جارالى اققۋ
سەن اياۋلىم دەسە، اياۋلى ەدىڭ-اۋ!.. اتىڭا زاتىڭ ساي ەدى!..
ءبىز ەكەۋمىز بەيمەزگىلدە كەزدەسىپ، بەيۋاقىتتا قوشتاسقان عاشىقتار... جو.. جوق... بەيباقتار ەدىك!..
بۇگىن تاعى تۇسىمە كىردىڭ. سول ءباز-باياعى قالپىڭ... جىمياسىڭ، كۇلەسىڭ، ەركەلەيسىڭ...
تاعى دا جاسىرىن كەزدەسىپ ءجۇرمىز. مۇلدە باسقا الەمدە... جۇماق پا دەيمىن... جاپ جاسىل دۇنيە. ماۋەلى ب ا ق. سامساعان جەمىس اعاشى... ادام اتا مەن حاۋا اناعا ۇقسايمىز...
ءبىر-بىرىن جاڭا كورگەن عاشىقتارداي قۇشاعىمىز ايقاستى. سۇيىستىك... ايمالاستىق... كۇناعا باتتىق...
ءبىر كەزدە توپ ەتىپ جەرگە تۇستىك... قارا شاڭ بۇرق ەتتى دە، كوز الدىمدا قارا جەر قاق ايىرىلىپ بارا جاتتى... ەكەۋمىز ەكى جاقتا قالىپ قويدىق. قولىمىزدى قانشا سوزساق تا، جەتە الار ەمەسپىز. بىر-بىرىمىزدەن بىرتىندەپ ۇزاپ بارا جاتىرمىز...
تومەن قاراي كوز سالسام، قۇلاما جار، ءتۇپسىز تەرەڭ شىڭىراۋ...
شوشىپ وياندىم... وتكەن كۇندەر ويىما ورالدى...
قاراقوتىرلانا باستاعان ماحاببات جاراسىن تاعى دا ءوزىڭ تىرناي قاناتىپ، جانىمدى جارالاپ كەتتىڭ!..
بۇگىن سەنىڭ تۋعان كۇنىڭ ەكەنى ەسىمە ءتۇستى. جۇمىسقا كەلە سالا تەلەفون شالىپ، مىنا جارىق جالعاننىڭ ەسىگىن اشقان كۇنىڭمەن قۇتتىقتادىم. ادەتىمشە، باقىت تىلەدىم!.. بالاشا قۋاندىڭ...
— اعا، ءسىزدى ساعىندىم!.. قاتتى ساعىندىم!.. ساعىنىپ ءجۇرمىن!.. — دەدىڭ كۇرسىنىپ.
مەن دە سەنى ساعىندىم، جانىم. قاتتى ساعىندىم. ساعىنىپ ءجۇرمىن. ساعىنىش سازى جۇرەگىمدى سىزداتىپ، جانىمدى جەگىدەي جەيدى.
كوڭىل سەنى جوقتايدى، جانىم سەنى اڭسايدى، جۇرەك سەنى ىزدەيدى... سەنى كورگىم كەلەدى. ساعان قاراي قۇستاي ۇشقىم كەلەدى. باۋىرىما باسقىم كەلەدى. قۇشاعىما قىسقىم كەلەدى. ءبىراق، وسىنىڭ ءبارى قۇر قيال ەكەنىن ويلاعاندا، جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي، اش قاسقىرداي الاسۇرامىن.
بۇگىن جۇمىسقا ەرتە كەلدىم. ەشكىم جوق. كابينەتتە جاپادان-جالعىز ويعا شومىپ وتىرمىن. سەن ءبىر جەردەن جايراڭداپ شىعا كەلەتىندەي، ەلەگىزىپ قويامىن...
سەن كەلەسى بولمەدە وتىراتىنسىڭ. ارى-بەرى وتكەن سايىن كوز سالماي وتپەيتىنسىڭ. مەن دە ساعان قاراي قالاتىنمىن. كەيدە جالعىز وتىرسام، قارسى تۇرعان ستولعا وتىرا قالىپ، اڭگىمە باستار ەدىڭ... وندايدا ەكەۋمىز ۇزاق سىرلاسىپ وتىرىپ قالاتىنبىز.
— اڭگىمەلەسىپ وتىرا بەرگىم كەلەدى، — دەيتىنسىڭ كوزىڭدى توڭكەرە تاستاپ.
مەنىڭ دە جانىم وسىنى قالايتىن...
قايران جالعان دۇنيە... سىناپتاي سىرعىپ، بىلىنبەي وتە بەرەدى ەكەن عوي!.. سونىڭ ءبارى كورگەن تۇستەي ءوتىپتى دە كەتىپتى. مىنە، ەندى سەن جوقسىڭ. الىستاسىڭ... تەك، سول ءبىر كەزدە كەۋدەنى نۇرعا بولەگەن بال سەزىمدەر جۇرەكتە ماڭگى قالىپ قويادى ەكەن!.. سول ءبىر قيماس سەزىمدەر عانا ماڭگىلىك ەكەن!.. ماڭگىلىك!..
* * *
سەن بiزدiڭ رەداكسيامىزعا قىزمەتكە كوكتەم شىعا كەلدiڭ. سول جىلعى كوكتەم تىم جىلاۋىق بولدى. كوك اسپان كوبەسi قاق ايىرىلىپ، ەگiلiپ تۇراتىن. قارا جەردiڭ قابىرعاسى قايىسىپ، ەزiلiپ جاتاتىن.
سەن ءوزiڭمەن بiرگە شۇعىلاداي شۋاقتى جىلىلىق الا كەلدiڭ. كۇن كوزiندەي جارقىراعان اق ءجۇزiڭنەن نۇر توگiلiپ، اسەم ايداي تولىقسىعان تال بويىڭنان ءسارۋار ساۋلە شاشىراپ تۇراتىنداي سەزiلەتiن. سەندەگi نۇردان ءنار الىپ، شۋاعىڭا شومىلعىمىز كەلەتiن.
سەن ءمولدiرەگەن جاس ەدiڭ. كوز ءسۇرiنەر كورiكتi، جان ءسۇيسiنەر سىمباتتى ەدiڭ. اققۋداي سىلانىپ، كەرمارالداي كەربەز باسىپ جۇرەتiنسiڭ. كوبiنە-كوپ ءوز بولمەڭدە ەلiكتiڭ لاعىنداي جانارىڭ ءجاۋدiرەپ، مونتيىپ قانا وتىراتىنسىڭ.
جاستىعىڭ مەن سۇلۋلىعىڭنان جاسقانىپ، بiردەن جەلدەي ءۇيiرiپ اكەتۋگە باتىلىم جەتە بەرمەگەن. شوقتاي جانعان جانارىڭداعى جارقىل دا وڭمەنiمنەن وتكەندەي، جiگەرiم جاسىپ، الىپقاشپا كوڭiلiم جۇندەلگەن تۇيەدەي جۋاسىپ سالا بەرەتiن.
كوكتەم كۇنi جىلاي-جىلاي جىلىستاپ جىلجىپ جاتتى... “ادام سويلەسكەنشە...” دەمەي مە، كەلە-كەلە كوز ۇيرەندi، جىلى سويلەسiپ، سىپايى ءازiلدەسەتiن بولدىق. سوزگە قۇلاق قوياسىڭ، قالجىڭدى ءتۇسiنەسiڭ. ارتىق-اۋىس ءسوز ايتپايسىڭ. نە نارسەگە بولسىن اسا بiر جاۋاپكەرشiلiكپەن قاراپ، ءوزiڭە تاپسىرىلعان ءىستى اسقان ىجداھاتتىلىقپەن اتقاراتىنسىڭ.
سەن وسىنداي جاراتىلىسىڭمەن ەركiمدi الىپ، ەلiكتiرە بەردiڭ، ەمiكتiرە بەردiڭ...
بiرتە-بiرتە اڭگiمەمiز جاراسىپ، تەز تiل تابىساتىن بولدىق. بولمەڭە بارىپ ۇزاق وتىرىپ قالاتىندى شىعاردىم. سەنiڭ تاراپىڭنان دا ەشقانداي قارسىلىق بايقالمادى. قايتا مەنiڭ كەلۋiمدi تاعاتسىزدانا كۇتiپ وتىراتىن سياقتىسىڭ. كورiكتi كوركiڭە ۇرلانا كوز تاستاپ قويىپ، قىزىل ءسوزدi قىمىزشا ساپىراتىنمىن. العاشىندا ءومiر جايلى وي ءبولiسەتiنبiز، كەلە-كەلە ماحاببات تۋرالى دا سىر شەرتiسەتiن بولدىق. وسىلاي ۋاقىت وتە كەلە توننىڭ iشكi باۋىنداي جاقىنداسىپ، بiر-بiرiمiزگە ۇيرەنiسە باستادىق. سەن جوق بولساڭ، كوڭiلiم الابۇرتىپ، iزدەپ تۇراتىن بولدىم. ءسال كەشiكسەڭ، تىقىرشىپ تىپىرلاي باستايتىنمىن. كەلمەي قالساڭ، ۇنجىرعام ءتۇسiپ، ۇيگە كوڭiلسiز قايتاتىنمىن.
بويىمدا ساعان دەگەن بۇلا بiر سەزiمنiڭ ءبۇر جارا باستاعانىن سەزدiم. ونى ءازiلمەن ارلەپ، قالجىڭمەن قىرلاپ، استارلاپ بولسا دا جەتكiزە باستادىم. سەن ەشتەڭە سەزبەيتiندەي، دىم ءتۇسiنبەيتiندەي جاي عانا جىمياتىنسىڭ دا قوياتىنسىڭ. بiراق، ءبارiن دە ءتۇسiنەتiنiڭدi، ءتۇيسiنەتiنiڭدi iشiم سەزەتiن.
* * *
العاشىندا قۇمارلىق، ءپانداۋي ويلار باسىم بولاتىن. بiرتە-بiرتە جاقسى كورۋ سەزiمدەرiم ويانا باستادى. كەيدە ءوزiمدiء-وزiم كiءنالاپ، كۇستانالايتىنمىن. “ءوز بالا-شاعاڭ بولا تۇرا، ون ەكiدە بiر گۇلi اشىلماعان جاپ-جاس قىزدا نەڭ بار-ەي!.. ويىڭ نەتكەن بۇزىق... وسىنداي پاك بويجەتكەندi جاماندىققا قالاي قياسىڭ!” دەيمiن ءوزiمدiء-وزiم وڭاشادا جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ.
