ەسىمدىك. وزدىك ەسىمدىگى
ەسىمدىك. وزدىك ەسىمدىگى
ماقساتى: ەسىمدىك تۋرالى جالپى تۇسىنىك، وزدىك ەسىمدىگىنىڭ انىقتاماسى، ماعىنالىق، تۇلعالىق بەلگىلەرى، قولدانۋ ەرەكشەلىگى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن جۇيەلى، ساۋاتتى، دالەلدى جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ؛ ادامگەرشىلىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك، تالداۋ، اجىراتۋ، سالىستىرۋ، دالەلدەۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك - سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ويىن تۇرلەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
- كلاسس ۇجىمىمەن امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
- ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرىپ، كۇتىلەتىن ناتيجەنى انىقتاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تياناقتاۋ.
تەوريالىق ءبولىمى.(سۇراق - جاۋاپ ءادىسى) ينتەراكتيۆتى تاقتادا وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا پىسىقتاۋ سۇراقتارى بەرىلەدى.
- بالالار ءسوز تاپتارى دەگەنىمىز نە؟
- قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟ ولاردى اتا.
- ەسىمدىك دەگەنىمىز نە؟ ەسىمدىكتىڭ نەشە ءتۇرى بار.
- ءبىز ەسىمدىكتىڭ قانداي تۇرلەرىمەن تانىستىق؟
وقۋشىلار:
قازاق تىلىندە توعىز ءسوز تابى بار ەكەنىن، زات، سىن، سان ەسىمدەرمەن تانىسقاندارىن، وسى ءۇش ەسىم سوزدەردىڭ ورنىنا قولدانىلاتىن ءسوزدى ەسىمدىك دەپ اتالاتىنىن، ونىڭ جەتى ءتۇرى بار ەكەنىن ايتىپ پىسىقتايدى.
پراكتيكالىق ءبولىمى. سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىن قولدانا وتىرىپ قالاعان تاقىرىپتارىنا جازعان اڭگىمەلەرىن وقىپ، سىلتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ماعىنالىق، تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالىپ ءوتۋ.
(بۇل، سول، ول سياقتى سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىنە كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارى جالعانعاندا، ءتۇبىر سوڭىنداعى – ل - دىبىسى ءتۇسىپ قالادى. ال وسى ەسىمدىكتەرگە تاۋەلدىك جالعاۋ جالعانعاندا ءتۇبىر سوڭىنداعى – ل - دىبىسىنىڭ ورنىنا – ن - دىبىسى جازىلادى. بۇل، سول، ول ەسىمدىكتەرى اۋىزەكى تىلدە بۇ، سو، و قولدانىلاتىنى دا ەسكەرتىلەدى)
ءىىى. جاڭا ساباق. «وزدىك ەسىمدىگى»
ءمۇعالىم: - ەسىمدىكتەر وتە ەرتە زاماندا پايدا بولعان سوزدەر قاتارىنا جاتادى. ەسىمدىكتىڭ جەتى ءتۇرى بار. ولار: جىكتەۋ، سۇراۋ، سىلتەۋ، وزدىك، جالپىلاۋ، بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق. بۇگىنگى تانىساتىنىمىز وزدىك ەسىمدىگى. وزدىك ەسىمدىگى ءبىر عانا ءسوز ارقىلى جاسالادى. ول - «ءوزى» ءسوزى، وزدىك ەسىمدىگى ماعىناسى جاعىنان ادامنىڭ وزىنە ءتان نارسەنى بىلدىرەدى. كوبىنە ءتۇبىر ماعىنادا قولدانا بەرمەي، تاۋەلدەۋلى، سەپتەۋلى، جىكتەۋلى، كوپتەۋلى تۇرىندە قولدانىلادى. مىسالى:
جاقتارى ---------------------- تاۋەلدەۋلى ءتۇرى ------------- تاۋەلدەۋلى تۇرىندە جىكتەلۋى
ءى - جاق -------------------------- مەنىڭ ءوز - ءىم ---------------- مەن ءوزىم - ءمىن
ءىى - جاق ------------------------- سەنىڭ ءوز - ءىڭ ------------------ سەن ءوزىڭ - ءسىڭ
ءىى - جاق(سىپايى ءتۇرى) ------ ءسىزدىڭ ءوز - ءىڭىز --------------- ءسىز ءوزىڭىز - ءسىز
ءىىى - جاق ------------------------ ونىڭ ءوز - ءى ------------------- ول ءوز - ءى
سەپتىكتەر ---------------- جەكەشە ءتۇرى -------------- كوپشە ءتۇرى
اتاۋ سەپتىگى -------------- ءوزىم ------------------------- وزدەرىڭ
ىلىك سەپتىگى --------------- ءوزىم - ءنىڭ ------------------ وزدەرىڭ - ءنىڭ
بارىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - ە --------------------- وزدەرىڭ - ە
تابىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - ءدى -------------------- وزدەرىڭ - ءدى
جاتىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - دە ------------------ وزدەرىڭ - دە
شىعىس سەپتىگى ---------- ءوزىم - نەن ----------------- وزدەرىڭ - نەن
كومەكتەس سەپتىگى ------- ءوزىم - مەن ---------------- وزدەرىڭ - مەن
وقۋشىلاردىڭ ساناسىندا جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ ءۇشىن وزدىك ەسىمدىكتىڭ تاۋەلدەۋ، جىكتەۋ، سەپتەۋ ۇلگىلەرى ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى كورسەتىلدى. وقۋشىلارعا تاقىرىپ تولىق تۇسىندىرىلگەن سوڭ، وزدىك ەسىمدىگى دەگەنىمىز نەنى بىلدىرەدى، انىقتاماسى قالاي ايتىلادى، كىم جاۋاپ بەرەدى؟- دەگەن سۇراقتار قويىلىپ، تاقىرىپ پىسىقتالادى.
«وزدىك ەسىمدىگى - دەپ، بەلگىلى ءبىر نارسەنى، قيمىلدىڭ، ادامنىڭ وزىنە ءتان ەكەندىگىن بىلدىرەتىن ەسىمدىك ءتۇرىن ايتامىز»
ءىV. بەكىتۋ كەزەڭى.
1.«كىم جىلدام» ويىنى. بەرىلگەن ولەڭ جولدارىنان وزدىك ەسىمدىكتى تاۋىپ، تولىق انىقتاما بەرۋ.
1. «انا ءتىلىن - ارىڭ بۇل
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە،
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»
2. ءوزىن - ءوزى بيلەگەن ەر باقىتتى،
ءوزىن - ءوزى بيلەگەن ەل باقىتتى.
3. تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر بويداعى،
وسسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن.
4. انا ءتىلىم – كۇشىم مەنىڭ، قۋاتىم،
جىرىم سەندىك جۇرەگىمنەن تۋاتىن.
5. ءوزىم – ءتاڭىرى، تابىنامىن وزىمە،
ءسوزىم قۇران، باعىنامىن سوزىمە.
بۇزۋشى دا، تۇزەۋشى دە ءوزىممىن،
ەندى، ەسكىلىك، كەلدىڭ ولەر كەزىڭە.
6. «ءوز الدىنا ەل بولۋعا ءوزىنىڭ ءتىلى، ادەبيەتى بار ەل عانا جاراي الاتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك» / ا. بايتۇرسىنوۆ/
2. تاقتامەن جۇمىس. ەكى وقۋشى تاقتاعا شىعىپ، «ءوز كىتابىم» دەگەن ءسوزدى جەكەشە، كوپشە تۇرىندە تاۋەلدەپ جازىپ شىعادى.
