InfoHub Logo

«قىزىلوردا وپد ەققىقب تاراپىنان جاريالانعان بايقاۋعا»      

جاستاردىڭ بۇگىنگى مىندەتى – وقۋ، ءبىلىم، تاربيە جۇمىستارى. جاستار بۇگىن سوزدەن ىسكە كوشەتىن زامان. ءبىلىمسىز ءىستىڭ رەتى بولمايدى. سوندىقتان، جاستاردىڭ جالپى نازارى مەكتەپكە اۋدارىلۋى كەرەك.
عاني مۇراتبايەۆ

تىرشىلىك اتاۋلىعا بەرىلگەن ەڭ ۇلكەن سىي – ول ءومىر. ومىردە قۋانىش تا، قايعى دا، جەڭىس تە، جەڭىلىس تە قاتار جۇرەدى. سول سەبەپتى، ءومىر ادامزات اتاۋلىدان مول قاجىر-قايراتتى، جىگەرلىلىكتى، تاباندىلىقتى تالاپ ەتەدى. ال، مۇنداي قاسيەتتەر ادام بويىندا السىرەگەن ۋاقىتتا رۋح قۇلدىرايتىنى انىق. باسقا تىرشىلىك اتاۋلىدان دا ەرەكشەلىگىمىز سوندا، ياعني، سانامىزبەن ءىسىمىزدى باسقارۋ. جوعارىداعى ەپيگرافتا كەلتىرىلگەن ۇلت پەرزەنتى، شىعىس جاستارىن ۇيىمداستىرۋشى، قوعام قايراتكەرى عاني مۇراتبايەۆتىڭ قاناتتى ءسوزى قاي ءداۋىر بولماسىن ءمانىن جويمايتىنى انىق. ارينە، قازىرگى جاستاردىڭ بۇگىنگى مىندەتى-وقۋ، ءبىلىم، تاربيە. ءبىر عانا مىسال، وسىدان ءبىر جىل بۇرىنعى جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ پاندەميا كەزىندەگى جاعدايىنا كوڭىل اۋدارايىقشى. بالالار پارتا مەن تاقتانىڭ ءقادىرىن ءبىلىپ، اتا-انادان كەيىنگى جاناشىرى- ءمۇعالىم ەكەنىن كەش تە بولسا ءتۇسىندى. «اپاي، مەكتەپكە قاشان بارامىز؟» دەپ، سۇراق جاۋدىرعان وقۋشىلار سانى كوبەيدى. سولاردىڭ بىرى-مەن. تاريحتا قالعان وسى ءبىر قيىن كەزەڭ كوبىمىزگە ساباق بولدى. تاۋبەمىزگە كەلىپ، تىنىش ءومىردى، مەكتەپتەگى قىزىق كەزدەردى، ءمۇعالىمنىڭ تاقتا الدىندا ساباق تۇسىندىرگەنىن، ەسىك الدىندا قۇربىلارىممەن تازا اۋادا سەرۋەندەگەن كەزدەردى، تاعى باسقا ءومىردىڭ عاجايىپ ساتتەرىنىڭ ءقادىرىن ءتۇسىندىم دەسەم بولادى.

وسىنداي بەيبىت، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان تىنىش زاماندى، جايماشۋاق كۇندەردى اتا-بابامىز سان عاسىرلار اڭسادى ەمەس پە؟! كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن اق بىلەكتىڭ ۇشىمەن، اق نايزانىڭ كۇشىمەن جاندارىن وققا دا، وتقا دا توسقان جوق پا؟! اتا-بابامىزدىڭ باعا جەتپەس اماناتىن، مۇراسىن جالعاستىرۋشى مىنا بىزدەر، جاستار ەمەسپىز بە؟! ەندەشە، نەگە قازىرگى جاستار، ارينە، بارىنە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىن، بار عوي ارامىزدا، عالامتور مەن سمارتفوننىڭ قۇربانى بولىپ، زياندى ادەتتەرمەن تاندەرى مەن سانالارىن ۋلاپ جۇرگەن. ءبىر ساتتىك ءلاززاتتىڭ قۇربانى بولىپ جۇرگەن جاستاردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان ەستىگەندە، ەرىكسىز جانىڭ قىنجىلادى. وسى رەتتە، جازۋشى و.بوكەيدىڭ «اتاۋ كەرە» رومانىنداعى ءوزىنىڭ كوڭىلى تولماعان كەزدەردە بىرنەشە قايتالاپ ايتاتىن «نەگە ءبىز وسى؟!»...دەگەن ءسوز تىركەسى ويعا ورالادى. نەگە ءبىز ەلىكتەگىشپىز، نەگە ءبىز باسقا مەملەكەتتەردىڭ مادەنيەتىمەن تانىسىپ، تەحنولوگياسىن ۇيرەنبەيمىز، نەگە تەرىس ادەتتەرىنە اۋەسپىز؟ قازاق دىلىنە جات، ەسكى قازاق وتباسىندا بولماعان، ەشقانداي كوركەم شىعارمادا  كەزدەسپەگەن، تانمەن قوسا، سانانى دا ۋلايتىن ەسىرتكىنىڭ ۋىنا نەگە قازىرگى جاستار بوي الدىرۋدا؟ ەسىرتكىسىز، تاعى باسقا زياندى ادەتتەرسىز-اق، ءومىردىڭ عاجايىپ ساتتەرىن نەگە سەزىنبەسكە؟! ش.مۇرتازا اتامىزدىڭ تىلىمەن ايتقاندا، «ءبىر كەم دۇنيە...»دەمەسكە امال جوق.

