InfoHub Logo

جانىبەك باتىردىڭ التاي، تارباعاتاي، ەرەنقابىرعا، قۇمىل قاتارلى كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان بايىرعى مەكەنىنە ەلىنىڭ ىرگەسىن قايتا ءجايىپ، كۇلىن توگۋى — ءوز ومىرىندەگى اسا ۇلى، ىزگى ارمانى ەدى. بۇل تەك جانىبەكتىڭ عانا ەمەس، حان ابىلايدىڭ، قابانباي، بوگەنباي باستاعان قازاق قولباسىلارىنىڭ، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ورتاق تىلەگى ەدى.

ول تۇستا اباق ەلى شىڭعىستاۋى، كوكسالا، باقاناس دەگەن جەرلەردى مەكەندەپ، ارعىن رۋلارىمەن قاناتتاس وتىرادى. ءوسىپ كەلە جاتقان رۋلاردىڭ جەرگە، قونىسقا تالاسۋىنان شىققان ىشكى باقاستىق — كەرەي ەلىنىڭ شىعىسقا قاراي كوشۋىنە تىكەلەي سەبەپ بولادى.

جانىبەك باتىر اباق ەلىن باستاپ، قونىس اۋدارىپ كەتۋگە تالپىنا باستاعان كەزدە قاناتتاس وتىرعان رۋلارمەن ءسوز سايىسىنا تۇسەدى:

— كۇلتەلى كۇرەڭ تۇرعاندا،
تۇلپارىڭا جالىنبايمىن.
ەر ازاماتىم تۇرعاندا،
كوپتىگىڭە باعىنبايمىن.

اتانىم ساي، اتىم ساي،
بالتام ساي دا، تەسەم ساي.
ۇلى ەرتىستەن كوپىر سالسام دا وتەم،
كەۋدەمنەن جانىم شىقپاسا،
ەجەلگى جەرگە جەتەم، —

دەيدى. باتىردىڭ بۇل سوزىندە وكپە-نازى دا، كوكەيتەستى ارمانى دا جاتىر ەدى. سول كەزدە قارتايىپ قالعان ناعاشىسى قازىبەك بيگە دە جانىبەك وكپەلى ەكەن. جانىبەك باتىر ەلىن باستاپ كوشەتىن بولعاندا، جاسىنان قاسىندا وسكەن جاقسى كورەتىن جيەنىن قيماي: «جيەن نازارى قيىن دەۋشى ەدى، ۇيىمنەن ءدام تا- تىرىپ، باتامدى بەرىپ جىبەرەيىن»، — دەپ ويلاعان قازىبەك بي شاقىرۋشىلارىنا:

— جانىبەكتىڭ مىنەزى قاتتى، مەن شاقىرادى دەمەڭدەر، ناعاشىڭنىڭ ۇيىندە ءدام-تۇز شاقىرادى دەڭدەر، — دەپ ۇقتىرادى، — ءبىر ورالسا، سوندا ورالار، ەگەر استى سىيلاماسا، جولى دا بولا قويماس، — دەيدى. جانىبەككە بارعان شاقىرۋشىلار بۇل ءسوزدى بۇلجىتپاي جەتكىزەدى. جانىبەك باتىر:

— ناعاشىم بولسا قايتەيىن، بارماي-اق كەتەيىن دەپ ەدىم، ءدام-تۇز دەپتى عوي بارماسام، جولىم بولماس، — دەپ جولداس-جورالارىمەن اتتانىپ، ناعاشىسىنىڭ اۋىلىنا كەلگەندە، قازىبەك بي التىن تونىن جامىلىپ، ەسىك الدىدا كۇتىپ تۇر ەكەن. جانىبەك ناعاشىسىمەن سالەمدەسىپ ۇيگە كىرەردە:

— كىرەيىن، كىرەيىن، كۇلدىرەۋىشى قيسىق بولسا دا، ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشىپ تۇر ەكەن، — دەپ ناعاشىسىن قۇرمەتتەپ ۇيگە كىرگىزىپ، سوڭىنان ءوزى كىرەدى.

باتىردىڭ كەلگەنىنە رازى بولعان قارت بي جايلانىپ وتىرىپ:

— جاۋعا جاراقتى قولمەن شىعۋشى ەدىڭ، بۇكىل قازاق بولىپ تىلەۋىڭدى تىلەپ تۇرعاندا جاۋدان جاسقانىپ كورگەن جوق ەدىڭ. ەندى ەل باسقارىپ، بي بولىپ، ەل كوشىرىپ، ەر بولىپ، ەل شەتىنە شىعىپ باراسىڭ. جۇرت كوڭىلىن قالدىرما، دۇسپانىڭنىڭ ويىن اسىرما! — دەيدى.

