InfoHub Logo

ماسكەۋدەن مەن كاسپيي تەڭىزىنىڭ ەگجەي-تەگجەيلى كارتاسىن قولىما ءتۇسىردىم دە ونىڭ سۋسىز، قۇرعاق شىعىس جاعالاۋىن ۇزاق ۋاقىت كەزىپ ءجۇردىم (ارينە، قيالىممەن).

باياعىدا، بالالىق شاعىمدا مەن جاعرافيالىق كارتالارعا قۇمار بولدىم. قىزعىلىقتى ءبىر كىتاپ وقىعانداي، مەن سولارعا بىرنەشە ساعات بويى قاراپ وتىرار ەدىم.

مەن سو كارتالار ارقىلى بەيمالىم وزەندەردىڭ اعىسىن، تەڭىزدەردىڭ جىقپىل-جىقپىل جاعالاۋلارىن وقىپ ۇيرەنە باستادىم، اتى جوق ساۋدا ورىندارى تيتىمدەي ويماقشامەن بەلگىلەنگەن تايگانىڭ تورىنە بويلاي ءوتىپ، يۋكاگير شارى مەن گەبريدتەر، گۆادارراما مەن ينۆەرنەسس، ونەگا مەن كورديلەرلەر سياقتى اۋەزدى اتاۋلاردى ولەڭ سياقتى قايتالاپ ايتاتىن بولدىم.

بىرتە-بىرتە سو ءبىر جەرلەردىڭ مەنىڭ قيالىمدا اپ-انىق بولىپ، جاندانىپ كەتەتىنى سونداي، مەن الۋان ءتۇرلى قۇرلىقتار مەن ەلدەر تۋرالى وي-قيالىممەن جول ساپار كۇندەلىكتەرىن دە جازا الار ەدىم-اۋ دەپ ويلايتىنمىن.

ءتىپتى مەنىڭ، كوڭىل كۇيى رومانتيكاعا بەيىم اكەم دە بالاسىنىڭ جاگرافيالىق كارتالارعا تىم ەلىگە بەرىلىپ كەتكەنىن قولداي بەرمەيتىن.

ول ماعان وسى اۋەستىگىمنىڭ كوپ نارسەدەن ءۇمىتىمدى ءۇزدىرىپ، ناۋمەز كۇيگە تۇسىرەتىنىن ايتاتىن.

— ەگەر ومىر-تىرشىلىگىڭ ساتىمەن قالىپتاسا قالسا، وندا سەن ساياحات-ساپارعا شىعا الاسىڭ دا كوپ نارسەدەن كوڭىلىڭ قالىپ، وكىنەتىن دە شىعارسىڭ. ماسەلەن، سەن ويدان شىعارعانىڭنان مۇلدە باسقانى كورەسىڭ. ماسەلەن، مەكسيكا ساعان شاڭلاقتى دا قايىرشى ەل، ال ەكۆاتوردىڭ اسپانى سۇرعىلت تا جانىڭدى جالىقتىراتىن نارسە بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، — دەيتىن اكەم.

مەن اكەمە سەنبەيتىنمىن. مەن ەكۆاتوردىڭ اسپانى، ايتەۋىر ءبىر ۋاقىتتا سۇرعىلت بولاتىن شىعار دەگەندى كوز الدىما ەلەستەتە المايتىنمىن. مەنىڭشە، ونىڭ اسپانىنىڭ كوكپەڭبەك ەكەندىگى سونداي، ءتىپتى كيليماندجارونىڭ باسىنداعى كار دا سونىڭ اسەرىنەن كوگىس بولىپ كورىنەدى.

ءبىراق نە بولسا سو بولسىن، ايتەۋىر مەن سول اۋەستىگىمنەن ارىلا الماي-اق قويدىم. ال، كەيىن، كەمەل جاسىمدا، اكەمنىڭ ونشا دۇرىس ايتپاعانىنا كوزىم انىق جەتتى.

مىسالى، مەن قىرىمعا العاش رەت بارعانىمدا (مەن ونىمەن سوتايا دەيىن كارتا ارقىلى تانىسقان ەدىم) ول، ارينە مەنىڭ ويلاعانىمنان مۇلدە باسقا بولىپ شىقتى.