ەندى، وسىنداي تەرىس ادەتتەرگە جاستار(كەيبىر) نەگە اۋەس؟ دەگەن سۇراقتىڭ توركىنىن ىزدەۋگە كوشەيىك. «تاربيە-تال بەسىكتەن» دەمەكشى، وتباسىنداعى العاشقى ۇستازدارى - بالانىڭ اتا-اناسى. اتا-انانىڭ ىس-ارەكەتىنە، سوزىنە، ەموسياسىنا قاراپ، بەسىكتە جاتقان ءسابي تاربيەلەنە بەرەدى ەكەن. ماسەلەنىڭ شەشىمى–ۇلتتىق تاربيەدە. ۇلى اباي اتامىز قازاق وتباسىنداعى كەزدەسەتىن بالانى جاسىنان الداپ، سۇم ادامشىلىققا باۋلىپ ۇيرەتۋ سىندى تاربيەگە قايشى كەلەتىن تۇستاردى سىنعا الادى. وسىنداي كەمشىلىكتەردى ول ءوز قاراسوزدەرىندە بىلاي جەتكىزەدى: «اۋەلى بالاڭدى ءوزىڭ الدايسىڭ، «انانى بەرەم، مىنانى بەرەم» دەپ باستاپ، بالاڭدى الداعانىڭا ءبىر ءماز بولاسىڭ. سوڭىندا، بالاڭ الداۋشى بولسا، كىمنەن كورەسىڭ؟ «بوقتا» دەپ، بىرەۋدى بوقتاتىپ، كاپىر، قياڭقى، وسىعان تيمەڭدەرشى» دەپ، ماساتتاندىرىپ، تەنتەكتىككە ۇيرەتىپ قويىپ، ساباققا بەرگەندە، مولدانىڭ ەڭ ارزانىن ىزدەپ، حات تانىسا بولدى دەپ، قۋ، سۇم بول دەپ، ءتىرى جانعا سەندىرمەي، جات مىنەز قىلاسىڭ. وسى ما، بەرگەن ءتالىمىڭ؟ وسى بالادان قايىر كۇتەسىڭ بە؟» دەيدى ويشىل. ال، وسىنداي تاربيەنىڭ سوڭى بالانىڭ تەرىس  ادەتتەرگە بوي الدىرىپ، ءوز اتا-اناسىنا قارسى كەلۋمەن اياقتالماسىنا كىم كەپىل؟! سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ ۇلتتىق تاربيەسى وسىنداي بالا تاربيەسىن جەتە ويلاپ، جان-جاقتى قاراستىرىپ، تاربيە باستاۋلارىن ناقتىلاپ، نەگىزدەي بىلگەن.

