سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 اپتا بۇرىن)
تۇقىرتۋ

قۇرىمبەك بويى تايدىڭ ءبىر كەسكەن شۇجىعى سياقتى، بىلتىقتاۋ كەلگەن ادام. ءتىپتى تايدىڭ شيكى شۇجىعىما ونىڭ بەت-جۇزى دە ۇقسايدى. كىشكەنتاي عانا اشۋلانسا بولدى، بەتىندە انشەيىندە از بايقالاتىن، شەشەك داقتارىنىڭ ورنى شۇقىرايىپ، بادىرايىپ كەتەدى. ءبىر قىزىعى وسىعان بەيىمدەلگەندەي شىنىسى قالىڭ ءمۇيىز كوزىلدىرىگىنىڭ ارعى جاعىنان كوزى دە تەكە كوزدەنىپ شىعا كەلەدى. ونشا ۇزىن، ونشا قىسقا ەمەس، قىرىقتىرىپ، تىك تارايتىن قويۋ قارا شاشى جاڭاعىداي قوبىراعاندا كەزىندە يت كورگەن تاۋ تاعىلانىنىڭ ساداعىنداي ءدۇرديىپ كەتەدى. ونسىز'دا ىركىلدەك بەتى اۋىر كوزىلدىرىك باسقان سوڭ كوز الدىنىڭ ەتىن دە تومەن ىسىرىپ، بىتتيتىپ جىبەرەدى. ال اشۋلانسا وسىنىن ءبارى تالاۋراعان شيقانداي كۇلگىن-كوكتەنىپ كورىنەدى.

قۇرىمبەك زاۆودتىڭ باس ينجەنەرى بولىپ بەلگىلەنگەننەن بەرى ۇنەمى وسىلاي تالاۋراپ، بۇجىرلانىپ جۇرەتىن بولىپ كەتتى. كوبىنە جاقسى ادامداردىڭ قىزمەتى وسكەندە وعان ءبىر بەلگىسىز اباتتىق پايدا بولىپ، مىنەزى مايداي ەسىلىپ، ىزگىلىك دۇنيەسىنەن كەلگەن وكىلدەي جىلۋى سىرتقا تەۋىپ تۇرادى. ال قۇرىمبەك بولسا، ءتىپتى وزگەرىپ بارادى. ول وسى كەزدە كۇلۋدى ءبىرجولا ۇمىتىپ قالعانداي. ەگەر ناق وسىلاي بارا بەرسە دەيدى توڭىرەگىندەگىلەر ءتىل-اۋىزىن دا قويىپ قالۋى مۇمكىن-اۋ. ءبىراق، ونداي ءسوزدى ايتۋشىلاردىڭ بولعانى سياقتى، سول توڭىرەكتە ونىڭ تىلەۋقورلارى دا بار. ولار: «قۇداي-اي، ساقتاي كور، مىنا تىلەۋىڭ قۇرعىرلاردىڭ قالاي ءتىلى جامان ەدى، قۇرەكەمدى امان قىلا كور» دەسىپ جاعالارىن ۇستاسادى. ارينە، وڭاشاسى بولسا، «اۋزىڭنان شىعىپ جاعاڭا جارماسقىر»، «جاعىنا جىلان جۇمىرتقالاعىر» دەر ەدى، مەملەكەتتىك كاسىپورىندا وتىرعان سوڭ عانا ولار ىشتەرىنەن تانىسادى.

قۇرىمبەكتىڭ بۇلاي بۇجىرايۋىن العاش جۇرتشىلىق زاۆود پارتيا ۇيىمىنىڭ ۇلكەن جينالىسىندا بايقادى. ناق سول كۇنگى جالپى جينالىستا زاۆود ديرەكتورى سەح باستىعى ءارىپوۆتى قاتتى ماقتادى. ونىڭ ادامشىلىق، ونەرتاپقىشتىق قاسيەتتەرىنە توقتادى.

ءبىراق وسىدان بەس كۇن بۇرىن سەح ءىشى سىپىرىلماي قالدى،— دەپ ىلە بۇرتيا قالدى.

