كوك قالپاق
ارينە، اركىم ءوز كاسىبىن جاقسى كورەدى، ءوز شارۋاسىنىڭ ىلگەرى قاراي جىلجۋىن قالايدى. ماسەلەن، كوشەدە كەتىپ بارا جاتساڭىز، كوگىلدىر ۇيشىكتەگى مۇرتتى ەتىكشى جىگىت، ءسوزسىز اياعىڭىزعا قارايدى. ساعات شەبەرى قولىڭىزعا قارايدى. ال، اق حالاتتى شاشتارازدىڭ كوزى باسىڭىزعا تۇسەدى. مۇنى ءوزىڭىز دە تالاي رەت اڭعارعان شىعارسىز.
ءبىزدىڭ قاۋاقبايدىڭ كاسىبى اناۋ-مىناۋ ەمەس، پيما باساتىن ارتەلدىڭ باستىعى. ءوزى ءتىپتى، قاجەتتى-اق، مەكەمە، قاۋكەڭنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىس جوسپارىنىڭ بارىسى جونىندەگى انىقتاما-اقبارياتتارمەن مەن مۇلدە تانىس ەمەسپىن. تانىسۋعا اناۋ ايتقانداي اڭسارىم دا اۋىپ وتىرعان جوق. مەن تەك قانا و كىسىنىڭ ءوز باسىنداعى اقيقات جايتتاردان ازىن-اۋلاق حيكايا شەرتپەكپىن.
ەگەر ءسىز، قاۋاقبايدىڭ كرەسلودا وتىرعان كەيپىن كورسەڭىز، سو زامات ءوزىڭىزدى بەينە ءبىر شىعىس ەلدەرىنىڭ بىرىندە جۇرگەندەي سەزىنەسىز. ولاي دەيتىن سەبەبىم، قاۋكەڭ بۋددا قۇدايىنا ۇقسايدى. كوكشىلدەنگەن جۇقا ەرنىنىڭ استىنا جاسىلكوك ناسىبايدى جىمقىرىپ جىبەرگەندە، ەكى بەتى بۇلتيىپ شىعا كەلەدى. بىرەۋمەن سويلەسە قالسا، سارعىش بەت-الپەتى، سارعىلت سۋىق كوزدەرى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى، الپامساداي دەنەسىنىڭ ءوزى مۇلدە قوزعالمايدى. ول ول ما، كوشەدە ءجۇرىپ بارا جاتقان كۇندە دە و كىسىنىڭ قولدارى، كەۋدەسى، باسى استە ءبىر قىبىر ەتپەيدى. جارىقتىقتىڭ وتىرىسى دا، ءجۇرىسى دە تەمىردەن قۇراستىرىلعان اۆتومات-ادام سىقىلدى ەدى...
قاۋاقباي ءتۇنى بويى دوڭبەكشىپ، ۇيىقتاي الماي شىقتى. وعان سەبەپ — قۇرىپ كەتكىر كوك قالپاق! ول الدىڭ كۇنى ماسايىپ وتىرىپ، قالپاعىن كۇيدىرىپ العان-دى. اقاڭدى مىقتاپ سىلتەگەن قاۋەكەڭنىڭ كوزىنە ءوز قالپاعى كۇل سالعىش ىدىس بوپ كورىندى. شىلىمنىڭ ۇشىنداعى قىپ-قىزىل وت، قالپاقتىڭ جيەگىن وڭدىرماي كۇيدىرگەن ەكەن. كوزدەي تەسىكتەن ءۇش تيىندىق باقىر ارى-بەرى كىدىرمەي وتەدى.
ەرتەڭگىسىن قاۋكەڭ قالپاعىن كوتەرىپ، «قايىڭدى» كوشەسىندەگى كيىم شەبەرحاناسىنا باردى. مۇرنى سورايعان، ورتا جاستاعى تىگىنشى ماسەلەنىڭ ءجون-جوباسىن ايتتى:
— بۇل وتە قىمبات قالپاق ەكەن. مەرزىمسىز كۇيگەنى — ايانىشتى-اق! سىزگە تۇسكەن اۋىرتپالىقتى سەزىنىپ وتىرمىن، باۋىرىم. ءبىراق، امال نەشىك؟ بۇعان تۇستەس بىزدە ماتەريال جوق. بولعان كۇندە دە، جاماپ-جاسقاۋدىڭ ءوزى وتە قيىن جۇمىس. ۇلكەن شەبەرلىكتى كەرەك ەتەدى...