ارينە، ادامعا ءبىر رەت بەرىلەتىن ءومىردى عاجايىپ ەتىپ وتكىزۋ، ءومىردىڭ ءار ساتىنەن ءلاززات الۋ - كەز كەلگەنىمىزدىڭ قولىمىزدان كەلەدى. ەشقانداي قيىن ەمەس! ارايلاپ اتقان ءاربىر تاڭنىڭ شاپاعىن، ءاربىر كۇننىڭ شۋاعىنىڭ جىلۋىن، ءاربىر جاڭبىردان كەيىنگى تابيعاتتىڭ تاماشا كورىنىسىن، جاڭبىردىڭ ءيىسىن، ءاربىر بۇلتسىز، تۋىمىزدىڭ تۇسىندەي كوگىلدىر، اشىق اسپاننىڭ، قىمسىنا ۇيالعان قىزدىڭ كەلبەتىندەي قىزارا باتقان كۇننىڭ، تاعى باسقا وسىنداي تابيعاتتىڭ جاراتۋشى بەرگەن اسەمدىگىن سەزىنە بىلسەك، جان دۇنيەمىز نۇرلانىپ، ءتانىمىز ۋلى زاتتاردى قابىلداماسى انىق. 
عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى، وزات ويلى، ۇشقىر قيالدى، جىگەرلى جاستار تارتىلارى ءسوزسىز. بولاشاعىمىزدىڭ ىرگەتاسىن قالايتىن- بىزدەرمىز! بىزدە مۇمكىندىك وتە كوپ. ءبىلىمدى دامىتۋ، سپورتتىق، مادەني ۇيىرمەلەرگە قاتىسىپ، مادەني قۇندىلىقتارىمىزدى جاڭعىرتۋ- ءبىزدىڭ ەنشىمىزدە. ايتا بەرسەك، ەسىرتكىسىز، تەرىس ادەتتەرسىز ءومىردىڭ عاجايىپ ساتتەرى وتە كوپ. قازاقتىڭ العاشقى ۇستازى ى.ءالتىنساريننىڭ «وقىساڭىز، بالالار، شامنان شىراق جاعىلار...ونەر، ءبىلىم، ءبارى دە وقۋمەنەن تابىلعان، ساۋىسقاننىڭ تاماعى شوقۋمەنەن تابىلعان» دەگەن ولەڭ جولدارى جاستاردىڭ شامدى شىراققا اينالدىرۋى ءۇشىن ءبىلىمنىڭ كەرەك ەكەنىن، قۇس  ەكەش قۇستىڭ دا تاماعىنىڭ ەڭبەكپەن تابىلاتىنىن ايتىپ، جاستاردى بىلىمگە، ەڭبەك ەتۋگە شاقىرادى. م.دۋلاتوۆتىڭ «كوزىڭدى اش، ويان قازاق، كوتەر باستى، وتكىزبەي قاراڭعىدا بەكەر جاستى...قاراعىم ەندى جاتۋ جاراماستى» دەگەن ولەڭ  جولدارى قازىردە تۇسىنگەن ادامعا ۇران بولىپ قالدى دەسەك بولادى. قازىرگى جاس بۋىنعا بۇدان ارتىق ۇراننىڭ، ۇگىت-ناسيحاتتىڭ  كەرەگى جوق دەپ ويلايمىن.  

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، جاستارىمىز ءبىر ءسات بولاشاقتان گورى كەيىنگە كوز جۇگىرتسە ەكەن دەيمىن. سەبەبى، مەن اتا-بابالارىمىزدىڭ تاريحىن، ادەبيەتىن سۋرەتتەيتىن شىعارمالاردى، دەرەكتەردى وقىپ وتىرعاندا، بويىمدا وزىنەن-وزى جىگەر، قايرات، قازاقي بولمىس قالىپتاسا باستايدى. ءار وقىعان سايىن ادەبيەتىمە، تاريحىما، تىلىمە جانىم اشىپ، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى ويانا باستايدى. وسىنداي جانىم مەن ءتانىم رۋحاني بايىعان ساتتە، مەنىڭ سانامدا زياندى ادەتتەرگە ەشقاشان ورىن بولماسى انىق. بولاشاق جاس ۇرپاق ءبىر عانا ۇلى تۇلعانىڭ نەمەسە رەپرەسسيا قۇربانى بولعان الاش زيالىلارىنىڭ  وتكەن ءومىر جولىمەن تولىق تانىسسا، وسى كۇنىنە شۇكىر ايتىپ، شىعارمادان رۋحاني ازىق الار ەدى. كىتاپ وقۋدى- رۋحاني بايۋ، ومىردەن لاززات الۋ دەپ بىلەمىن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: كەيىنگە كوز جۇگىرتىپ، تاريحىمىز بەن ادەبيەتىمىزدى تانىعان سايىن بيىكتەي بەرەتىنىمىزدى ۇمىتپايىق دەي كەلە، ەسىرتكىسىز ءومىردى قالاي عاجاپ ەتۋگە بولاتىنىنا ءوز كوزقاراسىمدى وسىلاي كورسەتۋدى ءجون كوردىم. م.جۇمابايەۆتىڭ تەڭدەسى جوق، ۇران بولىپ كەتكەن ولەڭىنىڭ ءبىر شۋماعى جان دۇنيەسىمەن وقىعان جاس بۋىندى ويلاندىرماي قويمايتىنىنا سەنەمىن!

«ارىستانداي ايباتتى، 
جولبارىستاي قايراتتى، 
قىرانداي كۇشتى قاناتتى، 
مەن جاستارعا سەنەمىن!» 

ورىنحانوۆا ايدانا
قىزىلوردا وبلىسى قارماقشى اۋدانى
بايقوڭىر قالاسى № 277مەكتەپ-ليسەيى

---