جالعىز كوزدى جالماۋىز
ەرتە-ەرتە زاماندا ءبىر باي بولعان ەكەن. بايدىڭ جالعىز ۇلى بولىپتى. مال-مۇلكى مول، شىرىگەن باي بولعانىمەن، وتە ساراڭ، قولىنان ەشكىمگە ەش نارسە بەرمەي، ەل-جۇرتپەن ارالاسپاي جەكە كوشىپ-قونىپ جۇرەدى ەكەن. مالىن باعۋعا جالشى جالداپ، اقى تولەۋگە شىعىنسىنىپ، جالعىز ۇلىنا مال باقتىرىپ قويادى. ەل ىشىندەگى توي دۋمانعا، قىز-جىگىتتەردىڭ ويىن-ساۋىعىنا ارالاسپاي، بايدىڭ ۇلى مالىن باعىپ، ەس-اقىلى تولىپ جىگىت بولا باستايدى. ءبىر كۇنى ەل ىشىندە ۇلكەن ءبىر توي بولادى. بۇنى ەستىگەن بايدىڭ ۇلى تويعا بارعىسى كەلىپ، اكەسىنەن رۇقسات سۇرايدى. سوندا اكەسى «بارما، بالام» دەپ ايتا الماي: «بارساڭ بار، ءبىراق ات تەرلەتىپ نە قىلاسىڭ، انا وگىزدەردىڭ بىرەۋىنە ءمىنىپ بار»، – دەيدى. وگىزگە جۇپىنى جابۋ سالىپ مىنەدى دە تويعا بارادى. تويعا جينالعان قۇربى-قۇرداستارى، قىز-كەلىنشەكتەر بار اسىل كيىمدەرىن كيىپ، جورعا، جۇيرىك اتتارىنا مىنگەن، بايدىڭ بالاسىن كورگەندە: «پالەنشە بايدىڭ بالاسىنىڭ سيقىن قارا، اتى جوقتاي، وگىزگە مىنگەن، كيىمىن قارا»، – دەپ مازاق ەتىپ كۇلكىگە اينالدىرادى. نامىسىنا تيگەن بالا: «ءبۇيتىپ مىنالارعا مازاق بولعانشا، بۇل ەلدەن كوزىمدى قۇرتايىن»، – دەپ، اكە-شەشەسىن تاستاپ، بەتى اۋعان جاققا قاڭعىرىپ كەتە بەرەدى. سول كەتكەننەن مول كەتەدى. كۇن جۇرەدى، ءتۇن جۇرەدى. قولىنا ىلىنگەن كۇرت-قۇمىرسقا، ءشوپ تامىرىن قازىپ جەپ، قورەك ەتىپ جۇرە بەرەدى. سونان تابانى تەسىلىپ، ۇستىندەگى كيىمىنەن جۇرداي ايىرىلادى. ءبىر كەزدە ابدەن ءالى كەتىپ، ەسىنەن ايىرىلىپ ءبىر ءشول دالادا جاتادى. قانشا ەسسىز جاتقانىن كىم ءبىلسىن، كۇننىڭ قاتتى كۇركىرەگەن داۋسىنان سەكەم الىپ، ەسىن جيناپ، باسىن كوتەرىپ وتىرا بەرەدى. الدىنا ءۇڭىلىپ قاراپ وتىرسا، الدىنان بۇلدىراعان ءۇي سەكىلدى ءبىر نارسە كورىنەدى. «بۇل نە بولدى ەكەن، مۇمكىن ءبىر ءتىرى جان كەزدەسەتىن شىعار» دەپ بارلىق جىگەرىن جيناپ، سول بۇلدىراپ كورىنگەن زاتقا قاراي سۇيرەتىلىپ جىلجي بەرەدى. ءولدىم-تالدىم دەگەندە، ايتەۋىر، جەتەدى-اۋ. قاراسا، التىن جالاتقان ۇلكەن ساراي ەكەن. سارايدىڭ ماڭىندا جىبىرلاعان جان كورىنبەيدى. «بۇل كىمنىڭ سارايى بولدى، نەگە ءتىرى جان جوق»، – دەپ ويلايدى. «نە دە بولسا ىشىنە كىرەيىن، ەڭ بولماعاندا قورەك ەتەتىن ءبىر نارسە تابىلار»، – دەپ سارايدىڭ ىشىنە كىرەدى. ىشىندە دە ءتىرى جان بولماي شىعادى. سارايدىڭ ءىشى تولعان التىن قويما، قويما تولعان