جاندوس كۇتكەن كوكتەم
جاندوس ءبىرىنشى سىنىپتا وقيدى. بالانىڭ باسىنان باقايىنا دەيىن تۇنعان قابىلەت. ساباقتى قامشى سالدىرماي وقيتىن ناعىز تاسقاينات جان. ول سۋرەت سالعاندى ۇناتادى. بىردە سۋرەت ساباعىندا ەكى تاۋدىڭ باسىنا اناسى مەن اكەسىن وتىرعىزىپ، ءوزىن قاق ورتاسىنا قويىپتى. مۇعاليمانىڭ: «نەگە بۇلاي ىستەدىڭ؟» — دەگەن سۇراعىنا، بالا: «ولار مەن ءۇشىن ءارقاشان اسقارتاۋ بوپ قالادى!» — دەپ جاۋاپ بەرىپتى. جاندوستىڭ اكەسى — ايبول الماتى اكىمشىلىگىنە قاراستى «قالا بەزەندىرۋ» بولىمىندە جۇمىس ىستەيدى.
— وي، مەنىڭ بالام اقىلدى عوي! — دەدى اكەسى ايسۇلۋعا كوز تاستاپ. ال، ايسۇلۋ بولسا ءبىر جاعدايعا قاتتى الاڭداپ تۇردى دا:
— كىتاپ وقۋ — جاقسى ادەت. ءبىراق، ونى كوزگە زيانى تيمەيتىندەي ەتىپ وقىعان ءجون، جانىم. سوندىقتان، كوپ وقىما، كوزىڭ اۋىرادى، — دەدى.
ايسۇلۋدىڭ تابيعاتىندا الىستان وراعىتىپ، استارلاپ سويلەپ، ىعى مەن قىبىن قاتار تاۋىپ ايتار ىلپاڭدىق جوق. دارىگەردىڭ: «بالاڭىزدىڭ سول كوزى ءالسىز كورەدى، وپەراسيا جاساۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ەسىنە تۇسسە بولدى، ءوزىن كۇزدىڭ وكپەك جەلىندە جۇقالتاڭ لىپامەن قالعان ادامداي سەزىنەدى. دىرىلدەپ-قالشىلدايدى. ايەل: «وعان اقشامىز جەتپەيدى عوي»، — دەگەندە، حيرۋرگ: «وندا بالاڭىز كورۋدەن قالادى! باسقا امال جوق!» — دەگەن ەدى. ايبولدا دا، وزىندە دە قاجەتتى قارجىنىڭ جوقتىعى ويىنا ورالسا، بار ءۇمىتى جارتاسقا سوعىلعان تولقىنداي بىت-شىت بولادى. ايەلدىڭ سول كەزدەگى حال-احۋالى تۇلكىنىڭ اۋزىندا شىرىلداپ بارا جاتقان بالاپانداي ايانىشتى-تۇعىن. كىشكەنتاي جاندوس ەكى تىزەسىن قۇشاقتاپ، اندا-ساندا ەرنى يكەمگە ارەڭ كەلىپ، وزىمەن-وزى سويلەپ وتىردى.
— تىزەڭدى قۇشاقتاما، بالام! ول — جامان ىرىم، — دەدى اكەسى انادايدان سويلەپ. بالانىڭ سول وتىرىسىندا وڭىندەگى القىزىل جىلىلىق ازايىپ، كوزى دە جاۋىننان سوڭعى توسپاداي تارتىلىپ، تەرەڭدەپ الدى.
— مام، ماعان شاي قۇيىپ بەرىڭىزشى، — دەدى جاندوس جاندارىنا كەلىپ. ايسۇلۋ ارىق قولدارىمەن شاۋگىمنىڭ تۇتقاسىنان ۇستاپ، تۇمسىعىن كەسەگە قاراي يكەمدەدى.
— مەنىڭ قۇلىنىم ابدەن شولدەپ قالىپتى عوي. كەلشى، ماعان، — دەپ اناسى ونى تىزەسىنە وتىرعىزدى. كىشكەنتاي جاندوس الدىنداعى شايدى سوراپتاپ ىشە باستادى. اكە-شەشەسى بالانى تازالىققا، قوقىس اتاۋلىسىن كورە قالسا، جيناپ جۇرۋگە ۇيرەتىپ ءوسىردى. وتكەن اپتادا ۇشەۋى دالادا كەتىپ بارا جاتقاندا، ول ءوز ەركىمەن بوس بوتەلكەنى جاشىككە سالعان ەدى...
