جاڭالىق
گۇلاينا اپاي وتارعا ەرتە ورالدى. قىزىمدى ساعىندىم دەپ كۇنى كەشە الماتىعا اتتانعان-دى. تۇڭعىشى — زىرەش قالادا پەدينستيتۋتتا وقيتىن ەدى. زىرەش قىسقى، جازعى دەمالىسىن كوبىنە سوۆحوز ورتالىعىنداعى ناعاشىلارىنىڭ ۇيىندە وتكىزىپ ءجۇردى. ايلار بويى ءوز قىزىن كورمەگەن انا ساعىنباعاندا ءقايتسىن؟ پەرزەنت دەسە، انا جۇرەگى الىپ ۇشادى ەمەس پە!
كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە قىمىز ءىشىپ وتىرعان نۇرتاي اقساقال، اتتان ءتۇسىپ جاتقان بايبىشەسىن كورىپ ويعا قالدى. «ءتاۋبا، قىزىما بارام دەپ مەنىمەن كۇنى-تۇنى كەرىلدەسىپ، مازامدى الۋشى ەدى، مۇنىسى نەسى؟! ەرتە ورالعانىنا قاراعاندا ءبىر گاپ بار سياقتى. ايتەۋىر، جاماندىق بولماعاي!..»
ول تىسقا شىقتى. بولدىرىپ كەلگەن اتتىڭ ەرتۇرمانىن اعىتىپ، تىنىشتىق پا دەگەندەي بايبىشەسىنىڭ جۇزىنە تەلمىرە قارادى. گۇلاينا اسا كوڭىلدى، اۋىل جاڭالىقتارىن ايتىپ، سارناي جونەلدى:
— تالقانبايدىڭ الا سيىرى ەكى بۇزاۋ تۋىپتى. ەكەۋى دە ينەلىكتەي انشەيىن، قارىندارى قابىسىپ تۇر. الگى قۋ توقال ەنەسىنىڭ ءسۇتىن قاقتاپ ساۋىپ الادى ەكەن. ۋىزعا جارىماعان بۇزاۋلار قايتىپ مال بولسىن؟ وبالداعى-اي، وبالداعى-اي!..
نۇرەكەڭ ەر-تۇرمانعا جامباستاي كەتتى دە، قارسى الدىندا شوكيىپ وتىرعان بايبىشەسىنىڭ، اڭگىمەسىن ۇناتپاعان شىرايمەن:
— قىزىڭا باردىڭ با، سونى ايتشى،— دەدى.
— ويىمدى بولمەي قويا تۇرشى، تۇگە!.. الگى ءبىزدىڭ تەنتەك بالا ەسەپ ساباعىنان «ەكى» الىپ قاپتى... ءىنتىرناتتىڭ، تاماعى دا ماردىمسىز كورىنەدى. بالام جۇدەڭكىرەگەن ءتارىزدى. ۇيدە جۇرگەندە تورەشىمنىڭ قۇلاعى كىشىرەك سياقتى ەدى، ال كازىر ءتىپتى سىپىراداي بولىپ قاۋقايىپ كەتىپتى. قۇلىنىم-اۋ، بويىڭنان دا قۇلاعىڭ ۇزارىپ بارادى عوي دەسەم، «ۇزارماعاندا ءقايتسىن، جەتپىسباي اعاي كۇندە سوزا بەرگەن سوڭ» دەيدى ول مۇڭايىپ... مىنە، ءىنتىرنات تاربيەشىسىنىڭ سىڭايى...
سەن دە قىزىقسىڭ-اۋ، كەمپىرىم-اي!— دەدى نۇرەكەڭ جاقتىرماعان پىشىنمەن،— قۇلاقتا نە تۇر دەيسىڭ،؟ سوزسا سوزا بەرسىن. قۇلاعى ۇلكەن ەكەن دەپ، قىز تيمەي جۇرەر دەيسىڭ بە؟.. وقا ەمەس، ءىس قىپ ادام بوپ شىقسا بولعانى.
