InfoHub Logo

وتباسى – جەكە تۇلعالاردىڭ الەۋمەتتەنۋى مەن ومىرگە قادام باسۋىنا، ياعني ولاردى ومىرگە دايىندايتىن مەكتەپ.

وتباسى وزگەرىستەرگە اشىق تابيعاتتى ادامدى سىرتتاعى زياندى ىقپالداردان قورعاۋدى وزىنە ماقسات ەتەتىن بولسا، وسىنداي وتباسىلار قۇرايتىن قوعام مىقتى بولماق.

ءححى عاسىر شەكتەۋلەر ازايىپ، ۇلتتىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتاردى قورعاپ قالۋ مەيلىنشە قيىنداعان ءداۋىر. الەم جاھاندانۋدا. الەمدەگى اقپارات بىرنەشە سەكۋندتا ەلىمىزگە جەتە الادى. ادامدار ينتەرنەت ارقىلى كەز كەلگەن ساتتە ىزدەگەن ماعلۇماتتارىن تابا الادى. تاريحتى دا، ادەبيەتتى دە ۇيرەنە الادى، سونىمەن قاتار قۇمار ويناۋدى دا، ادەپكە جات نارسەلەردى دە كورە الادى. جاقسى اقپاراتتار الىپ جەتىلۋمەن قاتار جامان اقپاراتتار ءسىڭىرىپ بۇزىلۋ دا وڭاي. بۇزىلۋدىڭ، ازعىنداۋدىڭ الدىن الۋدىڭ جالعىز امالى جۇرتشىلىققا نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. مىنە وسى تۇرعىدا جانۇياداعى تاربيەنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. «بالانى جاستان» دەگەن بابالارىمىز. ياعني بالاعا جاستايىنان تاربيە بەرۋ قاجەت، ال ۇلكەيگەندە قانشا تالپىنساڭدا ۇتىمدى ناتيجە بەرمەۋى مۇمكىن. مىسالى كىشكەنتايىنان اتا-اناسىنا «سەن» دەگەن، اتىمەن شاقىرىپ وسكەن بالالارعا، ۇلكەيگەندە «ءسىز» دەۋدى جانە «انا، اكە» دەپ شاقىرۋدى ۇيرەتە الماعان وتباسىلار كوپ. سوندىقتان ادامدارعا نەنىڭ جامان، نەنىڭ جاقسى ەكەندىگىن كىشكەنتايىنان ۇيرەتۋ كەرەك. زامانىمىزدا كوپ وتباسىلار بۇعان نەمقۇرايلى قاراۋدا. جۇمىسىن سىلتاۋ ەتەتىندەر، ءوزىنىڭ راحاتىمەن اۋرە بولاتىندار تاربيەلىك مىندەتكە كەلگەندە وسالدىق تانىتۋدا. تاجىريبەلىك، تاربيەلىك ناسيحاتتان ماحرۇم وتكەن جاستىق، ساناسىز تۇرعىدا اعىمداعى سىرتقى ىقپالداردىڭ جەتەگىندە قالۋدا. وسىنى ەسكەرىپ ءارقايسىمىز ءوز وتباسىمىزعا، بالا تاربيەسىنە كىشكەنتايىنان كوبىرەك كوڭىل اۋدارساق، بالا-شاعانىڭ كەلەشەگىنە جانە قوعامنىڭ گۇلدەنۋىنە دە ۇلەس قوسقان بولامىز. 

ەركەلىكتى قالىپتاستىراتىن ارەكەتتەر:

● بالالاردى ءومىر قيىندىقتارىن ەرتەگىدەي كورسەتىپ دايىنداي المايسىز. رەنجىگەن كەزدەرى دە بولسىن، اششى-تۇششىنى دا كورسىن، جىعىلعاندا تۇرەگەلۋدى ۇيرەنسىن، ويلانسىن. وسىلايشا مىنەز-قۇلقى كۇشەيەدى.

● بالاڭىز مۇعالىمىنەن نەمەسە باسقا ءبىر ۇلكەننەن شاعىمدانىپ كەلگەنىندە، بولعان وقيعانى تولىعىمەن تىڭداماي تۇرىپ، دەرەۋ قولدى سىباپ قورعاۋشى مىندەتكە كوشەتىن بولساڭىز قاتە جاسادىڭىز دەگەن ءسوز. وبەكتيۆتى بولىڭىز. الدىمەن بالاڭىزدى تىڭداڭىز، كەيىن قاتىستى كىسىنى.   