وتىرعان جۇرت ءبىر جاعىنان بۇعان تاڭدانا دا قارادى. بۇرىن ەكەۋى ءبىر سەحتا ىستەگەندىكتەن ولاردىڭ ارالاس-قۇرالاس جۇرەتىندىكتەرى بولاتىن، بىرىمەن ءبىرى شەكىسىپ تە كورمەگەن-دى. ال بۇل جەردە كەلىپ «جەردەن جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى» دەگەندەي ارىپوۆكە قۇرىمبەكتىڭ قياستىق ەتكەنىن كوپشىلىك تۇسىنە الماي دا، ۇناتپاي دا قالدى. ونىڭ ۇستىنە ءارىپوۆ باسقاراتىن سەحتىڭ جۇمىسى قانداي دەسەڭىزشى! بارلىق سەحتىڭ الدىندا. ءوزى دە تىم سىيىمدى جىگىت. ول ءبىر ادامعا سەن دەپ سويلەمەيدى. جۇمىستاعى كەمشىلىگىڭدى «ءسىز» دەپ سىزىلىپ وتىرىپ-اق ايتىپ جەتكىزىپ، وڭمەنىڭىزدەن ەتكىزىپ جىبەرەدى.

قۇرىمبەكتىڭ ءسوزىن جاقتىرماي قالعاندار كوبىرەك بولدى. ءبىراق «تاپقانىن-اي، شىركىننىڭ» دەن كوبى-اق تاناۋى استىنان كۇڭك-كۇڭك ەتۋمەن تىندى. ەشكىم سۋىرىلىپ شىعىپ اشىق كەتە المادى. ال ءارىپوۆ ەشنارسە بىلدىرگەن جوق، ءتىپتى ءبىر جاعىنا جارا، الدىنا تۇسىرە تارايتىن شاشى دا، سۇر ءوڭى دە، كەلتەلەۋ مۇرنى دا ءار نارسەنى اڭعارماق بولعان سىرتتان قادالعان سۇق كوزدەرگە تۇك تە بايقاتپادى. ونىڭ ەسەسىن مەن بەرەيىن دەگەندەي قۇرىمبەك ونسىز دا جوق، قىرتيعان موينىن ىشىنە تىعىپ، قايتا-قايتا قالىڭ كوزىلدىرىگىن تۇزەپ، جاعاسى قىسىپ بۋىندىرىپ تۇرعانداي ءوڭى قىزارىپ وتىردى. باس ينجەنەردىڭ قاباعىنا قاراماي، تۇكسيتىپ كەتكەن سول ءبىر جينالىسقا نە ايتارسىز.

سول ءبىر پارتيا جينالىسىنا ريزا ەمەس قۇرىمبەك قانا دەن ويلايسىز با؟ جوق، ول جالعىز ەمەس. وعان ءارىپوۆ تە ىشتەي نارازى. نارازى بولماي ءقايتسىن. قۇدايەكەڭ جاراتقان قىسقا كۇندە باس ينجەنەر قىرىق شاقىرىپ الىن، قامىرداي يلەپ، ساعىزداي سوزىپ وتىرسا، ءجونى كەلگەن جەردە قۇيرىعىن ينەلىكتەي قاداپ، كوپ الدىندا كومىپ، ءتىرىلتىپ وتىرسا، قۇراندى جاتقا بىلەتىن قاري دا قۇدايىنا راحمەت ايتا قويار ما ەدى.

يت ايداعانداي بولىپ جۇرگەندە ءارىپوۆ ديرەكسياعا شاقىرىلدى. ءتورت كوز تۇگەل. ءماجىلىس شۇعىل باستالىن، تەز ءبىتتى. بۇگىن نەگە ەكەنى بەلگىسىز قۇرىمبەكتىڭ بويى ءوسىپ قالعان سەكىلدى. الدە تۇرعاندا الاسا ادامدار وتىرعاندا بيىك كورىنە مە ەكەن؟ قىزىق. ءبىراق سۋعا تۇسكەن بيدايداي

ءبورتىپ وتىرعان جايى بار. ءسال عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوزىلدىرىگىن الدەنەشە ءتۇز.ەپ، تەكە كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ بادىرايىپ قالدى. تاس قۇدايعا ۇقساپ بارادى.