قاراڭ قارايسا-اق بولدى، ونىڭ ءبارiن ۇمىتىپ، جانىڭا قالاي جەتiپ بارعانىمدى ءوزiم دە بiلمەي قالاتىنمىن. “اي، پەندەشiلiك-اي!.. پەندەمiن عوي!” دەيتiنمiن ءوز ارىمنىڭ الدىندا اقتالعان بولىپ. “بۇل پەندەشiلiك ەمەس، ءناپسiقۇمارلىق! — دەيدi iشكi ويىم. — سەن قۇلسىڭ. ءناپسiنiڭ قۇلىسىڭ! ازات ەمەسسiڭ! ەگەر ءناپسiڭدi تىيماساڭ، ءومiردەن قۇل بوپ وتەسiڭ. ادام ەركiندiكتi سۇيمەي مە؟!.. سوندىقتان ءناپسiڭدi تىي! ءناپسiڭنiڭ پاتشاسى بولا بiل!.. ساجدەگە، نامازعا جىعىل. اللانى ءسۇي! اللاعا دەگەن ماحابباتىڭ ويانسىن!
— وندا نەگە “ورالىڭنىڭ بارىندا وينا دا كۇل” دەيدi اتالارىم. ولار دا اقىماق بولماعان شىعار! ونىڭ ءۇستiنە مەن ونى جاقسى كورەم عوي!
— جاقسى كورۋ اقتالۋعا تياناق بولا المايدى. كiم-كiمدi جاقسى كورمەيدi. بويداق بولساڭ بiر ءسارi. ايەلiڭ سەزسە، سوندا كورەسiڭ جاقسى كورگەندi!..
— راس-اۋ! قوي قويماسام بولماس!..”
اللاعا جۇگiنگەندەي، وڭاشادا وسى ويعا مويىنسىنام دا، سەنi كورگەن ساتتە-اق جىن ۇرعانداي جەلiگiپ شىعا كەلەمiن. جۇدىرىقتاي جۇرەگiم بۇلك-بۇلك ەتiپ، كوڭiل قۇسىم الىپ-ۇشىپ، تاعى دا قاسىڭنان تابىلامىن. شامدى اينالعان جىندى كوبەلەكشە اينالسوقتاپ ماڭىڭنان شىعا المايمىن.
ءاز ۋاقىتىمنىڭ جىمپيما مىسىقشا ۇرلانىپ وتە باراتىنىن بiلە تۇرا بولمەڭدە ۇزاق اڭگiمەلەسiپ وتىرا بەرگiم كەلەتiن. مەن ءۇشiن سەنiمەن ديدارلاسۋدىڭ ءوزi بiر عانيبەت ەدi. جانسارايىم اشىلىپ، جانىم راحاتتانىپ، كوڭiلiم شالقىپ، كەۋدەمدi كۇمبiرلەگەن قوڭىر كۇي كەرنەيتiن.
سويلەسiپ وتىرىپ سۇلۋ ءجۇزiڭە تەسiلە تەلمiرiپ قالاتىنىمدى ءوزiم دە اڭداماي قالامىن. ءاسiرەسە ءجاۋدiر جانارىڭ تۇپ-تۇنىق سۋداي ءمولدiرەپ، ەرەكشە كوز تارتادى.
— ولاي قاراماڭىزشى، اعا! — دەيسiڭ قىمسىنا.
— قالاي؟
— سولاي!..
— مەن... مەن... — دەي بەرەم قاپەلiمدە اۋزىما جiبi ءتۇزۋ ءسوز تۇسپەي، تەك “ۇيالاعان تەك تۇرماستىڭ” كەبiمەن — ...بiر جەرگە شاقىرسام باراسىڭ با؟ — دەيمiن قيپاقتاي.
— قايدا؟ — دەيسiڭ سۇراۋلى جۇزبەن.
— جاي اشەيiن، قىدىرساق دەيمiن...
— جوق، راحمەت اعاي!..
— راحمەتتi سودان سوڭ ايتارسىڭ!
— جوق، بولمايدى!
“تىقاقتاي بەرسەم، رەنجiتiپ الارمىن!” دەگەن ويمەن ءسوزiمدi وسى جەردەن كiلت ءۇزiپ، ءوزiمدiء-وزiم اقىلعا شاقىراتىنمىن، ورەكپiگەن كوڭiلiمە بۇعاۋ سالعانداي قاقپاقىلدايتىنمىن.
مەن سەنi ودان كەيiن دە قىدىرىستاپ قايتۋعا تالاي مارتە شاقىردىم. سەن ىلعي دا “جوق، بولمايدى!” دەپ كەسiپ تاستايتىنسىڭ. بiراق، ءبارiبiر ارنەنi بiر سىلتاۋراتىپ، اينالسوقتاپ قاسىڭنان كەتە المايمىن.
سەن مەنi ۇنەمi كۇلiمسiرەپ قارسى الىپ، بار سىرىڭدى ايتىپ، جىميىپ شىعارىپ سالاتىنسىڭ. مۇنى دا جاقسىلىققا جوريتىنمىن. “ول دا مەنi جەك كورمەيدi. ايتپەسە، وسى ۋاقىتقا دەيiن بiر بەلگi بەرەر ەدi عوي، جاقتىرماسا...” دەيمiن ءوزiمشە كۇپسiنiپ. وسىنداي كۇپiر ويلار كەۋدەمدە تۇتانا باستاعان ءۇمiت وتىن ۇرلەي جاعىپ، مازداتا تۇسەتiن.
بiر كۇنi ەپتەپ قىزۋلاۋمىن، بولمەڭە باتىلداۋ كiرiپ، تاعى دا ءومiر جايلى ۇزاق-سونار اڭگiمە ايتتىم. كوڭiلiم كوتەرiڭكi ەدi، سەن دە ەرەكشە جارقىلداپ وتىردىڭ.
— كافەگە بارىپ، از-ماز كوڭiل كوتەرiپ قايتساق، قايتەدi، — دەپ ەدiم ءسوز اراسىندا. كوڭiلiمدi قيمادىڭ با:
— جوق، ونداي جەرگە بارمايمىن. “ازيا داۋىسىنا” بارعىم كەلەدi، — دەدiڭ قيىلىپ.
— بارامىز... مiندەتتi تۇردە بارامىز! — قۋانىشتان جۇرەگiم جارىلارداي كۇي كەشتiم، — كەلiستi! ءيا، كەلiستi... و، توبا! و، قۇداي-اي!..”
* * *
ەكەۋمiز “ازيا داۋىسىنا” باردىق. بۇل جولى ءان فەستيۆالi مەدەۋ شاتقالىندا ەمەس، الماتى شاھارىنىڭ قاق ءتورiندەگi رەسپۋبليكا سارايىندا ءوتتi. ب ا ق سىناعان ءانشiلەر بiرiنەن سوڭ بiرi ساحناعا شىعىپ، اننەن شاشۋ شاشىپ جاتتى...
ەكi كوزiم ساحنادا بولعانمەن، بۇكiل وي-سانام قاسىمدا البىراپ وتىرعان سەندە بولاتىن. ءۇلبiرەگەن بۇرمەلi قىزىل كويلەك كيiپ، قىر گۇلiندەي قۇلپىرىپ كەتكەنسiڭ. قيمىل-قوزعالىسىڭدى قالت جiبەرمەي كوڭiلمەن باعىپ وتىرمىن. قايتا-قايتا دەمiڭدi iشiڭە تارتىپ، قوزعالاقتاي بەرەتiن سياقتىسىڭ. مەنiڭ دە دەم الىسىم جيiلەپ، ءوزiمنەن ءوزiم قوبالجي باستادىم. ءان تىڭداۋ جايىنا قالدى. قىز جانىنا العاش جاناسا وتىرعانداي-اق، ءوز بويىمدى ءوزiم بيلەي السامشى. ماڭدايىمنان جiپسiپ تەر شىعا باستادى. سوزگە تارتايىن دەسەم، جاعىم قارىسىپ قالعانداي يكەمگە كەلەر ەمەس. كومەيiمە تاس تىعىلعانداي، ءۇن-تۇنسiز بەدiرەيiپ وتىرا بەردiم. “ۇيات بولدى-اۋ! — دەپ قويامىن — نە بولدى ماعان!..”
كونسەرت اياقتالعان كەزدە عانا “ۋھ” دەپ دەمiمدi بiر-اق العانداي بولدىم.
— جاقىن ماڭدا كافە بولسا، از-ماز اڭگiمەلەسسەك قايتەدi، — دەدiم تىسقا شىققان سوڭ.
— اتاكەنتتە بار، بiراق بارماي-اق قويايىقشى. قاتتى شارشادىم... — دەدiڭ توستاعانداي كوزiڭدi توڭكەرە تاستاپ.
— جوق، بارامىز! كۇندە شاقىرا بەرمەيمiن.
سەن ءۇنسiز كەلiسكەندەي سىڭاي تانىتتىڭ. اتاكەنتكە كەلiپ، شەتتەۋ ورنالاسقان شاعىن كافەگە كiردiك. تەمەكi ءتۇتiنiن بۋداقتاتىپ وتىرعان ەكi جاس قىزدان باسقا ادام قاراسى كورiنبەيدi.
وسى وڭاشالىقتى پايدالانىپ، كوڭiلiمدەگiنi اقتارا اشىپ سالعىم كەلدi.
— جانىم! — دەدiم قىسىلا ءسوز باستاپ، — بiر نارسە ايتايىن، رەنجiمەشi. رەنجiسەڭ دە، بiر جولعا رەنجiمەي-اق قويشى!..
— ايتىڭىز!.. — نە ايتار ەكەن دەگەندەي، جاۋتاڭداي قارايسىڭ. باستاۋىن باستاپ السام دا، كومەكەيiمە كەلiپ تiرەلگەن كوپ ءسوزدi بiردەن لاق ەتكiزiپ اقتارا سالۋعا باتىلىم جەتپەي، قوس قولىممەن جاعىمدى سۇيەگەن كۇيi از-كەم ءۇنسiز ويلانىپ وتىرىپ قالدىم.
— نە ايتقالى وتىرعانىمدى ءوزiڭ دە سەزەتiن شىعارسىڭ!.. مەن سەنi ۇناتىپ... ءجۇرiسiڭ، تۇرىسىڭ، سويلەگەن ءسوزiڭە دەيiن ۇنايدى. تۇلا بويىڭ تۇنىپ تۇرعان سۇلۋلىق قوي... كورسوقىر بولماساڭ، سەندەي قىزدى جاقسى كورمەۋ مۇمكiن ەمەس. بiراق، قانشا جاقسى كورسەم دە، ەكەۋمiزدiڭ جولىمىزدىڭ ماڭگi قوسىلمايتىنىن دا بiلەمiن. اقىلدى جارىم، تورسىقتاي ۇلىم، تومپيعان قىزىم بار. ءوزiمنiڭ وتباسىمدى دا، سەنiڭ بولاشاق تاعدىرىڭدى دا ويلايمىن. سەنiڭ، سەندەي قىزدىڭ باقىتى ءۇشiن ءوز سەزiمiمدi تالاق ەتۋگە قاشاندا دايىنمىن. ءوز وشاعىمنىڭ ءتۇتiنi دە ءتۇزۋ شىققانىن قالايمىن. دەگەنمەن، جۇرەگiمدە ساعان دەگەن اسىل بiر سەزiمنiڭ ۇيا سالا باستاعانىن ايتقىم كەلگەن. بiلە ءجۇرسiن دەپ...
