عاشىعىم – قايىرشى، قايىرشىم – عاشىعىم
(بۇگىنگى باللادا)
جوڭعار الاتاۋىنان ارقىراپ اعىپ كەلەتىن سارقان وزەنىنىڭ سارىلى گۇلنۇر قىزدىڭ ەڭ جاقىن سىرلاسى. بالا جاسىنان بەرى قۇلاعىنا ابدەن ءسىڭىپ قالعان ۇزىلمەيتىن عاجاپ ءۇن. تاسقىندى سۋى ارناسىنداعى قوي تاستارعا سوعىلىپ كوبىك شاشقان وزەن ءوز ءۇيىنىڭ ءدال ىرگەسىنەن اعىپ ءوتۋشى ەدى.
ەس بىلە وزەن جاعاسىندا وينايتىن، سوندا قۋانىپ كۇلگەنى دە، قورقىپ جىلاعانى دا سۋدىڭ سارقىرىمەن بىرگە اعىپ كەتە بەرەتىندەي ەلەستەيتىن... سار-سار دىبىسى، گۇر-گۇر ءۇنى ءوزى عانا تۇسىنەتىن تاۋسىلمايتىن كەڭەستەر ايتاتىن...تاسقا سوعىلعانداعى بۇرقىراعان سۋ تامشىلارىنان كورىنگەن ءتۇرلى-تۇستى كەمەرقوساق تا ءوزىن قۋانتاتىن، ءوزىن ۋاتاتىن ءتىرى بەينە سەكىلدى سەزىلەتىن، وزىمەن بىرگە وينايتىن، ارماندايتىن...
سودان با، ءتىپتى بويجەتكەن بولعان كەزدە دە سول تىنىمسىز كۇركىرەگەن وزەن دىبىسىن قايدا بولسا دا ۇنەمى ساعىنىپ جۇرەتىن-دى.
ءبىراق، كۇيەۋگە شىققالى بەرى وزەننىڭ وسى سارقىراعان دىبىسىن قاتتى جەك كورىپ كەتتى. وتە از سويلەيتىن كەلبەتتى جىگىتىنىڭ اندا-ساندا وزىنە ايتقان ادەمى سوزدەرىن سول وزەن وزىنە جەتكىزبەي، ادەيى ەستىرتپەي جۇتىپ اكەتە بەرەتىن سەكىلدى. وزەن وزىنە عاشىق بولعاندىقتان، مىنا جىگىتتەن قىزعانىپ دولدانا كۇركىرەيتىن قۇساعان. وزىمە كەلشى دەپ، جانتالاسا دوڭبەكشىپ جاتقانداي.
وسىدان بولىپ، وزەنگە اياۋشىلىقپەن ەمەس، اشۋمەن قارايتىن بولىپ كەتتى. ءبىراق، كەيدە جىگىتىم دە وسى وزەندەي ارىنمەن مەنى سۇيسە عوي، شىركىن دەپ تە ويلايدى.
سودان با، گۇلنۇردىڭ كوڭىلىنە بىردەڭە جەتپەيدى ايتەۋىر... جىگىتىنەن دامەتكەن جالعىز جالىندى، بۇكىل بويىن بالقىتىپ جىبەرەتىن ءبىر ءسوزدى ساعىنۋمەن ءجۇر. اتتەڭ، جانىن جارقىراتاتىن سول جالعىز ءسوز ايتىلىپ كەتتى مە ەكەن، نە وزەن اعىزىپ كەتتى مە، الدە... ءالى ايتىلعان جوق پا...
تۇندە ءتانىن بالقىتقان جىگىتىنىڭ سىمباتتى دەنەسىنە سۇيسىنە قاراعان سايىن ول كەيدە جانسىز ءمۇسىن سەكىلدى ەلەستەپ، ونە بويى سۋىپ شوشىپ كەتەنى دە بار. سوندا جانىن جادىراتاتىن جاقسى سوزگە قانشا شولدەگەنىن شىن سەزىنىپ، «ەسكەرتكىش كۇيەۋىنە» رەنىشپەن دە، ۇمىتپەن دە قاراعان كۇندەرىنەن جاڭىلادى...
سونداي كەزدەرى وزىنە عاشىق ارىندى وزەندى ەسكە الىپ كۇرسىنەتىنى تاعى بار، وزەننىڭ اۋمايتىن ادالدىعىنا ءسۇيىنىپ، جاعاسىنا بارىپ ادەمى الاقانىنا تولتىرعان ءمولدىر سۋىن شوپ ەتكىزىپ جۇتقاندا وزەن قۋانىشتان ەڭىرەپ جىبەرگەندەي، شۋلى، دۋلى ساتتەر جۇرەگىن جۇباتاتىن...
