ليۆنىداعى جاۋىندى كۇندەر
ارادا تالاي زامان ءوتتى، ءبىراق قۇبا ءشول تاعى دا ءوزىن ەسكە ءتۇسىردى.
1931 جىلى جازدا مەن ورلوۆ وبلىسىنداعى ليۆنى قالاسىنا باردىم. مەن ول كەزدە ىلگەرىدە جازىلعان ءبىرىنشى رومانىمدى باسپاعا ازىرلەمەك بولدىم، سوندىقتان دا مەنىڭ ەشبىر تامىر-تانىسىم جوق ءبىر شاعىن قالاعا بارعىم كەلدى دە تۇردى، ءسويتىپ الاڭسىز وتىرىپ جۇمىس ىستەۋگە ەشكىم دە، ەشتەڭە دە كەدەرگى جاسامايتىن جەر كەرەك بولدى.
ليۆنىدا مەن ەشقاشان دا بولماعان ەدىم. قالا ماعان تازالىعىمەن، گۇل جارعان كۇنباعىستارىنىڭ كوپتىگىمەن، تۇتاس تاس پليتالاردان سالعان كوشەلەرىمەن، سارعىش ديەۆون ءداۋىرىنىڭ قالىڭ وقتاسىن جارىپ، شاتقال جاساپ العان بىسترايا سوسنا وزەنىمەن قاتتى ۇنادى.
مەن قالا شەتىندەگى ەسكى اعاش ۇيدەن ءبىر بولمە جالداپ الدىم. ول وزەننىڭ جارقاباعىندا تۇر ەكەن. ءۇيدىڭ ارتىڭدا سوزىلىپ بارىپ، جاعالاۋداعى توعايمەن ۇلاسىپ جاتقان، اعاشتارى جارتىلاي قۋراپ قالعان باۋ بار ەكەن.
ءۇيدىڭ جاسى ەگدە تارتقان جانە ۇياڭ مىنەزدى قوجايىنىنىڭ — ستانسيا دۇڭگىرشەگىندە گازەت ساتاتىن كىسىنىڭ — تۇنجىراپ جۇرەتىن ارىق ايەلى جانە ەكى قىزى بار ەدى: ۇلكەنىن انفيسا، كىشىسىن — پولينا دەپ اتايتىن.
ءالجۋاز دا اپپاق شولمەكتەي پولينا مەنىمەن سويلەسكەن كەزدە ۇيالعانىنان ۇدايى اقسارى بۇرىمىن ءورىپ-تارقاتىپ، ءورىپ-تارقاتىپ تۇراتىن. ول ون جەتى جاستا ەدى.
انفيسا اق ءجۇزدى، سۋىق سۇرقاي كوزدى، قوڭىر داۋىستى ون توعىزدار شاماسىنداعى سىمباتتى قىز بولاتىن. تاقۋا ايەل ءتارىزدى قارا كيىنىپ جۇرەتىن جانە ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسپايتىن — تەك ساعاتتار بويى باۋدا جاتىپ الىپ، كىتاپتار وقيتىن.
قوجايىن ءۇيىنىڭ شاتىرىندا تىشقاندار كەمىرگەن كىتاپتار ءۇيىلىپ جاتاتىن، ولار نەگىزىندە سويكين باسىپ شىعارعان شەتەل كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارى ەدى. وسىناۋ كىتاپتاردى شاتىردان مەن دە الاتىنمىن.
مەن بىرنەشە رەت بيىكتەن، باۋ ىشىنەن انفيسانىڭ بىسترايا سوسنانىڭ جاعاسىندا وتىرعان جەرىنەن كورگەنىم بار. ول تەك جارقاباق استىڭدا، دولانا بۇتاسىنىڭ جانىندا ون التى جاس شاماسىنداعى سارى شاشتى، كىسىگە ءۇن-تۇنسىز بايىپتاي قارايتىن، جۋاس، ايالى شارا كوزدى ىلميگەن بوزىممەن بىرگە وتىر ەكەن.
انفيسا وعان جۇرتتان جاسىرىپ، جەيتىن بىردەڭەنى اپارادى. بالا ونى جەيدى، ال انفيسا وعان ءىشى-باۋىرى ەلجىرەي قاراپ وتىرادى، كەيدە ونى شاشىنان سيپايدى.
بىردە مەن ونىڭ كەنەت بەتىن قولىمەن باسىپ، تۇلا بويى قالتىراپ، جىلاپ جىبەرگەنىن كوردىم. بالا استى جەۋىن قويىپ، وعان ءۇرپيىپ قاراي بەردى. مەن ەلەۋسىز كەتىپ قالدىم دا ۇزاق ۋاقىت انفيسا مەن بالا تۋرالى ويلاماۋعا تىرىستىم.
ال مەن اڭقاۋلىقپەن تىم-تىرىس ليۆنىدا مەنى ءتىرى جان رومانىمدا جازعان ادامدار مەن وقيعالاردىڭ اۋقىمىنان شىعارا المايتىن شىعار دەپ ەسەپتەگەن ەدىم! ءبىراق ءومىر تاباندا مەنىڭ سەنىمىمدى كۇل-تالقان ەتتى. البەتتە، ەندى مەن انفيساعا نە بولعانىن بىلمەي تۇرىپ، الاڭسىز وتىرىپ، جايباراقات جۇمىس ىستەۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس ەدى.
مەن ول قىزدى بالامەن بىرگە وتىرعانىن كورگەنگە دەيىن، ونىڭ ازاپتى كوزىنەن-اق، وسىناۋ بيكەشتىڭ اششى كۇيىكتى ءبىر سىرى بار شىعار دەپ ويلاعانمىن.
ءداپ سولاي بولىپ شىقتى دا.
ارادا بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن، مەن ءتۇن ورتاسىندا كۇننىڭ كۇركىرەگەنىنەن ويانىپ كەتتىم. ليۆنىدا كۇننىڭ كۇركىرەۋى ءجيى بولىپ تۇراتىن. بايىرعى تۇرعىندار بۇنى ليۆنى تەمىر كەنى قورىنىڭ ۇستىنەن قونىس تەپكەن، سول كەن قورى كۇننىڭ كۇركىرەۋىن "سورىپ الادى" دەپ تۇسىندىرەتىن.
تەرەزەلەر سىرتىڭداعى ءتۇن بىردە جالت ەتكەن اپپاق وتپەن شالقايا اشىلسا، ەندى بىردە تاس قاراڭعىلىق قوينىنا ءبۇرىسىپ جوق بولىپ كەتەدى. قابىرعا سىرتىنان قوبالجىعان داۋىستار ەستىلەدى. سوسىن مەن انفيسانىڭ ىزالى ايقايىن ەسىتتىم.