— قۇلاق ماسەلەسىن قويشى، ەسكى مولدالار دا شاكىرتتەرىن ءسويتۋشى ەدى عوي. ال ەندى، قارشاداي بالانى اراققا جۇمساعانى ۇيات-اق! قىساستىقپەن «ەكى» قويعانىن قايتەرسىڭ؟! سو ەسەپ ساباعىنىڭ ءمۇعالىمى اراقتى كوپ ىشەتىن كورىنەدى. مەنىڭ ءىنىم شىلتىكباي دا ىشىمدىككە ۇيرەنىپ اپتى. بەس جاسار تولەش: «پاپا، قاشان اراق ىشەسىڭ؟»— دەپ قايتا-قايتا سۇرايدى. پاپاسى: «وندا شارۋاڭ قانشا، قايتپەك ەدىڭ؟»— دەسە، تولەش تۇرىپ: «شولمەگى كەرەك ەدى، شار الايىن دەپ ەم»،— دەيدى. مىنە، بالا ەكەش بالا دا قۋ بوپ العان.
— ال، ايناشتىڭ وقۋى قالاي ەكەن؟
— ايناشىم امان بولسا بيىل جەتىنشى كلاستى بىتىرەدى عوي. ءبىراق ءبىر نارسەدەن شوشىنىڭقىراپ قالدىم. جۋىردا مەكتەپتە مىناداي ءبىر وقيعا بولىپتى؛ ايناشتىڭ كلاستاس جولداسى مايا دەيتىن ءبىر جاپ-جاس قىز تاپا-تالتۇستە بىرەۋمەن قول ۇستاسىپتى دا كەتىپتى.
— ول كىمنىڭ قىزى؟— دەپ نۇرەكەڭ ەلەڭ ەتە قالدى.
— سەن بىلەسىڭ، «زاگوتسكوتتاعى» الگى ءالىم دەگەن باقتاشىنىڭ قىزى.
— وقۋشىسىنان ايرىلىپ، مۇعالىمدەر نەمدى ءبىتىرىپ ءجۇر؟
— مەن دە سونى ايتام، باسە، نەمدى ءبىتىرىپ ءجۇر؟—دەپ گۇلاينا اپاي دا شاپ ەتە قالدى. —مەكتەپ دەرەكتىرى ىىىاتييەۆا دەگەن بىرەۋ ايتەۋىر. بالالار ونى «تورداعى تيىن» دەپ اتايدى ەكەن. ءوز وقۋشىلارىنا سىر الدىرىپ، بەدەلدەن جۇرداي بولعان سورلى-اي، دەسەيشى! بۇل قىرسىقتان قۇتىلعىسى كەلگەن شاتييەۆا قىزدىق قولىنا دوكۋمەنتتەرىن ۇستاتىپ، «قايدا بارساڭ وندا بار» دەپ مەكتەپ قابىرعاسىنان اۋلاق ۇزاتىپ سالادى. ءسويتىپ، بايعۇس قىز تۇرمىسقا شىعۋعا ءماجبۇر بوپتى.
— وقۋ كەرەك ەدى-اۋ، قاپ!.. ەسىل جاستىق داۋرەن-اي!..
— سوسىن مەكتەپ دەرەكتىرىن اۋداندىق پروكۋرور شاقىرتىپ الىپ: «بۇ قالاي؟» — دەپ سۇراعان ەكەن، شاتييەۆا: «كادر كوبەيە بەرسىن»،— دەپ جاۋاپ قايىرىپتى!.. بۇيتكەن كادرى بار بولسىن، ماسقارا عوي، تۇگە! ەستىگەن ەلدەن ۇيات-ay!.. تەكسەرىپ، تۇزەتپەكشى ەكەن.