ءبىراق مەنىڭ قىرىم تۋرالى كۇنى-بۇرىن بىلەتىن جايتتارىم، ەگەر مەن وعان مۇلدە بەيحابار بولىپ بارعانىمنان، قىرىمدى ءجىتى كوزبەن كورۋىمە الدەقايدا كوبىرەك جاعداي جاسادى.

قادام باسقان سايىن مەن ودان قيالىمدا مۇلدە بولماعان نارسەلەردى كوردىم جانە قىرىمنىڭ وسىنداي جاڭا بەلگىلەرى جادىمدا ءبىرجولاتا جاتتالىپ قالا بەردى.

مەنىڭشە، ءبىزدىڭ كەيبىر كىسىلەرمەن "سىرتتاي" تانىسۋىمىزدىڭ دا ءرالى ايرىقشا كۇشتى بولادى.

اركىمنىڭ، ماسەلەن، گوگول جونىندەگى بىلەتىنى ونىڭ وزىنە عانا ءتان ەرەكشەلىگىمەن ءارقيلى بولىپ كەلەدى. ەگەر ءبىز ونى ومىردە كورە الاتىڭداي ءبىر جايت تۋا قالسا، وندا سو قالامگەردەن بۇرىن ءوزىمىزدىڭ ول جونىندەگى تۇسىنىگىمىزگە سايكەس كەلمەيتىن كوپتەگەن بەلگىلەرىن كورەر ەدىك. مىنە، سول سەبەپتى دە وسىناۋ سونى بەلگىلەرى جادىمىزعا تاسقا باسقانداي بولىپ قالار ەدى.

ال، ەگەر ول جونىندە بۇرىننان كوكەيىمىزدە جۇرگەن تۇسىنىگىمىز بولماسا، بالكىم، ءبىز گوگولدىڭ كوپ ەرەكشەلىگىن بايقاماي دا قالار ەدىك تە، ول ءبىز ءۇشىن قاتارداعى ادام بولىپ سانالار ەدى.

ءبىز، ادەتتە، گوگولدى ۋايىمعا بەيىم، سەكەمشىل، ەنجار كىسى رەتىندە، كوز الدىمىزعا ەلەستەتۋگە داعدىلانىپ كەتكەنبىز. مىنە، سول سەبەپتى دە ءبىز وسىناۋ بەينەدەن قاشىق جاتقان قاسيەتتەرىن — كوزىنىڭ جالت-جۇلت ەتىپ تۇراتىنىن، سەرگەكتىگىن، ءتىپتى كەيبىر جىلپوستىعىن، كۇلكىشەڭ دەپ، كيىمىنىڭ اسەمدىگىن، ۋكرايندىق اكسەنتىنىڭ كۇشتىلىگىن بىردەن بايقاۋعا بولار ەدى.

وسى ءبىر ويلارىمدى تولىق سەنىمىممەن ءبىلدىرۋ ماعان وتە قيىن، ءبىراق مەن مۇنى ءداپ وسىلاي بولعان دەپ ويلايمىن.

كارتا ارقىلى ەلدەردى كەزىپ كەتۋ جانە ءوز قيالىڭمەن ءار ءتۇرلى جەرلەردى كورۋ ادەتى بويىڭا سىڭسە، ولاردى، شىنايى ءومىردى دۇرىس كورىپ، بىلۋگە كومەكتەسەدى.

جانە سو ءبىر جەرلەردە ءسىزدىڭ قيالىڭىزدىڭ اسا جەڭىل ىزدەرى، قوسىمشا ءتۇس-تۇر، قوسىمشا جارقىل جانە سىزگە سولارعا زەرىگە قاراۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىن بۇلدىر ساعىم سياقتى بىردەڭە ەسىڭىزدە قالادى.

حوش، سونىمەن مەن ماسكەۋدە كاسپييدىڭ تۇنجىراعان جاعالاۋىمەن كەزبەلىككە سالىنىپ تا ۇلگىرگەن بولاتىنمىن، جانە سو كەزدەرى بۇعان قوسا كوپتەگەن كىتاپتاردى، عىلىمي بايانداماداردى، ءتىپتى ءشول تۋرالى ولەڭدەردى دە، ايتەۋىر لەنين استىڭداعى كىتاپحانادان تاپقان دۇنيەلەردىڭ ءبارىن تۇگەل وقىپ شىقتىم دەۋگە دە بولادى.