— ايبول، مەن نان الىپ كەلەيىن! — دەدى دە ايسۇلۋ دۇكەنگە بەتتەپ بارا جاتقاندا، قولىنداعى ديپلوماتىن ارى-بەرى تەربەتىپ كەلە جاتقان داۋرەندى كورىپ قالدى.
— قالىڭ قالاي، داۋرەنجان؟!
— جاقسى! ءوزىڭىز قالايسىز؟
— قۇدايعا شۇكىر، — دەپ ايسۇلۋ كوزىن تومەن سالدى. بۇل قيمىل جىگىتتىڭ كوڭىلىنە سەزىك ۇيالاتتى.
— نە بولدى، اپكە؟!
داۋرەن ايسۇلۋدى تەك كورشىسى رەتىندە عانا ەمەس، ءوزىنىڭ تۋعان اپكەسىندەي جاقسى كورەدى، سىيلايدى، قۇرمەتتەيدى. بىر-بىرىمەن جاقىن ارالاسقانى سونشالىق تۋىسقانىنداي بوپ كەتكەن. جىگىت ول كىسىنى كورگەن سايىن قالجىڭداسىپ، «اپكە» دەسە، ايسۇلۋ ونى «ءىنىم» دەپ ەركەلەتەدى. ايەل ينە جۇتقان يت سەكىلدى ءيميىپ قالدى. «قارىزدى قالاي سۇراسام ەكەن؟ اقشانى بەرە الا ما ەكەن؟» دەگەن ويلار ونىڭ باسىن شىرماۋىقشا شىرماپ الدى.
— كۇلبىلتەلەمەي ايتساڭىزشى، اپكە. ۇيالماڭىز، — دەدى داۋرەن سۇراۋلى جۇزبەن.
— جاندوستىڭ وپەراسياسىنا اقشا قاجەت بوپ تۇر.
— قانشا؟
ايسۇلۋ ارى قاراي سويلەۋگە، جىگىتتەن اقشا سۇراۋعا ءداتى شىدامادى.
— ءجۇز ەلۋ مىڭ تەڭگەدەي اقشا بەرسەم جەتە مە؟ ءبىراق، ول اقشانى قايتارماي-اق قويىڭىزدار، — دەپ ول ديپلوماتىنان ءبىر بۋما اقشانى سۋىرىپ بەرە سالدى.
— راقمەت ساعان! ول قارىزدى قالاي بولعاندا دا قايتارامىز، داۋرەنجان. جاندوستىڭ مەكتەپكە بارماعانىنا جارتى جىلدان استى. جەدەلدەتىپ كوزىنە وپەراسيا جاساتپاسا، مۇلدە كورۋدەن قالادى. ازىرگە وعان كىتاپ وقۋعا بولمايدى. اكەسى ەكەۋمىز ونىڭ مەكتەپ باعدارلاماسىنان قالىپ قويماس ءۇشىن ءبىراز كىتاپ ساتىپ العان ەدىك. سولاردى ءبىر كۇنى ايبول، ءبىر كۇنى مەن جاندوسقا كەزەك-كەزەك وقىپ بەرەمىز. دالاعا شىقپايدى. بالالارمەن وينامايدى. ويتكەنى، ويناعىسى كەلمەيدى. بالالار ونى «سوقىر، تورتكوز» دەپ كەمسىتەدى ەكەن. سونى ەستىپ تۇنىمەن جىلاپ شىقتىم. جۇرەگىم قاتتى اۋىردى. ايبول ەكەۋمىز نە ىستەرىمىزدى بىلمەدىك. اندا بارامىز اقشا جوق، مۇندا بارامىز اقشا جوق. ءۇمىتىمىزدى ۇزە باستادىق. مەن بولسا ۇيدەمىن، ال ايبولدىڭ تاپقانى تاماقتان ارتىلمايدى. قۇداي جولىڭدى وڭعارسىن. ايىڭ وڭىڭنان تۋسىن. ارزۋ-ارمانىڭا، الدىڭا قويعان ماقسات-مۇراتىڭا سۇرىنبەي جەت، ءىنىم! — دەپ بەتىنەن شوپىلدەتىپ سۇيە باستادى. كوزىنەن اققان تارام-تارام جاس ايەلدىڭ بەتىن جۋىپ كەتتى. ايسۇلۋ توقتاي المادى، جىلاي بەردى، جىلاي بەردى.