مەن كوسەمشە كوسiلدiم، ءوز تاعدىرىم تۋرالى بiرشاما اڭگiمە ايتتىم. سەن دە شەشەنشە شەشiلدiڭ، ءوزiڭ جايلى بiرقىدىرۋ سىر اشتىڭ.
— مەن بiر جiگiتتi جاقسى كورگەم، ول دا مەنi قۇلاي سۇيگەن. اتى ابىلاي ەدi. بiراق بiزدiڭ تاعدىرىمىز قوسىلمادى، — قاس-قاباعىڭدى مۇڭ تورلاپ، كوزiڭنەن جاس تامشىلارى سىرعي باستادى، — ءبارi مەنەن بولدى... باسقا بiر قىزبەن وتاۋ قۇردى. بiراق، iشكiلiككە سالىنىپ كەتتi. Iشكiش بوپ كەتتi. ءيا، مەن كiءنالiمiن وعان. كوز جاسىنا قالدىم. ەندi مەنiڭ جولىم بولمايدى!..
سەن ودان ءارi كەمسەڭدەپ سويلەي المادىڭ. تۇنجىراي تومپيعان قالپىڭدا قويۋ مۇڭنىڭ قۇشاعىنا ورانىپ، ءۇنسiز وتىرىپ قالدىڭ. قاي-قايداعى ەسكە ءتۇسiپ، ويىم ونعا ءبولiنسە دە، كوڭiلiڭدi اۋلاماق نيەتپەن:
— جوق، مەن بۇعان مۇلدە كەلiسپەيمiن. ولاي ءتۇڭiلمەسەڭشi. سەن ونىڭ اۋزىنا جىعىپ الىپ اراق قۇيماعان شىعارسىڭ. ماسكۇنەمدiككە سالىنسا، ءوزiنەن كورسiن. ءار ادام ءوزi ءۇشiن ءوزi جاۋاپتى. تى زدەس پريچەم! — دەدiم ءسوزiمنiڭ سوڭىن ورىسشالاپ.
— ءيا، ونى بiلەمiن... دەگەنمەن ويلاي بەرەمiن. ەگەر قازiر ابىلاي ماعان ۇيلەنەيiك دەپ كەلسە، ەشتەڭەگە دە، ەشكiمنiڭ ءسوزiنە دە قاراماس ەدiم!.. ەتەگiنەن ۇستاپ، جۇرە بەرەتiن ەدiم...
— ايەلi بار دەيسiڭ عوي!..
— نەكەگە تۇرماعان، قازiر بiرگە تۇرمايدى-اۋ دەيمiن. اراققا مۇلدە سالىنىپ كەتتi دەيدi عوي!.. قوي، اعا قايتايىقشى!.. باسىم اۋىرىپ كەتتi...
— ءجۇر، اپارىپ تاستايىن!..
ۇيلەرiڭنiڭ ماڭىندا قىدىرىستاپ بiراز ءجۇردiك. ءتۇن ءتۇڭلiگiن ءتۇسiرiپ، قىمتانا جاۋىپ العان. قاراڭعىلىقتى كوشە شامدارىنىڭ جارىعى تۇرە قۋىپ، سەرپي سەيiلتiپ تاستاعانداي، اينالاداعىنىڭ ءبارi تايعا تاڭبا باسقانداي اپ-انىق كورiنiپ تۇر.
— ەندi ماحاببات-ساحاببات تۋرالى ايتىپ، باسىڭدى قاتىرمايمىن! — دەدiم قوشتاساردا. — مەن ءۇشiن سەنiڭ باقىتىڭ ءبارiنەن قىمبات!..
سەن ەركەلەي كەلiپ، ءسۇيرiكتەي ساۋساقتارىڭمەن قولىمنان جايمەن ۇستادىڭ دا، اقىرىن قىستىڭ.
— جورتقاندا جولىڭىز بولسىن، اعا! سiزگە دە جاقسىلىق تiلەيمiن!..
* * *
مەن شىنىمەن ساعان جولاماۋعا بەلدi بەكەم بۋدىم. ءوزiمە-وزiم سەرت بەرiپ، انت قابىلدادىم: “ۋىزداي جاس قىز عوي، ءومiرiنە بوگەت بولمايىن، تاعدىرىنا زيانىم تيمەسiن!”
كۇن ارتىنان كۇن سىرعىپ وتە بەردi. سەنiمەن سىپايى باس يزەسە امانداسىپ، جاي عانا ءجون سۇراسىپ، ارا-تۇرا سويلەسiپ قالىپ جۇرگەنiمiزبەن، بولمەڭە بارىپ اڭگiمەلەسۋدi تاس تيدىم. جۇمىسقا تiك كەلiپ، تiكە قايتامىن. كوبiنە-كوپ كابينەتiمنەن شىقپاي، گازەت-جۋرنال وقىعانسىپ، ۇزاق كۇن ويعا شومىپ وتىرامىن. “وڭاشادا وي توريدى” دەگەن راس ەكەن، قانشا باسىمنان ىسىرىپ تاستاعىم كەلسە دە، ويىما ورالا بەرەسiڭ. كۇندiز دە، تۇندە دە، جاتسام دا، تۇرسام دا سەنi ويلايتىن بولدىم. “بۇل نە سۇمدىق؟”- دەيمiن كەيدە ءوزiمنەن ءوزiم شوشىنىپ، — قوي بۇنىم بولماس!”
ءوزiمە-وزiم اقىل ايتىپ، توقتاۋ سالماق بولعانىممەن، سەنiمەن ويشا سىرلاسۋ ءۇشiن وڭاشا قالعاندى قالاپ تۇراتىن بولدىم. ەشكiممەن شەشiلiپ سويلەسپەي، ءۇن-تۇنسiز وي قارماپ جۇرەتiن ادەت تاپتىم.
سەنiڭ دە كوڭiلسiز جۇرگەنiڭدi بايقايمىن. بۇرىنعىداي جادىراپ كۇلمەيسiڭ، سامبىرلاي سويلەمەيسiڭ. جابىعىپ، جالعىزسىراپ جۇرگەن سياقتىسىڭ.
كiم بiلسiن، وسىلاي جۇرە بەرەر مە ەدiك، بiرگە iستەيتiن فاريدا ەسiمدi قىزدىڭ تويىنا ۇجىم بولىپ بارماعاندا. توي تالعار قالاسىنداعى شاعىن مەيرامحانادا ءوتتi. “ءبارi جايعاسسىنشى، ەلەۋسiزدەۋ شەتكi بiر ستولعا وتىرا سالارمىن!” دەگەن ويمەن ەلدiڭ سوڭىن الا كiرگەنمiن. ورتاڭعى ستولدىڭ جانىندا ءۇرپيiپ تۇرعانىڭدى كوردiم. ويىمدا تۇك جوق، شەت جاقتاعى ستولعا تاقاپ كەلiپ، وتىرۋعا ىڭعايلانا بەرگەندە ماعان قاراي بەتتەگەنiڭدi بايقاپ، امالسىزدان كiدiرiستەي بەردiم.
قاسىڭداعى قىزداردى جوعارى وتكiزiپ جiبەرiپ، ءدال جانىما كەلiپ جايعاستىڭ.
— اعا، بۇگiن باسىمىزداعى بۇكiل پروبلەمانى ىسىرىپ تاستاپ، الاڭسىز بiر دەمالايىقشى! — دەدiڭ جايناڭ قاعىپ.
— سەنiڭ جانىڭدا وتىرعاندا مەن ونسىز دا ءبارiن ۇمىتامىن!
كوزiڭدi بادىرايتا سۇق ساۋساعىڭدى اۋزىڭا اپارىپ: “تيش...ش... — دەدiڭ، — اقىرىن سويلەسەڭiزشi!..”
سىبىرلاي سويلەسiپ، زiلسiز ءازiلدەسiپ، ىممەن ءتۇسiنiسiپ وتىردىق. توي تارقاعانشا بiر-بiرiمiزدەن بiر ەلi اجىراماي، قوس اققۋداي جاراسىپ بiرگە ءجۇردiك... بiرگە بيلەدiك.
سەن بيدi سونداي جاقسى كورۋشi ەدiڭ. ءان اۋەنi قۇلاعىڭا شالىنسا-اق بولدى، تىنىش وتىرا المايتىنسىڭ، يىقتارىڭدى قوزعالاقتاتىپ، ىرعالا جونەلەتiنسiڭ. كەرمارالداي سەكەڭدەپ، قولىڭدى وڭدى-سولدى سەرمەي، عاجاپ بيلەيتiنسiڭ. قيمىل-قوزعالىسىڭ سونداي جاراسىپ تۇراتىن. بۇل جولى دا جۇرتتىڭ ءبارiن ءوزiڭە قاراتىپ، قۇمارىڭنان شىعا بiر بيلەدiڭ-اۋ!..
توي تارقاپ، الماتىعا قايتىپ كەلدiك. ءتۇن ورتاسىنان اۋعان. ءتوڭiرەك جىم-جىرت، ءولi تىنىشتىق. ماشينادا ەكەۋمiز عانا.
— جۇرتتىڭ كوزiنشە قاسىما بەكەر كەلدiڭ-اۋ! — دەدiم موينىمدى بۇرا ءجۇزiڭە ءۇڭiلiپ، — ءسوز ەرiپ جۇرمەسە!..
— جانىڭىزعا وتىرعىم كەلدi!..
قاپەلiمدە اۋزىما ءسوز تۇسپەي، توسىلىڭقىراپ قالدىم دا، جايلاپ شاشىڭنان سيپادىم. ءسۇزiلە قاراپ، باسىڭدى ءسال قيسايتقانداي بولدىڭ. سول ءسات قىران قۇسشا قومدانا ءتۇسiپ، قۇشاقتاي الىپ، ەرنiڭنەن ءسۇيدiم. سەن قارسىلىق بiلدiرمەستەن باۋىرىما تىعىلا بەردiڭ...
قۇشاعىن ايقارا اشقان سول ءتۇن قانداي اشىق ەدi. مەيiرلەنە قالعان كوك اسپان قانداي ءمولدiر ەدi. تولىقسىعان تولعان اي قانداي كوركەم ەدi. جىمىڭ قاققان جۇلدىزدار قانداي ادەمi ەدi. شاشتارىن جايعان تەرەكتەر قانداي كورiكتi ەدi.
سەن نەتكەن قىلىقتى ەدiڭ!..
* * *
وسىدان كەيiن بiر-بiرiمiزدi تiپتi جاقىن تارتىپ، ءۇيiرسەك بوپ كەتتiك. قاس قاعىسىپ، قاباقپەن ءتۇسiنiسiپ، جۇرەكپەن تiل تابىسىپ ءجۇرiپ جاتتىق.
جۇمىس ۋاقىتىندا دا ءازiل-قالجىڭىمىز جاراسا ءشۇيiركەلەسە قالامىز. ءتۇس الەتiندە اسحاناعا بارىپ، ۇزاق-ۇزاق سىر شەرتiسەمiز.