ازىق-تۇلىك، ساۋىت-سايمان، قانجار، قىلىش سەكىلدى جابىقتاردىڭ نەشە تۇرلەرى تولىپ تۇرادى. ەڭ الدىمەن تاماققا ابدەن تويىپ الىپ، جۇمساق توسەككە ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ۇيىقتاپ، شارشاعانى باسىلىپ، ەسىن ابدەن جيناپ، سارايدى تاعى ارالاپ كورە باستايدى. ءتىرى جاننىڭ ءيىسى دە بىلىنبەيدى. ءسويتىپ، سارايدى يەمدەنىپ تۇرا بەرەدى. ۇستىنە ساۋىت كيىپ، قىلىش شابۋدىڭ، ساداق اتۋدىڭ ونەرىمەن جاتتىعۋعا كىرىسەدى. كۇندە اڭ اۋلاپ، ءوزىنىڭ ونەرىن اسىرا بەرەدى. كەرەمەتتەي كۇشى بار ەكەنىن جانە اتقان وعى قۇرالاي كوزىنە تيەتىن مەرگەن بولعانىن سەزەدى. ءبىر كۇنى اڭ اۋلاپ، شارشاپ، قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەن، جەر سىلكىنگەندەي ءدۇبىر، جەر جارىلعانداي ايعايلاعان داۋىستان ويانىپ كەتەدى. بۇل نە سۇمدىق دەپ ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، سارايدىڭ تەرەزەسىنەن قاراسا، ماڭدايىندا جارقىراعان جالعىز كوزى بار ءداۋ ايعايلاعان داۋسى جەر جاراتىنداي، استىنداعى مىنگەن قارا تۇلپارىنىڭ تۇياعى تيگەن جەر جەروشاقتىڭ ورنىنداي وپىرىلىپ، بۋى بۇرقىراپ، وسقىرىنعان كۇيىندە سارايعا شاۋىپ كىرەدى. جىگىت سارايدىڭ يەسى وسى جالعىز كوزدى ءداۋ ەكەنىن بىلەدى. جالعىز كوزدى ءداۋ تۇلپارىنان ءتۇسىپ، سارايدا بوتەن ءيىستىڭ بار ەكەنىن سەزىپ، جالعىز كوزى وتشا جايناپ: «كىم بۇل مەنىڭ سارايىمدى يەمدەنگەن، ءقازىر كوزىڭدى قۇرتايىن»، – دەپ ايعاي سالادى. جىگىت ءبارىبىر ءوزىنىڭ امان قالمايتىنىن ءبىلىپ، ساۋىت-سايمانىن كيىپ: «ەي، جالعىز كوزدى جالماۋىز، سارايدىڭ يەسى سەن ەمەس، مەن» – دەپ، تاۋەكەلگە بەل بايلاپ ايقاسۋعا شىعادى. بىردەن باتىر ساداعىن جالعىز كوزدەن دالدەپ تارتادى. كوزىنە قادالعان ساداق وعىن جۇلىپ الىپ، جالعىز كوزدى ءداۋ باتىرمەن ايقاسا كەتەدى. ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن الىسىپ، اقىرىندا السىرەگەن جالعىز كوزدى ءداۋ وكىرىپ بارىپ جىعىلادى. ءۇستى-باسى قانعا بويالعان، ەسىنەن ايىرىلعان ءديۋدى بايلاپ ساراي ىشىندەگى زىندانعا اكەپ تاستايدى. جالعىز كوزدى ءديۋدىڭ جەڭىلۋىنە ەكىنشى سەبەپ قىرىق كۇن، قىرىق ءتۇن ۇيقى كورمەي، تاماق ىشپەي، ەل شاۋىپ، نەشە ءتۇرلى زۇلىمدىق ىستەپ، سارايىنا ابدەن السىرەپ كەلگەن ەكەن. ول سارايىنا كەلگەن سوڭ، قىرىق كۇن ۇيىقتاپ ابدەن الدەنىپ، قايتادان جورىققا شىعىپ وتىرعان. جالعىز كوزدى ءداۋدى جەڭىپ، سارايدىڭ ناعىز يەسى جانە قارا تۇلپار ايىرىلماستاي باتىردىڭ سەرىگى