گيدروسفەرا. جەردىڭ سۋ قابىعى
§21. گيدروسفەرا جەردىڭ سۋ قابىعى
ساباقتىڭ وقىتۋ ماقساتى: تابيعاتتاعى سۋ تۇرلەرى، تارالۋى، سۋ اينالىم جونىندە تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: الدىڭعى سىنىپتا العان ءبىلىم نەگىزىندە قاراپايىم دۇنيەتانىمدىق تۇسىنىكتەردى ەسكە ءتۇسىرىپ ءتىرى ورگانيزمدەر ءۇشىن سۋدىڭ ماڭىزىن ايقىنداۋ.
ساباقتىڭ وقۋ جابدىعى: 5 س. اتلاسى
وتكەندى قايتالاۋ
1. قانداي توپىراق تۇرلەرى قۇنارلى بولىپ كەلەدى؟
2. پايدالانۋ سالاسىنا قاراي پايدالى قازبالاردى قانداي توپتارعا بولەمىز؟
3. تاۋ جىنىسىنان توپىراقتىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
4. جانارتاۋلاردىڭ اتقىلاۋى نەنى بىلدىرەدى؟
جاڭا تاقىرىپ:
سۋ تامشىسىنىڭ ساياحاتى
دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىم
I. سۋدىڭ بۋلانۋى: جەر، مۇحيت، وزەن، كولدەر بەتىنەن بۋلانۋ ءارقاشان جۇرەدى. كۇن جاقسى قىزدىرعان سايىن سولعۇرلىم بۋلانۋ تەز جۇرەدى. (سۋرەتىن سا – مۇحيت بەتىنەن 449 000كم كۋب (86%). قۇرلىق بەتىنەن – 61 000كۋب كم. اۋا اعىندارى ولاردى ىلەستىرىپ باسقا جاققا ايداپ الىپ كەتەدى.
سۇراقتار
1. كوكتەم ايىندا قار تەگىس جەردە مە، يا بولماسا ورماندى جەردە تەز ەري مە؟ نە سەبەپتى؟ (ورماننىڭ سۋرەتىن كەلتىر، سۇراقتى جازىپ جاۋابىن سۋرەت ارقىلى ن/ە جاز)
2. نە سەبەپتى وزەندەر ۇدايى اعىپ جاتادى؟ نەگە ول تاۋسىلىپ قالمايدى؟ وزەندەردى تولىقتىرىپ وتىراتىن سۋ قايدان كەلەدى؟ (وزەننىڭ سۋرەتى سال نەمەسە جاپسىر)
3 تەڭىزگە جان - جاعىنان كوپتەگەن وزەندەر كەلىپ قۇيادى. نە سەبەپتى تەڭىز سۋى كوتەرىلىپ، قۇرلىقتى سۋ باسىپ كەتپەيدى؟ (تەڭىز نە كولدىڭ سۋرەتى)
II. اۋاداعى سۋلاردى بەسىنشى مۇحيت دەيدى.
جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى (كوندەنساسيا).
III جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى. قانداي جاعدايدا سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى؟ (تەمپەراتۋعا بايلانىستى) تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. (قاردىڭ سۋرەتى)
جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
ماڭىزى
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى. سۋ – ەرىتكىش، ءارتۇرلى تابيعي پروسەستەردى تەزدەتەدى. مىس تاۋ جىنىستارىنىڭ ۇگىلۋىن تەزدەتىپ، ولاردى تاسىمالداپ، ويپاڭ جەرلەرگە جينايدى.
سۋ تامشىسىنىڭ ساياحاتى
دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىم
I. سۋدىڭ بۋلانۋى: جەر، مۇحيت، وزەن، كولدەر بەتىنەن بۋلانۋ ءارقاشان جۇرەدى. كۇن جاقسى قىزدىرعان سايىن سولعۇرلىم بۋلانۋ تەز جۇرەدى. (سۋرەتىن سا – مۇحيت بەتىنەن 449 000كم كۋب (86%). قۇرلىق بەتىنەن – 61 000كۋب كم. اۋا اعىندارى ولاردى ىلەستىرىپ باسقا جاققا ايداپ الىپ كەتەدى.