ءجۇزىم ساباعى كولەگەيلەگەن اۋلانىڭ الدى. كوكتەمگى ءجۇزىمنىڭ بالاپان جاپىراقتارى تاڭەرتەڭگى كۇنىڭ بالعىن ساۋلەسىمەن قاۋىشىپ، بالا ماحابباتپەن باقىتقا كەنەلىپ تۇرعانداي ەدى.
كۇيەۋى ەكەۋى عانا تاڭعى شايلارىن ءىشىپ وتىر، گۇلنۇردىڭ كوز قيىعى جىگىتىندە، بيىك قاباق، بۇركىت كوز، قياق مۇرتىنا عاشىق بولىپ قانشا قاراسا دا، قاراي-قاراي ول ادەمى سۋرەت قۇساپ قالعانداي.
ءوتىپ بارا جاتقان مەزەت كوكتەمنىڭ سوڭى، جاز مەزگىلىنىڭ باسى، اتتەڭ تۇرا تۇرساشى، دەيتىن بوزبالا-بويجەتكەن شاقتى ەسكە سالادى. وتكەن كۇندەردە قالىپ بارا جاتقان ساعىنىش كەلەر كۇندەردەگى قىزىقتان ارتىق سەكىلدى سەزىلەدى.
سۇيكىمدى ەرىنىنە كەسەسىن تاياتا ۇستاعان ۋىزداي جاس كەلىنشەك جىگىتىنىڭ جۇزىنە قاراعىشتاي بەرەدى. مىنا تاڭعى مايدا سامالداي، جانىنا جىلى تيەتىن ءبىر جىلى ءسوز كۇيەۋىنىڭ اۋىزىنان شىعىپ قالا ما، دەپ الاڭداۋمەن وتىرعانى ازاپ پا، الدە راحات پا ايىرۋدان قالعانداي ەكىۇداي كۇيدە.
جارتى جىلعا تايادى، تاتقان ءتان ءلاززاتتىڭ بارىنەن ارتىق سول ىستىق ءسوز قاشان ايتىلار ەكەن دەپ، جالتاقتاي بەرەدى.
اۋلانىڭ ەسىگى سىقىرلادى. ەكەۋى دە قاتار جالت قارادى. بومج سياقتى بىرەۋ.
شاعىن دەنەلى، سەرگەك جىگىت، ءوزى جالاڭاياق. بوگەلمەي تاياپ كەلەدى، ەكپىنى شاقىرىلعان قوناقتان بەتەر ەكەن. اس ۇستەلگە ەنتەلەپ كەلىپ توقتادى. جاس شاماسى وتىزدان اسپاعان شىعار. وڭ جاق بەتىندە وتكىر تىرناقتىڭ ىزىنە ۇقساس ءۇش تارام جاڭا جارانىڭ ءىزى بار. سول جاق كوزىنىڭ ءۇستى كوگەرىپ ىسكەن. قىرىلماعان ساقالى ۇرىستان شىققان كينواكتەردىكىنەي وزىنە جاراسىپ تۇر. شۋاقتى قوڭىر كوزى بالاداي اڭعال، اياۋشىلىققا تولى. اشقۇرساق ءجۇزى جۇدەۋ بولسا دا جايدارى ەكەن.
ۇيالا قىسىلعان كەيىپتە شايمۇراتقا قوس الاقانىن قاتار جايدى:
«اعاتاي، قۇدايدان قايتسىن! تيىن-تەبەن بولسا بەرشى!»
گۇلنۇر كۇيەۋىنە مويىن بۇردى. اۋەلى ونىڭ قاتتى تىجىرىنعان ءتۇرىن كوردى. تىستەرى اقسيىپ، ەكى ەزۋى قۇلاعىنا قاراي كەتىپتى. مىنا قايىرشىعا جانى قاتتى اشىعان سيقى شىعار دەپ، ءتۇيدى. الدە، مىنانداي جاپ-جاس جىگىتتى cۇراۋشى قىلعان زامانعا دەگەن جيىركەنىشىن بىلدىرگەنى مە، دەپ تە قالدى.
سويتسە... ونىڭ ەكەۋى دە بولماي شىقتى. گۇلنۇر وسى ساتتە ءوز قۇلاعىنا دا، ءوز كوزىنە دە سەنبەدى. شايمۇرات ورنىنان تۇرىپ سۇق ساۋساعىن بەيشارا حالدەگى جىگىتتىڭ كوزىنە بەزەپ تۇرىپ:
«وڭباعان بومج! جوعال كوزىمە كورىنبەي! سەنى اسىراۋعا اقشا جيىپ وتىرعان جوقپىن!» دەپ، اقىرعاندا، كۇن شۇعىلاسىمەن ويناپ تۇرعان ءجۇزىم جاپىراقتارى سەلك ەتكەندەي، ىرگەدەن اعىپ جاتقان وزەن ءبىر ءسات ءىشىن تارتىپ، توقتاپ قالعانداي قۇلاعىنا قىزىق قۇبىلىس ءبىلىندى.