— مۇنى ويلاپ تاپقان كىم؟ ونى سۇيۋىمە بولمايدى دەپ قانداي زاڭدا جازىلىپتى. سو زاڭدى ماعان كورسەتىڭدەرشى. ماعان عۇمىر بەرگەن ەكەنسىڭدەر، ەندى ونى تارتىپ الماڭدار. ول كۇن ساناپ شىراعدان سياقتى سەمىپ بارادى. شىراعدان سياقتى! — دەپ شاڭق ەتتى دە قۇمىعىپ قالدى.
— اننا، شاپتىقپا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قوجايىن ايەلىنە سەنىمسىزدەۋ ۇنمەن. — مەيلى، اقىماق نەمە، جۇرەگىنىڭ قالاۋىمەن ءجۇرسىن. ەندى ونىڭ قىبىن تابا المايسىڭ. ال، ساعان، انفيسا، مەن ءبارىبىر قارا باقىر دا بەرمەيمىن.
— ماعان سەندەردىڭ قارعىس اتقان اقشالارىڭنىڭ تۇككە دە كەرەگى جوق. — مەن ءوزىم-اق تابامىن تيىن-تەبەندى، سوسىن ونى قىرىمعا اكەتەمىن. مۇمكىن، ول وندا تاعى ءبىر جىل ءومىر سۇرەر. مەن سەندەردەن ءبارىبىر كەتەمىن. ماسقارا بولعاندارىڭ — بولعان. ءبىلىپ قويىڭدار! — دەدى انفيسا دولدانىپ.
مەن نە بولىپ جاتقانىن ەندى عانا بولجاپ بىلە باستادىم. ەسىك سىرتىڭدا اياداي دالىزدە تاعى بىرەۋ جىلاپ، ءسىڭبىرىنىپ تۇر.
مەن ەسىكتى اشىپ، نايزاعايدىڭ ۇرلانا جالت ەتكەن جارىعىنان پولينانى كوردىم. ول ۇزىن شالىگە ورانىپ، قابىرعاعا ماڭدايىن باسىپ تۇر ەكەن.
مەن وعان جاي عانا دىبىس بەردىم. كۇننىڭ اسپاندى قاق جارعانداي ەتىپ قاھارلانا كۇركىرەپ جىبەرگەنى سونداي، وسىناۋ ۇيشىكتى قايقايتا سوعىپ، شاتىرىنا دەيىن جەرگە جىتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى. پولينا سەلك ەتىپ شوشىپ، مەنىڭ قولىمدى شاپ بەرىپ ۇستاي قويدى.
— و، جاراتقان! نە سۇمدىق بولار ەكەن؟ بۇعان قوسا كۇننىڭ الاسۇرۋىن قاراشى! — دەدى ول سىبىرلاپ.
ول ماعان انفيسا بۇتكىل جان جۇرەگىمەن كوليانى، جەسىر ايەل كارپوۆنانىڭ بالاسىن جاقسى كورەدى دەپ سىبىرلاپ ايتا باستادى. كارپوۆنا ءۇي-ۇيدى اداقتاپ، جۇرتتىڭ كىرىن جۋىپ جۇرەدى. ول وتە جۋاس، ۇندەمەستىڭ ءوزى. ال كوليا دىمكاس، قۇرت اۋرۋىمەن اۋىرادى. انفيسا ۇرت مىنەزدى، قىزۋلى جان، ەشكىمگە بوي بەرمەيدى. ول نە دىتتەگەن ءىسىن ىستەيدى، نە وزىنە-وزى قول سالىپ تىنادى.
قابىرعا ىشىندەگى دابىرلاسقان داۋىستار وقىس ءوشىپ قالدى. پولينا ءوز بولمەسىنە جۇگىرىپ كەتىپ قالدى. مەن دە جاتتىم، ءبىراق ۇزاق ۋاقىت ەلەڭدەپ، تىڭ تىڭداپ، ۇيىقتاي المادىم. قوجايىندار جاعى تىم-تىرىس. سوسىن مەن قالعىپ كەتتىم. ۇيقىلى-وياۋ جاتىپ، كۇننىڭ كەرىلە-ەرىنە كۇركىرەگەنىن، يتتەردىڭ ۇرگەنىن ەسىتتىم. ءسويتىم جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتىپپىن.
مەن، تەگى، تىم از ۇيىقتاسام كەرەك. ەسىكتى قاتتى سوققان دىبىستان ويانىپ كەتتىم. قوجايىننىڭ ءوزى قاعىپ تۇر ەكەن.
— ءبىز ءبىر بالەگە ۇرىندىق. مازالاعانىمدى كەشىرىڭىز، — دەدى قوجايىن سۇلەسوق ۇنىمەن.
— نە بولدى؟
— انفيسا قاشىپ كەتتى. ۇستىندەگى كيىمىمەن. مەن قىستاققا، كارپوۆناعا بارامىن. بالكىم، ول سو جاققا زىتقان شىعار. ال ءسىز، راقىم ەتىپ، مەنىڭ ۇي-جايىممەن بىرگە بولىڭىز. ايەلىم ەس-تۇسىن بىلمەي جاتىر.
مەن اسىعىس كيىنىپ، قوجايىمعا ۆالەريانكا اپارىپ بەردىم. پولينا مەنىڭ اتىمدى اتادى، سوسىن مەن ونىمەن بىرگە باسقىشقا شىقتىم. سونى قالاي ءتۇسىندىرۋدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، ءبىراق مەن ءقازىر ءبىر باقىتسىزدىقتىڭ بولاتىنىن سەزگەن ەدىم.
— جاعالاۋعا بارايىق، — دەدى باسەڭ ۇنمەن پولينا.
— سىزدەردە پانار بار ما؟
— بار.
— تەزىرەك اكەلىڭىز.
پولينا كۇڭگىرت جارىقتى پاناردى اكەلدى دە ءبىز تايعاناق جارلاۋىت جاعامەن ءتۇسىپ، وزەن جيەگىنە كەلدىك.
مەن انفيسانىڭ وسى ماڭنىڭ ءبىر جەرىندە، قاسىمىزدا ەكەنىنە سەنىمىم مول بولاتىن.
— انفيسا-ا-ا! - دەپ كەنەت ايقاي سالدى پولينا جان داۋسىمەن، نەگە ەكەنىن قايدام، وسى ايقاي مەنى قاتتى شوشىتتى. "ول بەكەر ايقايلادى! بەكەر!" — دەپ ويلادىم مەن.
ال-دارمەنى كەتىپ، باسەڭسىگەن نايزاعايلار وزەننىڭ ار جاعىندا ءۇنسىز جالتىلداپ جاتتى. كۇننىڭ كۇركىرەگەنى دە ەمىس-ەمىس ەستىلەدى. جار باسىنداعى بۇتالاردان تامشىلار شىلپ-شىلپ ءتۇسىپ جاتىر.