قوڭقاق مۇرىن تىگىنشى جەرگە سۇزىلە قاراپ، از ساتتىك كىدىرىستەن سوڭ كوزىن اجىرايتىپ، ساۋساعىن شوشايتتى:
— تاپتىم، تاپتىم!.. ءسىز بار عوي، بىلاي ەتىڭىز؛ ءسىز ميحاي ميحايچكە بارىڭىز. ول كىسى اسقان تىگىنشى... قالپاعىڭىزعا تۇستەس ماتەريال بالكىم، سو كىسىدەن تابىلىپ تا قالار... ال، جولىڭىز بولسىن!..
قوڭقاق مۇرىننىڭ مەڭزەۋىمەن قاۋكەڭ ءجۇرىپ وتىرىپ، «المالىق» كوشەسىندەگى تاعى ءبىر شەبەرحاناعا كەلدى.
ميحاي ميحايچ سۇق ساۋساعىن قالپاقتىڭ تەسىگىنە وتكىزىپ، ونى زىر-زىر اينالدىرىپ جىبەرگەندە، قالپاق ەدەنگە ۇشىپ ءتۇستى.
— ءسىز نەگە مەنىڭ باس كيىمىمدى قورلايسىز؟ — دەپ قاۋكەڭ شاپ ەتە قالدى.
ميحاي ميحايچ قالپاقتى ەڭكەيىپ ەدەننەن الدى دا، يەسىنە قايىرىپ بەردى.
— كەشىرىڭىز! ابايسىزدا...
— تىگۋگە كەلە مە، قالاي؟
— تەمىردەن باسقاسىنىڭ ءبارىن دە تىگۋگە بولادى عوي، ءبىراق... ءسىزدىڭ مىنا قالپاعىڭىز تىگۋگە ىڭعايسىز...
— ءسويتىپ، سۋ جاڭا كيىمدى بوسقا تاستاماقپىن با؟
— نەگە؟ كادەگە اسىرۋعا دا بولادى.
— ءقايتىپ؟
— ماسەلەن، مەنىڭ مۇنداي قالپاعىم بولسا، مەن ونى ادەمىلەپ قايشىمەن قيىپ، اياعىم توڭباۋ ءۇشىن باتەڭكەمە ۇلتاراق قىپ سالعان بولار ەدىم. نەمەسە ءجۇزىمنىڭ ءنارى قۇيىلعان بوشكەگە تىعىن جاسار ەدىم. شىنىمەن قالپاعىم كادەگە اسسىن دەسەڭىز، ونى ەسكى كورزينكانىڭ ىشىنە سالىپ، تاۋىققا جۇمىرتقا باستىرۋعا دا بولادى.
قاتتى قورلانعان قاۋكەڭ پاتەرىنە كەلىپ جاتىپ الدى. «وي، سورلى باسىم-اي، سۋ مۇرىن تىگىنشىلەرگە دە كۇلكى بولدىم-اۋ!.. قايران كوك قالپاق... ەسىل اقشام-اي!.. پاي، پاي، پاي!»..
قاۋكەڭنىڭ كۇننەن-كۇنگە جۇدەي باستاعانىن سەزگەن كورشى-توڭىرەك ونى مۇسىركەي باستادى. ءارقايسىسى ءوز پىكىرىن ايتىپ جاتتى.
ون ءبىرىنشى پاتەردە تۇراتىن ميتىڭباي دەگەن ارتيست بىلاي دەپ كەڭەس بەردى وعان:
— اي، قاۋكەسى-اي، ارزىمايتىن نارسەگە كۇيىپ-پىسەسىز-اۋ! بوستان-بوس وسىنشاما ابىرجۋگە بولا ما؟ كادەگە اسپايتىن زات ەكەن، شارباقتىڭ ار جاعىنا لاقتىرىپ تاستاي سالىڭىز... قالپاق تۇگىل ادام دا ولەدى ەمەس پە؟! قايتەسىز، قۇر بەكەر كۇيزەلىپ، ارىپ-توزىپ؟.. جان امان بولسا قالپاق كوپ قوي.
