InfoHub Logo

دارحاننىڭ سۋسىما قارا شاشى، سۇڭعاق بويى، كۇلگەندە مارجانداي تىزىلەر اپپاق تىستەرى، مازمۇنعا تولى كوزدەرى ونى باسقا ەركەك كىندىكتىدەن دارالاپ، ەرەكشە ەتىپ كورسەتۋشى ەدى.

ونىڭ ءبىرى عانا كەمشىلىگى بار، جوق ەكى، جوق ءجۇز، جوق مىڭ. دارحان — ىشىمدىككە جاقىن جان. ودان بۇرىن، ايەلىن ۇرىپ، تاپقان-تايانعانىن دالاعا شاشادى. ول ءوزىن وزگەدەن جوعارى قوياتىن تاكاپپار، بولماشى نارسەگە بۇلقان-تالقان بولاتىن اشۋلانشاق، قاۋاق باسىن جۇمىس ىستەتكىزۋدەن قاشاتىن قامسىز كىسى. الگى ەركەكتىڭ جالعىز ۇلى بار، اتى — سەرىك. ءدال ءقازىر ۇلبوسىننىڭ كۇيەۋىنە قارسىلىق كورسەتەر كۇش-قۋاتى جوق. كەلىنشەك جەلى شىققان دوپتاي بوساپ، كوكىرەگىندە كوپتەن بەرى كوشىپ جۇرگەن الابۇلت ونى رۋحاني تۇرعىدان ابدەن السىرەتىپ، تيتىقتاتىپ تاستاعان-دى. ايەلدىڭ جاتسا-تۇرسا ويلايتىنى: «كىشكەنتاي سەرىكتى قالاي باعامىن؟»، «كۇيەۋىمدى قالاي تۇزەيمىن؟»، «قاتارىنان ءۇش بىردەي جۇمىسقا قالاي ۇلگەرەمىن؟». ول — شاشى قاپ-قارا، سۇلۋ، اقىلدى، شارۋاعا ءتوزىمدى، ءارى ەڭبەكقور كەلىنشەك.

— ماما! بۇگىن ءبىز ەڭبەك ساباعىندا اعاشتان بالعانىڭ سابىن جونىپ جاسادىق، — دەدى بالا بۇلتتان شىققان كۇندەي جارق ەتىپ. ءدال وسى ساتتە، ونىڭ جۇزىنەن قالاعان ويىنشىعىنا زارىعا جەتكەن ءسابيدىڭ قۋانىشى اڭعارىلىپ ەدى، الايدا اسا كوڭىلسىزدەۋ اناسىن كورىپ جامان بوپ قالدى. بالا شەشەسىنىڭ ىسىگەن كوزىن، جارىلعان قاباعىن، كوگەرگەن بەتىن كورگەندە كىرەرگە ينەنىڭ جاسۋىنداي دا تەسىك تاپپاي قالدى. قينالدى. ول: «اكەم.. انامدى تاعى دا يتشە تەپكىلەپتى عوي»، دەپ ويلاۋى مۇڭ ەكەن، وڭ كوزىنەن ءبىر تامشى جاس اقتى. سەرىك ارقاسىنداعى پورتفەلىن جەرگە قويعان كۇيى جۇگىرىپ بارىپ اناسىنىڭ وتتاي ىپ-ىستىق قۇشاعىنا ەندى.