— ەشقانداي جiگiتپەن بۇلاي سويلەسە المايمىن. قاستارىندا كوپ تۇرا المايمىن. ال سiزدiڭ جانىڭىزدا وتىرا بەرگiم كەلەدi، اڭگiمەلەسە بەرگiم كەلەدi! — دەيتiنسiڭ ەركەلەي تiل قاتىپ، — سiز قانداي باقىتتىسىز، ءوز ويىڭىزدى جۇرەككە جىلى عىپ جەتكiزە الاسىز. ونى ءتۇسiنەتiن ادامىڭىز بار!
— ءيا، مەن جولىم بولعىش جولداياق اداممىن. ساعان جولىقتىرعان تاعدىرعا دا ەش وكپە ارتا المايمىن. ريزامىن، ساعان، جانىم! — دەيتiنمiن اعىمنان اقتارىلا، — بۇگiن كەزدەسەيiكشi!..
— كەزدەسكەن دەگەن وسى ەمەس پە؟! — دەيتiنسiڭ تۇك تۇسىنبەگەنسiپ.
— جو.. جوق. جۇمىستان سوڭ كافەگە بارىپ، كوڭiل كوتەرەيiكشi!
سەن ءۇنسiز جىميا باسىڭدى يزەيتiنسiڭ. ءجۇزiڭ نۇرلانا ەرەكشە ادەمi بوپ كەتەتiنسiڭ.
— نەتكەن سۇلۋسىڭ! — دەيمiن تاڭدانىسىمدى جاسىرا الماي، — قۇداي ساعان ءبارiن بەرگەن عوي!
— ءوزiم سۇراپ العام! — سىلق-سىلق ەتiپ، سىقىلىقتاي كۇلەسiڭ. بالاشا ءماز بولىپ، ەرiكسiز ەزۋ تارتامىن.
كەشقۇرىم كافەگە بارامىز. وتىرا قالساق بولدى، اڭگiمەمiز جاراسا قالاتىن. سىرالعى دوستارداي بۇكپەسiز سىر اشىسىپ، سىرلاساتىنبىز.
سەن كوپ ويلاناتىنسىڭ، ءجان-تانiڭمەن بەرiلiپ كەتەتiنسiڭ. جاز كۇنiندەي جادىراپ وتىرىپ-اق لەزدە قاس-قاباعىڭ سالىڭقى تارتىپ، مۇڭدانا قالاتىنسىڭ. وندايدا مەنiڭ دە كوڭiلiم قۇلازىپ، جانىم جابىرقاۋ تارتاتىن. سەندەگi مۇڭنىڭ ءبارiن تىقسىرا قۋىپ جiبەرگiم كەلەتiن. اڭگiمە جەلiسiن باسقا ارناعا بۇرىپ، قاباعىڭدى تەز-اق جازىپ الاتىنمىن. كوبiنەسە ماحاببات حيكايالارى جايلى سىر تولعايمىن. ءوز سەزiمدەرiنiڭ قۇربانى بولعان ءلايلi مەن ءماجنۇن، ءجۇسiپ پەن زىليحا، ەڭلiك پەن كەبەك سياقتى مۇڭلىقتاردىڭ تاعدىر-تالايىن تiلiمە تيەك ەتەمiن.
— قوزى مەن باياننىڭ تويىنا جىلاپ بارىپ، جىلاپ قايتتىم! — دەدiم بiردە قالانىڭ شەت جاعىنداعى بiر ەلەۋسiزدەۋ كافەدە سالقىن سىرا سiمiرiپ وتىرىپ، — بۇل جولى ەرەكشە اسەرلەندiم. ءاسiرەسە، ەكەۋi قوس تومپەشiك بوپ قاتار جاتقان مازارلارىنا بارعاندا سىرتتاي ەشكiمگە بiلدiرمەسەم دە، iشتەي بورداي ەزiلدiم. كوڭiلiم بوساپ، كوزiمە قايتا-قايتا جاس تولىپ كەتە بەردi... ساعان كەزدەسكەننەن بەرi جىلاۋىق بوپ كەتتiم. مىناۋ بiر بوركەمiك، ەز بiرەۋ ەكەن دەپ ويلاما... سەن مەنiڭ سەمە باستاعان، ولە باستاعان سەزiمدەرiمدi وياتتىڭ، قايتا تiرiلتتiڭ، جان بiتiردiڭ. نارلەندiردiڭ، قۋات قوستىڭ. سول ءۇشiن دە ساعان ريزامىن، جانىم! سول ءۇشiن دە ساعان قارىزدارمىن!..
— “شىن عاشىقتار قوسىلمايدى!” دەگەن ءسوز راس! — دەدiڭ ءجاۋدiرەگەن جانارىڭنان ءمولتiلدەي سىرعىعان بiر تامشى جاستى قول ورامالىڭمەن ءسۇرتiپ جاتىپ، — سiزدەن بiردەڭە سۇرايىنشى؟
— سۇراي عوي، جانىم!
— ادامنىڭ جانى، جۇرەگi ەگiز بوپ جاراتىلادى دەگەن ءسوز راس پا؟
— ءيا... سولاي...
— سول ەگiز جان بiر-بiرiن iزدەپ جۇرەدi ەكەن، سول ەگiز جۇرەك بiر-بiرiن اڭساپ جۇرەدi ەكەن!..
— ءيا... ول دا راس... جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسادى. قالعان تiرi جان يەسiنiڭ ءبارiنiڭ سىڭارى بولادى.
— مەن دە سولاي ويلايمىن. سiزدi ءسال كورمەسەم، ويلاپ جۇرەمiن، ساعىنىپ جۇرەمiن، اڭساپ جۇرەمiن، iزدەپ جۇرەمiن! سiز دە ىلعي سولاي دەپ ايتاسىز عوي. جانىمىز، جۇرەگiمiز ەگiز سياقتى. ويتكەنi، مەن تالاي جiگiتپەن ءجۇردiم. ەشۋاقىتتا بۇنداي سەزiم كۇيiن سەزiنگەن ەمەسپiن! شىن ايتام... سiز كۇلمەسەڭiزشi!..
— كۇلiپ وتىرعان جوقپىن، جانىم، جىلاپ وتىرمىن. جۇرەگiم جىلاپ جاتىر. بiرەۋ ايتسا سەنبەس ەدiم، جۇرەك تە جىلايدى ەكەن عوي! كادiمگiدەي سولق-سولق ەتiپ، سولقىلداپ تۇرىپ جىلايدى. كەۋدەمنەن شىعىپ كەتەردەي، تىپىرلاپ جاتقانىن قاراشى!..
— جۇرەگiڭiزگە ارتىق سالماق سالا بەرمەسەڭiزشi!
— جۇرەگiم دە ءوزiم سياقتى، ەشكiمنiڭ اقىلىن تىڭدامايدى. ءوز دەگەنiن iستەيدi، ءوز قالاۋىمەن جۇرەدi. ءوزi تiلەنiپ، ءوزiنە-وزi سالماق سالادى، ءوزiءن-وزi اۋىرتادى.
— قىزىق ەكەن!
— جالپى مەن ءوزiم قىزىق اداممىن عوي. قىزىق ادام بولماسام، ءوستiپ جۇرەمiن بە؟! كەيدە ءوزiمە ءوزiم تاڭ قالامىن. مىناعان قاراشى... انەۋكۇنi ايەلiمنiڭ اتاسى قايتىس بولىپ، اۋىلعا باردىم عوي... سەن ويىمنان بiر ساتكە دە شىققان جوقسىڭ. تiپتi، ايەلiمدi قۇشاقتاپ وتىرىپ تا، سەنi ويلاپ وتىردىم. نە دەگەن سۇمدىق! ونى ايتاسىڭ، سول اتامىزدى جەرلەپ جاتقاندا دا مەن سەنi ويلاپ تۇردىم عوي. قۇداي ءوزi كەشiرسiن!.. مەن وسىنداي قىزىق اداممىن.
— جوق، سiز قىزىق ادام ەمەسسiز، بولەكشە جاراتىلعان جانسىز. جانىڭىز ءنازiك، جۇرەگiڭiز ۇلكەن، — دەدiڭ دە از-كەم ءۇنسiز ويلانا وتىرىپ قالدىڭ، — ايەلiڭiزدi، بالالارىڭىزدى كورگiم كەلەدi!
— مەن دە سەن تۇرعان اۋىلدى، تۋعان ءۇيiڭدi، وقىعان مەكتەبiڭدi، ماماڭ مەن پاپاڭدى كورگiم كەلەدi.
كەنەت “بiر سىناپ كورسەڭشi” دەگەن وي باسىما ساپ ەتە تۇسكەنi. “سىناسام، سىناپ كورەيiنشi!” دەگەن نيەتپەن:
— استاناعا كەتكiم كەلiپ ءجۇر. بiرگە الىپ كەتسەم، باراسىڭ با؟ — دەدiم سامارقاۋلاۋ.
— جو... جوق. اتاماڭىز. جالعىز قالسام دا، بالا-شاعاسى بار ەركەككە تۇرمىسقا شىقپايمىن. سiز انا جازۋشى اعالارىڭىز سياقتى بۇزىلماڭىز. مەن سiزدiڭ ءوز وشاعىڭىزبەن باقىتتى بولۋىڭىزدى قالايمىن. ايەلi بار ەركەكتەن ون قادام الىس ءجۇرۋشi ەدiم. سiزگە قالاي جاقىنداپ كەتكەنiمدi ءوزiم دە بiلمەيمiن... بiلەمiن عوي... بiراق، بiلمەيمiن... ماعان جiگiتتەر كوپ كەلەدi. بiرەۋi كوڭiلiمنەن شىقپايدى. ەگەر بويداق بولساڭىز، ويلانباستان سiزگە تۇرمىسقا شىعار ەدiم. شiركiن، ادام ءومiرگە ەكi رەت كەلسە عوي!..
— مەن دە سەنiڭ ءوز تەڭiڭە قوسىلىپ، باقىتتى بولعانىڭدى قالايمىن، جانىم!
سول ءسات اۋەزدi اۋەن ەستiلiپ، اسەم ءان شىرقالا باستادى. كافە iشiندە وتىرعان قىز-جiگiتتەر بiرiنەن سوڭ بiرi ورتاعا شىعىپ، سەكەڭ-سەكەڭ ەتiپ، ىرعالا-جىرعالا بيلەي جونەلدi.
تاعدىرعا باعىندىڭ با،
جiبەك مۇڭ جامىلدىڭ با
مەنi اڭساپ اياۋلىم-اۋ،
سەن مەنi ساعىندىڭ با؟..
سەن ءاندi جاقسى ايتۋشى ەدiڭ. داۋىسىڭ دا سونداي ادەمi ەدi، سىڭعىرلاپ قانا شىعاتىن.