بولادى. جىگىت كۇندە تۇلپارىنا ءمىنىپ، اڭ اۋلاپ ءومىر سۇرە بەرەدى. اي وتەدى، جىل وتەدى، ءبىر كۇندەردە جالعىزدىق جانىنا باتىپ، اكە شەشەسىن ويلايدى. ءسويتىپ ەل جاققا بارىپ قايتۋعا شەشىمگە كەلىپ، جولعا دايىندىق جاسايدى. كوپتەگەن التىن-كۇمىس، ازىق-تۇلىك الىپ ءجۇرىپ كەتەدى. اي ءجۇرىپ قارا تۇلپاردىڭ كۇشىمەن ەلىنە جەتەدى. ەلىن جاۋ شاۋىپ، جۇرتتارى قارا تۇتىنگە اينالىپ، مال-مۇلكىنەن ايىرىلعان حالىق اشارشىلىقتان قىرىلىپ جاتىر ەكەن. اكەسىنىڭ قايدا ەكەنىن سۇراستىرا ءجۇرىپ، زورعا دەگەندە، ءبىر كۇركەنىڭ ىشىندە شەشەسى مەن اپكەسىنىڭ ءبىر ەتكە تالاسىپ، جۇلقىلاسىپ وتىرعان جەرىنەن تابادى. كۇركەگە كىرگەن بالاسىن زورعا تانيدى. بۇل تالاسىپ وتىرعاندارىڭ نە دەسە، اكەسى قايتىس بولعان ەكەن، سول اكەسىنىڭ ەتىنە تالاسىپ، جەپ وتىرعانىن بىلەدى. جولعا العان ازىق-تۇلىگىن اكەپ، شەشەسى مەن اپكەسىن تويعىزىپ، اكەسىنىڭ قالعان سۇيەگىن جەرلەيدى. اشارشىلىقتان قىرىلىپ جاتقان حالىقتى اڭ اۋلاپ ولىمنەن قۇتقارادى. جانە الىپ كەلگەن التىن-كۇمىستەرىن ەلگە ءبولىپ بەرىپ، حالىق باسىنا كەلگەن وپاتتان قۇتقارادى.
ءسويتىپ، ەلىندە ءبىر جىل تۇرادى. ءبىر كۇنى شەشەسىنە ءوزىنىڭ ۇلكەن التىن سارايى بار ەكەنىن ايتادى. سول سارايعا بارىپ تۇرۋلارىن وتىنەدى. ءسويتىپ شەشەسىن، اپكەسىن الىپ، ءوزىنىڭ سارايىنا قايتىپ ورالادى. اي وتەدى، جىل وتەدى. باتىر كۇندە ەرتە اڭ اۋلاۋعا كەتىپ، تۇندە قايتىپ ورالىپ جۇرەدى. ءبىر كۇندەرى زەرىككەن شەشەسى ساراي ارالاپ ءجۇرىپ، ىڭىرسىعان دىبىس ەستيدى. «بۇل نە ەكەن؟» دەپ زىندانعا قاراسا، ءبىر جالعىز كوزدى ءداۋدىڭ وتىرعانىن كورەدى. «سەن بۇل جەردە نەعىپ وتىرسىڭ؟» – دەپ سۇرايدى. جالعىز كوزدى ءداۋ وسى سارايدىڭ بۇرىنعى يەسى ەكەنىن، بالاسىنىڭ جەڭىپ، وسى زىندانعا اكەپ تاستاعانىن ايتىپ، جالىنىپ تاماق سۇرايدى. جانى اشىعان شەشەسى تاماق اكەپ زىندانعا تاستايدى. ءسويتىپ بالاسى اڭعا كەتكەندە، كۇندە تاماق اكەپ بەرىپ جۇرەدى. كۇن وتەدى، اي وتەدى، جالعىز كوزدى ءداۋ ەسىن جيىپ، كۇشىنە ەنە باستايدى. ءبىر كۇنى باتىردىڭ شەشەسىنە بىلاي دەيدى: «جاپادان جالعىز نە قىزىق كورىپ ءجۇرسىڭ، بالاڭ بولسا كۇندە ەرتە كەتەدى، تۇندە كەلەدى. سەنىمەن جۇمىسى جوق، ءوستىپ تە ءومىر ءسۇرىپ وتەسىڭ بە؟» – دەيدى.
— سوندا مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك؟ – دەيدى.
— جالعىز جۇرگەنشە، مەنى جانىڭا سەرىك قىلىپ ال. وسى زىنداننان مەنى شىعارۋىڭ كەرەك، – دەيدى.