— اپكە، جىلاماڭىزشى. اقشا دەگەن قولدىڭ كىرى عوي. ەرتەڭ-اق بارىپ وتا جاساتىڭىزدار.
ايسۇلۋ قولىنا اقشانى قىسقان كۇيى ۇيگە اسىعا كىرىپ: «جاندوستىڭ وپەراسياسىنا اقشا تاپتىم. داۋرەن بەردى»، — دەپتى ساسقانىنان. ءۇش كۇن وتكەن سوڭ وتا جاسالدى. ءساتتى ءوتتى. ءسويتىپ، انا-اناسىنىڭ جۇرەگىن جانىشتاپ باسىپ تۇرعان ءزىلماۋىر قاراتاس دومالاپ تۇسكەندەي بولدى. جاندوس ءبىرىنشى قۇداي، ەكىنشى داۋرەن جاردەمدەسىپ ەمدەلىپ شىقتى. سۇيرەتىلىپ كۇز دە، قىس تا كەتتى. دالا تۇنگى جۇرگىنشى ەكى اتتاپ، ءبىر سۇرىنەتىن باتپاق. كوك ءسۇتتىڭ بەتىندەي عانا بوپ قاتقان شالشىق، كۇنۇزاق قۇلدىر-قۇلدىر اعىپ، جولدى ورىپ كەتىپ، قىس بويى كوشەنىڭ قوس قاپتالىنا جالدانا جينالعان سۇر قارعا قارا سىلاق جۇرگىزىپ، دۇنيەنى وزگەرتىپ جاتقان قار سۋىنىڭ ارەڭ-ارەڭ ەستىلەر-ەستىلمەس سىلدىرعا كوشكەنى ەستىلەدى. سول كۇنى كىشكەنتاي جاندوس ەرەكشە قۋاندى. جەر-الەم اشاڭ جاسىل تۇسكە ەتەتىن شاق تا الىس ەمەس. ونىڭ ارتىندا جادىراپ كۇلگەن، ۇيالشاق جاز بار. ءومىردىڭ نوقتاسىن سىپىرىپ تاستاپ، ايىزىڭ قانعانشا ۇزاق دەمالار كۇن دە جاقىن. مىنە، كوكتەم جىل سايىن الىستان ورتايعان كوڭىل، ازايعان ءۇمىتتى تولتىرىپ ءوتۋ ءۇشىن لەكىلدەپ كەلەدى. كوكتەم — ادام بىتكەنگە ورتاق مەزگىل. ول كەلگەندە ءبارى قۋانادى، ال كەتەرىندە ەشكىمنىڭ كوڭىلىڭە قاياۋ تۇسىرمەس ءۇشىن قوشتاسپاي، ەلەۋسىز عانا كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن عايىپ بولادى. جاندوس وسى كوكتەمدى قاتتى كۇتتى. كوزى جاقسى كورىپ، جانىنداعىلاردى جاڭادان تانىعانداي بولدى. ول قولىنا ءتۇرلى-تۇستى قارىنداشتارىن الىپ، اسىعا كۇتكەن كوكتەمدى اق قاعازعا كوشىرە باستادى.
— ماما، پاپا، قاراڭىزدارشى ادەمى ما؟ — دەدى كىشكەنتاي جاندوس جىميىپ.
— ءيا، قۇلىنىم، ادەمى، وتە ادەمى! — دەدى قۋانىشتان كۇلكىسى اينالاسىنا شۋاق شاشىپ تۇرعان بالاسىنا سۇيسىنە قاراعان اتا-اناسى...
You Might Also Like
-
— ۆون، ۆون، ۆون. ۆ-ۆ-ۆ-ۆ. جاندوس مەن سەنەن وزىپ كەتتىم. ويتكەنى، مەنىڭ ماشينام ۆمۆ عوي، — دەپ ءبىرجان كەتىك تىستەرىن كورسەتە كۇلدى.