— دالاعا بارىپ ويناپ كەل. وعان دەيىن تاماعىڭدى دايىنداپ قويامىن، قۇلىنىم! — دەدى شەشەسى انتەك جىميىپ. بالاعا انا جۇرەگىنەن توگىلگەن مەيىرىم اينالاعا شۋاق بوپ شاشىلعانداي سەزىلدى. ناۋرىزدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جەر كەۋىپ، قار قازانعا تۇسكەن توڭ مايشا ەرىدى. ال، ءساۋىر باسى قىلتيا سالىسىمەن-اق جاڭبىر دەگەنىڭىز ءۇش كۇن قاتارىنان توقتاماي جاۋىپ، بىرەر كۇن تۇنجىراپ تۇرىپ الدى. ءساۋىر الماتى كوشەلەرىندەگى قاردى تۇگەل جالاپ-جۇقتاپ اكەتكەنىمەن دە جەر باتپاق بوپ جاتىر. ءبىر اپتادان بەرى اسپان كوك تۇسكە بويالىپ، بۇرىنعىدان دا بيىكتەپ كەتكەندەي. قالانىڭ ىشىندەگى ءزاۋلىم عيماراتتار مەن ۇيلەردىڭ ارقاسى كۇنگە قىزىنىپ، ءالى دە بۋىن اسپانعا اتىپ جاتقان جايى بار. كوكتەم ەركە قىزداي سوزىلىپ ءجۇرىپ الدى. دالا جىلىندى-اۋ دەگەندە جاننا، ءساليما، ەسبولات پەن سەرىك تورتەۋى ويناۋعا شىقتى. ولار بۇراتىلا اعاتىن قارا سۋعا بەتتەدى. جاعاسى وپىرىلىپ، سالپىەرىندەنىپ تۇرار شىم بوپ كەلەتىن الگى سۋ بالالار ءۇشىن قىزىقتى كورىندى. كەي تۇستان قارعىپ وتۋگە دە تۋرا كەلەدى. جاعالاي وسكەن تالدار دا ەداۋىر كۇلتەلەنىپ، دالاعا جەلەڭ كيىنىپ شىققان بويجەتكەن سەكىلدى مايىسىپ، ءبىرىنىڭ شاشىن ءبىرى ءورىپ تۇرعانداي شۇيىركەلەسە كەتىپتى. بەرگى جاقتان ارعى جاققا وتۋگە ارنالعان شاعىن كوپىر بار ەكەن. بىرەۋلەر وعان ءاتى-جونىن ويىپ جازسا، ەندى ءبىرى جەبە تەسىپ وتكەن جۇرەكتىڭ سۋرەتىن تاڭبالاپتى. ە-ە-ە، كورمەگەنى جوق كونبىس كوپىرىم-اي. تورتەۋى قاعازدان كەمە جاساپ، سۋعا اعىزۋعا دايىندالدى.

— مەن بولاشاقتا اكتەر بولامىن. كينوعا تۇسەمىن، — دەدى كىشكەنتاي ەسبولات قۋاقىلانىپ.

— مىنا تۇرىڭمەن بە؟ — دەپ جاننا بالانىڭ مۇرنىن ساۋساعىمەن تاڭقيتىپ قويدى.

— ءوي، ءوز تۇرىڭە قاراپ الشى! — دەدى ەسبولات.

— مەنى پاپام: «كۋكلا باربيىم!» — دەپ ەركەلەتەدى. سوندىقتان دا، ماعان ءبۇيتىپ سويلەۋشى بولما. ۇقتىڭ با؟ — دەدى قىز اشۋعا بۋلىعىپ.

— ۇقپادىم، ال! — دەدى ەسبولات جانناعا ۇمتىلىپ. ول كوپ ويلانعان جوق، بالانى سۋعا يتەرىپ جىبەردى. قاپەلىمدە ونىڭ اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى. ناقتىراق ايتقاندا، كەڭىردەگىنە كەسەك تىعىلعانداي سويلەي المادى دا، ۇيالعانىنان بەتى دۋ ەتە قالدى. سول كۇننەن باستاپ اۋلاداعىلاردىڭ ءبارى «كۋكلا باربيدەن» قورقاتىن بولدى... ارادا از-كەم ۇنسىزدىك ورنادى.

— ەي، سەرىك! ساعان نە بولدى؟ ماماڭ ءسۇت بەرمەي قويدى ما؟ — دەدى قالجىڭباس ەسبولات وعان سۇق ساۋساعىن بەزەپ. سەرىكتىڭ كوزىندەگى مەيمىلدەپ تۇرعان جاستى كورىپ، شىنى كەرەك بالالار شوشىپ قالدى. ۇشەۋى قاۋمالاسىپ، «نە بولدىنىڭ» استىنا الدى.

— پاپام مامامدى تاعى دا ۇردى، — دەدى دە بالانىڭ كوزىنەن ەكى مونشاق دومالاپ ءتۇستى.

— وي، قۇيرىقتان دىڭ-ڭ-ڭ-ڭ دەگىزىپ ۇيدەن قۋىپ شىقپايسىڭدار ما؟ — دەدى ەركەكشورا ءساليما. ءبىر مەزەتتە، جەنتەك-جەنتەك جەل تۇرعانى سول ەدى، قاپ-قارا بۇلتتار ءبىر لەكىگەندە شالعى سويىپ تۇسەر مەستەي بوپ جاڭبىرىن توكتى دەيسىڭ. جاۋىن تولاستار ەمەس، ارتى ۇزاققا سوزىلار سىركىرەگەن بىركەلكى سارىنعا ۇلاساتىن ءتۇرى بار. تار كوشەنىڭ جىلعالارى مەن ءتورت قاعاز كەمە ساپقىنىڭ تاسىنداي زىرلادى.

— سەرىك، سەنىڭ كەمەڭ باتىپ كەتتى عوي، — دەدى بالالار ىرجالاقتاسىپ.