ءبىز وزەن اعىسىنىڭ ىڭعايىمەن تومەن قاراي جۇردىك. پانار جارىعى ءالسىز، سوسىن ءدال توبەمىزدەگى اسپان كەشەۋىلدەپ جەتكەن نايزاعاي وتىنان الاۋلاي جونەلدى، مەن ونىڭ جارىعىنان الدىمىزداعى جاعالاۋدا بىردەڭەنىڭ اعارىپ جاتقانىن كوردىم.
مەن سول اعارعان نارسەنىڭ قاسىنا كەلىپ، وعان ەڭكەيىپ قارادىم. انفيسانىڭ كويلەگى مەن كەۋدەشەسىن بايقادىم. ونىڭ ىلعال ءتۋفليى دە سول ارادا جاتىر ەكەن.
پولينا شىڭعىرىپ جىبەردى دە جالت بۇرىلىپ، كەيىن، ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلدى. مەن وكپەم ءوشىپ، پارومعا دەيىن بارىپ، قايىقشىنى وياتتىم. ءبىز تاقتا قايىققا وتىرىپ، جۇزە جونەلدىك، وزەندى ءبىر جاعالاۋىنان ەكىنشى جاعالاۋىنا قاراي كەسىپ ءوتىپ، ۇدايى سۋدان كوز الماي، قاراۋمەن بولدىق.
— جەتى تۇندە جانە مىناداي جاۋىندا نە تاپپاقپىز! — دەدى وتكىزۋشى قاتتى ەسىنەپ، — ونىڭ ۇيقىسى ءالى دە اشىلا قويماعان ءتارىزدى. — ءمايىت قالقىپ شىققانشا، ءبارىبىر تابا المايمىز. بىلە بىلگەنگە، اجال اجارلىنى دا ايامايدى ەكەن-داعى. ماسەلەنىڭ ءمانىسى قايدا جاتىر، سۇيىكتىم. ولسەم دە وڭاي لەيىن دەگەندەي، شەشىنىپتى ءوزى. پولە، بيكەش دەپ وسىنى ايت!
انفيسانى كەلەسى كۇنى بوگەتتىڭ قاسىنان تاۋىپ الدى.
تابىتتا ول ساف التىن ءتارىزدى قالىڭ بۇرىمى جالتىراپ، كەزەرگەن ەرنىنەن كىنالى كۇلكى تابى ءبىلىنىپ جاتتى.
بەيتانىس ءبىر كەمپىر ماعان سول ارادا:
— سەن وعان تەسىلە قاراما، سۇيىكتىم. بولمايدى. ايتپەسە مۇنداي سۇلۋلىقتان جۇرەگىڭ جارىلىپ كەتكەنىن ءوزىڭ دە بايقاماي قالاسىڭ! — دەدى.
مەن ءبىراق انفيساعا قاراماي تۇرا المادىم. مىنە ءوز عۇمىرىمدا تۇڭعىش رەت ولشەۋگە ءتىپتى دە كەلمەيتىن، اجالدان دا كۇشتى ايەل ماحابباتىنىڭ كۋاسى بولىپ قالدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن مەن ونى كىتاپتان وقيتىنمىن، ول تۋرالى ەلدەن ەستيتىنمىن. Heگe ەكەنىن قايدام، وسىنداي ماحاببات بۇ پانيدە بارىنەن دە مولىراق ورىس ايەلىنىڭ تالانىنا تارتۋ ەتىلگەن عوي دەپ ويلادىم.
ونى قويۋعا حالىق كوپ جينالدى. كوليا جۇرتتىڭ ەڭ ارتىڭدا، الىستا كەلە جاتتى — انفيسانىڭ تۋمالارىنان قورىقتى. مەن وعان جاقىن بارماق بولىپ، ىڭعايلانا بەرگەننەن-اق، ول مەنەن تۇرا قاشىپ، ءبىر ءيىر كوشەگە ءتۇسىپ، جوق بولدى.
جۇرەگىمنىڭ استان-كەستەڭى شىققانى سونداي، مەن كايتىپ ءبىر جول دا جازا الماي قويدىم. شەت جاقتان مەن ەندى قالاعا، دۇرىسى — قالاعا ەمەس، ستانسياعا، تەمىر جول دارىگەرى ماريا دميترييەۆنا شاڭكايانىڭ الاسالاۋ، الاكولەڭكە-كۇڭگىرت ۇيىنە كوشۋىمە تۋرا كەلدى.
انفيسانىڭ اجالىنان ءبىراز بۇرىن مەن قالا باۋى ارقىلى ءوتىپ بارا جاتىر ەدىم. جازعى كينونىڭ جانىندا تۋرا قارا جەردە شوعىرلانىپ، كوپ-كوپ بالالار وتىر ەكەن. ولار، شاماسى، بىردەڭەنى كۇتىپ، تورعايلار ءتارىزدى شىرىلداسا سويلەسىپ جاتتى.
سول ساتتە كينودان ءبىر اقشاشتى كىسى شىعىپ، بالالارعا بيلەتتەر اكەلىپ ۇلەستىردى، ولار سوسىن دەرەۋ بىر-بىرىمەن قىسىلا-قىمتىرىلا جاپىرلاسىپ، ءوزارا ۇرىسىپ-كەرىسىپ زالعا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
جاساڭداۋ تۇر-پىشىنىنە قاراعاندا، اقشاشتى كىسىنىڭ جاسى قىرىقتار شاماسىندا بولسا كەرەك. ول مەيىرىمدى جۇزبەن ماعان سىعىرايا ءبىر قاراپ، قولىن بۇلعاپ كەتىپ قالدى.
مەن بالالاردان الگى اپەندىنىڭ كىم ەكەنىن بىلگىم كەلدى. كينوعا كىرىپ، "قىزىل پەرىنىڭ جۇگەرمەكتەرى" اتتى كونە كارتينانى كورىپ، بالالاردىڭ ىسقىرعانىن، تاباندارىمەن تارسىلداتىپ جەر تەپكەنىن، ماز-مەيرام بولا، ۇرەيلەنە دىبىستاعانىن، مۇرىندارىن پىسىلداتقانىن ءبىر جارىم ساعات بويى تىڭداپ وتىردىم.
سەانس اياقتالعاننان سوڭ، ولارمەن بىرگە شىقتىم دا وزدەرىنە بيلەت ساتىپ اپەرگەن اقشاشتى كىسى كىم بولادى دەپ سۇرادىم.
سو مەزەتتە مەنىڭ اينالاما ۋ دا شۋ بالالار ميتينگىسى جينالدى دا قالدى، سوسىن ءبارى ازدى-كوپتى انىقتالعانداي بولدى.