مەنىڭ ءوز كىتابىم – ءوزىمنىڭ كىتابىم
سەنىڭ ءوز كىتابىڭ – ءوزىڭنىڭ كىتابىڭ
ءسىزدىڭ ءوز كىتابىڭىز – ءوزىڭىزدىڭ كىتابىڭىز
ونىڭ ءوز كىتابى – ءوزىڭنىڭ كىتابىڭ
ءبىزدىڭ ءوز كىتاپتارىمىز – وزدەرىمىزدىڭ كىتاپتارىمىز
سەندەردىڭ ءوز كىتاپتارىڭ – وزدەرىڭنىڭ كىتاپتارىڭ
سىزدەردىڭ ءوز كىتاپتارىڭىز – وزدەرىڭىزدىڭ كىتاپتارىڭىز
ولاردىڭ ءوز كىتاپتارى – وزدەرىنىڭ كىتاپتارى
3. بالاما تەست. / تەست قورىتىندىسىن وقۋشىلار ءوزارا تەكسەرەدى./
1. ءوزىم، ءوزى، ءوزىڭ ەسىمدىكتەرى وزدىك ەسىمدىككە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
2 بۇل، سول، ول ەسىمدىكتەرى سۇراۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
3 ەسىم سوزدەردىڭ ورنىنا ەسىمدىك قولدانىلادى ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
4 مەن، سەن، ول ەسىمدىكتەرى سىلتەۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
5 كىم، نە، قاي، قالاي ەسىمدىكتەرى جىكتەۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
4. كىتاپپەن جۇمىس. ماقال - ماتەلدەردى كوشىرىپ جازىپ، وزدىك ەسىمدىگىن تاۋىپ، ولاردىڭ قانداي تۇلعادا تۇرعانىن انىقتاۋ./ 198 – جاتتىعۋ /
مىسالى: ءوزىنىڭ - وزدىك ەسىمدىگى، ءتۇبىرى - ءوز، - ءى – ءىىى جاق تاۋەلدىك جالعاۋى، - ءنىڭ – ىلىك سەپتىگىنىڭ جالعاۋى، سويلەمدە انىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
V. باعالاۋ.
Vءى. ءۇي تاپسىرماسى. «وزدىك ەسىمدىكتى» قولدانا وتىرىپ ولەڭ جولدارىن جازۋ.
ماقساتى: ەسىمدىك تۋرالى جالپى تۇسىنىك، وزدىك ەسىمدىگىنىڭ انىقتاماسى، ماعىنالىق، تۇلعالىق بەلگىلەرى، قولدانۋ ەرەكشەلىگى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛ وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن جۇيەلى، ساۋاتتى، دالەلدى جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ؛ ادامگەرشىلىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇلكەندى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك، تالداۋ، اجىراتۋ، سالىستىرۋ، دالەلدەۋ.
كورنەكىلىگى: تىرەك - سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ويىن تۇرلەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
- كلاسس ۇجىمىمەن امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
- ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرىپ، كۇتىلەتىن ناتيجەنى انىقتاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تياناقتاۋ.
تەوريالىق ءبولىمى.(سۇراق - جاۋاپ ءادىسى) ينتەراكتيۆتى تاقتادا وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا پىسىقتاۋ سۇراقتارى بەرىلەدى.
- بالالار ءسوز تاپتارى دەگەنىمىز نە؟
- قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟ ولاردى اتا.
- ەسىمدىك دەگەنىمىز نە؟ ەسىمدىكتىڭ نەشە ءتۇرى بار.
- ءبىز ەسىمدىكتىڭ قانداي تۇرلەرىمەن تانىستىق؟
وقۋشىلار:
قازاق تىلىندە توعىز ءسوز تابى بار ەكەنىن، زات، سىن، سان ەسىمدەرمەن تانىسقاندارىن، وسى ءۇش ەسىم سوزدەردىڭ ورنىنا قولدانىلاتىن ءسوزدى ەسىمدىك دەپ اتالاتىنىن، ونىڭ جەتى ءتۇرى بار ەكەنىن ايتىپ پىسىقتايدى.
پراكتيكالىق ءبولىمى. سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىن قولدانا وتىرىپ قالاعان تاقىرىپتارىنا جازعان اڭگىمەلەرىن وقىپ، سىلتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ماعىنالىق، تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالىپ ءوتۋ.