— كەمە بولعان سوڭ باتادى دا. مەن ۇيگە كەتتىم، — دەدى بالا مۇرنىنان سويلەپ، كوزدەرى دومبىعىپ، انتەك-انتەك باسىپ، اياقتى كەرە-كەرە ادىمداپ، جولداعى وي-شۇڭقىردان بىردە جالعىز اياقتاپ، بىردە قوس اياقتاپ سەكىرىپ. ول ەسىكتىڭ الدىنداعى تايعاق تاستى باسامىن دەپ جىعىلىپ، شەكەسىن قاناتىپ الدى.

— ەسبولات! ۇيگە كىر، بول تەز! — دەدى انادايدان ايقاي سالعان اكەسى. ونىڭ اتى — ماعجان. ەسكەن جاربيىپ، يت تالاعان مىسىقتاي ۇسقىنى كەتىپ تۇر. ەسىكتىڭ كوزىندە كۇتىپ تۇرعان دەنەلى، قوزعالۋى دا مۇڭ بوپ كورىنەتىن جالپاقبەت اكەسى بالاسىنىڭ باسىنان سيپاپ، ەگەۋدەي الاقانىمەن بەتىن ءسۇرتىپ-سۇرتىپ قويادى. ءبىر نارسە سۇرادى دا، سودان سوڭ بەتىنەن شوپىلدەتىپ سۇيە باستادى. ەسبولات يىعىن قوپاڭ ەتكىزدى. بۇل «بىلمەيمىن» دەگەنى. ولار ءۇيدىڭ ماڭاي-ماڭىن كىسى بويىنداي ەتىپ، تىشقان جورعالاپ وتە الماستاي قىلىپ تاقتايمەن قورشاپ تاستاپتى. بايقاسا، ءۇش بولمەلى، كۇتىمى وتە جاقسى ءۇي ەكەن. يەلەرىنىڭ اسا ۇقىپتى، بەينەتقور ەكەنى كوزگە شالىنعان مۇلىك-مۇكاممالىنان-اق بايقالىپ تۇر. ال، دارحان ۇيدە جۇرگەندە كوكاياز تىنىشتىق ورنايدى. ۇلبوسىن مەن سەرىك ءلام-ميم دەپ ءسوز تارتپاستان كەشكى استارىن ىشە باستادى. ايەلدىڭ جۇرەگى زۋىلداپ، تاماعىنان اس ارەڭ ءوتىپ وتىر. قاباعىن تۇيگەن كىشكەنتاي سەرىكتىڭ ءجۇزىن سالقىندىق جايلاعان. ارا-تۇرا ۇزاق جىلاعاننان ءالى دە سولىعى باسىلماعان بالا مۇرنىن ءبىر تارتىپ قويادى. اناسى تاماعىن تاۋىسپاستان كەلەسى بولمەگە كەتتى. ءبىر كەزدە شىتىناپ، اۋزىنان اراقتىڭ ءيىسى مۇڭكىگەن دارحان كەلدى-داعى، ءۇن-تۇنسىز تاماق ءىشىپ وتىرعان بالاسىنا بەجىرەيە ءبىر قاراپ، سودان سوڭ تىشقانعا تويعان مىسىقشا تاناۋىن ءشۇيىرىپ اكەتىپ، شاڭ-شاڭ اياق-كيىمىن شەشپەستەن ايەلى جاتقان بولمەگە تارتتى. بالا اكەسىن الاكوزىمەن ءبىر اتتى. الدىمەنەن ول جاقتان كۇڭكىل ەستىلدى. كەيىن جارىقشاقتانا شىققان ۇلبوسىننىڭ داۋسى تۇنجىراعان تىنىشتىقتى وسىپ-وسىپ جىبەردى. دارحان ۇلبوسىندى وڭ قولىمەن دىرىلداتا سۇيرەپ اكەلىپ، جاتىن بولمەدەگى كەرەۋەتكە كۇشىكشە لاقتىرىپ جىبەردى. بالا ساسقانىنان كەسەدەگى شايدى توگىپ الدى دا، ءبىر كەزدە اشۋلانىپ، ۇلكەن تەمىر قاسىقتى اكەسىنە لاقتىردى.

— مىنا كۇشىك قايتەدى-ەي؟! — دەپ دارحان بالاسىنا ۇمتىلىپ ەدى، سەرىك دالاعا اتىپ شىقتى. سوستيىپ تۇرىپ قالعان ۇلبوسىن ۇرىككەن ەلىكشە تىپىر ەتتى دە، ەكى اتتاپ بالاسىن قۋىپ جەتتى. ول ءالى ەت جامىلىپ بولماعان سىرىقتاي-سىرىقتاي اياقتارى جەرگە تيەر-تيمەستەن قالىقتاپ بارادى. سەرىك ەسىك الدىندا جاتقان جارىق دوپتى كوزى شالىپ قالدى دا سونى ءبىر تەپتى.