اق شاشتى ادام — تەمىرجول دارىگەرى ماريا دميترييەۆنا شاسكايانىڭ ءىنىسى بولىپ شىقتى. ول "ميى شايقالعان" اۋرۋ. سوۆەت ۇكىمەتىنەن مول زەينەتاقى الىپ تۇرادى. ال، نە ءۇشىن الاتىنى بەي-مالىم. ايىنا ءبىر رەت، وعان زەينەتاقىنى اكەلەتىن كۇنى، ول ستانسيا بالالارىن تۇگەل جيناپ، ولاردى كينوعا اپارادى.
بالالار زەينەتاقىنىڭ قاي كۇنى كەلەتىنىن دالمە-دال بىلەتىن. سول كۇنى ولار تاڭەرتەڭنەن باستاپ شاسكييدىڭ ءۇيى ماڭىندا توپىرلاپ جۇرەدى، ۆوكزال جانىنداعى شاعىن باۋدا وتىرىپ الىپ، سول اراعا كەزدەيسوق كەلە سالعان سىڭاي بىلدىرەتىن.
مەنىڭ بالالاردان بىلگەن جايتىمنىڭ ءبارى وسى. ارينە، ىسكە زارەدەي دە قاتىسى جوق ەگجەي-تەگجەيىن ەسەپتەمەگەندە. ماسەلەن، يامسكايا قىستاعىنىڭ بالالارى دا شاسكييگە جۇعىسقىسى كەلگەندە، ستانسيانىڭ بالالارى ولارعا ويران سالىپ، بەتىن قايتارىپ تاستايدى.
مەنىڭ قوجايىنىم دا انفيسانىڭ اجالىنان كەيىن، توسەكتەن تۇرا الماي قالدى، جۇرەگىنىڭ قابىنعانىن ايتىپ، شاعىنا بەرەتىن بولدى. ءبىر كۇنى وعان ماريا دميترييەۆنا شاسكايا دەگەن دارىگەر كەلدى، سوندا مەن ونىمەن تانىستىم دا. ول كوزىنە پەنسنە كيىپ جۇرەتىن، وتە باتىل ايەل بولاتىن. قانشا كەكسە تارتسا دا كۋرسانت قىزدىڭ كەسكىن-كەيپىن ساقتاپ قالعان ەدى.
مەن ودان ءىنىسىنىڭ گەولوگ ەكەنىن جانە ۇستامالى اۋرۋى بار، راسىندا دا وزىمىزدە دە جانە ەۋروپادا دا كەڭىنەن ءمالىم عىلىمي ەڭبەكتەرى ءۇشىن دەربەس زەينەتاقى الاتىنىن ءبىلدىم.
— ءسىز مۇندا تۇرماي-اق قويىڭىز، — دەدى ماريا دميترييەۆنا قارسى ءسوز ەستىپ ادەتتەنبەگەن ۇنمەن ماعان. — تەز ارادا كۇز دە كەلەدى، سىلپىلداپ جاڭبىر جاۋادى، بۇل ارانىڭ باتپاعىنان اياق الىپ جۇرگىسىز. جانە بۇل ءۇيدىڭ ءوزىنىڭ قاباعى ءبىر اشىلمايدى، جۇمىس جاساۋ قايدا! بىزگە كوشىپ كەلىڭىز. مەنىڭ كەمپىر شەشەم مەن ىنىمنەن وزگە ەشكىم جوق، بەس بولمەلى پاتەرىم ستانسيا جانىندا. ءىنىم بيازى جانە سىزگە بوگەت بولمايدى.
مەن كەلىسە كەتتىم دە ماريا دميترييەۆنانىڭ ۇيىنە كىرىپ الدىم. ءسويتىپ مەن ءوزىمنىڭ "قارابۇعاز" حيكاياتىمنىڭ بولاشاق كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى، گەولوگ ۆاسيليي دميترييەۆيچ شاسكييمەن تانىستىم.
شىنىدا دا ءۇيى تىنىش ەكەن، ءتىپتى كىسىنى ءبىر ءتۇرلى ۇيقى باسا ما، قالاي. ماريا دميترييەۆنا كۇنى بويى امبۋلاتوريادان، اۋرۋلاردان قولى بوسامايدى، كەميىر-شەشەسى كارتانى جايىپ تاستاپ، بال اشادى دا وتىرادى، گەولوگ بولمەسىنەن تىم سيرەك شىعادى. تاڭ اتىسىمەن ول گازەتتەردىڭ تۇگىن قالدىرماي، سىپىرىپ-سيىرىپ، وقىپ شىعادى، سوسىن ءتۇن تۇسكەنشە بىردەڭەنى جەدەلدەتىپ جازا باستايدى جانە كۇن سايىن قالىڭ داپتەردى جازىپ بىتىرەدى.
قۇلازىپ جاتقان ستانسيادان وقتا-تەكتە بىردەن-بىر مانيەۆر پاروۆوزىنىڭ گۋدوگى ەستىلەدى.
شاسكيي اۋەلدە مەنەن جابايىشا جاتىرقاپ ءجۇردى، سوسىن داعدىلانىپ، سويلەيتىن بولدى. سول اڭگىمە-سوزدەن ونىڭ ناۋقاسىنىڭ سيپاتى انىقتالا ءتۇستى. ەرتەڭگى شاقتا شاسكيي ءالى شارشاماي تۇرعان كەزدەرى، ول مۇلدە دەنى ساۋ، اڭگىمەلەسۋگە تاپتىرمايتىن قىزىق ادام. ءوزى كوپ بىلەدى. ءبىراق ءسال شارشاسا بولعانى، ساندىراقتاي جونەلەدى. ساندىراقتىڭ ءتۇپ-تامىرىندا ءبىر قيالى يدەيا جاتادى، ءبىراق سونىڭ كىسىنى بۇلتارتپاس قيسىنى بولادى.
شاسكيي ناۋقاسىنىڭ تاريحى "قارابۇعازدا" جازىلعان. ورتا ازياعا گەولوگيالىق ەكسپەديسيا جاساعان كەزدە، ول اقتاردىڭ تۇتقىنى بولىپ قالادى. ونى باسقا دا تۇتقىندارمەن بىرگە كۇن سايىن اتۋعا ايداپ اپارادى. ءبىراق شاسكييدىڭ جولى بولادى. ەسەپ بويىنشا، ءاربىر بەسىنشى ادامدى اتقان كەزدە ول — ءۇشىنشى، ءاربىر ەكىنشى ادامدى اتقاندا — ءبىرىنشى بولىپ شىعادى. ول امان قالادى، ءبىراق اقىل-ەسىنەن ايىرىلادى. اپايى ونى كراسنوۆودسكىدەن، بۇزىلعان تاۋارنىي ۆاگوندا تۇرىپ جاتقان جەرىنەن ازەر دەگەندە تاۋىپ الادى.
