InfoHub Logo

اشىق ساباق
سىنىبى 5 ا، ب
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 37 ىبىراي التىنسارين – اعارتۋشى، پەداگوگ.

ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاقتىڭ ءىرى عالىمى، اعارتۋشى پەداگوگ ىبىراي التىنسارين تۋرالى، ونىڭ ەڭبەگى، شىعارماشىلىق مۇراسى، اعارتۋشىلىق قىزمەتى جايىندا ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ىبىراي ەڭبەكتەرى ارقىلى بىلىمدەرىن ودان ءارى دامىتۋ، تانىمدىق كوزقاراستارىن نىعايتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى ىبىراي ەڭبەكتەرىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ەڭبەكقورلىققا، ادامگەرشىلىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەۋ، دوستىققا، ىنتىماققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ.
قۇرال - جابدىقتار: «اباي – ىبىراي» بۋكلەتى، ۇلەستىرمەلەر، ەلەكتروندى تاقتا.

ساباقتىڭ كەزەڭدەرى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
3. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
4. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ
5. باعالاۋ.
6. ۇيگە تاپسىرما.

ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (اباي سۋرەتى جاسىرىلعان، ءۇي تاپسىرماسىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى پورترەتتى اشۋ كەرەك).
1. اباي قاي جىلدارى ءومىر سۇرگەن؟
2. اباي كىم؟
3. ابايدىڭ قاي ولەڭىن جاتقا بىلەسىن؟
4. ابايدىڭ قانداي شىعارمالارى بار؟

جاڭا ساباق: ىبىراي التىنسارين (1841 - 1889).
اعارتۋشى، پەداگوگ، جازۋشى، عالىم، بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى - ىبىراي التىنسارين 1841 جىلى قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ تورعاي جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. اكەسىنەن جاستايىنان ايىرىلعان ىبىرايدى اتاسى بالقوجا بي تاربيەلەنەدى. 1857 جىلى ورىنبور شەكارالىق كوميسسياسى جانىنداعى مەكتەپتى التىن مەدالمەن بىتىرەدى. مۇندا ورىس، تاتار، پارسى تىلدەرىن جاقسى مەڭگەرىپ شىعادى.

مەكتەپتى 1857 جىلى ءبىتىرىپ، اتاسى بالقوجا ءبيدىڭ حاتشىسى رەتىندە ءتىلماشتىق قىزمەت اتقارادى. 1864 جىلى تورعايدا قازاق بالالارىنا ارنالىپ اشىلعان مەكتەپتە ۇستازدىق ەتەدى. سول زامانداعى قاراجاتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، مەكتەپ ءۇيى، قۇرال - اسپاپتاردىڭ جوقتىعى دا ونى مۇقالتا قويمادى. ول اۋىل - اۋىلدى ارالاپ، حالىققا ءبىلىم بەرەتىن زيالى مەكتەپتەردىڭ ارتىقشىلىعىن ءتۇسىندىردى. ءوزىنىڭ ناسيحاتىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە بىلگەن وعان حالىق اراسىنان قولداۋ كورسەتۋشىلەر تابىلدى. قارجى جيناۋدى ەڭ الدىمەن ءوزى باستاپ، اتاسى بالقوجانىڭ ەنشىسىنە بەرگەن مالىن ساتىپ، تۇسكەن اقشانى مەكتەپ سالۋعا جۇمسادى. وقۋ ءۇيى جەتىسپەگەن كەزدە، وقۋ - ءبىلىم ىزدەگەن قازاق بالالارىن ءوز ۇيىنە جاتقىزىپ وقىتقان.

سول زاماننىڭ ەڭ وزىق ءبىلىم وردالارى سانالعان پەتەربۋرگ، قازان قالالارىنا بارىپ، ورىس اعارتۋشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن، ورىس ۇكىمەتىنىڭ حالىققا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىمەن تانىستى. سولارمەن تانىسا وتىرىپ، قازاق بالالارىنا ارنالعان وقۋلىقتار جاساۋمەن اينالىستى.