ساعىندىڭ با،
ساعىندىڭ با؟.. —
دەپ ءان قايىرماسىنا قوسىلا كەتتiڭ دە، ىستىق الاقانىڭمەن قولىمنان ۇستاپ، جايمەن سيپالادىڭ.
— بيلەيiكشi، اعا!..
— بيلەيiك!..
مiنە، بiز وسىلاي جاسىرىن كەزدەسiپ ءجۇرiپ، بiر-بiرiمiزگە ابدەن باۋىر باسىپ كەتتiك. سەن ءوزiڭنiڭ نۇردان جارالعانداي تابيعي بولمىس-بiتiمiڭمەن اقىل-ەسiمدi الىپ، الدى-ەركiمە قويماي، جانىمدى باۋراپ، جۇرەگiمدi جاۋلاپ الدىڭ.
* * *
سول جىلعى كۇزدە تۇركiستاندا دۇنيەجۇزi قازاقتارىنىڭ ەكiنشi قۇرىلتايى ءوتتi. مەن دە قاتىستىم. باراردا پوەزدىڭ iشiندە ءاليا ەسiمدi ادەمiشە كەلگەن قاراتورى قىزبەن تانىستىم. “التىن بەسiك” جۋرنالىندا قىزمەت iستەيدi ەكەن. سىزىلا سويلەگەنi، جىميا كۇلگەنi ءوزiنە سونداي جاراسادى. قىلىعى ۇنادى. قىزدىڭ قىلىعىمەن سۇلۋلانىپ كەتەتiنiن العاش بايقاۋىم. اڭگiمەمiز جاراسىپ، تەز تiل تابىسىپ كەتتiك. قايدا بارساق تا بiر-بiرiمiزدi iزدەپ تاۋىپ الامىز، بiرگە تاماقتانامىز، بiرگە جۇرەمiز. بiراق، قانشا جەردەن ءوزiمدiء-وزiم الداۋسىراتقانىممەن، كوڭiلiم كوتەرiلە قويمادى، تۇك سەرگي المادىم. سىرتتاي كۇلiپ جۇرگەنiممەن، iشiمدە قاسقىر ۇلىپ جاتتى. كەۋدەم قىجىلداپ، جۇرەگiم سىزداپ اۋىرىپ تۇراتىن بولدى. ەشتەڭەگە زاۋقىم سوقپادى، تاباق-تاباق بوپ تارتىلعان تاعامدارعا دا تابەتiم شاپپادى. باسىمدى ابدەن شىرماپ العان شىرماۋىق ويدان ارىلا الماي، مەڭiرەۋ ادامشا مەڭiرەيiپ ءجۇردiم. جاتسام دا، تۇرسام دا سەنi ويلايمىن، اق ديدارىڭ كوز الدىمدا كولبەڭدەپ تۇرىپ الادى، اسەم داۋىسىڭ قۇلاعىمنان كەتپەيدi، ايتقان سوزدەرiڭ ەسiمنەن شىقپايدى. كەيبiر قىلىقتارىڭ ەسiمە ءتۇسiپ، ءوزiمنەن-وزiم ەرiكسiز ەزۋ تارتامىن. سەن بالا سياقتى ەدiڭ، قىلىقتارىڭ بالداي ءتاتتi ەدi.
— سiز دە بالا سياقتىسىز، — دەيتiنسiڭ جايراڭداپ، — جاپ-جاس جiگiت سياقتى جۇرەسiز. جاس جiگiتتەرشە كيiنەسiز!..
العاشقى ءتۇنi-اق ءتۇسiمە كiردiڭ. سول ءباز-باياعى قالپىڭ. جىمياسىڭ، كۇلەسiڭ، نازداناسىڭ، ەركەلەيسiڭ... ءتۇرتiپ قالىپ، تۇرا قاشاسىڭ... قاشىپ ءجۇرسiڭ... ۇستاتپايسىڭ.
ءتۇن جارىمىنا دەيiن ارى-بەرi دوڭبەكشiپ ۇيىقتاي الماپ ەدiم، تاڭ اتپاستان ويانىپ كەتتiم. “تاعى دا بiراز جاتا تۇرايىن!” دەگەن ويمەن كورپەمدi تاس بۇركەنە جامىلسام دا، كوز iلە المادىم. سەنi ويلاي بەرەمiن... ويلاي بەرەمiن...
ۇيقىمنىڭ شالالىعىنان با، باسىم مەڭ-زەڭ بوپ، دەنەم دەل-سال كۇيدە كۇنi بويى ماڭگiدەي ماڭگiرiپ ءجۇردiم. اڭسارىم اۋىپ، جانىم جوقتاپ، كوڭiلiم الاسۇرىپ iزدەي بەرەدi. كەشكە دەيiن ارەڭ شىدادىم. جينالىس، ءماسليحاتتاردان قولىم بوساي سالىسىمەن-اق تەلەفون سوقتىم.
— ساعىنىپ كەتتiم! — دەدiم امان-ساۋلىقتان سوڭ.
— مەن دە سiزدi ساعىندىم! — دەدiڭ داۋىسىڭ سولعىن تارتا كۇرسiنiپ، — ءوزiمنiڭ دە سويلەسكiم كەلگەن. قايدان تابارىمدى بiلمەي وتىر ەدiم. بiراق حابارلاسارىڭىزدى بiلگەم... ە، ايتپاقشى، سiزدi ءتۇسiمدە كوردiم. مەنi قۋىپ ءجۇرسiز، مەن قاشىپ ءجۇرمiن! اقىرى ۇستاي المادىڭىز، ۇستاتپاي كەتتiم! — سىلق-سىلق كۇلەسiڭ، — نەگە ۇندەمەي قالدىڭىز؟.. رەنجiپ قالدىڭىز با؟..
— جو... جوق، جانىم! جاراتىلىستىڭ ءقۇدiرەتiنە تاڭ قالىپ تۇرمىن.
— نەگە؟
— مەن دە بۇگiن ءتۇسiمدە سەنi كوردiم. ءوزiڭ ايتقانداي، سەن قاشىپ، مەن قۋىپ ءجۇرمiن.
— قويىڭىزشى!
— اللانىڭ اتىمەن انت ەتەمiن، شىن ايتام. بiراق، سەن قاشا بەر، مەن قۋا بەرەيiن. ءومiر سونىسىمەن قىزىق. سەنi بiرەۋ قۋادى، سەن بiرەۋدi قۋاسىڭ. بiز سولاي جاراتىلعانبىز. تاعدىرىمىز سولاي! ۇستاتپايتىنىڭدى، ۇستاي المايتىنىمدى بiلە تۇرا قۋا بەرگiم كەلەدi. قۋا بەرگiم!..
— سiز قۋا بەرمەسەڭiزشi!
— ءيا، جانىم ءوزiم دە ويلانىپ ءجۇرمiن...
سەنiمەن سويلەسiپ، بويىم جەڭiلدەپ، جانىم جاي تاپقانداي بولعانىمەن، سىڭعىرلاعان سازدى ءۇنiڭ قۇلاعىمنان كەتپەي، ايتقان سوزدەرiڭ سانامدا قايتالانىپ، جاڭعىرا بەردi: “مەن دە ساعىندىم... سويلەسكiم كەلگەن... سiزدi ءتۇسiمدە كوردiم... مەن قاشىپ، سiز قۋىپ ءجۇرسiز... ۇستاتپاي كەتتiم... سiز قۋا بەرمەسەڭiزشi!”
* * *
الماتىعا قايتىپ كەلگەن كۇنi-اق سالىپ ۇرىپ بiردەن جۇمىسقا كەلدiم. ەكەۋمiز ەسiك الدىندا كەزدەسiپ، ادەپكi ادەت بويىنشا “كۋلينارياعا” باردىق. ۇيقىدان جاڭا تۇرعانداي، ءجۇرiسiڭ سىلبىر، ءجۇزiڭ سولعىن، كوڭiلiڭ ءپاس.
— نە بولدى، جانىم، بiرەۋ رەنجiتتi مە؟ — دەدiم سالعان جەردەن سۇراقتىڭ استىنا الىپ، — بiر جەرiڭ اۋىرىپ تۇر ما؟
— جوق... جاي اشەيiن...
— ايتشى، جانىم، نە بولدى، ساعان!
— اعا... بۇل ءجۇرiسiمدi قويعىم كەلەدi. سiز مەنi “اقىلدىسىڭ!” دەيسiز، مەن اقىماقپىن عوي! اقىلدى بولسام، ءوستiپ جۇرەم بە؟!. اقىماقپىن!..
— جوق، سەن اقىلدىسىڭ. اقىماق بولساڭ مەنiڭ سەندە نەم بار؟! مەن دە اقىماق ەمەسپiن، ويلانبايدى دەيسiڭ بە؟! ويلانامىن، كۇن سايىن ويلانامىن. بiراق، ءبارiنەن دە سەزiمدi تەجەۋ قيىن ەكەن. ەڭ ابزالى، سول سەزiمi قۇرعىردى قۇرساقتا ءولتiرۋ كەرەك ەكەن عوي، ال شىر ەتiپ دۇنيەگە كەلدi مە، اقىلىڭ ادىرا قالاتىن كورiنەدi.
— ونى بiلەمiن... بiراق، قورقامىن!
— كiمنەن؟ مەنەن بە؟
— جوق. ءوزiمنەن.
— نەگە؟
— ايتا المايمىن!
— مەنەن نەسiن جاسىراسىڭ، جانىم-اۋ!
— سiزدi قاتتى جاقسى كورiپ بارامىن، سەزiمگە مۇلدە بەرiلiپ كەتكەن سياقتىمىن. ەشقانداي قارسىلىق كورسەتكiم كەلمەيدi. قىزدار ايتادى، ارتىنان وكiنەسiڭ دەپ. بولارى بولىپ، بوياۋى سiڭiپ قويعاننان كەيiن وكiنگەننەن نە پايدا؟! ءوزiمە ءوزiم سەرت بەرگەنمiن، ءبۇلiنiپ قالسام، ءومiرi كۇيەۋگە شىقپايمىن، تۇرمىس قۇرمايمىن!
— شىنىمدى ايتايىن، سەنەسiڭ بە ماعان؟
— سiزگە سەنبەگەندە، كiمگە سەنەم!..
— ەندەشە تىڭدا. سەن قويعىم كەلەدi، قويايىق دەسەڭ، مەن قايدا بارامىن، جانىم-اۋ! مەن قۋانىپ وتىرمىن. شىنىمەن قۋانىپ وتىرمىن. سەندەي كوركiنە اقىلى ساي قىزبەن از ۋاقىت بولسا دا سىرلاس، سىيلاس بولعانىما قۋانامىن. ەش وكiنبەيمiن. سەن ماعان كوپ نارسە سىيلادىڭ. ساعان ۇنايمىن دەپ ءجۇرiپ، سەنiڭ جۇرەگiڭدi قايتسەم دە جاۋلايمىن دەپ ءجۇرiپ، بiراز شارۋا تىندىردىم... ەڭ اياعى ادەمi كيiنiپ، تازا جۇرۋگە داعدىلانعانىم دا سەنiڭ ارقاڭ. سەن سونى بiلەسiڭ بە؟!. سول ءۇشiن دە ساعان ريزامىن! سول ءۇشiن دە ساعان قارىزدارمىن، جانىم! كەيدە ءوزiمنەن ءوزiم ويلانامىن، بiراق، ميىم جەتپەيدi. ەندi ءبارi بiتتi عوي، ايتشى، جانىم، ارتىڭنان نەبiر سەن تۇر، مەن اتايىن دەيتiن سىرباز جiگiتتەر جۇگiردi عوي. سونىڭ بiرەۋiنە دە كوز iلمەي، ماعان قالاي ەرiدiڭ؟ بiلگiم كەلەدi!