كۇن سايىن كەشكە سالىم شاسكيي ليۆنىدىڭ پوشتاسىنا بارىپ، حالىق كوميسسارلارى سوۆەتىنە زاكازدى حات تاپسىراتىن. ماريا دميترييەۆنانىڭ وتىنىشىمەن پوشتا باستىعى سو حاتتاردى ماسكەۋگە جىبەرمەي ايەلگە قايتاراتىن، ول ونى دەرەۋ وتقا تاستايتىن.
شاسكييدىڭ سو حابارلامالارىندا نەنى جازاتىنى مەنى قاتتى قىزىقتىردى. ۇزاماي مەن ونى ءبىلدىم دە.
بىردە كەشكىلىك توسەگىمدە، وقىپ جاتقان ەدىم، ول مەنىڭ بولمەمە كەلىپ كىردى. مەنىڭ ءتۋفليىم، تۇمسىعى بولمەنىڭ ورتاسىنا قاراپ، توسەك جانىندا جاتقان.
— ەندىگارى تۋفليلەرىڭىزدى ءدال وسىلاي ەتىپ قويماڭىز. بۇل وتە ءقاۋىپتى، — دەدى ول كەيىستىگىن ءبىلدىرىپ.
— نەگە؟ نەلىكتەن؟
— ءقازىر بىلەسىز.
ول شىعىپ كەتتى دە ءبىر مينۋتتان كەيىن ماعان ءبىر پاراق قاعازدى اكەلىپ بەردى.
— وقىڭىز! — دەدى ول — وقىپ بولعاسىن، ماعان بولمەمنىڭ قابىرعاسىن تىقىلداتىڭىز. ەگەر ءسىز بىردەڭەسىنە تۇسىنبەي قالساڭىز، كەلىپ تۇسىندىرەيىن.
ول كەتىپ قالدى. مەن قاعازدى وقي باستادىم.
حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنە. مەن ءبىزدىڭ ەلىمىزگە اجال قاتەرىن توندىرەتىن قاھارلى ءقاۋىپ جاعداي تۋرالى تالاي رەت حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنە ەسكەرتكەن ەدىم.
جەردىڭ گەولوگيالىق قاباتتارىندا اسا قۋاتتى ماتەريالدىق ەنەرگيانىڭ (ماسەلەن، تاس كومىردەگى، مۇناي مەن سلانەستاعى سياقتى) قامالىپ جاتقانى بارىمىزگە بەلگىلى. ادام سول ەنەرگيانى بوساتىپ الىپ، ونى پايدالانۋ جولىن ۇيرەنگەن.
ءبىراق سول قاباتتاردا وسىناۋ قاباتتار قۇرالىپ جاتقان داۋىرلەردىڭ پسيحيكالىق ەنەرگياسى دا قاتتالىپ جاتقانىن بىلەتىن كىسىلەر وتە از.
ليۆنى قالاسى ەۋروپاداعى ەڭ قالىڭ-قۋاتتى ديەۆون اكتاسىنىڭ ۇستىندە تۇر. ديەۆون ءداۋىرى كەزەڭىندە ادامزاتتىڭ، ادامگەرشىلىك اتاۋلىنىڭ زارەدەي دە بەلگىسى جوق، ەڭ قاتىگەز اپاق-ساپاقتاعى الا-گۇلىك ساناسىنىڭ تۋا باستاعان كەزى بولاتىن. ساۋىتتى بالىقتاردىڭ كۇڭگىرت ميى ول كەزدە باسىم ءتۇسىپ جاتاتىن.
وسىناۋ ۇرىق تۇرىندەگى پسيحيكالىق ەنەرگيا اممونيت-مولليۋسكىلەرىندە جيناقتالىپ، شوعىرلانعان ەدى. ديەۆون ءداۋىرىنىڭ اكتاستى جىنىسى تاس-مەتىن بولىپ قاتىپ قالعان اممونيتتەردەن تۇزىلگەن دەسە دە بولادى.
ءاربىر اممونيت — سول كەزەڭنىڭ كىشكەنتاي عانا ميى جانە ءوز بويىنا وراسان مول جاۋىزدىق ەنەرگيانى ءسىڭىرىپ العان.
جولى بولعاندا، ادامزات گەولوگيالىق قاباتتار جىنىسىنداعى پسيحيكالىق ەنەرگيانى بوساتۋ جولىن ۇيرەنە الماي-اق قويادى. مەنىڭ "جولى بولعاندا" دەپ وتىرعان سەبەبىم، ەگەر ونى جايباراقات قالپىنان شىعارىپ جىبەرە العان بولسا، بۇكىل وركەنيەتتى جويىپ جىبەرەر ەدى. ونىمەن ۋلانعان ادامدار بەزبۇيرەك حايۋاندارعا اينالىپ كەتەر ەدى دە، ولاردى تەك كور-وزى، وپاسىز، سوقىر سەزىمى عانا بيلەگەن بولار ەدى. ەندەشە ول مادەنيەتتىڭ جويىلىپ كەتۋى دەگەن ءسوز عوي.
ءبىراق مەنىڭ بۇرىن دا حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنە سان رەت حابارلاپ قويعايىمدايىن، فاشيستەر ديەۆوننىڭ پسيحيكالىق ەنەرگياسىن بوساتۋ جانە اممونيتتەردى ءتىرىلتۋ ءتاسىلىن تاپقان.
ديەۆوننىڭ ەڭ قالىڭ قاباتتارى ءبىزدىڭ ليۆنىنىڭ استىڭدا جاتقانى سەبەپتى، ولار سول ەنەرگيانى ءداپ وسى ارادا بوساتىپ جىبەرمەكشى. ەگەر ولار وسىنى جاساعان كۇندە، وندا كۇللى ادامزات تەگىنىڭ مورالدىق جاعىنان، سودان كەيىن تاندىك جاعىنان قازا تابۋىنىڭ الدىن الىپ، بولدىرماي تاستاۋ مۇمكىن ەمەس.
ليۆنى ماڭىنداعى ديەۆون ەنەرگياسىن بوساتىپ جىبەرۋ جوسپارىنىڭ ەگجەي-تەگجەيىنە دەيىن فاشيستەر ونى مۇقياتتاپ جاساپ قويعان. كۇللى اسا كۇردەلى جوسپارلار سياقتى، ول دا وسال جاي عانا ۋاق بىردەڭەنى كۇنى بۇرىن كورىپ، ەسكەرمەسەڭ بولعانى — جوسپار جۇزەگە اسپاي قالادى.
