InfoHub Logo

ۇمىتپاسام، 1916 جىلدىڭ كۇزى عوي دەيمىن. سپاسس زاۋىتىنىڭ اتاقتى ساۋداگەر بايى سەيتقامالدىڭ اۋباكىرىنىڭ ۇيىندە باس قوسقان ۇلكەن ءبىر جيىن بولدى. ول جيىنعا سوكولوۆ دەگەن پروستوپ تا قاتىستى. ءۇستى-باسى ساپ-سارالا، كوكپەڭبەك تەمىر اسىنىپ جۇرەدى. قانداي قاھارلى؟ ول كەزدە سپاسستىڭ بولىسى — ءتاتيدىڭ وسپانى. ول دا بار. ەلدىڭ قاسقا مەن جايساڭدارى جينالعان.

وتكەندە دە ادامنىڭ نەشە الۋان جورعاسى بولعان عوي. ءبىر ادام وتكەن-كەتكەن اڭگىمەنى قوزعاپ وتىر... ايدابول جاپار اقىن دەگەندى ءبىرىنشى رەت سول كىسىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم.

ءبىر رەتتە جاپار اقىن، ۇستىندە قۇبا توبەل عانا كيىمى بار، ارتىندا بوكتەرىنشەگى بار جالعىز ءوزى جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ، جاڭا عانا كوشىپ كەلىپ قونعان ءبىر اۋىلعا كەز كەلەدى. ەل شەتىندە كەزدەسكەن ادامنان:

— بۇل اۋىل قاي اۋىل؟ — دەپ سۇرايدى. سويتسە، دۋانباسى ىبىرايدىڭ اۋىلى ەكەن دەيدى. «نە بولسا دا سونىڭ ءوز ۇيىنە تۇسەيىن» دەپ، كوپ اۋىلدان سودەكتەۋ تىگىلگەن ىبىرايدىڭ ۇيىنە بەت الادى. تاقالا بەرگەندە ىبىرايدىڭ ماڭ توبەتتەرى جاپاردى ورتاعا الادى. ءيتتىڭ ۇرگەنىنەن جاپاردىڭ استىنداعى اتى ۇركىپ، ءوزى اتتان مۇرتتاي ۇشادى. ودان ىبىرايدىڭ پاۋەسكەسىنە بايلاۋلى تۇرعان اتتارى ۇركىپ جۇلا قاشادى. سوندا ىبىراي:

— بۇل ءوزى كىم، اتتان جىعىلىپ ولە الماي جۇرگەن؟ ۇرىڭدار ءوزىن، — دەپ كىسى جىبەرەدى.

جاپار اقىن قورجىنىن قارىنا ءىلىپ، اتىن جەتەلەپ ىبىرايعا تاقالىپ كەلىپ ايتقانى ەكەن:

— اجال قايدان بولعاندا قاتەر-قاۋىپ،
داۋلەتىڭە جىعىلدىم ەسىم اۋىپ.
سەن لاشىن بولعاندا، مەن تورعايمىن،
نە توياتىڭ قانادى ماعان شاۋىپ، —

دەيدى. ىبىراي رايىنان قايتىپ ۇيىنە تۇسىرەدى. سۋسىن بەرىپ، سول كۇنى ۇيىنە قوندىرادى. اڭگىمە-دۇكەن قۇرادى.

— جاپارىم، ەندى مەنى جامانداپ ءبىر اۋىز ولەڭ ايتشى، —  دەيدى.

— ايتايىن، مىرزا، — دەيدى جاپار.

ىبىراي باسى ۇلكەن، مۇرنى قولاعاشتاي ءوڭسىز ادام ەكەن. جانە ءتۇبى ەستەك ەكەن. سوندا جاپار اقىن ىبىرايعا قاراپ وتىرىپ:

— جامان دەمەي نەسى بار، مۇندار ەستەك،
قولاعاشتاي مۇرنىڭ بار، كەۋدەن تاستەك.
دەگەنىڭە حالىقتى جۇرگىزگەن سوڭ،
مىڭ-مىڭداپ جىلقى ايدادىڭ وڭشەڭ ماستەك.

دەگەن ەكەن. ەرتەڭىندە ىبىراي جاپاردى استىنا ات مىنگىزىپ، ۇستىنە شاپان كيگىزىپ شىعارىپ سالعان ەكەن.

الگى كىسىگە وتىرعانداردىڭ ءبىرى:

— ءسىز جاقسى-جاقسى اڭگىمەلەر بىلەدى ەكەنسىز. ال وزىڭىزدەن وسى سياقتى ونەر تابىلا ما؟ — دەدى.

— ە، ودان دا قارا جاياۋ ەمەسپىز، — دەدى الگى كىسى.

— ەندەشە، ءبىزدىڭ سوكولوۆ مىرزانى ماقتاڭىزشى، — دەدى.