سۇراقتار
1. كوكتەم ايىندا قار تەگىس جەردە مە، يا بولماسا ورماندى جەردە تەز ەري مە؟ نە سەبەپتى؟ (ورماننىڭ سۋرەتىن كەلتىر، سۇراقتى جازىپ جاۋابىن سۋرەت ارقىلى ن/ە جاز)
2. نە سەبەپتى وزەندەر ۇدايى اعىپ جاتادى؟ نەگە ول تاۋسىلىپ قالمايدى؟ وزەندەردى تولىقتىرىپ وتىراتىن سۋ قايدان كەلەدى؟ (وزەننىڭ سۋرەتى سال نەمەسە جاپسىر)
3 تەڭىزگە جان - جاعىنان كوپتەگەن وزەندەر كەلىپ قۇيادى. نە سەبەپتى تەڭىز سۋى كوتەرىلىپ، قۇرلىقتى سۋ باسىپ كەتپەيدى؟ (تەڭىز نە كولدىڭ سۋرەتى)
II. اۋادىعى سۋلاردى بەسىنشى مۇحيت دەيدى.
جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى (كوندەنساسيا).
III جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى. قانداي جاعدايدا سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى؟ (تەمپەراتۋراعا بايلانىستى) تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. (قاردىڭ سۋرەتى)
جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
ماڭىزى
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى. سۋ – ەرىتكىش، ءارتۇرلى تابيعي پروسەستەردى تەزدەتەدى. مىس تاۋ جىنىستارىنىڭ ۇگىلۋىن تەزدەتىپ، ولاردى تاسىمالداپ، ويپاڭ جەرلەرگە جينايدى.
2. جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى. تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى.
3. جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى.
بەكىتۋ: گيدروسفەرا دەگەنىمىز نە؟
ۇيگە: نە ءۇشىن تۇششى سۋدى قورعاۋ كەرەك، ولاردىڭ لاستانۋ جانە تازالاۋ جولدارىن كورسەتۋ، پار. مازمۇنداۋ
ساباقتىڭ وقىتۋ ماقساتى: تابيعاتتاعى سۋ تۇرلەرى، تارالۋى، سۋ اينالىم جونىندە تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ دامىتۋ ماقساتى: الدىڭعى سىنىپتا العان ءبىلىم نەگىزىندە قاراپايىم دۇنيەتانىمدىق تۇسىنىكتەردى ەسكە ءتۇسىرىپ ءتىرى ورگانيزمدەر ءۇشىن سۋدىڭ ماڭىزىن ايقىنداۋ.
ساباقتىڭ وقۋ جابدىعى: 5 س. اتلاسى
وتكەندى قايتالاۋ
1. قانداي توپىراق تۇرلەرى قۇنارلى بولىپ كەلەدى؟
2. پايدالانۋ سالاسىنا قاراي پايدالى قازبالاردى قانداي توپتارعا بولەمىز؟
3. تاۋ جىنىسىنان توپىراقتىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
4. جانارتاۋلاردىڭ اتقىلاۋى نەنى بىلدىرەدى؟
جاڭا تاقىرىپ:
سۋ تامشىسىنىڭ ساياحاتى
دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىم
I. سۋدىڭ بۋلانۋى: جەر، مۇحيت، وزەن، كولدەر بەتىنەن بۋلانۋ ءارقاشان جۇرەدى. كۇن جاقسى قىزدىرعان سايىن سولعۇرلىم بۋلانۋ تەز جۇرەدى. (سۋرەتىن سا – مۇحيت بەتىنەن 449 000كم كۋب (86%). قۇرلىق بەتىنەن – 61 000كۋب كم. اۋا اعىندارى ولاردى ىلەستىرىپ باسقا جاققا ايداپ الىپ كەتەدى.
سۇراقتار
1. كوكتەم ايىندا قار تەگىس جەردە مە، يا بولماسا ورماندى جەردە تەز ەري مە؟ نە سەبەپتى؟ (ورماننىڭ سۋرەتىن كەلتىر، سۇراقتى جازىپ جاۋابىن سۋرەت ارقىلى ن/ە جاز)
2. نە سەبەپتى وزەندەر ۇدايى اعىپ جاتادى؟ نەگە ول تاۋسىلىپ قالمايدى؟ وزەندەردى تولىقتىرىپ وتىراتىن سۋ قايدان كەلەدى؟ (وزەننىڭ سۋرەتى سال نەمەسە جاپسىر)
3 تەڭىزگە جان - جاعىنان كوپتەگەن وزەندەر كەلىپ قۇيادى. نە سەبەپتى تەڭىز سۋى كوتەرىلىپ، قۇرلىقتى سۋ باسىپ كەتپەيدى؟ (تەڭىز نە كولدىڭ سۋرەتى)
II. اۋاداعى سۋلاردى بەسىنشى مۇحيت دەيدى.
جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى (كوندەنساسيا).
III جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى. قانداي جاعدايدا سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى؟ (تەمپەراتۋعا بايلانىستى) تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. (قاردىڭ سۋرەتى)
جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
ماڭىزى
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى. سۋ – ەرىتكىش، ءارتۇرلى تابيعي پروسەستەردى تەزدەتەدى. مىس تاۋ جىنىستارىنىڭ ۇگىلۋىن تەزدەتىپ، ولاردى تاسىمالداپ، ويپاڭ جەرلەرگە جينايدى.
سۋ تامشىسىنىڭ ساياحاتى
دۇنيەجۇزىلىك سۋ اينالىم
I. سۋدىڭ بۋلانۋى: جەر، مۇحيت، وزەن، كولدەر بەتىنەن بۋلانۋ ءارقاشان جۇرەدى. كۇن جاقسى قىزدىرعان سايىن سولعۇرلىم بۋلانۋ تەز جۇرەدى. (سۋرەتىن سا – مۇحيت بەتىنەن 449 000كم كۋب (86%). قۇرلىق بەتىنەن – 61 000كۋب كم. اۋا اعىندارى ولاردى ىلەستىرىپ باسقا جاققا ايداپ الىپ كەتەدى.
سۇراقتار
1. كوكتەم ايىندا قار تەگىس جەردە مە، يا بولماسا ورماندى جەردە تەز ەري مە؟ نە سەبەپتى؟ (ورماننىڭ سۋرەتىن كەلتىر، سۇراقتى جازىپ جاۋابىن سۋرەت ارقىلى ن/ە جاز)
2. نە سەبەپتى وزەندەر ۇدايى اعىپ جاتادى؟ نەگە ول تاۋسىلىپ قالمايدى؟ وزەندەردى تولىقتىرىپ وتىراتىن سۋ قايدان كەلەدى؟ (وزەننىڭ سۋرەتى سال نەمەسە جاپسىر)
3 تەڭىزگە جان - جاعىنان كوپتەگەن وزەندەر كەلىپ قۇيادى. نە سەبەپتى تەڭىز سۋى كوتەرىلىپ، قۇرلىقتى سۋ باسىپ كەتپەيدى؟ (تەڭىز نە كولدىڭ سۋرەتى)
II. اۋادىعى سۋلاردى بەسىنشى مۇحيت دەيدى.
جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى (كوندەنساسيا).
III جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى. قانداي جاعدايدا سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى؟ (تەمپەراتۋراعا بايلانىستى) تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. (قاردىڭ سۋرەتى)
جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
ماڭىزى
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى. سۋ – ەرىتكىش، ءارتۇرلى تابيعي پروسەستەردى تەزدەتەدى. مىس تاۋ جىنىستارىنىڭ ۇگىلۋىن تەزدەتىپ، ولاردى تاسىمالداپ، ويپاڭ جەرلەرگە جينايدى.
2. جوعارىدا بۋ سۋىق اۋامەن كەزدەسىپ ءبىرىنشى ۇساق تامشىعا اينالادى 0، 01مم، كەيىن قوسىلىپ بۇلتقا اينالادى. تەمپەراتۋرا 0گرادۋستان تومەن بولسا قار جاۋادى. جاعالاۋعا جانە مۇحيت بەتىنە 403 000كم كۋب، ال قۇرلىققا - 107 000كۋب كم جاۋىن - شاشىن تۇسەدى.
3. جەرگە سىڭەدى، وزەندەر، جەر استى سۋى ارقىلى قايتا سۋعا قوسىلادى.
بۇل تۇراقتى سۋدىڭ قوزعالىسىن سۋ اينالىم دەپ اتايمىز
سۋ اينالىمى اۋا ماسسالارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرەتىندىكتەن، مۇحيت پەن ماتەريك اراسىنداعى ىلعال مەن جىلۋ الماسۋى دا جۇزەگە اسادى. اينالىم ناتيجەسىندە مۇحيت سۋلارى 3مىڭ جىل ىشىندە جاڭارىپ، ال اتموسفەراداعى سۋ بۋى 10 كۇندە تولىق اۋىسادى.
بەكىتۋ: گيدروسفەرا دەگەنىمىز نە؟
ۇيگە: نە ءۇشىن تۇششى سۋدى قورعاۋ كەرەك، ولاردىڭ لاستانۋ جانە تازالاۋ جولدارىن كورسەتۋ، پار. مازمۇنداۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «سۇراۋ ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى» (پرەزەنتاسياسىمەن)