(بۇل، سول، ول سياقتى سىلتەۋ ەسىمدىكتەرىنە كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارى جالعانعاندا، ءتۇبىر سوڭىنداعى – ل - دىبىسى ءتۇسىپ قالادى. ال وسى ەسىمدىكتەرگە تاۋەلدىك جالعاۋ جالعانعاندا ءتۇبىر سوڭىنداعى – ل - دىبىسىنىڭ ورنىنا – ن - دىبىسى جازىلادى. بۇل، سول، ول ەسىمدىكتەرى اۋىزەكى تىلدە بۇ، سو، و قولدانىلاتىنى دا ەسكەرتىلەدى)
ءىىى. جاڭا ساباق. «وزدىك ەسىمدىگى»
ءمۇعالىم: - ەسىمدىكتەر وتە ەرتە زاماندا پايدا بولعان سوزدەر قاتارىنا جاتادى. ەسىمدىكتىڭ جەتى ءتۇرى بار. ولار: جىكتەۋ، سۇراۋ، سىلتەۋ، وزدىك، جالپىلاۋ، بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق. بۇگىنگى تانىساتىنىمىز وزدىك ەسىمدىگى. وزدىك ەسىمدىگى ءبىر عانا ءسوز ارقىلى جاسالادى. ول - «ءوزى» ءسوزى، وزدىك ەسىمدىگى ماعىناسى جاعىنان ادامنىڭ وزىنە ءتان نارسەنى بىلدىرەدى. كوبىنە ءتۇبىر ماعىنادا قولدانا بەرمەي، تاۋەلدەۋلى، سەپتەۋلى، جىكتەۋلى، كوپتەۋلى تۇرىندە قولدانىلادى. مىسالى:
جاقتارى ---------------------- تاۋەلدەۋلى ءتۇرى ------------- تاۋەلدەۋلى تۇرىندە جىكتەلۋى
ءى - جاق -------------------------- مەنىڭ ءوز - ءىم ---------------- مەن ءوزىم - ءمىن
ءىى - جاق ------------------------- سەنىڭ ءوز - ءىڭ ------------------ سەن ءوزىڭ - ءسىڭ
ءىى - جاق(سىپايى ءتۇرى) ------ ءسىزدىڭ ءوز - ءىڭىز --------------- ءسىز ءوزىڭىز - ءسىز
ءىىى - جاق ------------------------ ونىڭ ءوز - ءى ------------------- ول ءوز - ءى
سەپتىكتەر ---------------- جەكەشە ءتۇرى -------------- كوپشە ءتۇرى
اتاۋ سەپتىگى -------------- ءوزىم ------------------------- وزدەرىڭ
ىلىك سەپتىگى --------------- ءوزىم - ءنىڭ ------------------ وزدەرىڭ - ءنىڭ
بارىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - ە --------------------- وزدەرىڭ - ە
تابىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - ءدى -------------------- وزدەرىڭ - ءدى
جاتىس سەپتىگى ----------- ءوزىم - دە ------------------ وزدەرىڭ - دە
شىعىس سەپتىگى ---------- ءوزىم - نەن ----------------- وزدەرىڭ - نەن
كومەكتەس سەپتىگى ------- ءوزىم - مەن ---------------- وزدەرىڭ - مەن
وقۋشىلاردىڭ ساناسىندا جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ ءۇشىن وزدىك ەسىمدىكتىڭ تاۋەلدەۋ، جىكتەۋ، سەپتەۋ ۇلگىلەرى ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى كورسەتىلدى. وقۋشىلارعا تاقىرىپ تولىق تۇسىندىرىلگەن سوڭ، وزدىك ەسىمدىگى دەگەنىمىز نەنى بىلدىرەدى، انىقتاماسى قالاي ايتىلادى، كىم جاۋاپ بەرەدى؟- دەگەن سۇراقتار قويىلىپ، تاقىرىپ پىسىقتالادى.
«وزدىك ەسىمدىگى - دەپ، بەلگىلى ءبىر نارسەنى، قيمىلدىڭ، ادامنىڭ وزىنە ءتان ەكەندىگىن بىلدىرەتىن ەسىمدىك ءتۇرىن ايتامىز»
ءىV. بەكىتۋ كەزەڭى.