— جوق، سەنى شىعارسام، بالام سەنى دە، مەنى دە ولتىرەدى. سوندا جالعىز كوزدى ءداۋ بىلاي دەيدى:
— بالاڭنىڭ بىلمەيتىن جولى بار. سارايدىڭ ىشىندە ۇلكەن ساندىق بار. بالاڭ كەلەردە، مەنى سول ساندىقتىڭ ىشىنە تىعىپ قوياتىن بولاسىڭ، – دەيدى.
— ال سوندا سەنى زىنداننان قالاي شىعارىپ الۋىم كەرەك؟ – دەيدى.
— ونىڭ ءبىر-اق ءتۇرلى جولى بار. انا قارا تۇلپاردىڭ قانجىعاسىندا قىل ارقان بار. ءبىر ۇشىن تۇلپارعا بايلاپ، ەكىنشى ۇشىن زىندانعا تاستايسىڭ، مەنى تەك تۇلپار عانا سۇيرەپ شىعارا الادى، – دەيدى. ءبىر كۇنى بالاسى اڭنان كەلگەندە: «بالام، سەن كۇندە اڭعا كەتىپ، ءبىزدى ابدەن ۇمىتتىڭ، بار قىزىقتى ءوزىڭ كورەسىڭ»، – دەيدى شەشەسى. سونىمەن باتىر بىرنەشە كۇن اڭعا بارماي، سارايدا بىرگە بولىپ، اڭ اۋلاۋدىڭ نەشە ءتۇرلى قىزىق اڭگىمەسىن ايتىپ جۇرەدى. اڭ اۋلاماسا تۇرا المايتىن باتىر: «اڭ اۋلاۋعا بارىپ كەلەيىن»، – دەپ شەشەسىنەن سۇرانادى. «بارساڭ بار، ءبىراق ءبىر تىلەگىم بار، بالام. ءبىر كۇنگە بىزگە تۇلپاردى قالدىر، ءبىز دە ءبىراز اتقا ءمىنىپ، كوڭىل كوتەرەيىك»، – دەيدى. باتىر تۇلپاردى قالدىرىپ، باسقا ات ءمىنىپ، اڭعا كەتەدى. بالاسى كەتكەننەن سوڭ، جالعىز كوزدى ءداۋدى زىنداننان شىعارادى. بالاسى كەلەردە، قارا ساندىققا تىعىپ قويادى. ءوستىپ كۇندەر، ايلار وتە بەرەدى. باتىر اڭعا كەتكەندە، جالعىز كوزدى ءداۋ كۇتىمى جاقسى، تازا اۋاعا شىعىپ، بۇرىنعى كۇشىنە ەنە بەرەدى. شەشەسىمەن جاقىنداسىپ، كوڭىلدى كۇندەردى وتكىزە بەرەدى. ءسويتىپ شەشەسى ەكى قابات بولىپ قالادى. ءىشىن بايلاپ بالاسىنا بىلدىرمەي جۇرە بەرەدى. كۇنى جەتىپ بوسانادى. ءبىر اي مەن كۇندەي سۇلۋ ۇل تابادى. جالعىز كوزدى داۋگە: «بالام كەلگەنشە، مىنا بالاڭنىڭ كوزىن قۇرت»، – دەيدى. سوندا جالعىز كوزدى ءداۋ: «جوق، بۇل مەنىڭ بالام، كوزىن قۇرتۋعا بولمايدى. بۇنىڭ امالى بالانى وراپ، باتىردىڭ كەلەتىن جولىنا اپارىپ تاستا»، – دەيدى.