● بالاڭىز ىزالانعان، اشۋلانعان كەزدە اشۋمەن جاۋاپ بەرسەڭىز جامان ادەتىن ماقۇلداعانمەن تەڭ بولادى. ۇستامدى بولىپ، اشۋىنىڭ سەبەبىن تۇسىنۋگە تىرىسىڭىز.

● بالالار كۇندە قايتالاناتىن ءرۋتيندى مامىلەلەرگە ادەتتەنەدى. تاڭەرتەڭگىسىن ويانعاندا تاڭعى اس ىشەدى، ويىنشىقتارىمەن وينايدى، تەلەديدار كورەدى. ولارعا ءبىر رەت تاڭعى اس ىشكەنى ءۇشىن سىياپات بەرەتىن بولساڭىز، كۇندە سول نارسەنى كۇتەتىن بولادى. سوندىقتان سىياپات بەرەتىن كەزدە مۇنىڭ اندا-ساندا بولاتىن ءبىر رەتتىك قۇبىلىس ەكەنىن ەسكەرتىڭىز.

● بالالارىڭىزعا كومەكتەسكىڭىز كەلەتىنى تۇسىنىكتى ءجايت، ءبىراق بارلىق نارسەسىن ءسىز ورىندايتىن بولساڭىز بالا جالقاۋلانا باستايدى. تەلەديداردى قوسىپ بەرمەڭىز، سۋىن اكەلىپ بەرمەڭىز، ءتىس ششەتكالارىنا ءتىس پاستاسىن جاعىپ بەرمەڭىز. ويتكەنى ءاردايىم بۇلاردى ورىنداۋ ءۇشىن قاسىندا بولمايتىن كەزدەرىڭىز دە بولادى. ولاردى ومىرگە دايىنداعىڭىز كەلسە، جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي ءوز ىستەرىن وزدەرى اتقارۋعا داعدىلانسىن. 

● ۇيدە ۇنەمى بالاڭىزدىڭ جەڭۋىنە، ايتقانىنىڭ بولۋىنا جول بەرەتىن بولساڭىز، سىرتتا دا جاعدايدىڭ وسىنداي بولاتىنىنا سەنەدى جانە ءار جەڭىلىسكە ۇشىراعانىندا كۇيزەلىسكە تاپ بولادى. بالالارىمىزعا جەڭىلۋدىڭ توزىمدىلىك جانە ەڭبەكقورلىق سەكىلدى قاسيەتتەردى قالىپتاستىراتىندىعىن ۇيرەتۋىمىز كەرەك.

● بالالارىڭىزعا باس-كوز بولىڭىز. ءبىراق كىشىگىرىم كەلەڭسىزدىكتەرىن ءوزى شەشۋگە داعدىلاندىرىڭىز. وسىلايشا ءوزىنىڭ جانە وزگەلەردىڭ جاعدايىن، سەزىمدەرىن جاقسى تۇسىنەتىن بولادى. ءبولىسۋدى، ءادىل بولۋدى جانە ادامدارعا تەڭ مامىلە ەتۋدى ۇيرەنەدى.     

كەيبىر كەڭەستەر:

● بالانىڭ كەيبىر قاتەلىكتەردى جاساۋى قالىپتى نارسە. دەرەۋ ونى جازالاندىرۋعا اسىقپاي، كەشىرىمدى بولۋ كەرەك.

●  «سەن ادام بولمايسىڭ»، «جالقاۋسىڭ» دەگەن سەكىلدى جازعىرۋلار بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن ازايتادى جانە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ الدىندا شەشىم قابىلداي الماۋىنا سەبەپشى بولادى.

● بالالار ۇلكەندەرگە وتە قاتتى ەلىكتەيدى. سول ءۇشىن ۇنەمى ولارعا جاقسى ۇلگى بولۋ كەرەك.