سول سەبەپتى دە ليۆنىنى تەز ارادا ءىرى اسكەري قۇرامالارمەن قورشاپ تاستاۋمەن بىرگە، قالانىڭ تۇرعىندارىنا ولاردىڭ ۇيرەنشىكتى ادەت-قىلىقتارىنان باستارتۋى جونىندە اسا قاتاڭ جارلىق بەرىلۋگە ءتيىس (ويتكەنى فاشيستەردىڭ جوسپارى البەتتە ليۆنىداعى ءومىردىڭ داعدىلى اعىمىنا لايىقتى ەسەپتەلىپ جاسالىنعان) جانە ولار فاشيستەردىڭ بۇلاردان كۇتەتىنىنە مۇلدە كەرەعار ادەت-قىلىقتار جاساۋعا ءتيىس بولاتىن. مۇنى مىسالمەن تۇسىندىرەيىن. ليۆنىنىڭ بارلىق ازاماتتارى ۇيقىعا باس قوياردا اياق كيىمدەرىن توسەكتىڭ قاسىنا تۇمسىقتارىن بولمەنىڭ ورتاسىنا قاراي قاراتىپ قويادى. بۇدان بىلاي ولاردىڭ تۇمسىعىن قابىرعاعا قاراتىپ قويۋ كەرەك. بالكىم، ماسەلەنىڭ وسى ءبىر بولشەگى جوسپاردا كورسەتىلمەگەن شىعار، ءسويتىپ وسىنداي ءبىر بولماشى نارسەدەن جوسپارى زايا كەتەدى.
تاعى ءبىر قوسايىن دەگەنىم، ديەۆون قاباتتارىنان پسيحيكالىق جۇقپالى دەرتتىڭ تابيعي تۇردە سىزدىقتاپ شىعۋى (راس، بولماشى عانا) بۇل قالانىڭ مىنەز-قۇلقى، مولشەرى مەن تۇرپاتى ءداپ وسىنداي باسقا قالالارعا قاراعاندا، الدەقايدا دورەكى بولاتىنىنا اپارىپ سوعادى. ديەۆون اكتاسىنىڭ قالىڭ قاتپارى ۇستىندە ءۇش قالا: كرومى، ليۆنى مەن ەلەڭ تۇر. ولار تۋرالى: "كرومى — كۇللى ۇرى-قارىلاردىڭ ورداسى، ليۆنى ۇرىلارىمەن اجارلى، ال ەلەڭ-ۇرى اتاۋلىنىڭ اتاسى"، — دەيتىن كونە ماتەلدىڭ تۋعانى تەكتەن-تەك بولماعان ءتارىزدى.
فاشيستىك ۇكىمەتتىڭ ليۆنىداعى وكىلى جەرگىلىكتى ءدارىحاناشى بولىپ تابىلادى".
شاسكييدىڭ مەنىڭ ءتۋفليىمنىڭ تۇمسىعىن نەلىكتەن قابىرعاعا قاراتقانى ەندى عانا ماعان انىقتالا تۇسكەندەي بولدى. بۇنىمەن بىرگە مەنىڭ دە ۇرەيىم ۇشتى. مەن شاسكييلەردىڭ وتباسىنداعى جايباراقات تىنىشتىقتىڭ دايەكسىزدىگىن بىردەن تۇسىنە قويدىم. مۇنان ءاربىر مينۋت سايىن جارىلىستى كۇتۋگە بولاتىن ەدى.
كوپ ۇزاماي مەن سونداي جارىلىستاردىڭ ونشا سيرەك بولمايتىنىن ءبىلدىم، ءبىراق شاسكييدىڭ اناسى مەن ماريا دميترييەۆنا ولاردى بوتەن كىسىلەردەن جاسىرا بىلەدى ەكەن.
كەلەسى كۇنى كەشقۇرىم، ءبارىمىز جايىمەن شاي ءىشىپ، گومەوپاتيا تۋرالى جايباراقات اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە شاسكيي ءبىر كىرەڭكە ءسۇتتى الىپ، ساماۋرىن كەرنەي ىشىنە لاقىلداتىپ قۇيا سالدى. كەمپىر-شەشەي قىشقىرىپ قالدى. ماريا دميترييەۆنا شاسكييگە قاتۋلانا قاراپ:
— سەن نەگە ەلىرەسىڭ؟ — دەدى.
شاسكيي، كىنالى كىسىدەي كۇلىمسىرەي وتىرىپ، تاپ وسى ساماۋرىن مەن ءسۇت سەكىلدى انتەك قىلىقتى فاشيستەر ءوز جوسپارىندا كۇنى بۇرىن ەسكەرمەگەنى انىق، ارينە، سول سەبەپتى دە بۇل سو جوسپاردى تاس-تالقان ەتىپ، ادامزاتتى قۇتقاردى، دەپ جايماشۋاق كۇيدە تۇسىندىرە باستادى.
— ءوز بولمەڭە بار! — دەدى تاعى ماريا دميترييەۆنا ىزعاردى ۇنمەن، سوسىن ورنىنان تۇرىپ، كۇيگەن ءسۇتتىڭ ءيىسىن بولمەدەن سەيىلتۋ ءۇشىن، كىجىنىپ بارىپ، تەرەزەنى شالقايتىپ اشا سالدى.
شاسكيي ەڭسەسى ءتۇسىپ، كونبىس كەيىپپەن ءوز بولمەسىنە كەتتى.
الايدا "اشىق-جارقىن" ساتتەرىندە، شاسكيي شىن ىقىلاسىمەن كوپ سويلەپ تە قوياتىن. سودان كەيىن بارىپ مەن ونىڭ ورتا ازيادا بارىنەن دە ۇزاعىراق جۇمىس ىستەگەنىن جانە قارابۇعاز شىعاناعىن العاشقى زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى بولعانىن ءبىلدىم.
ول ونىڭ شىعىس جاعالاۋىن اينالىپ شىعىپتى. سو زاماندا بۇل ولىممەن تەڭ ءىس دەپ ەسەپتەلگەن كورىنەدى. ول سونى سيپاتتاپ جازىپ، كارتاعا ءتۇسىرىپتى جانە شىعاناق ماڭايىنداعى شاقا تاۋلار اراسىنان تاس كومىردىڭ بار ەكەنىن انىقتاپ اشىپتى.
مەن كاسپيي تەڭىزىنىڭ اسا قورقىنىشتى دا جۇمباق شىعاناعى قارابۇعاز تۋرالى، ونىڭ سۋىنداعى ءميرابيليتتىڭ سارقىلمايتىن قورى تۋرالى، ءشولدى جويىپ جىبەرۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى تۇڭعىش رەت شاسكييدەن ءبىلدىم.
ادام ءبىر جاندى ماقۇلىقتى قالاي جەك كورسە، شاسكيي دە قۋان ءشولدى تاپ سولاي — ايرىقشا قۇشتارلىقپەن، تاسباۋىر قاتالدىقپەن — جەك كورەتىن. ول ونى جەردى جەمىرىپ جەپ جاتقان قۇرعاق مەرەز، قابىرشاق، راك، تابيعاتتىڭ تۇسىنىكسىز زالىمدىعى دەپ اتايتىن.