— سiز... سiز اقىل-ويدىڭ... سەزiمنiڭ ادامىسىز عوي. سەزiمتال جانسىز. ...سەزiندiرە الدىڭىز! سiزدەي ادام ەندi ماعان كەزدەسپەيتiنiن دە بiلەمiن. جان سىرىمدى سiزگە عانا ايتاتىنمىن، سiزبەن عانا اشىق سىرلاسا الاتىنمىن. سiز ءوز وي-پiكiرiڭiزدi اشىق بiلدiرەسiز، اقىلىڭىزدى ايتاسىز. كوڭiلiم قانداي قۇلازىپ كەلسە دە، سiزبەن اڭگiمەلەسكەننەن كەيiن كەرەمەت جەڭiلدەپ قالاتىن. سiزدەي ادام سيرەك. جانىڭىزدىڭ تازالىعى، ادالدىعىڭىز ۇنايدى. مەن سiزدi تالاي سىنادىم... شىن جاقسى كورەتiنiڭiزگە، ىڭعايسىز جاعدايدا قالدىرمايتىنىعىزعا كوزiم ابدەن جەتتi. دالەلدەدiڭiز. جالپى مەن سiزگە سەندiم. سەنگەندiكتەن كەيiن، كوڭiلiمنiڭ جiبiپ، قۇلاعانى دا راس. جانىڭىزدىڭ تىم شۋاقتىعىنان بولار، قار سياقتى قالاي ەرiپ كەتكەنiمدi ءوزiم دە بiلمەيمiن. وعان ەش وكiنبەيمiن. مەن دە سiزگە ريزامىن! مەن دە سiزگە قارىزدارمىن!
— بۇدان بىلاي مەن سەنiڭ اعاڭمىن، سەن مەنiڭ قارىنداسىمسىڭ. اعا مەن قارىنداستىق قارىم-قاتىناستا بولامىز. سىيلاستىق سەزiمدە قالايىق. ءبارiنە كiءنالi سەزiم عوي. جاننىڭ جاراسىمىنان iڭگالاپ قىزىلشاقا سەزiم دۇنيەگە كەلدi... بiراق، ەندi ءبارiن جۇرەككە ەمەس، اقىلعا سالۋ كەرەك. قوشتاسۋ كەرەك! بۇگiن بولماسا دا، ايتەۋiر بiر كۇنi ساعان جىلاپ تۇرىپ باتامدى بەرiپ، باقىت تiلەپ قالا بەرەتiنiمدi بiلگەم. سەزگەم... ويتكەنi، مەن سەنi باقىتتى ەتە المايمىن. كەرiسiنشە، باقىتسىزدىققا دۋشار ەتۋiم مۇمكiن. سەن مەنiڭ جۇرەگiمنەن ءوز ورنىڭدى الدىڭ، جەكە ءومiرiمدەگi ەڭ اياۋلى بەينەلەردiڭ بiرiسiڭ. جىلان سياقتى جورعالاپ جەردە جۇرسەم دە، قىران سياقتى كوكتە قالىقتاسام دا سەنi ەشقاشان ويىمنان شىعارمايمىن، ەشۋاقىتتا ۇمىتپايمىن! سول بiر شۋاقتى كۇندەردi، سول بiر مۇڭلى تۇندەردi قايتiپ ۇمىتايىن، قالايشا ەسiمنەن شىعارايىن!..
سەن قوس قولىڭمەن ءجۇزiڭدi جاۋىپ وتىرىپ قالدىڭ. اۋىر كۇرسiندiڭ.
— مەن دە سiزدi ۇمىتپايمىن! سiز دە مەنiڭ جۇرەگiمنەن ءوز ورنىڭىزدى الدىڭىز!
اڭگiمە وسىمەن بiتتi دە، ەكەۋمiز ەندi كەزدەسپەيتiن بولىپ، جۇمىسقا كەلدiك. ەشتەڭە iستەگiم كەلمەدi، كابينەتiمە كەلiپ، ونى-مۇنى قاراعانسىپ بiراز وتىردىم دا، ەسiكتi تارس جاۋىپ، قايتا شىقتىم. باسقىشتىڭ جانىندا موليگەن قالپى قابىرعاعا سۇيەنiپ تۇر ەكەنسiڭ.
— اعا، ۇيگە اپارىپ تاستاڭىزشى! — دەدiڭ جانارىڭ ءجاۋدiرەپ.
قيا الماي قينالىپ تۇرعانىڭدى سەزدiم. بiراق، قايىرىلعىم كەلمەدi.
— اسىعىپ بارامىن، رەنجiمەشi! — دەدiم جۇرە سويلەپ.
— رەنجيمiن! — داۋىسىڭ ساڭق ەتە قالدى.
مەن ەشتەڭە ەستiمەگەندەي اياعىمدى جىلدامداتا باسىپ قايىرىلماستان كەتە باردىم. “ءيا، قويۋ كەرەك!.. جاپ-جاس قىزداي اقىلىڭ جوق-اۋ!.. بارىپ تۇرعان اقىماقپىن! اقىلدىمىن دەپ كەۋدە كەرگەندە سوندايسىڭ، جوق، اقىلدى بولساڭ، ءوزiڭ-اق قويار ەدiڭ عوي.
اللانىڭ ق ۇلى، ادامنىڭ ۇلى بولامىن دەسەڭ، ەڭ الدىمەن ءناپسiڭدi تىي! ءناپسiگە ەرسەڭ، ەشۋاقىتتا وپا تاپپايسىڭ! ءناپسiگە بەرiلگەنiڭ، ادامدىق قاسيەتتەن ايرىلعانىڭ دەپ بiل! ادام بولامىن دەسەڭ، ەڭ الدىمەن، ءوز ءناپسiڭمەن كۇرەس. ءوز ءناپسiڭە تەجەۋ سال! ار مەن يماندى ويلا! شولمەك مىڭ كۇندە ەمەس، بiر كۇندە سىنادى. بiر كۇنi بولماسا، بiر كۇنi شاڭىراعىڭنىڭ شاتتىعى بۇزىلىپ، ابىرويىڭ ايرانداي توگiلۋi مۇمكiن.
ءبارiنەن دە قىز بالانىڭ تاعدىرىن، ابىرويىن، باقىتىن ويلاساڭشى!.. جاۋاپكەرشiلiك سەنiڭ موينىڭدا! بiر كۇندiك راحاتتى، بiرەر ءساتتiك ءلاززاتتi كۇيتتەۋمەن ءجۇرiپ، عۇمىر بويى ارىلا المايتىن كۇناعا باتۋىڭ مۇمكiن. ءومiربويى ءوزiڭدi كiءنالi سەزiنiپ، ەسiڭە تۇسكەن سايىن، كوزiڭنەن جاس ەمەس، قان سورعالاۋى عاجاپ ەمەس. ەندەشە ەندi عاشىقتىق سەزiمدi سىيلاستىق سەزiمگە ۇلاستىرىپ جiبەرۋiم كەرەك!.. ءيا، سولاي!..”
* * *
ارادا ەكiء-ۇش كۇن وتە شىقتى. مەن ءۇشiن وتە اۋىر كۇندەر بولدى. كوڭiل حوشىم بولماي، قامىعا جابىعىپ ءجۇردiم. سەنi كورسەم، جۇرەگiم اتتاي تۋلاپ قويا بەرەدi. جانىڭا جەتiپ بارعىم كەلەدi، سويلەسكiم كەلەدi، سىر اشقىم كەلەدi، سىرلاسقىم كەلەدi. بiراق، ءوزiمە-وزiم تەجەۋ سالىپ، باسۋ ايتامىن: “وتىز التىعا كەلدiڭ. بiلە بiلسەڭ، بۇل جiگiت اعاسىنىڭ جاسى. ءوزiمiزدi ءوزiمiز قولدان جاسارتىپ جۇرگەنiمiز بولماسا. ەندi كوپ ىرجىڭداپ-تىرجىڭداۋعا بولمايدى. ەر ادامعا ىربىڭداۋ جاراسپايدى. التىننان دا قىمبات ءاز ۋاقىتتى قۇر ەلتەڭ-سەلتەڭمەن وتكiزبەي، ۇنەمi ونەگەلi بiر iس تىندىرۋعا تىرىس. دوڭگەلەنگەن دۇنيە سەن ۇلگەرiپ قالسىن دەپ، قاراپ تۇرمايدى، دوڭگەلەي بەرەدi. بiلiنبەي وتە بەرەدi، وتە شىعادى... ويلاناتىن جاسقا كەلدiڭ!.. ويلانۋ كەرەك!..”
وسىنداي ويلارعا بەرiلiپ، ءوزiمشە جاعىمسىز دەپ ساناعان ەسكi ادەتتەردiڭ ءبارiنەن ارىلۋعا تىرىسىپ، سەنiمەن ارامىزدى بiرجولاتا سۋىتۋعا بەلدi بەكەم بۋدىم. “ءيا، اللا، مىقتى عىپ جاراتىپ ەدiڭ، مىقتىلىق بەر!..” دەپ قويامىن iشتەي كۇبiرلەپ.
قانشا جەردەن ءوزiمە-وزiم سەرت بەرiپ، ۋادە ەتسەم دە، ميىمنان مۇلدە شىعارىپ تاستاعىم كەلسە دە، شىرماۋىقتاي شىرماتىلىپ ويىما ورالا بەرەسiڭ. كوڭiلiمدە جاڭعىرىپ، سۇلۋ سۇلباڭ كولبەڭدەپ كوز الدىمنان كەتپەيدi...
سونداي بiر وي تەڭiزiنiڭ يiرiمiنە يiرiلiپ، تەرەڭiنە باتىپ، مۇڭدانا مۇڭايىپ وتىر ەدiم.
— سiزدi باستىق شاقىرىپ جاتىر! — دەدi حاتشى قىز كەلiپ.