گۇلنۇردىڭ كوكىرەگىندە ۇنەمى ساعىنىشتى سىبىزعى سازىن شەرتىپ تۇراتىن ءبىر نازىك قىل تىرس ەتىپ ءۇزىلىپ كەتتى. دىرىلدەگەن دەنەسىن ازەر جىيدى.
الدارىندا قولىن سوزعان قالپى قالشيىپ قالعان قايىرشى جىگىتكە مۇسىركەي قاراپ قالدى. ءارى تاڭقالدى. قايىرشىنىڭ كوڭىلى قايتىپ، ءتىپتى رەنجىگەن سىڭايى دا بايقالمايدى. قايتا، ءوزىن قورلاعان شايمۇراتقا اياۋشىلىقپەن تەلمىرگەن كۇيى، ەكى قولىن سىلق ءتۇسىرىپ تۇرىپ قالعان ەكەن.
گۇلنۇر بەلگىسىز ءبىر كۇشتىڭ ىقپالىمەن، ۇستەلدەگى ۇيمە تاباق تۋرالعان ناندى سۇراۋشى جىگىتتىڭ سوڭكەسىنەن سالىپ تۇرعانىن عانا ءبىلدى. ەندى، شەگىنە بەرگەندە كەۋدەسىنە ءبىر اۋىر جۇدىرىق قاتتى ءتيىپ شالقالاي قۇلاپ بارا جاتتى.
نە بولعانىن اڭداماق بولىپ قاراعاندا، ءوز كۇيەۋىنىڭ قورقىنىشتى كەيپىنە كوزى ءتۇستى. ونىڭ وزىنە وشپەندىلىكپەن قاراعان كوزى... وسى ساتتە كوكىرەگىندەگى جەل تيگىزبەي ايالاپ جۇرەتىن سۇيكىمدى بايشەشەكتەرىن قارا داۋىل جۇلمالاپ اكەتىپ بارا جاتقانداي ەلەستەپ، ۇرەيدەن ەستەن تاندى...
وسى وقيعادان كەيىن گۇلنۇر ءسۇيىپ قوسىلعان جىگىتىنىڭ بەتىنە كوز قيىعىن دا سالۋعا جۇرەگى داۋالامادى. قارايىن دەسە، جۇدىرىعى كەۋدەسىنە تيگەن كەزدەگى قىزارعان كوز، ىرجيعان ەزۋ ەسىنەن كەتپەيدى. كۇيەۋى جانىنا تاياسا، بويىن ۇرەي بيلەپ، قارا تەر باسىپ، ەسى شىعىپ كەتەتىن بولدى. ەندى، بۇلاي جۇرە الماسىن بىلگەن سوڭ، سو قالپى توركىنىنە كەتتى...
سودان كەيىن، گۇلنۇر اۋىلدان كەتىپ، الماتىداعى «بولاشاق» دەگەن بازاردا ماتا ساتۋدى جانباعىس كاسىپ قىلدى. «سارقاننىڭ سۇلۋى» دەگەن باياعى داڭقىن مۇنداعىلار ەندى بىلمەيدى، ءوزى دە ۇمىتتى. «وزەن عاشىعى» عانا وزگەرمەيتىن كوكەيىندەگى اسىلى ەكەندىگىن ەندى، ابدەن مويىندادى.
«اۋاتكومنىڭ سەرى ۇلى» دەگەن اتاعىنا جىعىلىپ شىققان سىمباتتى جىگىتى دە ەسىنەن مۇلدە شىققان.
ءسويتىپ، بازارداعى ءبىر جۇك تاسۋشى جىگىتپەن قايتا تۇرمىس قۇردى. ول وزىنە ۇسىنىس ايتقان كەزدە ونىڭ تۇرىنە نازار اۋدارماۋعا ىشتەي انت ەتتى. ونىڭ جاعدايىنا دا قارامادى. تەك قانا، قاشاندا ءۇيىرىلىپ تۇراتىن قامقور مىنەزى مەن قوڭىر ءۇندى جىلى سوزىنە جىعىلدى...
گۇلنۇر اقىرىن جىلجىعان كولەڭكەدەي بوپ الدەنەشە جىلدىڭ وتە شىققانىن دا بىلمەي قالدى. الدەبىر كۇنى كۇيەۋى ەكەۋى بازاردان كەلىپ، «شاڭىراق» اۋدانىنداعى ەڭ شەتتەگى ۇياداي عانا «ۆرەميانكا» تامدارىندا كەشكى شايلارىن ءىشىپ وتىرعان-دى.
