InfoHub Logo

تالدىقورعان گۋمانيتارلىق - تەحنيكالىق
كوللەدجىنىڭ وقىتۋشى ب. ءا. سامالبايەۆا

ينفورماتيكا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: Internet جەلىسى
ساباقتىڭ ءتۇرى: تاجىريبەلىك ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
بىلىمدىلىك: ءبىلىم الۋشىلارعا ينتەرنەت جەلىسى تۋرالى جالپى تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ، كورسەتۋ، زەرتحانالىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋ؛
دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، وي - ءورىسىن جانە كومپيۋتەرلىك جەلىلەرمەن جۇمىس جاساۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: «ەەم - وپەراتورى» شەبەرحاناسىندا ءتارتىپ جانە تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋعا، كومپيۋتەرمەن ۇقىپتى، دۇرىس جۇمىس جاساۋعا جانە ۇيىمشىلدىققا، ىنتىماقتى بولۋعا، ءوزارا كومەك قولىن سوزا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباققا قولدانىلاتىن ادەبيەتتەر: گ. ءا. جاپاروۆا «ينفورماتيكا نەگىزدەرى» وقۋلىعى، ە. ق. بالاپانوۆ «جاڭا ينفورماسيالىق تەحنولوگيالار» - 30 ساباق
ساباقتا قولدانىلاتىن كورنەكىلىكتەر مەن قۇرال - جابدىقتار: كومپيۋتەر، ينتەربەلسەندى تاقتا، جەرگىلىكتى جەلىمەن جۇمىس ىستەۋ، زەرتحانالىق تاپسىرمالار.

ساباقتى جۇرگىزۋ كەزەڭدەرى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (2 مين)
ا) ستۋدەنتتەرمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ؛
ب) ستۋدەنتتەردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ؛
ۆ) ستۋدەنتتەردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.

ءىى. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ (5 مين)
 HTML گيپەرتەكستىك ءتىلىن قاي جىلى جانە كىم ۇسىنعان؟
 HTML قۇجاتىنىڭ نەگىزگى قۇرىلىمى جانە قانداي تەگتەر قولدانىلادى؟
 HTML قۇجاتىن قانداي باعدارلاماعا جۇكتەيمىز؟
 قانداي براۋزەردىڭ كومەگىمەن اشىلادى؟


،

---

، ،، نەمەسە ، ، تەگتەرى قايدا قولدانىلادى؟
 سىرتقى جانە ىشكى سىلتەمە دەگەنىمىز نە؟

ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى بايانداۋ (60 مين)
Internet جەلىسى - ميلليونداعان كومپيۋتەرلەردى ءبىر الىپ جەلىگە بىرىكتىرەتىن، اقپاراتقا شەكسىز قول جەتكىزۋ جانە ءتۇرلى امالدارمەن قاتىناس جاساۋ مۇمكىندىگىن ۇسىناتىن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن عالامدىق جەلى.
ينتەرنەت 1960 جىلدارى اقش - تا دۇنيەگە كەلدi.

ينتەرنەت – كومپيۋتەرلىك جەلىلەردى بىرىكتىرەتىن اۋقىمدى جەلى.
بايلانىس ارنالارى:
 كابەلدىك
 تالشىقتى - وپتيكالىق
 سپۋتنيكتىك راديوبايلانىس