باس رەداكتور قىزىلعا تۇسەر بۇركiتتەي قومدانىپ وتىر. قاس-قاباعى قاتۋلى، جاۋار بۇلتتاي تۇنەرiپ العان. كiرگەن بويدا، سالەمiمدi دە الماستان دۇرسە قويا بەردi:
— وسى سەن نە iستەپ ءجۇرسiڭ، ءوزi؟!. ءبولiمiڭنiڭ جۇمىسى مۇلدە توقتادى. ەش ۇسىنىستارىڭ جوق. يدەيا تاستامايسىڭدار. دىم جۇمىس iستەمەيتiن بولدىڭدار! ماعان ەرەگەسكەندەي، تۇك جازباي كەتتiڭدەر!.. گازەتتiڭ بەتiن ءوز اياعىمەن كەلگەن ماقالالارمەن تولتىرىپ الەكپiز. قاشانعى اۆتورلارعا ارقا سۇيەي بەرەمiز. وزدەرiڭ جازساڭدارشى... جازۋ قولدارىڭنان كەلەدi عوي!.. بiر جاعى وزدەرiڭە تيىن-تەبەن بولادى، — دەپ ءسوزiن ەكپiندەتiپ كەلiپ، ۇزاق-سونار اقىل ايتتى.
— اعا، بiراز بولدى اۋىرىپ ءجۇر ەدiم، — دەدiم ۇيالعان تەك تۇرماستىڭ كەبiمەن كۇمiلجي تiل قاتىپ. — ەندi iستەيمiز. جازامىز!..
— باسە... باسە... — ءتۇسi جىلي باستادى، — جارقىلداپ ءجۇرۋشi ەدiڭ. كەيiنگi كەزدەرi نەگە توماعا تۇيىقتالىپ كەتتi دەسەم... باسە... باسە...
رەداكتوردىڭ بولمەسiنەن شىعا بەرە سوستيىپ تۇرىپ قالدىم. حاتشى قىزدىڭ جانىندا بiر توپ قىز ءۇيiرiلە قالىپتى، الدەنەنi قىزۋ تالقىلاپ جاتقان سياقتى. سەن اڭگiمەگە ارالاسپاي شەتتەۋ تۇر ەكەنسiڭ. قارا كوفتا، قارا شالبار، قارا تۋفلي كيiپ الىپسىڭ. «سىمباتتى دا، كورiكتi قىزعا نە كيسە دە جاراسا بەرەدi-اۋ! — دەپ ويلادىم iشتەي. — قارا كيiم كيiپ السا دا، قاراڭعىعا جارىق شاشار ماي شامداي جارقىراپ تۇرعانىن قاراشى!..»
كiدiرiستەپ قالعانىمدى سەزدiڭ بە، تۋرا كوزiڭدi كوزiمە قاداي جالت قارادىڭ. جاسىنداي جارق ەتكەن مۇڭلى جانارىڭ جاي وتىنداي جالىن اتىپ تۇر. مۇنداي سىرلى كوزقاراستى بۇرىن-سوڭدى كورگەن ەمەسپiن. قاس پەن كوزدiڭ اراسىندا كوپ سىر ايتىپ ۇلگەردi: «مەن سiزدi ساعىنامىن... قيمايمىن... قوشتاسقىم كەلمەيدi... كەزدەسكiم كەلەدi تاعى دا... كەزدەسەيiكشi!..» دەيتiن سياقتى.
جۇرەك تۇسىم شانشىپ ءوتتi. ءلام-ميم دەپ بiر اۋىز ءسوز ايتا المادىم. ەشتەڭە ۇقپاعان ادامداي ءۇن-تۇنسiز بۇرىلا بەردiم.
كابينەتiمدە سەنiمەن ءۇنسiز سىرلاسىپ ۇزاق وتىردىم. «مەن دە سەنi جانىمداي جاقسى كورەمiن عوي، جانىم!.. ساعىندىم!.. كۇندە كورiپ جۇرسەم دە، الىستا جۇرگەندەي ساعىنىپ ءجۇرمiن!.. مەن دە قيمايمىن. جوعالتقىم كەلمەيدi، سەنi. قوشتاسقىم كەلمەيدi!.. كەزدەسكiم كەلەدi تاعى دا. بiراق... ءيا، بiراق... ەكەۋمiزدiڭ ءومiرiمiز ەكi بولەك قوي!.. سەنiڭ ءوز تاعدىرىڭ، مەنiڭ ءوز تاعدىرىم بار. ماڭدايداعى جازۋدان ەشكiم دە ۇزاپ كەتە المايدى. سوندىقتان، جانىمىز قانشا بiرگە دەسەك تە، جۇرەگiمiز قانشا ەگiز دەسەك تە، بولمايدى عوي، جانىم، بولمايدى! بiلەسiڭ بە، جانىم، قويۋىمىز كەرەك ءبارiن!..»
قايتا-قايتا كوزiمە جاس تىعىلا بەرەدi. وسىلاي تولعانا تولقىپ وتىرعاندا ءاليا كiردi كۇلiمسiرەپ. ەكەۋمiز ءومiر جايلى سىر شەرتiسiپ ۇزاق وتىردىق. بiر كەزدە سەن كiردiڭ. قاباعىڭ ءتۇسiڭكi. مەن كەزەكشi ەدiم. سىلبىر باسىپ كەلiپ، «وقىڭىز!» دەپ دايىن بەتتەردi ۇستەلiمنiڭ ءۇستiنە قويىپ كەتتiڭ. سالدەن كەيiن «وقىپ جاتىرسىز با؟» دەپ تاعى كiردiڭ. جانىما جاقىنداپ كەلiپ، ءالياعا قولتاڭبا جازىپ بەرگەن كiتابىمدى قولىڭا الىپ، العاشقى بەتiندەگi «جانىم!..» دەپ باستالاتىن جازۋلاردى وقىدىڭ دا، تiل قاتپاستان بۇرتيىپ شىعىپ كەتتiڭ.
ءسۇت پiسiرiمدەي ۋاقىت وتكەننەن كەيiن تاعى كەلدiڭ. قولىڭدا گازەتتiڭ كومپيۋتەردەن جاڭا شىققان بەتتەرi بار. «وقىڭىز!..» دەپ الدىما تاستاي سالدىڭ دا، بۇرىلا بەردiڭ. قاراسام، بiر بەتتiڭ شەتi بۇكتەۋلi تۇر. قىزىل سيامەن «قىزعانادى دەپ ويلامايسىز با؟» دەپ باتتيتىپ جازىپ قويىپسىڭ. شىداي الماي كۇلiپ جiبەردiم.
— نە بولدى، اعاي؟ — دەدi ءاليا سۇراۋلى جۇزبەن.
— كەشiرشi، جانىم!.. جاي انشەيiن... ويىما بiردەڭە ءتۇسiپ كەتتi...
— ونداي ءبارiمiزدiڭ باسىمىزدا بولادى...
— مەن بiر نارسەدەن قورقامىن! — دەدiم اڭگiمەنi باسقا ارناعا بۇرعىم كەلiپ.
— نەدەن؟
— عاشىقتىقتان... عاشىق بولىپ قالۋدان. عاشىقتىقتىڭ ازابىنان.
— نەگە؟ نەگە ولاي دەيسiز؟
— ءومiر قىزىق ەكەن عوي، جانىم. ءوزiم جاقسى كورiپ ۇيلەنگەن ايەلiم، بالا-شاعام بولا تۇرا، جاپ-جاس بiر قىزعا عاشىقپىن. ولەردەي عاشىق بولىپ قالدىم. عاشىقتىقتىڭ ازابىن تارتۋداي-اق تارتىپ ءجۇرمiن. عاشىقتىقتىڭ — عارiپتiك ەكەنiن كiم بiلگەن!
ادەيi ايتتىم. ويتكەنi، ونىڭ ءسوزi مەن كوزقاراسىنان ماعان دەگەن بiر بال سەزiمi ويانا باستاعانىن سەزدiم. سەزدiردi. سول بiر قىزىلشاقا سەزiمنiڭ جارىق دۇنيەگە iڭگالاي كەلگەنiن قالامادىم، جاتىرىندا تۇنشىقتىرىپ ءولتiرگiم كەلگەن. ويتكەنi، بۇل سەزiمنiڭ دە ماعان ب ا ق اكەلە قويمايتىنىن بiلدiم. بiلگەندiكتەن دە الدامشى سەزiمگە بوي الدىرعىم كەلمەدi.
— مەن ونى جانىمداي جاقسى كورەمiن. سوندىقتان دا ونىڭ بولاشاق تاعدىرىنا كوپ الاڭدايمىن. باقىتتى بولسا ەكەن دەيمiن. باقىتىن تاپسا ەكەن دەيمiن. ەگەر مەن سۇيگەن سول قىز باقىتتى بولسا، مەن دە باقىتتىمىن. ال باقىتسىز بولسا، مەنiڭ دە باقىتسىزدىعىم... كەزدەستiك... قۇداي كەزدەستiردi... وعان ەش وكiنبەيمiن. بiراق، ەندi قويۋ كەرەك!.. قوشتاسۋ كەرەك!..
— بiلەم!.. ءبارiن بiلەم!.. سۇلۋ ەكەن!..
ءاليا ءۇنسiز ورنىنان تۇرىپ، قايتۋعا بەت الدى. مەن ونى سىرتقى ەسiكتiڭ الدىنا دەيiن شىعارىپ سالدىم. ول قوشتاسقىسى كەلمەي، قيپاقتاپ ءسال تۇرىپ قالدى. بiر ءسات ءجۇزiمە تiكە قارادى دا، جىميا ءتۇسiپ قولىمدى قىستى. مەن تاقاپ كەلiپ، ەرنiنەن ءسۇيدiم.
— امان ءجۇرشi، جانىم!..
— سiزدiڭ دە اماندىعىڭىزدى تiلەيمiن!.. — ول ەلجiرەي بiر جىميدى دا، جۇرە بەردi.
Iشكە كiرە بەرە سەنi كوردiم. تۇك بولماعانداي جانىمنان جاناي ءوتiپ بارا جاتتىڭ. اپپاق بiلەگiڭنەن شاپ بەرiپ، ۇستاي الدىم.
— نە، رەنجiپ قالدىڭ با؟..
— جوق... قايتا سiزدi رەنجiتiپ الدىم-اۋ دەيمiن. مەن... كەشiرiڭiز... ەندi ويتپەيمiن. بiلمەيمiن... نەگە ولاي iستەگەنiمدi... — دەدiڭ مۇڭايىڭقىراپ. — سiز ونى ادەيi شاقىردىڭىز عوي!..
— جوق، ول ءوزi كەلدi. شىن ايتام... اللانىڭ اتىمەن انت ەتەمiن، ول ءوزi كەلدi!.. — دەدiم كىنالi ادامدارداي-اق اقتالىپ.
— بىلاي قاراساڭ، سەن مەنiڭ ەشتەڭەم ەمەسسiڭ عوي. بiراق، مەن دە سەنi ولەردەي قىزعانامىن. ماڭىڭا ەركەك اتاۋلى جاقىنداپ كەتسە بولدى، قىزعانىشتىڭ قىزىل يتi سۋماڭداپ، جانىما جاي تاپتىرماي كەتەدi.
— ە... ەشتەڭەڭiز ەمەس ەكەنمiن عوي!.. ەندەشە...