سوندا الگى كىسى وتىرىپ:

— سوكولوۆ، قىلىشىڭنان قانىڭ تامار،
زارىڭنەن كورگەن جاننىڭ ەسى تانار.
وياز بەن جاندارالدىڭ سىيلاعانىن
كورگەندەر وسى كۇنى اڭ-تاڭ قالار.
بولسا ادام ارامدىققا قيا باسقان،
جايىڭ بار كورەتۇعىن تەز اڭعارار.
بۇل ماڭدا سەنەن اسقان جان بار دەسەم،
جاناسپاس شىندىققا ادام نانار، —

دەدى. سوكولوۆ قازاقشا سۋداي بىلەتىن ەدى. قارقىلداپ كۇلىپ، قالتاسىنان سولكەباي كۇمىس الىپ الگى كىسىگە تاستاي بەردى.

سوندا توردە وتىرعان اۋباكىر باي:

— ال ەندى ءسىزدى جاڭا ماقتاعانىن ەستىدىڭىز، سوكولوۆ مىرزا. ەندى باعاناعى دۋان باسى ىبىرايدى جامانداعانداي جامانداسا قايتەر ەدىڭىز؟ — دەدى.

— ە، جامانداسىن، — دەدى سوكولوۆ.

باعاناعى اقىنىمىز قيپىجىقتاپ قالدى. سوندا ءىلياس:

— ءبىر تويدا ەكى جار جوق. ەندىگى رەت باسقانىكى. ەگەر دە مىرزا كار قىلماسا، جامانداۋىن مەن جاماندايىن، — دەدى.

سوكولوۆ تا:

— جوق، كار قىلمايمىن، ال جاماندا، — دەدى. سوندا ءىلياس:

— بەرگەنىڭ سەنىڭ بولدى ەكى سولكى،
ايتۋعا ءبىر ءسوز كەلدى جاڭا تولكى.
پارادان سوبيراەش بوگاتستۆا،
ەتەسىڭ ناشارلاردى ىلعي كۇلكى.
بىرەۋدى قورقىتاسىڭ، بىرەۋدى الداپ،
جىرتقىشتا ساعان ۇقساس جىلپوس تۇلكى.
مەنىڭ دە ايتقان «ماقتاپ» ءسوزىم ءۇشىن
تاقسىرىم، تاستارسىز با ەكى-ۇش سولكى، —

دەگەنى بار ەمەس پە؟ سوكولوۆ العاشقى ۋادەدەن تايدى. ءوڭى بۇزىلىپ، قۋارىپ سالا بەردى. قاتتى اشۋلانسىن-اي كەلىپ ءىلياس- قا:

— سەنىڭ بۇزىق ەكەنىڭدى ءبىز ەرتەدەن بىلەمىز. ءبىراق كەشىرىم جاساپ كەلدىك. ەندى بەتىڭمەن جىبەرە المايمىز، — دەپ وتىر.

وسپان بولىس، اۋباكىر باي دا ۇرسىپ جاتىر. ال ءىلياستىڭ دا القىمى كەۋىپ كەتكەن.

— باس كەسسەڭ دە، ءتىل كەسپەك جوق. تاعى دا ايتامىن، — دەپ ورىنىنان تۇرەگەپ الدى. تاعى دا سوكولوۆقا:

— داعدىڭ عوي ىسقىراتىن ناشار جانعا،
بويالعان قولىڭ سەنىڭ قىزىل قانعا.
العاشقى ۋادەڭنەن ادام بولمان،
تايلىعار كازىر سەنىڭ ءجونىڭ بار ما؟
ايداتۋ، بايلاپ-ماتاپ، قىلىش شاۋىپ،
جاندارعا قارسىلاسقان جالا جاۋىپ.
الدىڭا تىزە بۇگىپ يىلمەسپىن،
باسىما توندىرسەڭ دە نەلەر ءقاۋىپ، —

دەگەنى عوي. ەستۋشى جۇرت: «ءاي بارەكەلدى-اي! باتىردىڭ تۇقىمى دەگەنمەن باتىرلىعىن جاسادى-اۋ!» — دەسىپ جاتىر.

ال سوكولوۆ بۇرىنعىدان بەتەر قاھارلانا ءتۇستى. ال ەندى سوكولوۆ بىردەڭە ەتەتىن بولسا، وتىرعانداردىڭ ىشىندە كەيبىرەۋلەر سوكولوۆتىڭ ءوزىن باسسالماق بولىپ وتىر ەكەن. قۇرداستارى قويانكوز دەپ اتايتىن قارتابايدىڭ ىسقاعى، كەمەلبايدىڭ تۇسىپبەگى سياقتىلار ءىلياس پەن سوكولوۆ سويلەسە باستاعاندا-اق دالاعا شىعىپ كەتىپ، جەڭدەرىنە تەمىر تاعىپ الىپ، قايىرا كەلىپ وتىرادى.

«ەل رەنجىسە، جەر كوتەرمەيتىن اۋىرى بار، ەل سىلكىنسە، قارلى-جاڭبىر داۋىلى بار»، «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن ەمەس پە؟! اۋباكىر، وسپاندار ەلدىڭ بەت الىسىن بايقاپ قالادى. سودان سەسكەنگەن ول ەكەۋى سوكولوۆقا اقىل ايتىپ توقتاتتى دا، حالىقتى تاراتىپ جىبەردى.

ەگەر دە ون التىنشى جىلدىڭ دۇربەلەڭى بولماسا، سوكولوۆتىڭ ءىلياستى ءبىر تىقىرعا تاقاۋى دا مۇمكىن ەدى....

---