«رىس-ت» ماشيناسى جايىنداعى سىزىقتا قاتە كەتىپتى. وعان قوسا قۇرىمبەكتىڭ ايتۋىنشا انەۋگى كۇنى سەح سىپىرىلماي قالدى. بىردە سەحتىڭ ەسىگى قيسىق جابىلىپتى، بەلگىلى ماستەر باقىت قىلقىڭ ەتىپ قىزمەتتەن قىرىق سەكۋند ەرتە كەتىپتى...

ديرەكتوردىڭ دا ءتىسى ابدەن قايرالعان ەكەن.

— ەندەشە ءارىپوۆ ورنىنان الىپسىڭ!

— الىنسىن. كەلىسىم بە؟

— كەلىسىم.

— الىنسىن!

ءارىپوۆ ۇندەگەن جوق. ءتىپتى قينالماعان دا سياقتى. «الىنسىن» دەگەندى ەستىگەندە قۇرىمبەك كۇلىپ جىبەردى. كۇلكى! ادام قاسيەتىنىڭ ءبىرى — قايران كۇلكى! قۇرىمبەك تە كۇلدى. كۇلكى قايتا ورالدى. قاراۋىنداعىلار ايتەۋىر قۇرىمبەكتىڭ كۇلگەنىنە قۋانىپ قالدى. ءبىراق ونىڭ قانداي كۇلكى ەكەنىنە ولار ۇڭىلە قويعان جوق.

سوڭعى كەزدە كوبىرەك اينالىساتىن ۇيدەگى ءىسى — فيلوسوفيا قۇرىمبەكتىڭ كۇلكىسىن قايتا تىيىپ تاستادى. فيلوسوفيا — ول كۇلكى ەمەس. ول كومەديا، سىقاق، ءازىل-وسپاق اڭگىمە ەمەس. ول بايىپتى ءپان. ونى وقىعان ادام كۇلۋشى مە ەدى. قايتا نەعۇرلىم ۇندەمەي جۇرسە، سولعۇرلىم سالدارلى، سالماقتى كورىنبەي مە؟ ءتىپتى ينجەنەرگە لايىق وقيتىن ءپاننىڭ ءوزى وسى ما، قالاي؟

قۇرىمبەك ءوز ۇيىندە. ۇزىن ديۆان-كروۆاتتىڭ ورتان بەلىنەن كەلىپ، ءبىراق، سوعان دەيىنگى ەندىكتى تەگىس الىن جاتىر. قولىنداعى فيلوسوفيالىق سوزدىكتى جاتتاي تۇسەدى. ءبىراق ءبىرىڭعاي، كۇندە باسقا نارسە ارالاسپاي جەي بەرگەن تاعامنىڭ تاماقتان زورعا وتەتىنى سياقتى مۇنىڭ ءوزى ميعا كىرمەيدى، باسى قۇرعىر العىر-اق سياقتى ەدى، بارا-بارا توپان تىعىپ قويعان بىردەمە سياقتى، وقىعاندى اينالا بەرىپ ۇمىتىپ قالادى.

قۇرىمبەك شوت ماڭدايىنىڭ تەرىسىن قۇرىستىرىپ ەكى قاسىنىڭ ورتاسىنا جيناپ الدى. قاباق تۇيىلگەندىكتەن بە، الدە نە الايىپ بارا ما، كوزىنىڭ الاسى كوبەيىپ كەتتى. قۇرىمبەكتىڭ ناق وسىنداي قينالىپ جاتقان شاعىندا ونى ايەلى مانات تاماققا شاقىردى:

— قۇرىمبەك، تاماق ءىش!

قۇرىمبەك دەيدى! قۇرىمبەك! وسىنداي دا ات بولادى ومىردە، ءا؟ قازاقتا دۇنيەدە ات جەتپەگەندەي قۇرىمبەك، جۇرىمبەك، جىرىمبەك، ۇرۇمبەك دەپ قويا بەرەدى ەكەن. بەگى بەگ-اق بولسىن، ال قۇرىمى، جىرىمى نەسى ەي؟ ءسوز تاپپادى ما ەكەن. ادامنىڭ اتى بۇگىنگى كۇنگە لايىقتى بولۋى ءتيىس، ول فيلوسوفيالىق، لوگيكالىق ماعىناعا تولى، تۇگەل بولۋى كەرەك ەمەس پە. اسىرەسە قۇرىم مەن جىرىمدى ايتسايشى. ونداي ادامداردىڭ اكەسى ات قويعاندا نە ويلادى ەكەن، و! توقتا، توقتا... ويباي-اۋ، قۇرىمبەك اۋەلى مەنىڭ اتىم ەكەن عوي.