مەن پرجيەۆالسكيي مەن ءانۋچيندى، سۆەن گەدين مەن ۆامبەريدى، ماك-گاحام مەن گرۋم-گرجيمايلونى، شيەۆچەنكونىڭ ماڭعىستاۋداعى كۇندەلىكتەرىن، حيۋا مەن بۇقارانىڭ تاريحىن، لەيتەنانت بۋتاكوۆتىن جازبالارىن، ساياحاتشى كارەليننىڭ ەڭبەكتەرىن، گەولوگيالىق ىزدەۋلەر مەن اراپ اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن وقىپ شىقتىم.

ادامنىڭ تىنىمسىز اقىلى مەن ءبىلىمىنىڭ عاجايىپ الەمى الدىمنان اشىلا ءتۇستى.

اقىرىندا كاسپييگە، قارابۇعازعا باراتىن دا مەزگىل كەلىپ جەتتى، ءبىراق مەنىڭ اقشام بولمادى.

اقشانى مەن، قانشا ايتقانمەن، كوپ قينالىپ تاپتىم دا جانە بىردەن ساراتوۆقا ءجۇرىپ كەتتىم، سول ارادان ەدىلمەن تومەن ءجۇرىپ، استراحانعا جەتتىم. مىنە سوندا كوپ كىدىرىپ قالدىم. مەنىڭ قالتامداعى ازعانا قاراجاتىم تاۋسىلىپ قالدى، سوسىن مەن ءارى قاراي ءجۇرۋ ءۇشىن، استراحاندا وتىرىپ، "تريدسات دنەي" ("وتىز كۇن") جورنالى ءۇشىن جانە استراحان گازەتى ءۇشىن بىرنەشە وچەركتەردى جازۋىما تۋرا كەلدى.

بۇل وچەركتەردى جازۋ ءۇشىن، مەن استراحان دالاسى مەن ەمبىگە بارىپ كايتتىم. مەنىڭ وسىناۋ جول ساپارىم دا قارابۇعاز تۋرالى كىتاپتى جازۋىما كومەكتەستى.

ەمبىگە مەن كاسپيي تەڭىزىمەن، ونىڭ كەڭ كولەمدى نۋ قامىس باسقان جاعالاۋىن قۋالاي وتىرىپ، ءجۇزىپ باردىم. ەسكى دوڭگەلەكتى پاروحودتىڭ اتى دا قىزىق — "گەليوتروپ" بولاتىن. كونە پاروحودتاردىڭ بارىندەگى سياقتى، وندا دا قىزىل مىس كوپ ەدى. تۇتقالار، كومپاستار، دۇربىلەر، نەشە ءتۇرلى اسپاپتار، ءتىپتى كايۋتالاردىڭ بيىك تابالدىرىقتارى دا — ءبارى دە مىستان جاسالعان ەدى. "گەليوتروپ" تامىز تەڭىزدىڭ جايلى تولقىنىندا سالپاقتاپ جۇرگەن، قىش ۇنتاعىمەن جالتىراتا تازارتىلعان، ءتۇتىنى بۇرقىراعان، ءبۇيىرلى ساماۋرىندى ەسكە تۇسىرەتىن.

وسىناۋ تەڭىزدىڭ جىلى سۋىندا تۇلەندەر، سۋعا تۇسكەن كىسىلەر سياقتى، قارىندارىن قامپايتىپ، شالقاسىنان جاتادى ەكەن. اندا-ساندا ولار جارعاق قاناتتارىن كەرەناۋ قوزعاپ قويادى.

بالىقشىلاردىڭ جۇزبەلى ايلاقتارى — بالىقشى قوستارىنداعى كوك ءتۇستى ماتروس لىپاسىن كيگەن قىزدار مارجان تىستەرى جارقىراپ، "گەليوتروپتىڭ" سوڭىنان ىسقىرىپ، ساقىلداي كۇلىپ قالىپ جاتىر. ولاردىڭ بەت-اۋىزدارىنا بالىق قابىرشاقتارى جابىسىپ قالىپتى.