تۇندە باتىر اڭنان قايتىپ كەلە جاتسا، اتى وسقىرىپ ۇركەدى. قاراسا، ءبىر ءسابي بالانىڭ جىلاعان داۋسى ەستىلەدى. اتىنان قارعىپ ءتۇسىپ، بالانى كوتەرىپ الىپ سارايعا شاۋىپ كەلەدى، قۋانىشى قوينىنا سىيماي: «ءبىر ءسابي بالانى قۇداي بىزگە بەردى»، – دەپ، بالانى شەشەسىنە ۇسىنادى. سوندا شەشەسى: «قۇرت كوزىن، بۇل بالانىڭ، مۇمكىن بۇل جىن-شايتان شىعار»، – دەپ، باجالاقتاپ سىر بەرمەيدى. «جوق، شەشە، بۇل جىن-شايتان ەمەس، ناعىز ءسابي بالا، بۇنى ءبىز اسىراپ ءوسىرۋىمىز كەرەك»، – دەپ، شەشەسىن زورعا كوندىرەدى. كۇن وتەدى، اي وتەدى، بالا وسە بەرەدى. باتىردىڭ اڭنان شارشاپ كەلگەندەگى ەرمەگى بولادى. باتىر دا، بالا دا بىر-بىرلەرىن وتە جاقسى كورەتىن بولادى. بالا ءوسىپ، بىلدىرلاپ ءتىلى شىعا باستايدى. ءبىر كۇنى اڭنان كەلسە، بالا ساندىقتى كورسەتىپ «كاكا» دەپ، «ۋۋ» دەپ ماڭدايىن كورسەتەدى. شەشەسىنە «مەنىڭ ءىنىم نە دەپ وتىر؟» دەيدى. «ءتىلى شىعا باستاعان سوڭ، وزىنشە بىردەمەلەردى بىلدىرلاپ جۇرگەنى عوي» دەپ، سىر بەرمەيدى. بالا جالعىز كوزدى ءديۋدى وتە جەك كورەتىن. ماڭايىنا جولاماي قاشىپ جۇرەتىن بولعان. بالانىڭ ءتىلى شىعىپ بارلىق سىرلاردى اشاتىن بولعان سوڭ، شەشەسى جالعىز كوزدى ديۋعا: «ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە وسى سەنىڭ بالاڭ جەتەتىن بولدى، بۇنىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك»، – دەيدى. سوندا ءداۋ: «جوق، بۇل مەنىڭ بالام. بۇنىڭ كوزىن قۇرتقانشا، ءوز بالاڭنىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك»، – دەيدى. «سوندا ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟»، – دەيدى شەشەسى. جالعىز كوزدى ديۋ ايتادى: «ونىڭ ءبىر-اق امالى بار، بالاڭ ۇيىقتاپ جاتقاندا، جانىنداعى الماس قانجارىن اكەپ بەر، قالعانىن ءوزىم جوندەيمىن»، – دەيدى. ءبىر كۇنى بالاسى اڭنان شارشاپ كەلىپ، ءوز بولمەسىنە ۇيىقتاۋعا كەتەدى. بالاسى ۇيىقتاپ جاتقاندا، شەشەسى اقىرىن كىرىپ، الماس قانجارىن جالعىز كوزدى داۋگە اكەپ بەرەدى. قانجاردى الىپ، ۇيىقتاپ جاتقان باتىردىڭ كەۋدەسىنە ءمىنىپ، «بۇنى وياتىپ ولتىرەيىن، ايتپەسە، كىمنىڭ ولتىرگەنىن بىلمەي جۇرمەسىن» دەپ باتىردى جۇلقىلاپ وياتادى. باتىر كوزىن اشسا، جالعىز كوزدى ديۋ كەۋدەسىندە وتىرعانىن كورىپ، ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن ءبىر-اق بىلەدى. قانجاردى كەۋدەسىنە جولاتپاي الىسا بەرەدى. ءبىراق كەۋدەسىنە مىقتاپ وتىرىپ العان ءداۋدى اۋدارا الماي جانتالاسۋمەن بولادى. ءوستىپ جاتقاندا، «قالاي، ءولتىردى مە ەكەن؟» دەپ شەشەسى كىرەدى. بالاسى شەشەسىنە: «ءومىرى جامانشىلىق سىزگە ىستەپ كورمەگەن ەدىم. كومەكتەس، مىنا جالعىز كوزدى ءديۋدى قۇرتۋعا»، – دەپ جالىنادى. سوندا شەشەسى: «مىناداي اكە تابىلمايدى، سەندەي بالا تابىلادى»، – دەپ ەسىكتەن شىعىپ كەتەدى. ءبىرازدان كەيىن اپكەسى كىرەدى. «اپكە، ءومىرى