— قاي-قايداعىنى ايتىپ، دالباسالاپ كەتتىڭ-اۋ، كەمپىرىم،— دەدى نۇرتاي اقساقال شامدانىپ، ءجا، سەن الگى قالاداعى قىزدان حابار الدىڭ با؟
— ە-ە، ۇمىتىپ بارادى ەكەم عوي، ايتايىن ونى دا... ءوزىڭ بىلەسىڭ، اپتاۋىزعا وتىرسام باسىم اينالىپ، لوقسىپ قۇسقىم كەلەدى ەمەس پە؟ سونى ۋايىمداپ شىلتىكبايدڭ ۇيىندە شاي ءىشىپ وتىر ەدىم، ءبىر كەزدە تىلەزىرى سويلەپ قويا بەردى. شاشى شومەلەدەي توبەسىنە ۇيىلگەن ءبىر ادەمى، جىلى ءجۇزدى يناباتتى كەلىنشەك تاقىلداپ سويلەي جونەلدى. الگى كەلىنشەك لەزدە زىم-زيا بولدى دا، اينادان ءبىر سۇلۋ جىگىت كورىندى. ول ولەڭ ايتتى. سول قوڭىر داۋىستى ءانشى جىگىت — «بيقارا، بيقارا..»،— دەپ داۋسىن مىڭ قۇبىلتتى. شىركىننىڭ، اۋەزى بىرەسە شىلدىراپ اققان بۇلاقتاي قۇرىپ كەتەدى دە، بىرەسە سارقىراما سۋداي گۇرىلدەپ، ءۇيدى باسىنا كوتەرەدى. تالاي قىرقادان اسىپ، قاراسى ۇزىلگەن ءان اپ-ساتتە اۋاداي كۇركىرەپ، قاسىڭا جەتىپ كەلەدى. ايتكەنمەن، ءانشى-اق جىگىت ەكەن! لايىم كوسەگەسى كوگەرسىن!..
— سونداعى بيقاراسى كىم ەكەن؟ ءبىزدىڭ ايقىن تۇقىمىندا بيقارا دەيتىن بي جوق ەدى عوي.
— قايدان بىلەيىن، باسقا ەلدىڭ، ءبيى بولار؟..
— ءسويتىپ سەن الماتىعا باردىڭ با، جوق پا؟ قىزدىڭ حال-جاعدايى قالاي ەكەن؟ جايلاۋعا قاشان كەلمەك؟— دەدى نۇرەكەڭ شىدامسىزدانىپ.
— سابىر، سابىر شالىم،— دەدى گۇلاينا اپاي كۇلىمسىرەپ،— الگى ءانشى جىگىتتەن سوڭ ماناعى ادەمى كەلىنشەك قايتا شىقتى. ول بىلاي دەدى: «كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «اناما» دەيتىن ءانىن تىڭداڭىزدار. ورىنداۋشى — ستۋدەنت زىرەش نۇرتايەۆا!».. مەن ەلەڭ ەتە قالدىم. اتتاس بىرەۋ بولار دەپ تە ويلادىم. سويتكەنشە بولساڭ جوق، زىرەشجانىم اينادان كورىندى. وي، اينالايىن-اي، ساعان وتىرىك، ماعان شىن كادىمگى ءوزىمىزدىڭ زىرەش!.. كوزى، قاسى، قۇلاعى... ءبارىن دە تانىپ تۇرمىن. ەزۋىنىڭ ۇستىندەگى قاپ-قارا مەڭى باياعى ءوزىم سۇيگەن مەڭ. پۇشتيگەن مۇرنىڭنان اينالايىن دەپپىن سو جەردە. شاي ءىشىپ وتىرعان تامام جۇرت ماز-مەيرام بوپ كۇلىپ جاتىر، كۇلىپ جاتىر... وي، جالعان دۇنيە-اي، جۇلدىزىمدى كورىپ ءبىر جاساپ قالدىم-اۋ، ايتەۋىر! قالاعا بارماي، جايلاۋعا ەرتە ورالعان سەبەبىم دە سول، شالىم... قىزىمدى كورەم دەسەڭ، اۋدانعا بار دا تىلەزىر ساتىپ ال!..
— ءوي، سورلى نەمە، كوشىپ-قونىپ جۇرگەن قويشى ادامعا تىلەزىردىڭ قاجەتى قانشا؟! الگى، جامانقۇلدىڭ «اۆتوكلۋبى» دا جەتەدى ەمەس پە! «كينو كورىڭدەر»،— دەپ، اپتا سايىن ەكى رەت سابىلىپ كەلەدى. ءتىپتى، كينونى ءوز ۇيىڭدە شالقايىپ جاتىپ-اق كورەسىڭ.
