قىسىلعاندى قىمىز شىعارادى
ءتۇن... كوشەنى كوكتەمنىڭ قاراڭعى سوقىر تۋمانى باسىپ تۇر. كوزگە تۇرتسە كورگىسىز. كوشەدە ادام جۇرەتىن ۋاقىت ەمەس. ەل ورىنعا وتىرعان. كىشكەنە بولمەنىڭ ىشىندە ءۇش كىسى وتىر. ەكەۋىنىڭ ءسوزى ءبىر وڭكەي. ءۇشىنشى كىسى دە ارا-تۇرا كەستە بىزىنشە ءسوزىن ءىلىپ-شالىپ تاستايدى. ول سويلەگەن سايىن وعان قاراپ اناۋ ەكەۋى ءتۇيىلىپ-تۇيىلىپ كەتەدى. تۋرا باس سالۋعا دايىن وتىرعانداي. ار-بەرىدەن سوڭ كەرىلدەسىپ تە قالدى. اناۋ ەكەۋى ءۇشىنشىسىن سوزبەن جەپ بارادى. بۇل داۋ بىلاي باستالعان ەكەن:
مەرەكەلى كۇننىڭ ءبىرى بولاتىن. سىمتاس قالاسىنداعى «جارتاس» ارتەلىنىڭ قىزمەتتەن قايتقان ءبىرسىپىرا قىزمەتكەرلەرى كوڭىل كوتەرۋگە ەھە دەستى.
— توي دەگەندە قۋ باس دومالايدى، ە ءبىز قۋ باس قۇرلى جوقپىز با؟— دەدى ءبىرى.
— كوڭىل كوتەرۋگە كىمنىڭ قارسىلىعى بار، دۇرىس-اق، ال باستادىق!— دەپ قوشتادى ەكىنشىسى. شەتكەرى كەلە جاتقان قاراسۇر جىگىت قاتارداعىلاردى كيمەلەي كەلىپ كولدەنەڭىنەن كىرىستى. ءماجىلىستى تۇندە ىستەيمىز. تۇنگى ساعات ون بىردە ەشكىم بوگەت جاسامايدى. ءماجىلىس كەشكە قالسىن،— دەدى. ىشتەرىنەن تاعى ءبىرى كۇيىنە سويلەدى:
— بۇل قالاي؟ كۇندىز بولار قىزىقتى تۇنگە نەگە قالدىرامىز؟ كۇن كورمەيتىن جارقاناتقا ۇقساپ بۇل نەسى ەي؟!
— ايتتىم دا قويدىم. ءبىتتى. سولاي بولادى،— دەدى قاراسۇر ءجىپتى نىقتاپ تۇرىپ. باسقالارى قىنجىلدى، ىشىنەن وجەتتەۋ ءبىرى:
— كۇندىزگى دۋمان قايىرلى ەدى. نەگە سونشا كەش باستالادى. كەلمەسىن دەگەنى عوي،—دەپ اشىق كەتتى. بۇل وكپە ەمەس، نارازىلىق ەدى. شىنىندا دا كەشكە ەشكىم كەلمەدى. تەك ارتەل باستىعى ەردەنوۆ پەن مولچانوۆ ەكەۋى عانا كەلىپ، ءوزارا ءماجىلىسىن قۇرىپ وتىرعانىنىڭ ۇستىنە نۇعىمانوۆتىڭ تاپ بولۋى جوعارىداعى كوڭىلسىزدىكتى تۋعىزىپ ەدى.
— كوپشىلىك قايدا؟ كوپپەن بىرگە كورەتىن ۇلى تويىمىز قايدا؟ «كوپتەن بولەك جۇرگەن كومۋسىز قالار» دەگەن حالىق ماقالى بار ەدى عوي،— دەپ كەتۋگە ىڭعايلانىپ، ەسىككە بارىپ قالعان جەرىندە بۇرىننان وتىرعان ەكەۋى قاماجاۋلاپ سۇيرەپ اكەلىپ، ەتەگىنەن باسىپ نۇعىمانوۆتى وتىرعىزىپ قويدى.