قۇرىمبەكتىڭ توبە شاشى تىك تۇرىپ، قاباعىنا قايتا قاتپار جينالىپ، بىرنەشە قابات تاۋ ورناپ قالدى. ايەلى قايتا تاماققا شاقىرا كەلگەندە ەندى فاميلياسىن، تاعى فاميليالاردى بۇگىنگى كۇننىڭ تۇرعىسىنان ءبىر قاراپ، تالدان وتپەك ەدى. مانات قايتادان كابينەت ەسىگىنە ءۇڭىلدى:

— قۇرىمبەك، تاماعىڭدى ءىش.

اياعىنا تاپقا كيىپ ورنىنان تۇردى. دالادا كيەتىن تۋفلي دە جاقسى ەكەن، ول ەڭ بولماسا بويىن تورت-بەس (بيىك كورىنۋ ءۇشىن وكشەنى ارناپ جاساتادى) سانتيمەتر بولسا دا ەسىرىپ كورسەتەدى ەكەن. ءتىپتى كەڭسەدەگى كرەسلو قانداي جاقسى، ادامدى بيىكتەتىپ جىبەرەدى. كەكسە مارتەبەسىنىڭ ءجونى بولەك قوي. قۇرىمبەك وزىنە ءوزى ريزا بولماعان كۇيى تيپىڭ-تيپىڭ ەتىپ كەلىپ، داستارحانعا ءۇنسىز وتىردى. ستول ۇستىندەگى لاعمانعا كوزى ءتۇسىپ قاباعى قايتا ءتۇيىلىپ كەتتى. ءبىراق ايەلىنە ايتپادى. ونىڭ ۇناتپاعانىن ايەلى دە ءبىلىپ وتىر، ءبىراق ول دا ۇندەگەن جوق. شىنىندا وسى لاعمان، مانتى دەگەندەر نەمەنە؟ شۇباتىلىپ كەسپەسى، جوڭىشقا شايناعان مالشا مالجاڭداپ وتىرعانىن. وسىنىن ورنىنا تاماقتىڭ ءبىر جاپا ءتۇرىن ويلاپ تابۋعا بولماي ما ەكەن. وسى ماناتتىڭ ءوزى قالاي كەسپەگە قارايلاي بەرەدى!؟ بۇل نەگە اتام زامانعى تاعامعا ءۇيىر، ا؟..

قۇرىمبەك وسىلاردى تاپتەشتەي ويلاپ بىتكەندە تاباقتاعى كەسپە دە تۇگەسىلىپ ەدى. قۇرىمبەكتىڭ وسى ويىن ءبىلىپ قويعانداي كۇن دە تۇنەرگەن قالپىندا داستارقان باسىندا وتىرىپ قالا بەرەتىن مانات بۇگىن وعان ەكى كوزىن قاتتى قاداپ الىپتى. ول تاماق ءىشىلىپ بولىسىمەن سالىڭقى قاباعىن كوتەرمەي جۇرە بەرگەن قۇرىمبەكتى ءبىر ءسات توقتاتقىسى دا كەلدى. ءبىراق ۇندەمەي قايتا قويا سالدى. ءتىپتى مۇنىڭ ءوزى نە بولىپ بارا جاتىر؟! بارلىق جولداستاردان اجىرادىق. ءبىر ادامنىڭ ۇيىنە كىرىپ شىعۋدى قويدىق. «بۇرىن دا بولسا سورلى ەدىڭ، يت قاپقان سوڭ نە سورىم» دەگەندەي، بۇرىن دا اياق-تاباق اۋىسۋى از ءۇي وسى كەزدە ءبىرجولا ساپ بولدى. قۇرىمبەكتىڭ بىرگە وقىعان جولداسى ءوزى سياقتى ينجەنەر اروللا دا كەلگىشتەپ ءجۇرىپ-جۇرىپ، اقىرى بۇل جاكتىرماي، ۇندەمەي قويعان سوڭ كەلۋدى ءبىرجولا دوعاردى. ءتىپتى ماناتتىڭ وزىمەن سويلەسۋ دە جايىنا قالدى. ەندى نە بولار ەكەن؟