اقشا بۇلتتار مەن اپپاق قۇمداۋىت ارالدار بەينەسى ايناداي سۋ بەتىنە شاعىلىسا تۇسەدى، كەيدە ءتىپتى ولاردى بىر-بىرىنەن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

گۋريەۆ قالاشىعىنان تەزەك تۇتىندەرى تارامدالىپ ۇشىپ جاتىر، ال مەن ەمبىگە سۋسىز كۋاڭ دالا ارقىلى، جاڭادا عانا ىسكە قوسىلعان موتورلى پويىزبەن باردىم.

ەمبىدەگى دوسسوردا قىزعىلت سۋدى كولدەر اراسىندا مۇناي ناسوستارى پىسىلداپ تۋرادى، تۇزدىقتىڭ ءيىسى اڭقيدى. ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىندە اينەكتەرى جوق ەكەن. ولاردى تىعىز تەمىر تورلارمەن اۋىستىرىپتى. ولاردىڭ سىرتىنا قونعان شىركەيلەردىڭ كوپتىگى سونشا، بولمەلەر ءىشى قاراڭعى ەكەن.

مەنىڭ كوزىمشە ينجەنەرلەردىڭ بىرەۋىن ءبۇيى شاعىپ ەدى. ول، اراعا كۇن سالىپ، قازا تاپتى.

ورتا ازيا اپتاپپەن تىنىستاپ تۇر. تۇنەمەلىكتە جۇلدىزدار شاڭ-توزاڭ اراسىنان جىلتىرايدى. قارت قازاقتار كوشەلەردە قىزعىلت ماتاعا جالپيتىپ قارا سالدە گۇلدەر مەن جاسىل جاپىراقتار سۋرەتى باسىلعان، سيسادان تىگىلگەن كەڭ شولاق شالبار كيىپ جۇرەدى ەكەن.

الايدا مەن ءاربىر ساپارىمنان استراحانعا، استراحاننىڭ ءبىر گازەتى قىزمەتكەرىنىڭ اعاش ۇيىنە قايتا ورالىپ ءجۇردىم. ول مەنى سۇيرەگەندەي ەتىپ ۇيىنە الىپ بارعان، مەن ءسويتىپ ونىڭ ۇيىندە تۇرىپ قالدىم.

كىشكەنە ءۇي ۆارۆاڭييەۆ جارماسىنىڭ جاعاسىندا، ناستۋرسيا گۇل-شەشەك اتىپ جاتقان اياداي باۋ ىشىندە تۇراتىن.

مەن وچەركتەرىمدى ءبىر عانا ادام سياتىن الاقانداي سۇحبات حانادا جازدىم. جانە مەن سوندا قونا سالاتىن ەدىم.

ءجۋرناليستىڭ ايەلى جايدارى مىنەزدى اۋرۋشاڭ جاس كەلىنشەك كۇنى بويى اس ۇيدە جۇرتتان جاسىرىنىپ، نارەستەنىڭ جەيدە-جايالىقتارىن الىپ قاراپ، ەگىلىپ جىلايدى دا وتىرادى — سودان ەكى اي بۇرىن ونىڭ تيتىمدەي ۇلى تۋا سالىسىمەن شەتىنەپ كەتكەن ەدى.

مەن استراحاننان شىعىپ، ماحاچكالاعا، باكۋ مەن كراسنوۆودسكىگە ءجۇرىپ كەتتىم. بۇدان ءارى قارايعى وقيعانىڭ ءبارى "قارابۇعازىمدا" سيپاتتالعان.

مەن ماسكەۋگە قايتا ورالدىم، ءبىراق بىرنەشە كۇننەن كەيىن تاعى دا ءتىلشى بولىپ، سولتۇستىك ورالعا — بەرەزنيكي مەن سوليكامسكىگە اتتانىپ كەتۋىمە تۋرا كەلدى.

شىندىققا مۇلدە جاناسپايتىن ازيا اپتابىنان مەن تۇنەرگەن شىرشالاردىڭ، بالشىقتى كولتابان، اقشاڭىلتاق تازىعىر تاۋلار مەن ەرتە تۇسەتىن قىس ولكەسىنە تاپ بولدىم.