ينتەرنەت قالاي پايدا بولدى؟
1958 اقش - تا ARPA - نىڭ قۇرىلۋى (Advanced Research Project Agency).
1960 - جىلدار ARPANet كومپيۋتەرلىك جەلىسىنىڭ جوباسى
• جەلىنىڭ ورتالىعى جوق – ومىرشەڭدىك؛
• جاڭا جەلىنى قوسقاندا ونى قايتا جاساۋدىڭ قاجەتى جوق؛
• جەلىلەر ءبىر - بىرىمەن ارنايى توراپتار - شليۋزدار ارقىلى بايلانىستىرىلادى؛
1968 4 كومپيۋتەردەن تۇراتىن كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ جاڭا ءتيپى.
1972 جەلى 50 ۋنيۆەرسيتەت پەن لابوراتوريانى بىرىكتىردى.
1974 TCP/IP اقپاراتتى تاسىمالداۋ پروتوكولى جاساپ شىعارىلدى
ينتەرنەت مۇمكىندىكتەرى (قىزمەت تۇرلەرى، سەرۆيس)
 WWW (World Wide Web) – گيپەرماتىندىك قۇجاتتار.
گيپەرماتىن – ءاربىر ءسوزى نەمەسە ءسوز تىركەسى باسقا قۇجاتقا سىلتەمە بولا الاتىن ءماتىندى ايتادى.
گيپەرمەديا – ىشىندە ءماتىن، سۋرەت، دىبىس، ۆيدەو بولاتىن اكتيۆتى سىلتەمەلەردەن تۇراتىن قۇجاتتار.
 ەلەكتروندى پوشتا (e - mail)
 FTP (فايلداردى تاسىمالداۋ)
 فورۋمدار (جاڭالىقتار توپتاماسى، كونفەرەنسيالار، تەلەكونفەرەنسيالار)
 جاڭالىقتارعا جازىلۋ
 ىزدەۋ جۇيەلەرى
 چاتتار (chat – اڭگىمە - دۇكەن قۇرۋ)
 ناقتى مەزگىلدە سويلەسۋ
 ICQ (I Seek You) – جەكە نەمەسە توپ تۇرىندە سويلەسۋ، فايلدارمەن الماسۋ
 ينتەرنەت - تەلەفون
 Skype + كولونكالار + ميكروفون
ينتەرنەت پروتوكولدارى
پروتوكول – كومپيۋتەرلىك جەلىلەر اراسىندا اقپارات تاسىمالداۋدى انىقتايتىن كەلىسىمدەر مەن ەرەجەلەر جيىنتىعى.
TCP/IP پروتوكولى (1974)
 TCP (Transmission Control Protocol)
 فايل ولشەمى 1، 5 كب - تان اسپايتىن پاكەتتەرگە بولىنەدى
 پاكەتتەر ءبىر - بىرىنەن تاۋەلسىز تۇردە جەتكىزىلەدى
 بەلگىلەنگەن جەرگە جەتكىزىلگەن سوڭ وسى پاكەتتەر ءبىر فايلعا جيناقتالادى
 IP (Internet Protocol)
 پاكەتتەردىڭ ەڭ ءتيىمدى قوزعالىس مارشرۋتىن انىقتايدى
 HTTP (HyperText Transfer Protocol) – WWW قىزمەتى
 FTP (File Transfer Protocol) – FTP قىزمەتى
 SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – ەلەكتروندى پوشتانىڭ حابارلامالارىن جونەلتۋ
 POP3 (Post Office Protocol) – ەلەكتروندى پوشتانىڭ حابارلامالارىن قابىلداۋ (ءپارولدى ءبىلۋ قاجەت)

1 - دەڭگەيلى دومەندەر (دومەندىك ايماقتار)
ۇيىم ءتۇرى ------------------------------------ ەل اتى
. com كوممەرسيالىق ۇيىمدار -----------. ru رەسەي
. edu ءبىلىم بەرۋ ----------------------------. ua ۋكراينا
. gov اقش ۇكىمەتى --------------------------. by بەلورۋسسيا
. mil اقش - تىڭ اسكەري ۇيىمدارى ------. uk ۇلىبريتانيا
. org،. net ءار ءتۇرلى ۇيىمدار --------------. it يتاليا
. info اقپاراتتىق سايتتار -----------------. jp جاپونيا
. biz بيزنەس ---------------------------------. cn جۇڭگو

ادرەستەردىڭ تۇرلەنۋى
DNS (Domain Name Service) – دومەندىك ادرەستەردى IP - ادرەستەرگە تۇرلەندىرەتىن دومەندىك اتتار قىزمەتى.