ناق وسى ءبىر كەزدە سىرتتان جۇگىرە كىرگەن ون ءۇش جاسار جانار شەشەسىنىڭ ويلى جۇزىنە قاراپ سوستيىپ تۇرىپ قالدى. ونىڭ ويى دا كوپ ەدى. ءقازىر اكە-شەشەسىمەن سيرككە بارماق ەدى، بالالاردىڭ كوبى-اق اكە-شەشەسىمەن بارادى. ال جاپاردىڭ اكەسى ءتىپتى ونى ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى.

— ماما، اكەم ۇشەۋمىز سيرككە بارايىق. جاناتتار كەتىپ بارادى.

جاپارعا شەشەسى نە دەرىن دە بىلمەدى. ءسال تومسىرايىپ وتىرىپ بارىپ جاۋاپ قاتتى:

— اكەڭە ايتساڭشى. بارساق، بارايىق.

جانار جۇگىرگەن بويى اكەسىنە كەتتى. قۇرىمبەك ەسىك اشقان قىزىن تۇكسيىپ، سۋىق قاباقپەن قارسى الدى. بالا ونى بايقامادى ما، الدە اكەسىنىڭ ونداي قاباعى ۇيرەنشىكتى مە، وعان قارامادى:

— اكە، اپام ۇشەۋمىز سيرككە بارايىق.

اكەسى ءۇن شىعارمادى. ساپتىاياقتان ەكى ۇرتى ەكى قۇرت تىعىپ العانداي سىرتقا تەۋىپ كەتىپتى. ءتىپتى ونىڭ ۇرتى كوپ ۇرلەپ، ءبىراق، دۇرىس ۇرلەمەگەندىكتەن ءبىر جاعىنا اۋا جايىلعان شاردىڭ قۇرىشى سياقتى كورىنەدى. شاردىڭ ونداي جەرلەرى جۇقارىپ بارىپ پارس ەتۋشى ەدى. مۇمكىن اكەسى اۋىرىپ وتىرعان شىعار.

— اكە، ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ وتىر ما؟

اكەدە ءۇن جوق. جانار ەندى بايقادى، ونىڭ تەك ەكى ۇرتى ەمەس، تاماعى دا كەبىڭكى سياقتى. بۇعاعى دا سالبىراپ، سيىر اۋكەسىندەي بوس جاتىر.

اكە، كينوعا بارايىق.

اكەدە ءۇن جوق. كوزىلدىرىگىن ءبىر تۇزەپ، تەكە كوزىن الاڭ ەتكىزىپ جۇمساق كۇمپىلدەك ديۆان-كروۆاتتى ورتاسىنا تۇسىرە سولق دەگىزىپ، تەرىس اۋناپ كەتتى. قولىنداعى وزىنە باسپاحانادان لايىقتالىپ جاسالعانداي، كىشكەنتاي ءوز بويى سياقتى قورتىق ءتورتباق كىتاپقا ءۇڭىلىپ قالدى. اكەسىنىڭ ۇندەمەۋى بالانىڭ لاۋلاعان كوڭىلىن سۋ سەپكەندەي تەز باستى. ول پە ىستەرىن بىلمەي بەدىرەيىپ تۇرىپ-تۇرىپ شەشەسىنە قاراي جىلاي قاشتى.