مەن سوندا — سوليكامسكىدەگى قوناقجايدا "قارابۇعازدى" جازا باستادىم. ول بۇرىنعى ءادارياتتىڭ — موناستىردىڭ عيماراتىنا ورنالاسقان ەكەن.

مەيمانجاي ىشىنەن XII عاسىردىڭ — لاداننىڭ، ناننىڭ، تەرىنىڭ ءيىسى شىعادى. ءتۇن بالاسىندا تۇلىپ كيگەن كۇزەتشىلەر قانشا ساعات بولعانىن شويىن تاقتالاردى ساناپ سوعىپ بىلدىرەتىن. قاردىڭ بۇلىڭعىر جارىعىندا "ستروگانوۆتار پاتشالىق قۇرعان" ۋاقىتتىڭ ەجەلگى ادەباستردان سالىنعان شىركەۋلەرى اعارىپ تۇراتىن. بۇل ارادا ەشتەڭە دە ازيانى ەسكە تۇسىرمەيدى، نەگە ەكەنىن قايدام، ول تۋرالى جازۋدىڭ جەڭىل ءجۇرىپ جاتقانى سودان دا بولار، كىم بىلگەن.

"قارابۇعازدىڭ" جەدەل سوزبەن بەرىلگەن وتە قىسقا تاريحى، مىنە، تاپ وسىنداي. مەنىڭ قارابۇعازبەن بايلانىستى باسىمنان كەشكەن كۇللى كەزدەسۋلەرىمدى، جول ساپارلارىمدى، سويلەسكەن سوزدەرىم مەن ءار ءتۇرلى جايتتاردى ايتىپ بەرۋ بىلاي تۇرسىن، ولاردى تەك ءتىزىپ شىعۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس.

جيناقتالعان ماتەريالداردىڭ تەك ءبىر بولىگى عانا، سونىڭ وزىندە، ءسىرا، ازعانا بولىگى حيكاياتقا ەنگەنىن، ارينە، وزدەرىڭىز دە بايقاعان بولارسىزدار. ونىڭ قوماقتى بولەگى كىتاپ سىرتىڭدا قالىپ قويدى.

ءبىراق وعان وكىنۋدىڭ كەرەگى جوق. ول ماتەريال كەز كەلگەن ۋاقىتتا جاڭا كىتاپتىڭ بەتتەرىندە ءتىرىلىپ شىعا كەلۋى عاجاپ ەمەس.

مەن "قارابۇعازدى" جازعاندا ماتەريالدى دۇرىس ورنالاستىرۋدى ويلاماپپىن. مەن ونى كاسپيي جاعالاۋىندا جول ساپاردا جۇرگەن كەزدە قانداي رەتپەن جيناقتالعان بولسا، سول رەتىمەن قيۋلاستىردىم.

"قاربۇعاز" شىققاننان كەيىن سىنشىلار بۇل حيكاياتتان "سپيرال بويىنشا قۇرىلعان كومپوزيسيانى" تاۋىپتى جانە وزدەرى سوعان قۋانىپتى دا. ءبىراق مەن وعان اقىل-ويىممەن دە، جان-جۇرەگىممەن دە جاۋاپتى ەمەسپىن.

مەن "قارابۇعاز" جۇمىسىمەن شۇعىلدانىپ جاتقان كەزدە، ەڭ الدىمەن، ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى كوپ نارسە ليريكالىق ءھام قاھارماندىق اۋەن-اۋەزگە تولىپ تۇراتىنى، ونى كوركەم كەسكىندەپ، دالمە-دال ايتۋعا ابدەن بولاتىنى جايلى ويلادىم. ول گلاۋبەر تۇزى تۋرالى بولا ما، نە سولتۇستىك ورماندارىندا قاعاز فابريكاسىن سالۋ تۋرالى بولا ما — ءبارى ءبىر.

وسىنىڭ ءبارى وراسان زور كۇشپەن جۇرەكتەرگە كەرەمەتتەي اسەر ەتەدى، ءبىراق بۇل ارادا مىندەتتى تۇردە حيكاياتتى جازاتىن ادام شىندىققا ۇمتىلۋى، اقىل-ويدىڭ كۇشىنە، جۇرەكتىڭ قۇتقارۋشىلىق بيلىگىنە سەنىپ، جەر-سۋدى ءسۇيۋى كەرەك.

اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ

---