InfoHub Logo

عىلىمي جوبا
تاقىرىبى: «عارىش جانە جەر تۋرالى عىلىمدارى»
باعىتى: «عارىشتىق تەحنيكانىڭ دامۋ تاريحى»
سەكسياسى: فيزيكا

تاقىرىبى: «عارىش الەمىنە ساياحات»
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى:
 عارىشتىڭ تاڭعاجايىپ سىرلارىمەن تانىسۋ، عارىشقا العاشقى قادام، عىلىمنىڭ ادام ومىرىنە قوسقان ۇلەسىن زەرتتەۋ، ءبىلۋ؛
 قازىرگى زامان تالابىنا ساي عىلىمي - تەحنيكالىق پروسەستەردى يگەرىپ، ءوز مۇمكىندىگىمدى اشۋ؛
 عارىش ءداۋىرىنىڭ باستالۋى، ونى يگەرۋدەگى جەتىستىكتەر جونىندە تانىسىپ، جەكە شىعارماشىلىعىمدى كەڭەيتۋ.
زەرتتەۋدىڭ بولىمدەرى:
 كىرىسپە
 عارىش ۇعىمى ونىڭ پايدا بولۋى، عارىشتىق تەحنيكا.
نەگىزگى
 عارىشتىق كورابلدىڭ ىشكى قۇرىلىسىنا جالپى سيپاتتاما
 عارىشتى زەرتتەۋگە ءوز ۇلەسىن قوسقان عارىشكەرلەر
 عارىشقا العاشىندا نەلەردى ۇشىرادى
 اي جەردىڭ تابيعي سەرىگى
 جالپى كوسموس، نەگىزگى جەتىستىكتەر
 ادام - عارىشتىق تىرشىلىك يەسى.
 عارىشتى يگەرۋدىڭ عىلىمي پراكتيكالىق ماڭىزى
قورىتىندى.
 «مەن جانە مەنىڭ كەڭىستىك الەمىم»

زەرتتەۋدىڭ عىلىمي بولجامى:

ادام بالاسى عارىش كوگىنە كوتەرىلىپ، اشىق كوسموسقا جول اشتى. جەردى جانە ونىڭ بايلىعىن عارىش كەڭىستىگىنەن زەرتتەۋدىڭ پايدالى جاقتارى ويلاستىرىلۋدا. دۇنيە ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن عالىمدارى ادامزاتتىڭ ءارى قاراي ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى جەتىستىكتەردى عارىشتان تابامىز دەپ بولجام جاساۋدا. سوندىقتان قازاقستان جاستارىن عارىش عاجايىپتارىن يگەرۋگە ۇيرەتسە، الەمدىك دامۋىمىزعا قوسار ۇلەسىمىزدە تاريحي قادام بولار ەدى.

وزەكتىلىگى:
عارىش دەگەنىمىز نە؟
«كوسموناۆتيكا» - گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «كەمە باسقارۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى ەكەن. ال وسى كوسموس كورابلىن وربيتاعا شىعارۋ ءۇشىن قۋاتتى راكەتا دۆيگاتەلى جانە وتىن قاجەت، ال راكەتا جوعارى تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى، جەڭىل دە بەرىك ماتەريالدان بولۋى ءتيىس. نەگىزى وسى كوسموس جانە كوسموسقا ۇشۋ تۋرالى عىلىمنىڭ نەگىزىن قالاعان ك. ە. سيولكوۆسكيي بولاتىن، ال ونىڭ ارمانىن، ويىن جۇزەگە اسىرعان باس كونسترۋكتور سەرگەي پاۆلوۆيچ كوروليەۆ باسقارعان سوۆەت عالىمدارى مەن ينجەنەرلەر بولدى. سوندىقتان دا عارىش كەڭىستىگىن يگەرۋ س. پ. كوروليەۆتىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. جەردىڭ تارتىلىس كۇشىن جەڭە وتىرىپ، جەردىڭ تۇڭعىش جاساندى سپۋتنيگى وربيتاعا 1957 جىلى 4 قازاندا كوتەرىلدى، بۇل كۇن بالالار كوسموس ءداۋىرىنىڭ باستالۋى بولىپ ەسەپتەلەدى.