ساعان دا جامانشىلىق ىستەپ كورمەپ ەدىم، اشارشىلىقتا اكەنىڭ ەتىنە تالاسىپ وتىرعاندا قۇتقارىپ، وسىنداي كۇنگە جەتكىزىپ ەدىم، كومەكتەس، مىنا جالعىز كوزدى ءداۋدى قۇرتۋعا»، – دەپ جالىنادى. سوندا اپكەسى: «مىناداي اكە تابىلمايدى، سەندەي ءىنى تابىلادى»، – دەپ، بۇل دا شىعىپ كەتەدى. ءوستىپ جانتالاسىپ الىسىپ جاتقاندا، ۇيگە قىلىشتى ات قىلىپ ءمىنىپ ويناپ جۇرگەن ءىنىسى كىرەدى. وتە جەك كورەتىن جالعىز كوزدى ديۋ اعاسىنىڭ ۇستىنە ءمىنىپ ولتىرەيىن دەپ جاتقانىن كورىپ، استىنداعى ات قىلىپ ويناپ جۇرگەن قىلىشپەن ءداۋدىڭ باسى، كوزى دەمەي پەرگىلەي بەرەدى. ءداۋدىڭ بەتى-كوزى قانعا بويالىپ، بالادان قورعالاقتاي بەرگەندە، باتىر ەبىن تاۋىپ قولىنداعى الماس قانجاردى جۇلىپ الىپ، ءداۋدىڭ جۇرەگىنە سۇعىپ الادى. جالعىز كوزدى ءداۋ وكىرىپ قۇلاپ تۇسەدى. باتىر ۇشىپ تۇرەگەلىپ، جالعىز كوزدىگە الماس قانجاردى تاعى سالادى. ءسويتىپ، جالعىز كوزدى ءداۋدى ولتىرەدى. تەرىسىنە سىيماي اشۋلانعان باتىر ءىلۋلى تۇرعان قىلىشتى جۇلىپ الىپ، شەشەسى مەن اپكەسىنىڭ بولمەسىنە كىرىپ كەلەدى. بالاسىنىڭ جالعىز كوزدى ءديۋدى ولتىرگەنىن ءبىلىپ، شوشىعاننان بۇرىشقا تىعىلىپ جالىنا باستايدى. جاندارىڭدى باعىپ، تىنىش جۇرىڭدەر دەپ ۋادەسىن الادى. ءسويتىپ، ءىنىسى ەكەۋى سارايعا يە بولىپ ءومىر سۇرە بەرەدى. ءىنىسىن اڭعا ىلعي بىرگە اپارادى. قىلىشتاسۋدىڭ، ساداقتاسۋدىڭ نەشە ءتۇرلى ونەرىن ۇيرەتە بەرەدى. ءىنىسى وتە ەرجۇرەك، مەرگەن بولادى.
ەكەۋى وتە ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرەدى.
اعاسىنىڭ ايتقان ءسوزىن كىلت ەتپەي ورىنداپ جۇرەدى. كۇش سىناسقاندا كۇشى دە، اقىلى دا، تاپقىرلىعى دا اعاسىنان بىردە-بىر كەم بولماي، باتىر جىگىت بولىپ وسەدى. ءبىر كۇنى ءىنىسى اعاسىنا ايتادى:
— ءبىز ەكەۋىمىزدىڭ بۇل سارايدىڭ يەسى بولىپ، بويداق تۇرا بەرۋىمىز جاراسپاس، ءسىزدىڭ ۇيلەنەتىن ۋاقىتىڭىز بولدى. پالەنشە ەلدىڭ پاتشاسى ەلگە جار سالىپتى. بۇل ەلگە ءبىر جەتى باستى ايداھار پايدا بولىپتى. سول ايداھاردى ولتىرگەن باتىرعا قىزىن بەرمەكشى ەكەن. ءسىز بارىپ ايداھاردى ءولتىرىپ، پاتشانىڭ قىزىنا ۇيلەنىپ الىپ كەلسەڭىز، – دەيدى.
سوندا اعاسى: «اپىرىم-اۋ، بۇل مەنى ءبىر ولىمگە جۇمساپ وتىرعان جوق پا؟» – دەپ ىشتەي ويلايدى. ءبىراق سىر بىلدىرمەي، كەلىسىمىن بەرىپ جولعا دايىندالىپ ءجۇرىپ كەتەدى. كەتەرىندە ىنىسىنە ايتادى: «مەن ءتىرى بولسام، ءۇش ايدا قايتىپ ورالامىن»، – دەيدى. اعاسىن جولعا شىعارىپ سالىپ، اڭشىلىق جانە سوعىس ونەرىمەن شۇعىلدانىپ، سارايعا يە بولىپ بالا تۇرا بەرەدى. ءۇش اي وتەدى، اعاسىنان ەشقانداي حابار بولمايدى. اعاسىنىڭ ءبىر سۇمدىققا ۇشىراعانىن سەزىپ، اعاسىن ىزدەۋگە بۇل دا اتتانىپ جولعا شىعادى. كۇن ءجۇرىپ، ءتۇن ءجۇرىپ، اي ءجۇرىپ ءبىر ەلدىڭ شەتىنە كەلىپ ىلىنەدى. يەن دالادا ءبىر اپپاق شاتىردىڭ تۇرعانىن كورەدى. «بۇل نە دەگەن شاتىر ەكەن؟» دەپ، ات باسىن بۇرىپ شاتىرعا كەپ تىرەيدى. شاتىر ىشىنەن اي مەن كۇندەي، جىبەككە ورالعان سۇلۋ قىز جۇگىرىپ شىعىپ، بالانىڭ موينىنا ورالادى. «امان-ەسەن كەلدىڭ بە، سارعايىپ سەنى كۇتكەلى ءبىر اي بولدى؟»