سوندا جانىبەك ناعاشىسىنىڭ سوزىنە ريزالىق ءبىلدىرىپ، جا-ۋاپ قايىرادى:

— تىلگە كەلسە، ەلۋ بەستە بولىپ،
تىلدەسۋگە شىدايمىن.
داۋعا كەلسە، قىرىق بەستە بولىپ،
بەلدەسۋگە شىدايمىن.
جاۋعا كەلسە، جيىرما بەستە بولىپ،
جاۋلاسۋعا شىدايمىن، —

دەپ ناعاشىسىن سۇيىندىرەدى. تاۋەكەلگە بەلىن بۋىپ، بەتىن سۋىققا بۇرىپ، تۇرعان جيەنىنە بي تاعى ءبۇي دەيدى:

— جەرگە تالاسىپ ىرگەلى مونعولمەن قانداسپا، ەل ىشىندە قونىس تاڭداسپا. ادىلدىكتى ويلاساڭ، حالقىڭ قادىر تۇتادى.

ناعاشىسىنىڭ اقىليا ءسوزىن الدىعا ۇستاي سويلەگەن باتىر:

— سىيلاسقانعا بەز بەرىپ،
شىنداسقانعا ءسوز بەرىپ،
قوڭىراۋلى نايزا قولعا الىپ،
قوڭىر سالقىن ءتوستى الىپ،
ەسەلى ءىستى تەرىسىپ،
ەسەسى كەتسە بەرىسىپ،

كەلگەن وزىڭىزدەن قالعان
اتا سالتىمىز عوي، ناعاشى، —

دەيدى. سونىمەن قازىبەك بي شىن ىقىلاسىن بەرىپ، اق جول تىلەپ اتتاندىرادى. جانىبەك باتىر ەلىن باستاپ، قالبا تاۋىنا جەتىپ تۇراقتايدى، التاي، تارباعاتاي، ەرەنقابىرعا سەكىلدى بايىرعى مەكەنىنە ءوتۋ ءۇشىن الدا كوپ كەدەرگى جاتادى. التايدى يەلەپ العان جەتى تايپا ۇرانقاي مەن دوربىتتەردىڭ، تارباعاتاي اۋماعىنا جاڭادان كەلىپ ورىن تەبە باستاعان تورعاۋىتتاردىڭ كۇشى وتە مىعىم ەدى.

ەل قالبا تاۋىن بىرنەشە جىل مەكەندەيدى. بۇل كەزدە جانىبەك باتىر ءور التاي، تارباعاتاي جانە ەرەنقابىرعا تاۋلارىنا دەيىن بارىپ، ونداعى حالىقتارمەن بىتىمگە كەلىپ، تىنىشتىق ورناتادى. قالبادا مەكەندەپ تۇرعان كەزىندە جانىبەك باتىر التايدىڭ اقتاۋ توڭىرەگىندەگى ءبىر اسۋدان جول سالىپ اسىپ، بەرگى بەتىن شولىپ قايتادى. كەيىن وسى ماڭدى نايماننىڭ قاراتاي رۋ- لارى مەكەندەگەندىكتەن، ول «قاراتاي جايلاۋى» دەپ اتالادى دا، الگى اسۋ «جانىبەك باتىردىڭ اسۋى» دەلىنەدى.

قازاق حالقى بۇل باتىردى ايرىقشا قاستەرلەپ، «اقىر جانىبەك» دەپ اتاعان. بۇدان بىلاي بۇنداي جۇرەكتى، ارۋاقتى ادام بولمايدى دەگەن ءسوز ەكەن ول. سوندىقتان حالىق جانىبەك باتىردىڭ تۋىن بەرتىنگە دەيىن ساقتاپ، جاۋگەرشىلىكتە كوتەرىپ شىعىپ وتىرعان. شىمىراق تورعىننان جاسالعان بۇل تۋ — قازاق باتىرلارىنىڭ ەڭ سوڭعى تۋى ەدى.

جانىبەك باتىر 1792 جىلى سەكسەننىڭ ۇستىنە شىعىپ قايتىس بولادى. قايتىس بولعان حابارى ءۇش جىلعا دەيىن قۇپيا ساقتالادى. ءۇش جىلدان كەيىن ءۇش ءجۇزدىڭ بالاسىنا ساۋىن ايتىلىپ، اس بەرىلىپ، زيراتى تۇرعىزىلادى. جانىبەك باتىردىڭ بەيىتى سول قالبا تاۋىنىڭ جالاما، قىزىل ءسۋ-شار دەگەن جەرىندە.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ابىلاي حاننىڭ جانىبەكتى سىناۋى

جانىبەكتىڭ قارتايعان كەزىندە كەشىرمەلەرىن ەسكە الۋى

جانىبەك باتىردىڭ ابىلايدىڭ وڭ تىزەسىنەن ورىن الۋى

---