— ءشول تەك قانا ءولتىرۋدى بىلەدى. ول — اجال ادامزات سونى جەتە ءتۇسىنۋى كەرەك. البەتتە، ەگەر ول ءبىرجولاتا ەسۋاس بولىپ كەتپەسە، — دەيتىن ول
ەسالاڭ كىسىدەن وسىنى ەستۋدىڭ ءوزى ءبىرتۇرلى تۇسىنىكسىز نارسە ەدى.
— ونى مەڭدەتە بۇراپ، تىنىسىن تارىلتۋ كەرەك، راقىمسىز قاتىگەزدىكپەن ولگەنشە ۇزدىكسىز سوققىلاۋ قاجەت. قاشان جانىن تاپسىرعانشا، قاجىماي-تالماي ۇرا بەرگەن ءجون. سوسىن ونىڭ ولەكسەسى ۇستىنە ىلعالدى قوڭىرجاي ءجانناتتى ورناتۋ كەرەك.
ول مەنىڭ كەۋدەمدە قالعىپ جاتقان وشپەندىلىكتى وياتتى — بالالىق شاقتاعى قايعى-مۇڭىمنىڭ جاڭعىرىعى عوي.
ەگەر ادامدار، — دەيتىن شاسكيي — ءبىرىن-بىرى ولتىرۋگە جۇمساپ جاتقان قارجىلارى مەن كۇش-جىگەرىنىڭ تەك جارتىسىن عانا ءشول-باياباننىڭ كوزىن قۇرتۋعا جۇمسايتىن بولسا، قۋاڭ ءشول باياعىدا كۇرىپ بىتەتىن ەدى. حالىقتىڭ بۇكىل بايلىعى مەن ميلليونداعان ادام عۇمىرىن سوعىسقا عانا باعىشتاپ جاتىر. عىلىمدى دا، مادەنيەتتى دە. ءتىپتى پوەزيانىڭ ءوزىن ەبىن تاۋىپ قىرىق پىشاق قىرعىننىڭ سىبايلاسىنا اينالدىرىپ جىبەردى.
— ۆاسيا! سابىر ايلا. سوعىس ەندى بولمايدى. ەشقاشاندا، — دەپ ايقايلادى ماريا دميترييەۆنا بولمەسىنەن.
— ەشقاشاندا — بۇل بوس ءسوز! — دەدى شاسكيي اپايىنا كۇتپەگەن جەردەن. — بۇگىنگى تۇننەن قالماي امونيتتەر ءتىرىلىپ كەتەدى. جانە قايدان تىرىلەتىنىن بىلەسىز بە؟ ادام ديىرمەنىڭىڭ جانىنان تىرىلەدى. ءجۇرىڭىز كانە، سەرۋەندەپ، سونى تەكسەرىپ قايتايىق.
ونىڭ ساندىراعى باستالدى. ماريا دميترييەۆنا ءىنىسىن الىپ كەتتى دە وعان "بەحتەريەۆكانى" بەرىپ، توسەگىنە جاتقىزدى.
ءشول-باياباننىڭ كوزىن قۇرتۋ جونىندەگى جاڭا كىتاپتى باستاۋ ءۇشىن، مەن رومانىمدى تەزىرەك اياقتاۋعا ىنتىزار بولدىم. "قارابعازدىڭ" كومەسكى ويجوباسى ءداپ وسىلاي پايدا بولعان ەدى.
ليۆنىدان مەن كۇزدىڭ سوڭىنا تامان ءجۇرىپ كەتتىم. كەتپەي تۇرىپ، بۇرىنعى قوجايىندارىما بارىپ، قوشتاسقىم كەلدى.
كەمپىر ءالى دە جاتىر ەكەن. شال ۇيىندە بولماي شىقتى. پولينا مەنى قالاعا دەيىن شىعارىپ سالماق بولدى.
قىزىل ءىڭىردىڭ كەزى بولاتىن. جول سورابىنا قاتقان مۇز سىتىرلاپ جاتتى. باۋلارداعى جاپىراقتار ساۋدىراپ ءتۇسىپ بىتۋگە قالعان. مەلشيگەن اسپاندا سۋىق شاپاقتىڭ جارىعى تۇسكەن ەڭ سوڭعى بۇلت ءسونىپ بارادى.
پولينا مەنىمەن قاتار ءجۇرىپ، جاتسىنباي، قولىمنان ۇستاپ كەلە جاتتى. سودان دا بولار، ايتەۋىر ول ماعان كىشكەنە قىز بولىپ كورىندى دە وسىناۋ ۇيالشاق تا جالعىز-جارىم قىزعا جانىم اشىپ، ءىشى-باۋىرىم ەلجىرەپ سالا بەردى.
قالالىق كييودان مۋزىكا اۋەزى تالىپ ەستىلەدى. ءۇي-ۇيدىڭ شامدارى جانا باستادى. ساماۋىر ءتۇتىنى تارامدالىپ باۋ ۇستىندە ءىلىنىپ قالعانداي. اعاشتاردىڭ جالاڭاش بۇتاقتارى اراسىنان جۇلدىزدار جىلتىرايدى.
تۇسىنىكسىز ءبىر تولقىن جۇرەگىمدى قىسقانداي بولدى، سو مەزەتتە مەن وسىناۋ تاڭعاجايىپ جەر ءۇشىن ءتىپتى مىنا پولينا سياقتى ءبىر عانا قىز ءۇشىن، ادامداردى قۋانىشتى دا شىن مانىندە سانالى ءومىر ءسۇرۋ جولىنداگى كۇرەسكە شاقىرۋ كەرەك قوي دەپ ويلادىم. ادامداردى ەزىپ-جانشىپ، قامىقتىراتىن نارسەنىڭ ءبارى تۇپ-تامىرىمەن جۇلىنىپ تاستالۋعا ءتيىس. ءشول دە، سوعىس تا، ادىلەتسىزدىك تە، وتىرىك-وسەك تە، ادام جۇرەگىنە سالعىرت قاراۋشىلىق تا...
پولينا مەنىمەن بىرگە قالانىڭ ءبىرىنشى ۇيلەرىنە دەيىن كەلدى. سول ارادا مەن ونىمەن قوشتاستىم. ول ءموليىپ تەمەن قاراپ، اقسارى بۇرىمىن ءورىپ-تارقاتىپ تۇرىپ، كەنەتتەن:
— مەن، ەندى كىتاپتى كوپ وقيتىن بولامىن، كونستانتين گەورگييەۆيچ، — دەدى.
ول ۇيالشاق جانارىن جوعارى كوتەرىپ، ماعان قولىن بەردى دە جەدەل باسىپ ۇيىنە قايتىپ كەتتى.