— بالام! ۇيگە كىرە عوي... ءقازىر ۇيىقتايدى، — دەدى اناسى بايقۇس ازار دا بەزەر بولىپ. سەرىك اراقكەش اكەسى ۇيىقتاعانشا دالادا ءجۇردى. دارحان تەمەكىسىن بۋداقتاتا تارتىپ، تەرەزە الدىندا ۇزاق ۋاقىت تۇردى. «وسكەندە كوكەڭدى كوزىڭە كورسەتەمىن» دەپ ويلادى، بالا. ۇسقىنى كەتىپ، بەرەكەسى قاشقان ۇيدە ۇرىس-كەرىس كۇن وتكەن سايىن ۇدەپ بارا جاتقانى ءسوزسىز. تەك ءسال ۇشقىن تۇسسە بولعانى، بومبىداي جارىلعالى تۇر. دارحان ۇلبوسىنعا:

— سەن توپاسسىڭ! — دەپ ايقايلادى. ايەلى وعان:

— سەن ومىرىڭدە قۋراي باسىن سىندىرماعان، نەنىڭ قايدان، قالاي كەلەتىنىن بىلمەيتىن، ءىستىڭ بايىبىنا بارماي قىزبالىققا سالىناتىن بەيباقسىڭ. ءومىردىڭ قىزىعى، راقاتى دەگەن قالپاقپەن ۇرىپ الار وڭاي دۇنيە ەمەس. ەسىڭدى جي، سورلى. دۇنيەنى تالشىقتاپ، تىرنەكتەپ جيناساڭ عانا، ونىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلەسىڭ. سەنىڭ زارەدەي دە پايداڭ جوق. سەن بار عوي، تەسىكوكپە، تەسىكقالتاسىڭ، — دەدى قالش-قالش ەتىپ.

— بەرى كەلشى-ەي... سەن قاتىن! ءقازىر ۇستاسام وڭدىرمايمىن... — دەدى ەركەك قانى باسىنا شاۋىپ. ۇلبوسىن كۇيەۋىنىڭ ادام توزبەس قىلىعىنان ابدەن شارشاعان. پەندەزاتىنىڭ ماڭعازدىعىن، كەربەزدىگىن، تاكاپپارلىعىن جاقسىلاپ ءبىر سىلكىسە جەلگە ۇشىپ كەتەر توزاڭ ەكەن عوي. داۋىل سوعىپ ەدى، بۇتاقتارى الىستان ءيىس شالعان بۇعىنىڭ مۇيىزىندەي اسپانداپ كورىنگەن الىپ تەرەك، تۇپ-تۋرا وسىپ-ونگەن تۇسىنان قاقىراپ بارىپ قۇلادى. ايانىشتى. اناسى مەن اكەسىنىڭ ۇرسىسقانى ەسىنە تۇسسە بولدى، سەرىك كوپكە دەيىن كوڭىلسىز جۇرەدى.

— كەلە قويشى، بالام! — دەپ ۇلبوسىن ونى باۋىرىنا باسىپ، بەتىنەن ءسۇيدى. بالا اكەسىنىڭ قاباقتاي باسىمەن تۇك بىتىرمەي جۇرگەن الا-قۇلا تىرلىگىنە ءىشى ۋداي اشيدى. دارحان دالاعا شىعىپ، ايەلىن قاق ماڭدايدان سالىپ قالدى. ايەل الگىندەي سوققىدان قالپاقتاي ۇشتى. جەرگە قۇلاعان كەلىنشەك: «بالادان ۇيال، وڭباعان! ايەلگە كۇشى جەتكەن ەركەك ەمەس، ەز نەمە...»، — دەپ كۇيىنە ايقايلادى. سەرىك جۇرەگى سازىپ، دەگبىرى قاشىپ، الدەنەدەن سەكەم العانداي قالشىلداپ تۇر. بالا كومەك سۇراپ كورشىگە باردى دا، قارا دەرمانتينمەن قاپتالىپ، زەرلى شەگەلەرمەن الەمىشتەلگەن، ىشتەن سىرتقا قارايتىن سىڭار كوزى بار ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن باستى. ارتىنان اكەسى جەتىپ كەلدى. ەسىكتەن تاڭقى تاناۋ، شىقشىتى شىعىڭقى قاراسۇر جىگىت شىقتى دا سەرىككە ءبىر، دارحانعا ءبىر قاراپ، كوزى اتىزداي بولدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قول ۇسىنبادى. ەڭ بولماسا، يناباتتىڭ جۇقالتاڭ بەلگىسىن دە جاسامادى. داكەڭ «اتقا قونعان» كۇنى تەك ۆانيا عانا ەمەس، كورشى-قولاڭنىڭ بارلىعى دەرلىك كولەڭكەسىنەن قورىققان كوجەكشە دىرىلدەيتىن. شىلپيگەن سارى ۆانياڭ «بالەسىنەن اۋلاق» دەگەندەي ەسىكتى تارس جاپتى دا، ىشىنەن قۇلىپتاپ الدى. بىلتىر دارحان سول ورىسپەن سوعىسىپ، ناتيجەسىندە ءۇش ءتىسىن ءتۇسىرىپ، جاعىن سىندىرعان بولاتىن. ەندى، ۆاكەڭە ونداي «پروبلەمالار» كەرەك ەمەس. بالا سول ءتۇنى دالادا ءجۇرىپ، سۋىقتاپ قالعان ەكەن. سودان ول ايعا جۋىق اۋىرىپ، اۋرۋحانادا جاتتى. ساباق جاعى قالاي بولار ەكەن، ەندى؟!.