، – دەپ، كوزىنەن جاسىن مونشاق-مونشاق اعىزادى. اڭ-تاڭ بولعان جىگىت ءوزىنىڭ اعاسىنان اۋمايتىن ۇقساستىعىن ءبىلىپ، بۇل قىز اعاسى ەكەن دەپ تۇرعانىن بىلەدى. شاتىرعا كىرىپ، جۋىنىپ، تاماقتانىپ، ەسىن جيعان سوڭ، ءوزىنىڭ اۋىرىپ تۇرعانىن ايتادى. قىز توسەك سالىپ جاتۋعا كىرىسەدى. توسەككە جاتقان جىگىت اۋىردىم دەپ تەرىس قاراپ جاتىپ الىپ، ءوزىنىڭ اعاسىنىڭ قاشان كەتكەنىن، قايدا بارامىن دەگەنىن بىلدىرمەي سۇراستىرا باستايدى. «ويباي-اي، جەتى باستى ايداھارمەن الىسامىن دەپ ەسىڭنەن اۋىسىپ قالعانسىڭ با؟» – دەپ، وتكەن كۇندەگىلەردى ەسىنە تۇسىرە باستايدى. ۋاقيعا بىلاي بولعانىن بىلەدى: اعاسى بۇل ەلگە كەلگەندە، جىلىنا وسى ەلدەن جەتى باستى ايداھار ءبىر قىزدى الادى ەكەن. ەلدىڭ قىزى تاۋسىلىپ، كەزەك پاتشانىڭ قىزىنا كەلەدى. دالاعا اق شاتىر تىگىپ، پاتشا قىزىن اكەپ، ايداھاردىڭ كەلۋىن كۇتىپ جاتقاندا، اعاسىنىڭ كەلگەنىن، سودان ايداھاردى ولتىرۋگە كەتىپ قالىپ قايتىپ ورالماعانىن ءبىلىپ، جىگىت سول اۋىرعان كۇيىندە بۇركەنىپ جاتىپ الادى. تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ: «ءبىر جۇمىسىم بار ەدى، تەز قايتىپ ورالام»، – دەپ ايداھاردى ىزدەپ اعاسىنىڭ ءولى-تىرى ەكەنىن بىلۋگە اسىعىپ اتتانىپ ءجۇرىپ كەتەدى. كەزدەسكەن ەلدەن سۇراستىرىپ ءجۇرىپ جەتى باستى ايداھاردىڭ جاتقان جەرىنە كەلەدى. كەلسە، ۇلكەن تايقازاننىڭ بۋى بۇرقىراپ، سۋى قايناپ جاتىر ەكەن. جەتى باستى ايداھار قولىنا تۇسكەن ادامداردى كوگەندەپ قويىپ، كۇندە بىرەۋىن اسىپ جەيدى ەكەن. ەندىگى كەزەك اعاسىنا كەلگەنىن بىلەدى. وسى كەزدە جەتى باستى ايداھاردىڭ قاتتى ۇيىقتاپ جاتقان كەزى ەكەن. كوگەندەۋلى تۇرعان اعاسىن بوساتىپ الىپ، اعاسى ەكەۋى جەتى باستى ايداھارمەن سوعىسۋعا دايىندالادى. ۇيىقتاپ جاتقان جەتى باستى ايداھاردىڭ ەكەۋى ەكى باسىن كەسىپ تۇسىرەدى. قالعان باستارى وكىرىپ بىرەۋىنەن جەل، بىرەۋىنەن سۋ، بىرەۋىنەن وت شىعارىپ، ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن سوعىسىپ، باتىرلار ايداھاردى جەڭەدى. ءسويتىپ، ايداھاردىڭ باستارىن كەسىپ الىپ، پاتشانىڭ قىزى جاتقان شاتىرعا كەلەدى. سول كەزدە پاتشا شاپقىنشى جىبەرىپ، قىزىنىڭ ءولى-تىرىسىن ءبىلىپ كەلىڭدەر دەيدى. ەكى باتىردىڭ ايداھاردى ءولتىرىپ، باسىن كەسىپ اكەلگەنىن، قىزىنىڭ امان-ەسەن ەكەنىن حابارلاپ، ءسۇيىنشى سۇراپ پاتشاعا كەلەدى. ءسويتىپ، پاتشا الدارىنان نوكەر جىبەرىپ، ەكى باتىردى سارايعا الىپ كەلىڭدەر دەيدى. بۇلار كەلگەن سوڭ، پاتشا بۇكىل ەلىنە قىرىق كۇن تويىن، قىرىق كۇن ويىن جاساپ، ءوز قىزىن اعاسىنا، ىنىسىنە ءۋازىرىنىڭ اي مەن كۇندەي سۇلۋ قىزىن ۇيلەندىرەدى.