 www. google. com سايتىنىڭ IP - ادرەسىن الۋ ءۇشىن DNS سەرۆەرىنە سۇرانىس جىبەرۋ
 جاۋاپ كۇتۋ
 الىنعان 66. 102. 9. 47 IP - ادرەسى بويىنشا Web - پاراققا سۇرانىس جىبەرۋ
قۇجاتتىڭ ينتەرنەتتەگى ادرەسى
URL (Uniform Resource Locator) – قۇجاتتىڭ ينتەرنەتتەگى امبەباپ ادرەسى.
WWW قىزمەتى
WWW (World Wide Web) – دەرەكتەردى گيپەرماتىن تۇرىندە تاسىمالداۋ قىزمەتى.
گيپەرماتىن – باسقا قۇجاتتارعا سىلتەمە جاسايتىن ءماتىن.
گيپەرمەديا – قۇرامىندا باسقا قۇجاتتارعا سىلتەمە جاسايتىن ءماتىن، سۋرەت، دىبىس، ۆيدەوسى بار قۇجات.
براۋزەر (بروۋزەر، browser) – Web - پاراقتاردى ەكراندا كورۋگە ارنالعان پروگرامما:
 Mosaic (1993 - 1995)، يللينويس ۋنيۆەرسيتەتى، سشا
 Netscape Navigator ( 1995 - تەن 2002 جىلعا دەيىن)
 Internet Explorer (6. 0،. 7. 0 ۆەرسيالارى)، Windows قۇرامىندا، 70%
 Mozilla FireFox (2. 0 ۆەرسياسى)، http://www. mozilla. org، 15%
 Opera (9. 0 ۆەرسياسى)، http://www. opera. com، 15%

ەلەكتروندى پوشتا (e - mail) - ينتەرنەتتىڭ اسا ماڭىزدى اقپاراتتى رەسۋرسى بولىپ تابىلادى. ەلەكتروندىق كوممۋنيكاسيالاردىڭ جاپپاي كوپشىلىك قۇرالى بولاتىندىعىنا قوسا، ول ارقىلى حالىقارالىق كومپيۋتەرلىك ەكى وندىعىنان حابارلار قابىلداۋعا نە جىبەرۋگە بولادى. ەلەكتروندىق پوشتا كوپ جاعىنان كادىمگى پوشتا قىزمەتىنە ۇقساس. ەلەكتروندىق پوشتانىڭ ەڭ ەلەۋلى ەرەكشەلىگى – ونىڭ جىلدامدىعى. گيننەس رەكوردتار كىتابىنىڭ (2013) مالىمەتىنە سايكەس كۇنىنە 294 ميلليارد e - mail جىبەرىلەدى.

ىزدەۋ جۇيەلەرى
يندەكستەر – ينتەرنەتتى ۇنەمى باقىلاي وتىرىپ، دەرەكتەر بازاسىن تولتىرىپ وتىراتىن روبوت - پروگراممالار.

IV. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ (10 مين)
ينتەرنەت جەلىسىنەن اقپارات تابۋ جانە ونى كورسەتۋ.

V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ (10 مين)
 ينتەرنەت جەلىسى دەگەنىمىز نە؟
 ينتەرنەت جىلىسىنە قالاي قوسىلامىز؟
 سىمسىز بايلانىس دەگەن نە جانە ولارعا نەلەر جاتادى؟
 ينتەرنەت جەلىسى قالاي پايدا بولدى؟
 ينتەرنەت جەلىسى مۇمكىندىكتەرىن (قىزمەت تۇرلەرى، سەرۆيس) اتا؟
 ينتەرنەت جەلىسى پروتوكولدارى دەگەنىمىز نە؟
 IP - ادرەس جانە دومەندىك ادرەس دەگەن نە؟
 WWW (World Wide Web) - ءدىڭ قىزمەتى قانداي؟
 ەلەكتروندى پوشتا (e - mail) جانە ونىڭ حابارلاماسى دەگەنىمىز نە؟
 ىزدەۋ جۇيەسى دەگەن نە جانە قانداي تانىمال ىزدەۋ جۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟
 ينتەرنەت - تەلەفون دەگەن نە؟

VI. بەلسەندى ستۋدەنتتەردى باعالاۋ (2 مين)
ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعان ءبىلىم الۋشىلاردى باعالاۋ، جۇمىس ورىندارىن رەتكە كەلتىرۋ.
VII. ءۇي تاپسىرماسى (1 مين)
ە. ق. بالاپانوۆ «جاڭا ينفورماسيالىق تەحنولوگيالار» - 30 ساباق،
356 - 373 بەتتەردى وقىپ كەلۋ.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