1.«كىم جىلدام» ويىنى. بەرىلگەن ولەڭ جولدارىنان وزدىك ەسىمدىكتى تاۋىپ، تولىق انىقتاما بەرۋ.
1. «انا ءتىلىن - ارىڭ بۇل
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە،
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»
2. ءوزىن - ءوزى بيلەگەن ەر باقىتتى،
ءوزىن - ءوزى بيلەگەن ەل باقىتتى.
3. تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر بويداعى،
وسسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن.
4. انا ءتىلىم – كۇشىم مەنىڭ، قۋاتىم،
جىرىم سەندىك جۇرەگىمنەن تۋاتىن.
5. ءوزىم – ءتاڭىرى، تابىنامىن وزىمە،
ءسوزىم قۇران، باعىنامىن سوزىمە.
بۇزۋشى دا، تۇزەۋشى دە ءوزىممىن،
ەندى، ەسكىلىك، كەلدىڭ ولەر كەزىڭە.
6. «ءوز الدىنا ەل بولۋعا ءوزىنىڭ ءتىلى، ادەبيەتى بار ەل عانا جاراي الاتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك» / ا. بايتۇرسىنوۆ/
2. تاقتامەن جۇمىس. ەكى وقۋشى تاقتاعا شىعىپ، «ءوز كىتابىم» دەگەن ءسوزدى جەكەشە، كوپشە تۇرىندە تاۋەلدەپ جازىپ شىعادى.
مەنىڭ ءوز كىتابىم – ءوزىمنىڭ كىتابىم
سەنىڭ ءوز كىتابىڭ – ءوزىڭنىڭ كىتابىڭ
ءسىزدىڭ ءوز كىتابىڭىز – ءوزىڭىزدىڭ كىتابىڭىز
ونىڭ ءوز كىتابى – ءوزىڭنىڭ كىتابىڭ
ءبىزدىڭ ءوز كىتاپتارىمىز – وزدەرىمىزدىڭ كىتاپتارىمىز
سەندەردىڭ ءوز كىتاپتارىڭ – وزدەرىڭنىڭ كىتاپتارىڭ
سىزدەردىڭ ءوز كىتاپتارىڭىز – وزدەرىڭىزدىڭ كىتاپتارىڭىز
ولاردىڭ ءوز كىتاپتارى – وزدەرىنىڭ كىتاپتارى
3. بالاما تەست. / تەست قورىتىندىسىن وقۋشىلار ءوزارا تەكسەرەدى./
1. ءوزىم، ءوزى، ءوزىڭ ەسىمدىكتەرى وزدىك ەسىمدىككە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
2 بۇل، سول، ول ەسىمدىكتەرى سۇراۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
3 ەسىم سوزدەردىڭ ورنىنا ەسىمدىك قولدانىلادى ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
4 مەن، سەن، ول ەسىمدىكتەرى سىلتەۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
5 كىم، نە، قاي، قالاي ەسىمدىكتەرى جىكتەۋ ەسىمدىگىنە جاتا ما؟
ا/ ءيا؛ ءا/ جوق.
4. كىتاپپەن جۇمىس. ماقال - ماتەلدەردى كوشىرىپ جازىپ، وزدىك ەسىمدىگىن تاۋىپ، ولاردىڭ قانداي تۇلعادا تۇرعانىن انىقتاۋ./ 198 – جاتتىعۋ /
مىسالى: ءوزىنىڭ - وزدىك ەسىمدىگى، ءتۇبىرى - ءوز، - ءى – ءىىى جاق تاۋەلدىك جالعاۋى، - ءنىڭ – ىلىك سەپتىگىنىڭ جالعاۋى، سويلەمدە انىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
V. باعالاۋ.
Vءى. ءۇي تاپسىرماسى. «وزدىك ەسىمدىكتى» قولدانا وتىرىپ ولەڭ جولدارىن جازۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 21 - دەن 100 - گە دەيىنگى سانداردى پىسىقتاۋ.