● «بار، انا جاققا!»، «بار، دالاعا وينا!»، «مازامدى الما!»، «اكەتشى مىنا بالاڭدى!» دەگەن سەكىلدى تەك سول مەزەتتەگى جەكە باستىڭ تىنىشتىعى ويلانىلسا، بۇل قۇتىلىس جولى ەمەس. ويتكەنى سول نارسە ەرتەڭ دە، ونىڭ ارعى كۇنى دە قايتالانادى. بالاعا وتكىنشىل ەمەس، تۇراقتى ساقتالىپ قالاتىن جاقسى تاربيە بەرۋ كەرەك.

انانىڭ ونەگەلى تاربيەسى

نوبەل سىيلىعىن العان ماتەماتيكا پروفەسسورىنان وقۋشىسى سۇراۋدا:

– اعاي، دۇنيە جۇزىندە مىڭداعان ماتەماتيكا پروفەسسورلارى بار. سولاردىڭ ىشىنەن قانداي قاسيەتىڭىزبەن ەرەكشەلەنىپ، سىيلىققا يەمدەندىڭىز؟ – دەگەنىندە، پروفەسسور بۇل سۇراققا جىميىپ بارىپ بىلاي دەيدى:

– شىندىعىندا، بۇل سىيلىق ءۇشىن اناما بورىشتارمىن. بالا كەزىمدە مەكتەپتەن قايتقان بالالارىنا اتا-انالارى: «بالام، بۇگىن ساباقتان نەشە الدىڭ؟ اپايىڭ نە دەدى؟» دەپ سۇراۋشى ەدى. ال مەنىڭ انام بولسا: «بالام، بۇگىن اپايىڭا قانداي جاقسى سۇراق قويدىڭ؟» دەپ سۇرايتىن. مىنە، وزگەلەردەن مەنى ەرەكشەلەندىرگەن قاسيەت تە وسى. ۇنەمى جاقسى سۇراقتار قويۋعا تىراساتىنمىن، وسىلايشا بىلمەگەن سۇراقتارىمنىڭ جاۋابىن ۇيرەنەتىنمىن جانە ءالى دە ۇيرەنەتىندەرىم كوپ دەپ ويلايتىنبىن!» – دەپ جاۋاپ بەرەدى.

جاس وسپىرىمدەردى كىتاپقا باۋلۋ

كىتاپ وقۋ داعدىسى كىشى جاستاردا پايدا بولسا اسەرلىرەك، جاقسىراق ءارى تۇراقتى بولادى. بالالار مەن جاس وسپىرىمدەردى كىتاپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ كەرەك. ال بۇنى قالاي ىستەۋگە بولادى؟

بالالار مەن جاس ءوسپىرىم وقىعان كەزدە قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن كوميكستەر، قىسقا حيكايالار، قىزىقتى بالالار ەرتەگىلەرى، ءسوز قازىناسىن ارتتىراتىن كروسۆوردتار، جۇمباقتار، بالالارعا ارنالعان جۋرنالدار بۇل ماسەلەنىڭ جاۋابى. ەڭ جاقسى وقۋ داعدىسىن وسى اتالعان تۋىندىلار قالىپتاستىرادى. ايتپەسە بالالارعا عىلىمنىڭ ءوزى بەرىلگەن ءدارىس كىتاپتارىن جانە اۋىر كىتاپتاردى وقىتۋ وتە قيىن. ەلىمىزدە، اسىرەسە قازىرگى قوعامدا كىتاپ وقۋ داعدىسىنىڭ جەتكىلىكسىز دارەجەدە ەكەنىن قابىل ەتۋگە ءماجبۇرمىز. الەمدەگى مەملەكەتتەرمەن سالىستىرعان كەزدە ەڭ ارتتاعى قاتارلاردا قالۋدامىز. تەلەديدار مەن راديو سياقتى قۇرالداردان الىنعان ءبىلىم ۋاقىتشا. كوپ مالىمەت بەرىلسە دە، بۇلاردى اقىلدا ساقتاۋ قيىن. ويتكەنى بۇل مالىمەتتەرگە يەمدەنۋ ءۇشىن ەشقانداي ەڭبەك جۇمسالماعان. ءبىراق كىتاپ ونداي ەمەس. بەلگىلى ەڭبەك جۇمسالىپ الىنعان ءبىلىمنىڭ ۇمىت بولۋ ىقتيمالى وتە از.

---