بالتاباي اتتى مەكتەپ ديرەكتورى شاناشقارنى العا قۇلاپ، شالقاكەۋدەسىن كەيىن تارتىپ كەلەدى. جول-جونەكەي: «قالدارىڭ قالاي؟»، «سالەمەتسىڭدەر مە؟!»، «ءۇي-ىشى امان-ەسەن بە؟!» دەگەن سوزدەردى بوتقانىڭ بۇلك-بۇلك قايناعانىنداي ەستىلەر-ەستىلمەس تاستاپ كەلەدى. باكەڭ قولدى شالبارىنىڭ اپانداي قالتاسىنا تاستاپ جىبەردى دە، ءبىر بۋما كىلتتى الىپ شىعىپ، ەسىكتى اشتى. ءبىرىنشى قاباتتان ءۇشىنشى قاباتقا كوتەرىلگەندىكتەن بولار، اۋىر تىنىستاپ، ەسىن جيىپ، بىرەر مينۋت وتىردى. ديرەكتورعا شوڭگە بوپ قادالعان بەرىك دەگەن قىلقامويىن، شومەلەشاش، تورتكوز بالا. جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي، اۋزىن اشىپ: «ا!» — دەسە داۋىس كەڭىردەكتەن ەمەس، ترۋبادان شىعىپ جاتقانداي زور، الىستان اتتى كىسىدەي بوپ كورىنەتىن بالتەكەڭنىڭ بۇگىنگى باس قاتىراتىن ماسەلەسى — سوتقار بەرىك پەن اۋرۋحانادا جاتىپ، وقۋ باعدارلاماسىنان قالىپ كەلەتىن سەرىكتى مەكتەپتەن شىعارۋ. بۇزىق بەرىك قۇدايدىڭ جاردەمىمەن سول مەكتەپتە قالدى، ايتەۋىر.

بۇلعاقباس ءومىر ارناسىن باسقا جاققا بۇردى... دارحان مەن ۇلبوسىن اجىراسىپ، اناسى مەن بالاسى تاباناقى، ماڭداي تەرمەن العان جاڭا ۇيىنە كوشتى. بۇرىن وزدەرى تۇرعان تەمىرجولشىلارعا ارنالعان پاتەر قاڭىراپ بوس تۇر. ال، دارحان قالادا ءبىراز اينالىپ ءجۇردى دە، تۇركىستانعا تارتتى. اناسى مەن بالاسى جاڭا ۇيگە كوشىپ كەلگەن سوڭ، بۇرناعى كۇيەۋى ارا-تۇرا كەلىپ تۇراتىندى شىعاردى. بىردە ماس كۇيىندە كەلگەن دارحاندى سەرىك كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەرگەن سوڭ، بالا ونى كورگەن ەمەس... سەرىك جاڭا ۇيگە كوشسە دە قاعازدان كەمە جاساپ، سۋعا اعىزىپ وينايتىن ادەتىن تاستامادى. كوكتەم كەلىسىمەن-اق «كەمە جارىستىرۋ سايىسى» قايتا جاندانادى. بالا قاعاز كەمەنى سۋعا اعىزدى دا: «جولىڭ بولسىن! ساعان مىنا ءومىر وتكەلدەرىندە ساتتىلىك تىلەيمىن!» — دەپ قولىن بۇلعادى...       

---