1879 جىلى ىبىراي تورعاي وبلىسىنداعى مەكتەپتەردىڭ ينسپەكتورلىعىنا تاعايىندالادى. وسى جىلى ونىڭ العاشقى قازاق تىلىندەگى وقۋلىعى «قازاق حرەستوماتياسى» ورىنبور قالاسىندا جارىق كوردى. بۇل «قازاق حرەستوماتياسى» وقۋلىعىنا ەنگىزىلگەن ولەڭدەر مەن اڭگىمەلەرىنىڭ تاربيەلىك، بىلىمدىك ماڭىزى زور بولدى. مىسالى، «كەل، بالالار، وقىلىق!»، «ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار» سياقتى ولەڭدەرى وقىرمان قاۋىمنىڭ جۇرەگىنەن شىقتى. سونىمەن قاتار «قازاق حرەستوماتياسىنداعى» ءبىرقاتار ولەڭدەرى شاكىرتتەردى وتانىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە، ءتالىم - تاربيەگە جەتەلەيدى.

ىبىراي قازاق دالاسىندا ءبىرىنشى بولىپ قىزداردى بىلىمگە تارتتى. 1887جىلى ىرعىزدا جانىندا ينتەرناتى بار قىزدارعا ارنالعان مەكتەپ اشتى. ىبىراي التىنسارين سونىمەن قاتار جازۋشى دا. قازاق بالالارىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە لايىقتاپ، تۇسىنىكتى ەتىپ، اڭگىمەلەر جازدى. ول ورىس تىلىندەگى بالالارعا ارنالعان كوپتەگەن شىعارمالاردى قازاق تىلىنە جەڭىل اۋدارا ءبىلدى. ىبىراي التىنسارين ۇلتىمىزدىڭ حالىق اعارتۋ سالاسىنا كوپ ەڭبەك ەتتى. ول 48 جاسىندا ەرتە قايتىس بولسا دا، بولاشاق ۇرپاققا ءتالىم بولار مول ەڭبەك قالدىردى. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ەڭبەگى قازاق حالقىنىڭ مادەني جانە رۋحاني دامۋىنا، الدىڭعى قاتارلى وزىق مادەنيەتكە جەتۋگە يگى ىقپال ەتتى.

جاڭا ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. ىبىرايدىڭ بالالىق شاعى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەر.
2. ى. ءالتىنساريننىڭ قازاق دالاسىندا وقۋ - ءبىلىم تاراتۋدا اتقارعان قىزمەتىن قالاي باعالايسىڭ؟
3. «كەل، بالالار، وقىلىق!» ولەڭىن جاتقا ايتا الاسىڭ با؟
4. قازاق قىزدارىنىڭ اراسىندا وقۋ - ءبىلىم تاراتۋداعى ىبىرايدىڭ رولىنە باعا بەر.
تاپسىرما.№1 ىبىراي كىم؟(وقۋشىلار جاڭا ساباق بويىنشا بىلگەندەرىن جازۋ كەرەك.) نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟

تاپسىرما№2. كىتاپپەن جۇمىس.
1. ىبىراي التىنسارين قازاق قىزدارىنا ارناپ مەكتەپتى قاي جەردە اشتى؟
ا) تورعاي
*ءا) ىرعىز
ب) قوستاناي
ۆ) سەمەي

2. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ اتاسى:
ا) وسپان
*ءا) بالقوجا بي
ب) قايىر حان
ۆ) تولە بي.

تاپسىرما №3. حرونولوگيالىق كەستە قۇراستىر.
جىلدارى ---------------------------- بولعان وقيعالار.
1841ج
1857ج
1864ج
1879ج
1887ج
1889ج

تاپسىرما№3. سۇراقتارعا جاۋاپ بەر. بوس كلەتكاعا دۇرىس جاۋاپتى جاز.
1. ىبىرايدى تاربيەلەگەن اتاسى ----- (بالقوجا بي)
2. ىبىراي قاي جەردەگى مەكتەپتى ءبىتىردى؟--------- (ورىنبور)
3. 1887جىلى قاي قالادا جانىندا ينتەرناتى بار قىزدارعا ارنالعان مەكتەپ اشتى؟--------- (ىرعىز)
4. 1864جىلى قاي قالاداعى مەكتەپكە ۇستاز بولادى؟
5. «وقىساڭىز، بالالار،
شامنان شىراق جاعىلار.
تىلەگەنىڭ الدىڭنان
ىزدەمەي - اق تابىلار...» اۆتورى كىم؟ --------(ىبىراي)

تاپسىرما№4. سەمانتيكالىق كارتا
5. باعالاۋ.
6. ۇيگە تاپسىرما. §37. كەستە تولتىرۋ. كىتاپحانادان «قازاق حالقىنىڭ اعارتۋشى عالىمى - ىبىراي» دەگەن تاقىرىپتا شىعارما جازۋ.