— كوپشىلىك شىركىننىڭ،— دەدى كەكەتىپ باعاناعى قاراسۇر جىگىت ەردەنوۆ ەكەن،— تاماعىڭنىڭ تويعانىن بىلسەڭشى.
— مەن اش جۇرگەن جوقپىن.
ەردەنوۆ وسى ارتەلدىڭ پرەدسەداتەل ال، نۇعىمانوۆ بولسا ءبىر سەحتىڭ باستىعى عانا. وعان باعىنۋى ءتيىس. سوندىقتان ارتەل اعاسىنىڭ ءبىر جولعى ءسوزىن كەشىرە سالدى دا، وتىرا كەتتى. ءبىراق باعانا رەنجىپ كەتكەن جولداستارى ىشە باستاعاندا ەسىنە تۇسپەي قويمادى. «اقماعامبەت» قۇيىلىپ، اڭگىمە ۇزارا باستادى.
— وسى سەن،- دەدى ەردەنوۆ نۇعىمانوۆقا ءشۇيىلىپ،— پايدا تابۋمەن ءىسىڭ جوق ادام ەكەنسىڭ. ەپتەپ-سەپتەپ ەسەبىن تاۋىپ، مەملەكەت قالتاسىنان بىردەمە قاعىپ الا وتىرۋ كەرەك ەمەس پە؟
— مەملەكەتتەن جالاقى الامىن،— دەدى نۇعىمانوۆ. قاراسۇر باستىق ەنتىگىپ، اقماعامبەت قىزۋى الىپ بارا ما، ەسىپ قاپتا سويلەپ كەتتى.
— ادام دەپ شىركىن مىنا مولچانوۆتى ايتسايشى. ايتقانىڭدى قالت ەتپەيدى. وڭ قالتادان دا، سول قالتادان دا...
— «بوزاداعى بوس ءسوزدى» قويساڭشى. تاماشالاۋ ءۇشىن كەلدىك قوي،— دەدى نۇعىمانوۆ. ەردەنوۆ ەسەلەپ سويلەپ، بۇل جولى ءتىپتى كەڭىردەگىن سوزا ءتۇستى:
— شىركىن، جىگىت-اق مولچانوۆ! ول — شۇمەك، مەن — ناۋا. ول قۇيادى دا تۇرادى، مەن جۇتامىن دا جاتامىن. ال مىنا سەن...
«قىسىلعاندى قىمىز شىعارادى» دەگەندەي سىر شەرتىلىپ، قايداعى-جايداعىنىڭ جەگەن-ىشكەننىڭ ءبارىن ەردەنوۆ ساپىرىپ جاتىر. تارتىنار ەمەس. ءبارىن ايتتى. ويتكەنى ول نۇعىمانوۆتى دا وزىنە قوسىپ الا قويامىن دەپ ويلادى. بەس مىڭ سومدى قالاي ءبولىسىپ العانىن دا جاسىرمادى. اياعىندا كەلىپ:
— سەن ترانسپورت سەحىنىڭ باستىعىسىڭ، مىنا مولچانوۆ قامباشى. سەن قوسىلساڭ بىزگە كۇندە ماي توقاش! كوپتەن ايتايىق دەپ جۇرگەنىمىز دە وسى ەدى. سەن قوسىلماعان سوڭ تارتىڭقىراپ ءجۇرمىز. ايتپەسە...
— ارامنان اساعانشا ارام ولگەنىم جاقسى،— دەدى رەنجىپ نۇعىمانوۆ.
بۇدان كەيىنگى سوزگە مولچانوۆ تا ارالاسىپ كەتتى. ورتاعا ەكەۋلەپ الدى.