بۇل پاتشا ەلىندە ءبىر جىل تۇرىپ، پاتشادان وزدەرىنىڭ سارايىنا بارۋعا رۇقسات سۇرايدى. پاتشا كوپتەگەن بايلىق-قازىنانى قىرىق تۇيەگە ارتىپ، نوكەرلەرىمەن قوسىپ، قىزىن جولعا شىعارىپ سالادى. ءوز سارايىنا ورالعان سوڭ، ءبىر كۇنى ءىنىسى اعاسىنا: «ءسىز دە وتە مەرگەنسىز، مەن دە سىزدەن قالىسپايمىن، ءبىر مەرگەندىك سىناسىپ كورەيىكشى»، – دەپتى. «ال سىناسساق، سىناسايىق، سوندا نە اتۋىمىز كەرەك؟»، – دەيدى. ءىنىسى ۇستىندەگى كامزولىن شەشىپ تاستاپ، قىرىق ادىم جەرگە بارىپ، شىنتاعىنا باسىنداعى كەپەشىن جابىستىرا كيگىزىپ: «وسىنى دەنەگە دارىتپاي اتۋىمىز كەرەك»، – دەيدى. سوندا اعاسى: «ويپىر-اي، وسى ءبىر قاستىق ويلاپ تۇرعان جوق پا، قالاي بۇل دەنەگە دارىمايدى؟» – دەپ ويلايدى دا ءبىراق سىر بىلدىرمەيدى. سوندا: «ءسىز ۇلكەنسىز، جول سىزدىكى، ال، اتىڭىز»، – دەپ ءىنىسى تۇرا بەرەدى. اعاسى ۋادە بەرگەن سوڭ، امالسىزدان كەپەشتى دالدەپ ساداعىن تارتادى. شىنتاعىنا جابىسىپ تۇرعان كەپەشپەن قوسا تەرىسىن سىدىرىپ بىرگە ۇشىپ تۇسەدى. اعاسى جۇگىرىپ بارىپ: «ويپىر-اي، مىناۋ قيىن بولدى عوي. ال، ەندى سەن ات»، – دەپ، كەپەشتى شىنتاعىنا كيىپ، ورنىنا بارىپ تۇرادى. سوندا ءىنىسى ايتقان ەكەن: «جوق، ەندى مەن اتپايمىن، بۇل شىنتاقتىڭ كىناسى بار ەدى. وزىنە سول كەرەك»، – دەيدى. «باياعىدا مەنىڭ جەڭگەم شاتىردا جاتقاندا، مەنى ءسىز ەكەن دەپ جانىنا الىپ جاتقاندا، وسى شىنتاعىم ءتيىپ كەتىپ ەدى»، – دەيدى. سوندا اعاسى ءىنىسىنىڭ ناعىز ادال ەكەنىنە كوزى جەتەدى.
ءسويتىپ ءاعالى-ىنىلى ەكەۋى باقىتتى ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، مۇراتتارىنا جەتكەن ەكەن.
You Might Also Like
-
ەرتەدە ءبىر ءحاننىڭ ءۇش قىزى بولىپتى. ەكى ۇلكەن قىزىن ۇزاتقاننان كەيىن، حان قولىندا قالعان كەنجە قىزىن كۇيەۋگە بەرىپ، ويىن-تويىن جاسايدى. تويعا قول استىنداعى ءبىر كەمپىر مەن شالدى دا شاقىرتادى.
-
ەرتەدە ءبىر حاننىڭ بالاسى بولماي جۇرگەندە، كىشى ايەلى جۇكتى بولىپ كوپ ۇزاماي توعىز اي، توعىز كۇن دەگەندە، ءبىر ۇل، ءبىر قىز تۋىپتى. وسى كەزدەردە حان دالادا قىدىرىستاپ ءجۇرىپتى. بالالارىنىڭ اتىن ومار مە...