— ويباي، اتاما، جامانقۇلدىڭ اتى ءوشسىن! سوڭعى ءبىر كەلگەن ساپارىندا جۇگەرمەكتىڭ نە ىستەگەنىن بىلەسىڭ بە؟ قۇدىقتان سۋ الايىن دەپ جاتسام «ءمم-ا-ا، ءمم-ا-ا» دەپ ماڭىراعان قويدىڭ داۋسى كەلەدى قۇلاعىما. ءتىپتى، بىرەۋ پىشاقپەن باۋىزداپ جاتقانداي-اق، الگى، ايانىشتى داۋىس تۇنشىعىپ شىعادى. «بۇ قايدان؟» دەپ اڭىرىپ ءبىراز تۇردىم... ءۇن شىققان جاققا قاراي ساقتىقپەن جىلجىپ وتىردىم... جامانقۇلدىڭ «اۆتوكلۋبىنىڭ» ىشىنە ەندىم. ۇلكەن اعاش ساندىقتىڭ اۋزىن اشىپ جىبەرسەم، ءما ساعان بەزگەلدەك، دويدەي سەمىز ەكى ساۋلىق ايقاسىپ جاتىر. جانۋارلاردىڭ مۇرىندارى پىسىلداپ، بۇيىرلەرى بۇلك-بۇلك ەتەدى. سو زامات بۇرقان-تالقان بولدىم. جامانقۇلدى شاقىرىپ الىپ، ال كەپ سىبا!.. «كاززاپ، ۇرى، مۇنىڭ نە سەنىڭ؟!» دەسەم، ول جۇگەرمەك مۇرتىنان كۇلىپ: «مىنا ساندىقتىڭ ىشىندە ازىن-اۋلاق ارپا بار ەدى، شاماسى، سونى جەگەلى كەلگەن قويلار عوي... اشۋىڭىزدى باسىڭىز، جەڭەشەتاي!» — دەپ بەتالدى ىرجالاقتاپ، كىسىنى تالكەك ەتكىسى كەلەدى، تۇگە. ەكى بەتى بۇلك ەتپەيدى-اۋ، ارسىز نەمەنىڭ، وي، توباي!.. ءتامام جۇرتتى كينوعا ەلىكتىرىپ قويىپ، قوي ۇرلاۋىن قاراشى سۇمپايىنىڭ!..
— ە، كەمپىرىم-اي وتكەن ءىستى ايتىپ نەمە كەرەك،— دەي نۇرتاي اقساقال ءتىلىنىڭ استىنا ءبىر اتىم كوكشىل ناسىبايدى سۇڭگىتىپ جىبەردى.
قارت شوپان ورنىنان تۇرىپ، وڭ قولىن قالقالاپ، الىسقا كوز تاستادى.
— بايقايمىسىڭ، بايبىشە، سوناۋ قاسقا جولمەن شانداتىپ كەلە جاتقان سالت اتتى ما، الدە تارانتاس پا؟ زىرەشجانىم بولسا يگى ەدى!.. گۇلاينا اپاي دا ەنتىگە قاسقا جولعا كوز سالدى. ءبىرتىن-بىرتىن بەتىنىڭ اجىمدەرى مولايا ءتۇسىپ، ءتۇسى بۇزىلا باستادى.
— ويباي، شالىم، قويلارىڭا ىقتيات بولا گور، جامانقۇلدىڭ «اۆتوكلۋبى» كەلە جاتىر...
ەرلى-زايىپتىلار قوناق كۇتۋ قامىنا كىرىستى.
You Might Also Like
-
قايرانمىن، قايدان وقىدىم ەكەن؟ الدە احماد سايدتتەن بە، الدە جاي انشەيىن ءبىر جيىن توپتا ايتىلا سالعان انەكدوت پا؟ ايتەۋىر، مىنا ءبىر اڭگىمە ەسىمدە: ءبىر كىسى بازاردان سامسا ساتىپ الىپ جەپ وتىرسا، ءىشىن...
-
مەن مۇرت قويعالى قاشان! ە-ە، نەسىن ايتاسىز، مۇرت ماسەلەسى ءوز الدىنا ۇلكەن ءبىر پروبلەما! ولاي دەيتىن سەبەبىم، كورەسىنى جۇرتتان ەمەس، مۇرتتان كوردىم. مادەنيەتتى، ادەپتى تانىس كىسىلەر «مۇرتتى ءجى...