بۇلتسىز اشىق تۇندە اسپاننان جىپىرلاعان سانسىز كوپ جۇلدىزداردى بار. ولاردىڭ كەيبىرى سولعىن جارىق نۇكتەگە ۇقسايدى. ەندى بىرەۋلەرى بىردە كۇشەيىپ، بىردە السىرەگەن الىستاعى وتقا ۇقسايدى. جۇلدىزدار جەردەن وتە الىس قاشىقتىقتا ورنالاسقان. سوندىقتان ولار ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كىشكەنە جىلتىراعان نوقات سياقتى بولىپ كورىنەدى. شىنىندا دا ولاردىڭ ءارقايسىسى كۇنگە ۇقساس جانىپ تۇرعان، وراسان زور گاز شارلار. ەڭ ىرىلەرى كۇننەن ونداعان، ءتىپتى جۇزدەگەن ەسە ۇلكەن. مولشەرى جەرمەن قارايلاس شاعىندارى دا بار. جاي كوزبەن قاراعاندا اسپان الەمىنەن ءۇش مىڭعا تارتا جۇلدىز كورىنەدى. ال قازىرگى زامانداعى ەڭ جاڭا قۇرالدارمەن ەسەپكە الىنعانداردىڭ سانى بىرنەشە ميلليون. عالىمداردىڭ بولجاۋىنشا، جۇلدىزداردىڭ جالپى سانى الدەنەشە ميللياردتان اسىپ كەتەدى.
جەرگە ەڭ جاقىن جۇلدىز كۇن. ونىڭ توڭىرەگىندە جەردى قوسا ەسەپتەگەندە 9 ءىرى اسپان دەنەسى اينالىپ جۇرەدى. ولار پلانەتا دەپ اتالادى. (پلانەتا گرەكشە اداسۋشى جۇلدىز دەپ اتالادى).
پلانەتالار وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنەلەر. دەگەنمەن تۇنگى اسپاندا ولار دا جۇلدىز سياقتى جىلتىراپ كورىنەدى. پلانەتانىڭ ولاي كورىنۋى بەتىنە تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنىڭ شاعىلىسۋىنان بولادى. ءوز كەزەگىندە پلانەتالاردىڭ توڭىرەگىندە ولاردىڭ سەرىكتەرى اينالىپ جۇرەدى. جەردىڭ سەرىگى - اي.

كۇن جانە ونى اينالىپ جۇرەتىن پلانەتالار مەن ولاردىڭ سەرىكتەرى كۇن جۇيەسىن قۇرايدى.
كۇن جۇيەسى الەم كەڭىستىگىنىڭ نەمەسە عارىشتىڭ ءبىر كىشكەنە شاعىن ءمۇيىسى عانا. ول گالاكتيكا دەپ اتالاتىن جۇلدىزدار جۇيەسىنە كىرەدى. الەمدە ونداي گالاكتيكالار تىم كوپ ميلليونداپ سانالادى.

عارىش كەڭىستىگىندە شەك جوق. ونىڭ كەڭدىگى سونشالىق، اسپان دەنەلەرىنىڭ ءبىر - بىرىنەن قاشىقتىعىن جەردەگى ولشەممەن، ايتالىق كيلومەترمەن ولشەۋ مۇمكىن ەمەس. بۇلاي ولشەۋ جەر شارىنداعى قالالاردىڭ ارا قاشىقتىعىن ميلليمەترمەن ەسەپتەۋمەن بىردەي بولار ەدى. سوندىقتان عارىشتاعى قاشىقتىق ولشەمى ءۇشىن كوپ جاعدايدا جارىقتىڭ تارالۋ جىلدامدىعى بىرلىك رەتىندە الىنادى. جارىق سەكۋندىنا 300 000 كم جىلدامدىقپەن تارالادى. ول جەرگە ايدان 1، 3 سەكۋندتا، كۇننەن 8 مينۋتتان ءسال استام ۋاقىتتا جەتەدى. بىزگە ەڭ جاقىن جۇلدىزعا دەيىنگى ارالىقتى جارىق 4 جىلدا ءجۇرىپ وتەدى. ول دا ەشتەڭە ەمەس. الەم كەڭىستىگىمەن سالىستىرعاندا قاس قاعىمداي دەرلىك. قۇرامىنا كۇن جۇيەسى كىرەتىن الەمنىڭ شاعىن عانا بولىگى گالاكتيكانىڭ ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە جارىق 100 مىڭ جىلدا ارەڭ جەتەدى. ال الىستاعى گالاكتيكالار بىزدەن بىرنەشە ميلليارد جارىق جىلىنداي قاشىقتىقتا تۇرادى.