ال، ون ەكىنشى پاتەردە تۇراتىن ەكونوميست سىيقىمباي مۇلدە باسقاشا پىكىر ايتتى:
— جوق، ميتەكە، قاتەلەسەسىز. بۇل اقشاعا ساتىپ الىنعان زات. كوزدەي تەسىك ءۇشىن جاپ-جاڭا قالپاقتى لاقتىرىپ تاستاۋعا بولمايدى. اجەتكە جاراتا ءبىلۋ كەرەك. گاپ، مىنە وسىندا جاتىر!..
مانادان بەرى ءسۇمپيىپ تۇرعان قاۋاقباي سوزگە ارالاستى.
— سىيقاڭنىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. كادەگە اسىرۋ كەرەك. ءبىراق قالايشا؟
سىيقىمباي كوك قالپاقتى قولىنا الىپ، ءبىراز ويعا شومدى. كەنەت ميىعىنان كۇلىپ، بەت-الپەتى اجارلانا ءتۇستى.
— تاپتىم، قاۋكە! اقىل — بىزدەن، جارتىباي — سىزدەن. ءبىز بۇدان «قۇدايسكي» تەلپەك جاسايمىز. كادىمگى تۇرىكتەردىڭ باس كيىمى شە؟! بىلە بىلسەڭىز، بۇل كۇندەردە تەلپەك — سوڭعى مودا! كەرەك دەسەڭ اركىمدەر-اق كيىپ ءجۇر...
ساسپاڭىز، ول ءۇشىن مىنا قالپاقتىڭ جيەگىن اينالدىرا كەسىپ تاستاۋ كەرەك... كانە، قايشىڭىزدى اكەلىڭىز...
دەندەرى ساۋ، زىڭگىتتەي ءۇش ەركەك اپىر-توپىر جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. كوك قالپاقتىڭ اينالا جيەگى قايشىمەن قيىلىپ، باستىقتىڭ وجىر-بۇجىر باسىنا دا بارىپ قونجيدى. قاۋكەڭ اپ-ساتتە جىمپيىپ شىعا كەلدى.
كەلەسى كۇنى قاۋكەڭ اينا الدىندا ۇزاق سىلانىپ-سيپانىپ، ۇلكەن كۇرەڭ پورتفەلىن قولىنا الىپ، كوشەگە شىقتى.
العاش كيگەندىكتەن، باسىنداعى تەلپەگىنەن قىمسىنىپ كەلەدى. ءوزىنىڭ تەلپەگىنە ۇقساس تەلپەك بار ما دەگەن ويمەن، ول ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەن جۇرتتىڭ باسىنا قارايدى. بۇل جاڭالىقتى اشقان مەن دەگەندەي، قاۋكەڭ اياعىن نىعارلاي باسادى.
قاۋكەڭنىڭ تەلپەگىنە ۇقساس تەلپەك، ءوز مەكەمەسىنەن ەكىنشى كۇنى تابىلدى. ءوزىنىڭ ورىنباسارى جامپەڭباي قىزمەتكە تەلپەك كيىپ كەلدى. سونان سوڭ بۇل باستامانى سول مەكەمەنىڭ ەسەپشىسى — ءلاپپاي، ءتىپتى، قويما كۇزەتشىسى شەگىرتكين دە قۋاتتاي ءتۇستى. ولاردىڭ باسىندا دا ءبىر-بىر تەلپەك جاربيىپ تۇردى.
ءار كۇنى جۇمىس اياعىندا وسى ءبىر ۇلكەن جاسىل ەسىكتەن شىققان وڭشەڭ تەلپەكبايلاردى كورگەن جۇرت، قاۋكەڭنىڭ مەكەمەسىن مۇسىلماندار مەشىتى مە دەپ ويلاپ تا ءجۇردى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە قاۋاقباي قىزمەتىنەن بوساتىلدى. سونىڭ ىزىنشە كوكشىل، قوڭىر، سۇرقاي تەلپەكتەر دە بىرتىندەپ جوعالا باستادى...
You Might Also Like