مەن ماسكەۋگە كىسىلەرگە تولى قاساڭ ۆاگوندا زۋلاپ كەلە جاتتىم.
تۇندە تامبۋرعا شىعىپ، تەمەكى تارتپاق بولدىم، تەرەزەنى ءتۇسىرىپ، سۇعىنىپ سىرتقا قارادىم.
پوەزد بەكەت ۇستىمەن جاپىراقسىز جالاڭاش ورماندى قاق جارىپ، زىمىراپ كەلەدى. ولار ءتىپتى كورىنبەيتىن ءتارىزدى. ولاردىڭ بار ەكەنى اۋەندى دىبىستان — دوڭگەلەكتەر تارسىلىنىڭ قالىڭ جىنىس اراسىندا تۋعىزعان جەدەل جاڭعىرىعىنان سەزۋگە بولاتىن ەدى. قاسات قار ىزعارىنان تىنىس العان اۋا كىسى بەتىنە ۇسىك شالعان جاپىراق ءيىسىن جەتكىزىپ جاتقان ءتارىزدى.
ال ورمان-توعايلار ۇستىنەن قاراعاندا كوزدى قارىپ تۇسەتىن جارقىن جۇلدىزدارى بۇلدىراپ، كۇزدىڭ تۇنجارىمداعى اسپانى پويىزدان استە قالعىسى كەلمەگەندەيىن قوسارلانا جارىسىپ كەلەدى. ءسال عانا گۋىلدەپ كوپىرلەر دە قالىپ جاتىر. پويىزدىڭ جەدەل جۇرىسىنە قاراماستان، ونىڭ استىڭداعى قاراۋىتىپ جاتقان بالشىقتىڭ با، الدە وزەننىڭ بە — سۋىنا جالت ەتىپ تۇسكەن جۇلدىزدار شۇعىلاسىن كورۋگە بولاتىن ەدى.
پويىز بۋسانىپ، تۇتىندەتىپ، تارسىلداپ-گۇرسىلدەپ تارتىپ بارادى. دىرىلدەگەن پانارلار شىراقتارىنىڭ وتتارى لاپىلداپ جانىپ تۇر. تەرەزە سىرتىڭدا كۇرەڭىتكەن ۇشقىندار شوعىرى ساداق ءتارىزدى يىلە ۇشىپ قالىپ جاتىر. ءوزىنىڭ پارمەندى جۇرىسىنە ماس بولا شاتتانعان پاروۆوز كومەيىن جىرتا قىشقىرىپ جىبەردى.
مەن پويىزدىڭ ءوزىمدى باقىتقا قاراي زۋلاتىپ الىپ بارا جاتقانىنا كامىل سەنەتىن ەدىم. جاڭا كىتاپتىڭ كوكەيكەستى ويى باسىمدا ۇيىرىلە باستاعان بولاتىن. مەن ونى جازىپ شىعاتىنىما كامىل سەنەتىن ەدىم.
مەن تەرەزەدەن ۇڭىلە قاراپ، ءتۇن تۋرالى، بۇ جالعاندا رەسەيدەن سۇيكىمدى ولكە جوق دەگەن ماعىنادا قيسىنسىز ءبىر سوزدەردى ايتىپ، اندەتىپ كەلە جاتتىم. جەل مەنىڭ بەتىمدى قىزدىڭ تارقاتىلعان بۇرىمى سياقتى، سيپاپ قىتىقتايدى. مەنىڭ وسىناۋ قولاڭ بۇرىمدى، جەلدى، قاينار بۇلاقتى، سۋىق جەردى سۇيە بەرگىم كەلدى. ءبىراق مەن ونى قالاي جاسايىن، ايتەۋىر قوسىرەي كىسىدەي ءجوندى-جونسىز اندەتە تۇسەمىن، شىعىس بەتتەگى اسپاننىڭ اسەمدىگىنە تاڭعالامىن، و جاقتا تىم ءالسىز، تىم نازىك كوگىس رەڭ سىزدىقتاپ تۋىپ كەلە جاتىر ەدى.
مەن شىعىستاعى اسپاننىڭ اجارىنا، ونىڭ مۇنتازداي تازا، ءالسىز شاپاعىنا تاڭىرقايمىن دەپ، ونىڭ جارقىراپ اتىپ كەلە جاتقان جاڭا تاڭ ەكەنىن سوسىن بارىپ ءبىلدىم.
مەن تەرەزە سىرتىنان كورگەن دۇنيەلەردىڭ ءبارى، كەۋدەمدە الاسۇرىپ ويناپ جاتقان قۋانىشتىڭ ءبارى، ءوزىم دە تۇسىنىكسىز الدە ءبىر ەسەپتەرمەن ەندى جازۋ كەرەك، جازۋ كەرەك، جازۋ كەرەك! — دەگەن ءبىر بەرىك شەشىمگە بارىپ بىرىككەن بولاتىن.
ءبىراق نە تۋرالى جازۋ كەرەك؟ مەنىڭ جەردىڭ اسەم كوركى تۋرالى، سونى ازىپ-توزۋدان، سولىپ-سەمۋدەن، اجالدان امان ساقتاپ قالۋ جونىندەگى ويلارىم نەنىڭ توڭىرەگىنە بارىپ توپتاسادى، ماگنيت سياقتى، قانداي تاقىرىپقا تارتىلادى دەگەن ماسەلە تاپ سول ساتتە مەن ءۇشىن مۇلدە نەمقۇرايلى قارايتىن نارسەلەر ەدى.
ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن سو ءبىر ويلار "قارابۇعازدىڭ" ويجوباسىنا كەلىپ قۇيدى. مۇمكىن، ول باسقا كىتاپتىڭ ءاي وزەگىنە بارىپ قۇيۋى دا عاجاپ ەمەس ەدى، ءبىراق ول سو كەزدە مەنى بيلەپ العان تاقىرىپتىڭ باستى مان-مازمۇنىمەن، سەزىم-تۇيسىكتەرىمەن مىندەتتى تۇردە شۇپىلدەپ تولىپ تۇرۋى كەرەك-تى.
سودان بەرى قاراي عۇمىرىمنىڭ جاڭا ءبىر كەزى — ويجوبانى "كوتەرىپ ءجۇرۋ" دەپ اتالاتىن كەزى، دۇرىسىراعى — ونى شىنايى مازمۇنمەن تولتىرۋ كەزى باستالىپ تا كەتتى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
ماسكەۋدەن مەن كاسپيي تەڭىزىنىڭ ەگجەي-تەگجەيلى كارتاسىن قولىما ءتۇسىردىم دە ونىڭ سۋسىز، قۇرعاق شىعىس جاعالاۋىن ۇزاق ۋاقىت كەزىپ ءجۇردىم (ارينە، قيالىممەن).