مانات مىنەزى ورنىقتى، ءتىپتى قۇرىمبەكتىڭ كەيبىر ءوزى جاقتىرمايتىن مىنەزدەرىن اشىق ايتىپ تا جۇرەتىن ايەل ەدى. ءبىراق كوپ جۇمسالعان شوتتى قانشا شاپساڭ دا وتپەيتىنى سياقتى وسى كەزدە مانات تا مۇقالىپ، تۇيتەلەنىپ قالعانداي. ول قاسىنا جانار جىلاپ كەلگەندە قابىرعاسى سوگىلىپ كەتە جازداپ، ارەڭ وتىردى. ءبىراق اكەسىن بالاسىنا قوسىلا جامانداۋ ەشبىر پەداگوگيكاعا سىيا ما؟ وندا بالا الدىنداعى اكەنىڭ بۇدان بىلايعى قۇنى نە بولماق؟

ونسىز دا بالا الدىنداعى بەدەلىنە نۇقسان كەلىپ جاتقان قۇرىمبەكتىڭ بىلمەستىگىن تەرەڭدەتۋ دوستىڭ ءىسى ەمەس قوي.

مانات ىشىندەگى كەرنەگەن اشۋىن اقىلعا جەڭگىزىپ جاناردىڭ ماڭدايىنان سيپادى. ءسويتىپ ونى ءوزى سيرككە ەرتىپ كەتتى...

قۇرىمبەك دۇيسەنبى كۇنى زاۆودقا ۋاقتىسىمەن بارماق بولدى. ءبىراق ول شىعا بەرگەندە بوساعادا ەتەگىڭنەن الا تۇسەتىن يتشە تەلەفون شىرىلداپ قويا بەردى. ول ترۋبكانى تۇعىرىنان الىپ تىڭداي قويدى. تەلەفوننان شىققان داۋىس قاتتى ەستىلدى:

— ءسىزدى باسقارماعا كوللەگياعا شاقىرادى. تەز كەلۋىڭىز كەرەك.

— كوللەگياعا؟!

— قۇرىمبەكتىڭ بەتىنىڭ قوراسان داقتارى بادىرايىپ، تەرەڭدەپ، قىزارىپ كەتتى.

— يا، كوللەگياعا،— دەيدى ترۋبكادان ەستىلگەن قاتقىل ءۇن.

قۇرىمبەك ۇيدەن ميتىڭداپ ءۇنسىز شىقتى. مانات تا ءۇنسىز قالا بەردى. ونىڭ قالتيعان قويان سيراق بويىنا ۇزاق قارادى. ول كۇندەگىدەن دە قىسقارىپ كەتكەندەي. ءبىر كەسكەن تاي شۇجىعىن ەلەستەتەدى. دومالاپ بارا جاتقان سياقتى.

ارادا بىرنەشە ساعات ەتكەندە قۇرىمبەك ۇيگە تەلەفون سوقتى. ترۋبكانى الا بەرىپ مانات ساسىپ قالدى. قۇرىمبەك! تاني قويدى. بۇل كوپتەن بەرى ۇيگە تەلەفونمەن سويلەۋدى دە قويىپ ەدى. ءتۇس كورگەندەي مۇنىسى نە ەكەن؟ ترۋبكاداعى قۇرىمبەك داۋىسى جارىقشاقتانىپ ەستىلىپ تۇر. «اللو، اللو» دەي بەرەدى. الدە جاناردى رەنجىتكەنى ويىنا ءتۇستى مە ەكەن؟

— اللو،— دەدى مانات ساسىپ.

— Mەن عوي. ۇيگە كەشكە جولداستاردى شاقىرىپ قوي. اڭگىمەلەسىپ وتىرالىق...

بۇل جولى مانات ۇندەمەدى. ويتكەنى كىمدى شاقىرارىن بىلمەدى، ءارى قۇرىمبەككە نە جاۋاپ ايتارىن تاپپادى دا. «بىزدە جولداس قالىپ پا ەدى؟ ودان اجىراسىپ بىتپەپ پە ەدىك» دەگىسى دە كەلدى. ءبىراق قاياۋ كوڭىلدى جارالاي بەرىپ قايتەدى. ول ترۋبكانى ۇزاق ۇستاپ تۇرىپ قالدى... سالدەن كەيىن قاقپادان قۇرىمبەكتىڭ ءوزى دە كىرىپ كەلە جاتتى. جۇمىستا بولاتىن، مەزگىلسىز ۋاقىتتا ۇيگە قايتىپتى. وعان اۋىر زات سالىپ، تۇقىرتىپ قويعانداي موينى سالبىراپ كەتىپتى.

1966


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما