عابيت مۇسىرەپوۆ (1902 - 1985)
عابيت مۇسىرەپوۆ (1902 - 1985)
قازاق ادەبيەتىنىڭ كەڭەستىك داۋىردەگى كورنەكتى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى — كوركەمسوز زەرگەرى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ 1902 جىلى قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ول العاش ءوز اۋىلىندا ەسكىشە وقىپ، حات تانىعان. 14 جاسىندا (1916 جىلى) وباعان دەگەن جەردەگى ناعاشىسىنىڭ كومەگىمەن ورىس مەكتەبىنە وقۋعا تۇسەدى، بۇل مەكتەپتى ءبىتىرىپ، پرەسنەگوركوۆتاعى ەكى كلاستىق ورىس مەكتەبىندە وقش، جەتى جىلدىق مەكتەپتىڭ كولەمىندە ءبىلىم الادى. 1923 - 26 جىلدارى ورىنبور قالاسىنداعى جۇمىسشى فاكۋلتەتىنە (رابفاك) وقۋعا ءتۇسىپ، ونى بىتىرىسىمەن ومبىداعى اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىندا ءبىر جىل عانا وقيدى. سودان كەيىن كەڭەستىك داۋىردەگى باسپا ءسوز، حالىق اعارتۋ، كوركەم ونەر مەكەمەلەرىندە ءار ءتۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتەردى اتقارادى.
جازۋشىنىڭ ادەبي - شىعارماشىلىق ەڭبەگى جيىرماسىنشى جىلداردىڭ اياق شەنىنەن باستالادى. ونىڭ جازۋشىلىق ەڭبەگىنە ۇلگى بولعان پۋشكين، لەرمونتوۆ، گوگول، كرىلوۆ، چەحوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين سياقتى ورىس كلاسسيكتەرى بولدى. اسىرەسە ونىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن گوگول، چەحوۆ، گوركيي سياقتى اڭگىمە، وچەرك، حيكايات، رومان جازۋشى ساتيريكتەر ەدى. «مەن، — دەپ ەسكە الادى ءوزىنىڭ «اۆتوبيوگرافيالىق اڭگىمەسىندە، — سول كەزدەگى ورىنبور رابفاگىن كەيبىر جوعارى دارەجەلى مەكتەپتەرمەن تەڭەسە الادى - اۋ دەپ ويلايمىن!... ورىس ادەبيەتىن وقىعاندا گوگول، چەحوۆ، گوركيي شىعارمالارى ويىما قونا قالۋشى ەدى. قابىرعا گازەتىنە ءبىرىنشى رەت ۇزاق اڭگىمە جازدىم (كەيىن ول «تۋلاعان تولقىندا» دەگەن پوۆەسكە اينالىپ، مەنىڭ ءبىرىنشى باسىلىپ شىققان ادەبي ەڭبەگىم بولدى»).
سول كەزدەن بەرگى ۋاقىت ىشىندە جازۋشى جيىرمادان استام اڭگىمە، حيكاياتتار («قوس شالقار»، «تالپاق تاناۋ»، «انا تۋرالى نوۆەللالار»، «اۆتوگرافيالىق اڭگىمە»، ت. ب.)، ونداعان پەسالار («قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»، «اقان سەرى — اقتوقتى»، «امانكەلدى»، «قىناپتان قىلىش ت. ب.)، «قازاق سولداتى»، «ۇلپان»، «ويانعان ولكە» اتتى روماندارىن، قارا سوزبەن جازىلعان «كەزدەسپەي كەتكەن ءبىر بەينە» پوەماسىن جازدى.
ورىس، باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ ىسىمەن دە شۇعىلداندى. ونىڭ جۇزگە تارتا پۋبليسيستيكالىق ماقالالارى جارىق كوردى.
ءسويتىپ، ع. مۇسىرەپوۆ قازاق ادەبيەتىنىڭ بارلىق جانرىن دامىتۋدا ايانباي ەڭبەك ەتكەن اكادەميك - كلاسسيك جازۋشى بولدى. ونىڭ وسى ەڭبەكتەرى جوعارى باعالانىپ، بىرنەشە وردەن، مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. التى مارتە قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنە، 1958 جىلى كسرو جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلاندى. 1974 جىلى ع. مۇسىرەپوۆكە كەڭەس ادەبيەتىن وركەندەتۋدە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن سوسياليستىك ەڭبەك ەرى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى.
ع. مۇسىرەپوۆتىڭ اڭگىمەلەرى. جازۋشىنىڭ 1930 جىلداردىڭ باس كەزىندەگى كوبىرەك كوڭىل بولگەن تاقىرىبى - اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇجىمداستىرۋ ماسەلەسى بولدى. ونىڭ وسى تاقىرىپقا ارناپ جازعان تۇڭعىش شىعارماسى «قوس شالقار» (1929) اڭگىمەسى ەدى. اڭگىمەنىڭ وقيعاسى قازاقستاندا ەگىندىك، شابىندىق جەرلەردى بولىسكە سالۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇجىمداستىرۋ ماسەلەسىنە ۇلاسادى. قاسىم سياقتى بايلاردىڭ ءشوبىن شاۋىپ، مالىن باققان كۇسەن سياقتى كەدەيلەردىڭ ارتەل بولىپ ۇيىمداسۋى، بايلار مەن كەدەيلەردىڭ تاپتىق كۇرەسى شەڭبەرىندەگى قازاق اۋىلىنىڭ شىندىق ءومىرى سۋرەتتەلەدى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ كەڭەستىك داۋىردەگى كورنەكتى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى — كوركەمسوز زەرگەرى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ 1902 جىلى قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ول العاش ءوز اۋىلىندا ەسكىشە وقىپ، حات تانىعان. 14 جاسىندا (1916 جىلى) وباعان دەگەن جەردەگى ناعاشىسىنىڭ كومەگىمەن ورىس مەكتەبىنە وقۋعا تۇسەدى، بۇل مەكتەپتى ءبىتىرىپ، پرەسنەگوركوۆتاعى ەكى كلاستىق ورىس مەكتەبىندە وقش، جەتى جىلدىق مەكتەپتىڭ كولەمىندە ءبىلىم الادى. 1923 - 26 جىلدارى ورىنبور قالاسىنداعى جۇمىسشى فاكۋلتەتىنە (رابفاك) وقۋعا ءتۇسىپ، ونى بىتىرىسىمەن ومبىداعى اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىندا ءبىر جىل عانا وقيدى. سودان كەيىن كەڭەستىك داۋىردەگى باسپا ءسوز، حالىق اعارتۋ، كوركەم ونەر مەكەمەلەرىندە ءار ءتۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتەردى اتقارادى.
جازۋشىنىڭ ادەبي - شىعارماشىلىق ەڭبەگى جيىرماسىنشى جىلداردىڭ اياق شەنىنەن باستالادى. ونىڭ جازۋشىلىق ەڭبەگىنە ۇلگى بولعان پۋشكين، لەرمونتوۆ، گوگول، كرىلوۆ، چەحوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين سياقتى ورىس كلاسسيكتەرى بولدى. اسىرەسە ونىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن گوگول، چەحوۆ، گوركيي سياقتى اڭگىمە، وچەرك، حيكايات، رومان جازۋشى ساتيريكتەر ەدى. «مەن، — دەپ ەسكە الادى ءوزىنىڭ «اۆتوبيوگرافيالىق اڭگىمەسىندە، — سول كەزدەگى ورىنبور رابفاگىن كەيبىر جوعارى دارەجەلى مەكتەپتەرمەن تەڭەسە الادى - اۋ دەپ ويلايمىن!... ورىس ادەبيەتىن وقىعاندا گوگول، چەحوۆ، گوركيي شىعارمالارى ويىما قونا قالۋشى ەدى. قابىرعا گازەتىنە ءبىرىنشى رەت ۇزاق اڭگىمە جازدىم (كەيىن ول «تۋلاعان تولقىندا» دەگەن پوۆەسكە اينالىپ، مەنىڭ ءبىرىنشى باسىلىپ شىققان ادەبي ەڭبەگىم بولدى»).
سول كەزدەن بەرگى ۋاقىت ىشىندە جازۋشى جيىرمادان استام اڭگىمە، حيكاياتتار («قوس شالقار»، «تالپاق تاناۋ»، «انا تۋرالى نوۆەللالار»، «اۆتوگرافيالىق اڭگىمە»، ت. ب.)، ونداعان پەسالار («قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ»، «اقان سەرى — اقتوقتى»، «امانكەلدى»، «قىناپتان قىلىش ت. ب.)، «قازاق سولداتى»، «ۇلپان»، «ويانعان ولكە» اتتى روماندارىن، قارا سوزبەن جازىلعان «كەزدەسپەي كەتكەن ءبىر بەينە» پوەماسىن جازدى.
ورىس، باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ ىسىمەن دە شۇعىلداندى. ونىڭ جۇزگە تارتا پۋبليسيستيكالىق ماقالالارى جارىق كوردى.
ءسويتىپ، ع. مۇسىرەپوۆ قازاق ادەبيەتىنىڭ بارلىق جانرىن دامىتۋدا ايانباي ەڭبەك ەتكەن اكادەميك - كلاسسيك جازۋشى بولدى. ونىڭ وسى ەڭبەكتەرى جوعارى باعالانىپ، بىرنەشە وردەن، مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. التى مارتە قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنە، 1958 جىلى كسرو جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلاندى. 1974 جىلى ع. مۇسىرەپوۆكە كەڭەس ادەبيەتىن وركەندەتۋدە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن سوسياليستىك ەڭبەك ەرى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى.
ع. مۇسىرەپوۆتىڭ اڭگىمەلەرى. جازۋشىنىڭ 1930 جىلداردىڭ باس كەزىندەگى كوبىرەك كوڭىل بولگەن تاقىرىبى - اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇجىمداستىرۋ ماسەلەسى بولدى. ونىڭ وسى تاقىرىپقا ارناپ جازعان تۇڭعىش شىعارماسى «قوس شالقار» (1929) اڭگىمەسى ەدى. اڭگىمەنىڭ وقيعاسى قازاقستاندا ەگىندىك، شابىندىق جەرلەردى بولىسكە سالۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇجىمداستىرۋ ماسەلەسىنە ۇلاسادى. قاسىم سياقتى بايلاردىڭ ءشوبىن شاۋىپ، مالىن باققان كۇسەن سياقتى كەدەيلەردىڭ ارتەل بولىپ ۇيىمداسۋى، بايلار مەن كەدەيلەردىڭ تاپتىق كۇرەسى شەڭبەرىندەگى قازاق اۋىلىنىڭ شىندىق ءومىرى سۋرەتتەلەدى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن تۇرلەرىنە ارنالعان جاتتىعۋ، تالداۋ جۇمىستارى ( قازاق ءتىلى 5 - سىنىپ)
