنا ماساتتانعانداي تەگىس دالىزگە شىعىپ، قودىرايىسىپ، باراك-باراك؛ بولىپ تۇردى. ورتاسىندا ءوڭى سىنىق، ءجۇزى جاداۋ جالعىز ەردان قالا بەردى.
...ءبىرازدان كەيىن تاميللا كەلدى دە، كومانديروۆكاعا ەردان اتتاندى. ءبىراق ونىڭ كومانديروۆكاسى ۇزاق بولدى. قايتا ورالمادى. ءبىر كۇنى ەرمەك ەرداننان حات الدى. شىعىس سىبىردەن جازىپتى: «مىسىقتار تۇتقىنىنان ماڭگى قۇتىلدىم. ايتسە دە وسىندا مىسىق كورسەم قاتتى شوشىپ قالامىن. مىسىقتىڭ دا، مىسىق تىلەۋلەستەردىڭ دە اتى ءوشسىن!».
1967
You Might Also Like
-
مەديسيناعا بەلگىلى اۋرۋدىڭ سانى ازىرگە ءۇش مىڭ قىرىق بولسا كەرەك-تى. ال اۋىراتىن ادامدار دا بىر-بىرىنە ۇقساي بەرمەيتىن ءۇش مىڭنان الدەقايدا كوپ مىنەزبەن كەلىپ اۋرۋحاناعا جايعاسادى ەكەن. ولاردىڭ ءىشىند...
-
ديۆان ۇستىنە تاپتەشتەپ قويىلعان مامىق جاستىق الاسالىق ەتكەندەي ەكى قولىن باسىنىڭ استىنا قويىپ، شالقاسىنان جاتقان ىزباركۇل «اقتاماق» ءانىن سىڭقىلداتا سالادى-اۋ! اۋىزعى بولمەدەن تىسىر ءبىلى...