كۇزدىڭ سارى كۇنى باتىستاعى سايدىڭ جيەگىندەگى سارالا قامىستىڭ اراسىنا قاراي ەڭكەيىپ، ودان ءسۇزىلىپ شىققان جۇمساق شۇعىلا تەرەزەدەن توگىلىپ، ەرلى-زايىپتىلاردى زەرلەپ، ساحناداعىداي اسەرلەپ تۇرعان كەز ەدى. قايتا ايلانبايتىن وكىنىشى از، قۋانىشى كوپ وتپەلى مەزەت.
گۇلنۇر سونداعى سەرتى بويىنشا ۇيلەنگەلى بەرى كۇيەۋىنىڭ جۇزىنە ءبىر ءسات كوز توقتاتىپ قاراماپتى دا. جاڭا جىگىتىنىڭ ءار قيمىل، ءار سوزىنەن ونىڭ بۇكىل جاعدايىن كوزبەن كورگەننەن دە ارتىق سەزىنەتىن ءبىر كۇيگە تۇسكەن-دى. ءوزىنىڭ وتە نازىك كوڭىلى جىگىتىنە ءسىڭىپ كەتكەن بە، الدە جىگىتىنىڭ سىرتقى ەرەكشە سىپايى مىنەزى وزىنە اۋىسقان با، ەكەۋى ءبىر ادامداي بوپ كەتكەن حالىنە تاڭىرقايدى. كوكىرەگىنىڭ تۇكپىرىنەن ەستىلىپ تۇرعانداي بەيتانىس ادەمى اۋەندى كۇيەۋىنىڭ دە ىشكى قىل تامىرلارى قاتار شەرتىپ تۇرعانداي سەزىلەتىنى قىزىق-اق...
گۇلنۇر ءوتىپ بارا جاتقان ءدال وسى مەزەتتە سول سىرى بەلگىسىز ءوز ىشىندەگى اۋەنگە ەلتىپ وتىرعان-دى. ءمانى قانداي، جوعالتىپ العان جوقتاۋ ما، تابىلعان جولىعۋ ما، نەندەي اۋەن ءوزى؟!
تامنىڭ ەسىگى قاتتى دۇرسىلدەدى. گۇلنۇر جەڭىل تۇرىپ بارىپ، ەسىكتى اشقان قالپى سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. قارسى الدىندا البا-جۇلبا كيىمدى، شاشى بالشىقپەن ۇيىسقان، تىرناعى وسكەن كىر-كىر قولىن قالتىراي جايعان قايىرشى:
«اينالايىن، ءبىر ءۇزىم نان بەرشى!» دەپ، قىرىلداي ءۇن قاتتى.
جاس ايەل بويىن بيلەگەن ۇرەي مەن وكىنىشتەن قالتىراي ءجۇرىپ، دۇكەننەن اكەلگەن دورباشاداعى ناندى مۇقتاج مىسكىننىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى. ونىڭ كەتىپ بارا جاتقان بەيشارا تۇرىنە نازار اۋدارعىنى سول ەدى، كوزىنەن ەرىكسىز جاس سورعالاپ، ەكى يىعى سەلكىلدەپ كەتتى. كۇيەۋى قاسىنا كەلدى:
«گۇلىم، نە بولدى ساعان؟!»
گۇلنۇر ۇيات پەن ايانىش قاتار تىلگىلەگەن جۇرەگى قارس ايىرىلعانداي:
«ەسەن، نە دەيىن ساعان، جاڭاعى قايىرشى مەنىڭ بۇرىنعى كۇيەۋىم عوي...» دەدى، سىبىرلاي ءۇن قاتىپ.
گۇلنۇردىڭ جاڭا كۇيەۋى ادەمى كەلىنشەگىنىڭ جاس جۋعان ءجۇزىن قوس الاقانىمەن ايالاي ۇستاپ، وزىنە قاراتىپ تۇرىپ بىلاي دەدى:
«ءيا، ونى مەن دە تانىدىم... گۇلىم، سەن بىلەسىڭ بە، مەن باياعى وسى كۇيەۋىڭ قۋىپ جىبەرگەن قايىرشىمىن عوي!..»
You Might Also Like
-
قارت كىسى قاسىنا 25 شاماسىنداعى بالاسىن ەرتىپ، پوەزد ۆاگونىنا ءمىنىپ، ءوز ورىندارىنا جايعاستى. پوەزدىڭ ورنىنان قوزعالعانى سول ەدى. ول دالاداعى اۋا اعىمىن سەزىنگىسى كەلدى مە اشىق تۇرعان تەرەزە كوزىنەن...
-
بيىل ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارى وقىتۋشىلارىنىڭ جالاقىسى ءوستى. بۇل تۋرالى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جوعارى جانە جوعارى وقۋ وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ ...