— نەسى بار، قۇدايدىڭ بەرىپ تۇرعانىنان قۇر قالامىز با؟
— بۇل قۇدايدىڭ بەرگەنى ەمەس قوعامدىق مەنشىكتى تالاۋ، بۇل — قۇرىعاننىڭ كاسىبى،— دەپ نۇعىمانوۆ ەسىكتى تارس جاۋىپ شىعىپ كەتتى.
— كورسەتەرمىن كاسىپتى!— دەپ ەردەنوۆ كىجىنىپ قالدى. ال مولچانوۆ بولسا ساپ-سارى ءونى قىپ-قىزىل بولدى.
اي ءوتتى، اپتا ءوتتى. نۇعىمانوۆ بولماسا دا ەردەنوۆ بىرنەشە دوس تاۋىپ الدى. ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەي وعان قورقاۋوۆ دەگەن كەز بولا كەتتى. ءسويتىپ، ول ءايلا-تاسىلىن اسىرىپ، وتكىر قىرعىشپەن مەملەكەت قازانىنىڭ ءتۇبىن قىرا باستادى. نۇعىمانوۆ زاڭسىزدىقتى الدىمەن وزدەرىنە ايتتى. ادالدىڭ اۋزى اپپاق بولدى. كوپ ۇزاماي قىزمەتتەن دە قۋىلدى. ءتورت اي قىزمەتسىز ءجۇردى.
وسى كەزدىڭ ىشىندە ەردەنوۆ مولچانوۆتى «باققا بىتكەن سارى شالىم، اينالايىن تارتىنبا، تارتا بەر، تارتا بەر»، دەپ قۇشاقتاپتى دا ءجۇرىپتى. ارينە، قورقاۋوۆ تا «اينالايىننىڭ» استىندا بولىپتى. ءبىر قىزىعى بۇلار نان جەمەي جەم جەسىپتى.
— اپىر-اۋ، جەم جەپ مال ما ەكەن؟— دەمەڭىزدەر. ولار ارتەلدىڭ اتىنىڭ الپىس توننا جەمىن ءتۇپ كوتەرە قۇرتىپ جىبەرىپتى. تارىنى ىنگە تارتقان اتجالمانشا تۋتالاقاي تارتىپ كەتىپتى. ءتىپتى وسىنشا نارسەنى قايدا سىيعىزادى ەكەن؟— دەسىپ جۇرت العاش سەنبەپتى دە. ءبىراق ادام مال جەمىن جەگەن سوڭ باسقانىڭ امالى نەشىك؟ باستاۋشىسى ەردەنوۆ، قوستاۋشىلارى مولچانوۆ، قورقاۋوۆ. ءبىرى — شۇمەك، ءبىرى — ناۋا. ءبىرى قۇيعان دا تۇرعان. ەكىنشىسى جۇتقان دا جاتقان. سالماقتاپ كورگەندە بىرىنەن ءبىرى قالىسپاعان. مۇنى ۇيىمداستىرعان دا، باستاعان دا ەردەنوۆ بولعاندىقتان انالارعا قاراعاندا ۇلەسىن دە مولىراق الا بىلگەن.
1951
You Might Also Like
-
اباي مەكتەبىنە جاڭا كەلگەن ءمۇعالىمىمىز سالداۋ جىگىت ەكەن، تاقياسىن ءبىر شەكەسىنە كيىپ، قولىنا ۇكىلى دومبىرا ۇستاعاندى ءتاۋىر كورەدى ەكەن دەگەن ءسوز ارا-تۇرا ەستىلىپ ءجۇردى. مەكتەپتەگى وزىنەن وقيتىن قىز...
-
جۇرت «ايۋشا اقىرىپ تۇرعان الاكوز» دەيتىن ايەل ءوزىنىڭ ەرى جانتاقتى «مەنىڭ مومىنىم، قويدان قوڭىرىم» دەپ اتايدى. مۇنى سىرت قاراعان كىسى الاكوز ەرىن تىم جاقسى كورگەندىكتەن سولاي ...
