InfoHub Logo

حV عاسىردىڭ اياعىندا ەۆروپانىڭ باتىسىندا ۇلتتىق نەگىزدە ورتالىقتانعان ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ پايدا بولعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ولاردىڭ قاتارىن انگليا، فرانسيا، يسپانيا جانە پورتۋگاليا كىرگەن. مەملەكەتتەردىڭ اۋماعى وسكەن سايىن شەنەۋنىكتىك قىزمەتتەرى دە ارتا بەرگەن. قوعامدا كاپيتالدىڭ ورنى ارتا باستادى. سونىمەن قوسا، جاڭا ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا بايلانىستى وندىرگىش كۇشتەر دە دامي باستادى. ساۋدانىڭ كولەمى ۇلعايا باستاعان بولاتىن. ەۆروپادا ىشكى ساۋدا شاپشاڭ دامىدى. ومىرگە قاجەتتى بارلىق ونىمدەر وندىرىلە باستادى. الىس ەلدەرگە ساۋدا جاساۋ ءۇشىن ساۋداگەرلەرگە ءتيىمدى بانك جۇيەسى قالىپتاسا باستادى.

مونارحيالىق جاعداي ەكونوميكاعا ارالاستى. كاپيتال كۇشى قوعامدىق قاتىناس قۇرالىنا اينالدى. 1640-1660 جىلدارداعى اعىلشىن ريەۆوليۋسياسى فەوداليزمگە وتە ۇلكەن سوققى بولدى. ەلدە مونارحيا جانە ەكى پالاتالى پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى ورنادى. ەۋروپا ەلدەرىندە جۋرناليستيكا پايدا بولعانعا دەيىن اقپاراتتار ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن تاراعان بولاتىن. اقپارات تاراتۋدا ءدىني ۋاعىزداۋشىلار مەن شەشەندەر ماڭىزدى بولدى. XVI عاسىردا انگليادا ارنايى اگەنتتىكتەر پايدا بولىپ، جاڭالىقتاردى جيناستىرىپ، باسىپ، ساتا باستاعان. سونىمەن جايلاپ جۋرناليستيكانىڭ پايدا بولۋىنا جول اشىلدى. ساۋدا دامىپ، ءبىلىمدى ادامدار كوبەيىپ، قاعاز شىعارۋ ءوندىرىسى دۇنيەگە كەلدى. نەگىزىنەن، باسپا ءسوز تاريحىن زەرتتەۋشىلەردىڭ اراسىندا العاشقى گازەت الەم بويىنشا «گەرمانيادا» جارىق كورگەن دەگەن پىكىر بار. اعىلشىن ءباسپاسوزىنىڭ دامۋىنا 1637 جىلى I كارلدىڭ سەنزۋرا تۋرالى زاڭ شىعارۋى توسقاۋىل بولعان. اعىلشىن ريەۆوليۋسياسى كەزىندە ءباسپاسوزدىڭ ءداۋىرى جۇرە باستادى. حالىق جاڭالىقتاردى ۇزبەي وقۋعا تىرىستى. گازەتتەردىڭ تيراجى ءوستى.

ريەۆوليۋسياعا دەيىن گازەتتەر تەك ساۋدا-ساتتىق جايىن جازسا، ريەۆوليۋسيا كەزىندە گازەتتەر ساياسي كۇرەستىڭ باعىت - باعدار بەرۋشىسى بولدى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. پامفلەتتەر – بۇل كەزەڭدە جۋرناليستيكانىڭ نەگىزگى فورماسى بولىپ سانالدى. جۋرناليستيكا اعىلشىن قوعامىندا وتە قۋاتتى كۇشكە اينالدى. اعىلشىن ريەۆوليۋسياسى كەزىندە دج.ميلتون، دج.ليلبەرن، دج.ۋينستەنلي سەكىلدى تاماشا پۋبليسيستەر كوبەيە باستادى. 1660 جىلى ۇلىبريتانيادا بولعان مونارحيالىق بيلىكتىڭ قايتا ورناۋى باسپاسوزگە ۇلكەن وزگەرىس اكەلدى. ۇكىمەت گازەتتەردى ءوز قاراماعىنان شىعارماي ۇستادى. بيلىكتەگىلەردىڭ رۇقساتىمەن «ينتەلليدجەنەر» جانە «نيۋس» گازەتتەرى عانا شىعىپ تۇردى. گازەتتەردى شىعارۋشىلار روياليست رودجەر ل. ەسترانج بولدى. كەيىن كورولدىڭ ايتۋى بويىنشا وكسفورد باسپاگەرى لەونارد ليچفيلد  «وكسفورد گازەتىن» ۇيىمداستىرعان بولاتىن. بۇل گازەت ءبىرىنشى وكسفوردتا، ودان كەيىن لوندوندا شىعارىلىپ «لوندون گازەتى» دەپ اتالدى. بۇل گازەت قازىرگى كۇنگە دەيىن شىعارىلىپ كەلەدى. حVءىى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا انگليادا ساتيرالىق باسپا ءسوز قالىپتاسا باستادى. انگلياداعى العاشقى جۋرنال «فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەر» دەگەن اتپەن 1665 جىلى جارىق كوردى. مۇندا عىلىمي سيپاتتاعى ماقالالار جارىق كوردى. جالپى اعىلشىن ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىن بەس كەزەڭگە ءبولىپ قاراستىرامىز:

ءى كەزەڭ 1620-1785 جىلدار ارالىعىندا وتكەن كەزەڭ – مەرزىمدى ءباسپاسوزدىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى بولدى. بۇل كەزەڭ جاڭالىق كىتاپشالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىمەن ەرەكشەلەندى. 1655 جىلى «وكسفورد گازەت» جارىق كوردى. سودان كەيىن، 1702 جىلى «دەيلي كۋرانت» گازەتىنىڭ العاشقى ءنومىرى جارىق كوردى.

ءىى كەزەڭ 1785-1866 جىلدار – «تايمس» گازەتىنىڭ  دۇنيەگە كەلۋىمەن ەرەكشەلەندى. وسى گازەتپەن بىرگە  «دەيلي نيۋس»، «دەيلي تەلەگراف»، «مورنينگ پوست» گازەتتەرى دە جارىق كوردى.

ءىىى كەزەڭ 1896-1920 جىلدار – باستى ەرەكشەلىگى «تيىندىق گازەتتەردىڭ» پايدا بولۋى. بۇل گازەتتەر تومەنگى توپتىڭ ساۋاتىن اشۋعا ارنالدى. بۋلۆارلىق تيپتەگى باسىلىم «دەيلي مەيل»  جارىق كوردى. شىعارۋشىسى الفرەد حارمۆورس.

ءىV كەزەڭ 1920-1950 جىلدارى مونوپوليستىك توپتار پايدا بولدى. گازەت-جۋرنالداردىڭ  نەگىزى قالاندى دەسەك تە بولادى.

V كەزەڭ – 50 جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاۋ العان بولاتىن. سول جىلدارى گازەت ىسىندە قايتا ورلەۋ پروسەسى بايقالا باستادى. عىلىمي-تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا باسپا ءسوز ىسىنە ەندى. حالىقتىڭ ءبىلىم دارەجەسى ءوستى. گازەت شىعارۋ ىسىنە اۋقاتتى ادامدار  ارالاسا باستادى. وسى تۇستا بىرنەشە باسپالار بىرىگىپ، بانكتەگى قارجىلارىن قوسىپ، توپتالا باستادى.

عىلىمي جەتەكشىسى: مايكوتوۆا ع. ت.،ف.ع.ك.، دوسەنت.
اعا وقىتۋشى: ءالىم ءا،.ا.

---