مەن ءسوزiڭدi اياقتاتپاي، iلiپ الىپ:
— جو... جوق... جانىم... ءتۇسiنسەڭشi... ءجۇرشi... سىرتقا شىعىپ سويلەسەيiكشi! پارككە كەلشi. مەن سوندا بولامىن، — دەدiم جوپەلدەتە.
— سiز بارا بەرiڭiز!
مەن ساياباقتاعى الىپ تەرەكتiڭ تاساسىنا كەلiپ تۇردىم. سەن دە ارتىمنان iلە-شالا شىقتىڭ.
— مەنiڭ ساعان دەگەن سەزiمiم سۇمدىق الاپات قوي. تاس جارىپ، تاۋ قوپاراتىنداي عالامات، — دەدiم جاقىنداپ كەلگەندە، — مەن جازۋشىمىن. بۇنى جازۋىم كەرەك. كەلەر ۇرپاق بiلۋi كەرەك... ءالi ەكەۋمiزدiڭ ماحابباتىمىز تۋرالى اڭىز تارايدى، قوزى مەن بايان سياقتى جىرعا قوسادى. ...ءيا، اللا-اي، ادامدى دا وسىلاي جاقسى كورۋگە بولادى ەكەن-اۋ!.. بۇل ماحابباتتان دا اسقان اسىل سەزiم عوي!..
— ماحابباتتان اسقان قانداي اسىل سەزiم بولۋى مۇمكiن!
— بولادى!— دەدiم ءسوزiمدi نىقتاپ،— بۇل مەنiڭ ۇلى سەزiمiم!..
كوزiمە كوزiڭدi قاداي مەيiرلەنە بiر قارادىڭ دا، باس سالىپ قۇشاقتاي الدىڭ. ەركەلەي باسىڭدى يىعىما قويدىڭ دا:
— بiزدi تابىستىرعان اللا، اللا عانا اجىراتاتىن شىعار!.. — دەدىڭ جايمەن عانا.
بۇنداي ءسوز كۇتپەگەندiكتەن بولار، نە ايتارىمدى بiلمەي، از ۋاقىت ءۇن-تۇنسiز سوستيىپ تۇرىپ قالدىم. كوڭiلiم جەلدi كۇنگi تەڭiزدەي تولقىپ كەتتi. ەلجiرەي شاشىڭنان سيپادىم.
— جانىم، جىلاتاسىڭ عوي!..
* * *
مىنە، ءبىز وسىلاي قايتادان سالقىنقاندى اقىلدى ىسىرىپ قويىپ، سىلاڭ قاققان سىلقىم سەزىمنىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتە باردىق. ءبىر-بىرىمىزدى قيا الماي، بىر-بىرىمىزدەن كەتە الماي، جاسىرىن كەزدەسىپ ءجۇرىپ جاتتىق. ءبىراق، مەنى كوبىنەسە سەنىڭ بولاشاق تاعدىرىڭ كوبىرەك ويلاندىراتىن، تولعاندىراتىن. باقىتسىزدىققا دۋشار ەتەم بە دەپ تە قورقاتىنمىن. باقىتتى بولعانىڭدى شىن جۇرەگىممەن قالايتىنمىن. «ەي، اللا، بار ەكەنىڭ راس بولسا، ماعان جۇدىرىقتاي جۇرەگىن ۇسىنعان وسى قىزدى باقىتتى ەتە گور!» — دەپ جاراتقانعا جالبارىناتىنمىن.
— سىزگە جولىقتىرعان تاعدىرعا ەش وكپەم جوق. باقىتتىمىن!.. — دەۋشى ەدىڭ جايراڭ قاعىپ.
ءبىراق، بۇنىڭ الدامشى باقىت ەكەنىن مەن جاقسى بىلەتىنمىن. سەنى شىنايى باقىتقا بولەي المايتىنىمدى ويلاپ:
— بۇل ءجۇرىسىمىزدى قويماساق بولماس! — دەيتىنمىن اقىلىم كىرىپ قالعان كەزدەردە.
— اعا، ءومىردىڭ ءوزى-اق ءالى ءسىز بەن ءبىزدى ەكىگە ايىرىپ جىبەرەدى. ايرىلعىمىز كەلمەسە دە، اجىراۋعا تۋرا كەلەدى!.. — دەۋشى ەدىڭ-اۋ وندايدا.
كۇن ارتىنان كۇندەر زۋلاپ ءوتىپ جاتتى... زىمىرانداي زىمىراعان ۋاقىت-اي!.. ءۇش جىلدىڭ ءۇش كۇندەي بولماي، قالاي جىلدام وتە شىققانىن دا بىلمەيمىن... باقىتتىڭ شۋاعىنا مولىنان شومىلىپ، سەزىم شارابىن مەيلىنشە قانىپ ىشكەن قيماس كۇندەر ەدى، سول كۇندەر... مەن ونى قالاي ۇمىتايىن!.. ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس.. ماڭگىلىك ەستەن كەتپەس ساۋلەلى ساتتەر، شۇعىلالى شاقتار عوي، ول!.. ءبىراق، ءبىزدىڭ بۇل الدامشى باقىتىمىز ۇزاققا سوزىلمادى. ويتكەنى ءبىر-بىرىمىزدى قانشا جاقسى كورسەك تە، بىر-بىرىمىزگە قانشا عاشىق بولساق تا، ماڭگىباقي قوسىلمايتىن قوس وزەن سياقتى ەدىك...
مەن سەنى باقىتتى ەتە المايتىنىمدى بىلسەم دە، باقىتتى بولارىڭدى سەزگەم. سەندەي قىزدىڭ باقىتتى بولماۋى مۇمكىن ەمەس!.. كەزدەسۋىمىزدىڭ ءۇشىنشى جىلعى كۇزىندە سەن ارداق ەسىمدى جىگىتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ، شىرايلى شىمكەنتكە كەلىن بولىپ كەتە باردىڭ...
— ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز ەكى باسقا! — دەپ ايتۋشى ەدىم ىلعيدا.
ءيا، سولايى سولاي!.. سولاي بولدى دا. ءوزىڭ ايتقانداي، ءومىر ءوز دەگەنىن ىستەدى... ءوز جارتىڭدى تاۋىپ، ءوز جولىڭمەن، ءوز جونىڭمەن كەتە باردىڭ...
ەكەۋمىز كەزدەسكەن سوڭعى ءتۇندى ەسىمە دە العىم كەلمەيدى. نە دەگەن قاراڭعى، نە دەگەن قوقىنىشتى، نە دەگەن ىزعارلى ءتۇن ەدى!.. اي دا جوق، جۇلدىزدار دا جىم جىلاس جوعالىپ كەتكەن...
...تاڭنىڭ قالاي اتقانىن دا بىلمەيمىن. ءجىبى-تۇزۋ ءسوز دە ايتا الماپپىن-اۋ!.. تەك سەنىڭ:
— مەن ءسىزدى ەشۋاقىتتا ۇمىتپايمىن. بەينەڭىز كوڭىلىمنىڭ تۇكپىرىندە، ەسىمىڭىز جۇرەگىمنىڭ تورىندە ماڭگى باقي ساقتالادى. كوڭىلىمنەن وشپەيسىز، جۇرەگىمنەن سونبەيسىز! مەن ءسىزدىڭ اق-ادال ماحابباتىڭىزبەن ءومىر سۇرەمىن!.. — دەگەنىڭ قۇلاعىمدا ماڭگىگە جاتتالىپ قالىپ قويدى.
سەنىڭ كوز الدىمنان ب ا ق قۇسىنداي جىراققا ۇشىپ كەتكەنىڭ جۇرەگىمدى اۋىرتسا دا، بۇل مەن ءۇشىن قايعى ەمەس، قايتا قۋانىش!.. قىز بالانىڭ تەڭىن تاۋىپ، ءوز جولىمەن كەتكەنى، قانداي باقىت!..
ءيا، مەن ساعان باقىت تىلەپ قالا بەردىم. سودان بەرى حابارلاسقان ەمەسپىن. مازالاعىم كەلمەگەن... تەك ۇلدى بولعانىڭدا عانا تەلەفون شالىپ، قۇتتىقتادىم. ەندى، مىنە بۇگىن... ءوزىڭنىڭ تۋعان كۇنىڭدە حابارلاسىپ تۇرمىن... ىشتەگى اششى زاپىراندى سىرتقا شىعارعان دا سول... ءبارىن ەسكە تۇسىرگەن دە سول سەنىڭ تۋعان كۇنىڭ... سەنىڭ داۋىسىڭ... سەنىڭ ءسوزىڭ...
نەگە كەشتەۋ تۋدىڭ ەكەن، مەنىڭ كەشتەۋ جولىقتىرعان، ارمانىمداي اق قۇسىم!..
— باقىتتىمىن! — دەدىڭ-اۋ بۇگىن تاعى.
ءيا، مەن دە باقىتسىز ەمەسپىن!.. سەنىڭ باقىتتى بولعانىڭ ءۇشىن دە باقىتتىمىن!..
ءيا، مەن باقىتتىمىن!.. شاتتىعى ۇيىعان شاڭىراعىم بار. اسىل جارىم، ەشكىمگە دە، ەشتەڭەگە دە ايىرباستاماس اياۋلى ۇل-قىزدارىم بار. ءبىراق... ءيا، ءبىراق، بۇل ءومىر عوي!.. ومىردە نە بولمايدى!.. ءبارى بولادى ەكەن عوي!..
قۇداي كەزىكتىردى. كەزدەستىك... از كۇن سىرلاس بولدىق... سول كۇندەردەن قۇس جولىنداي ءىز قالدى... جۇرەكتە ماڭگى وشپەيتىن وت قالدى... باسىم جەرگە تيگەنشە شىرقاپ وتەر ءان، ايتىپ تاۋىسا الماس جىر قالدى...
سەن مەنىڭ جۇرەكتە ساقتار بويتۇمارىمسىڭ!..
* * *
بۇگىن سەنى ەسىمە الىپ، كوڭىل كوكجيەگىمدى تاعى دا مۇڭ تورلادى. اسىل بەينەڭ كوز الدىمدا كولبەڭدەپ، جۇرەكتى ساعىنىش سازى سىزداتتى.
كۇنى بويى جايىم بولماي، مازام قاشىپ، جۇمىستان ەرتەرەك شىقتىم. اقىرىن اياڭداپ قارسىداعى باققا كەلدىم.
ب ا ق ءىشىن سارعايعان جاپىراقتار جاپقان. جارتىلاي جالاڭاشتانعان تال-تەرەكتەردىڭ بۇتاقتارى اربيىپ-اربيىپ، كورىكسىز كۇيگە تۇسكەن. جاپىراقسىز اعاشتىڭ دا ءسانى كىرمەيدى ەكەن-اۋ!..
ب ا ق ىشىندەگى حاۋىزدا بىر-بىرىنە جاناسا قوس اققۋ ءجۇزىپ جۇرەتىن. بىرەۋىنىڭ ءبىر قاناتى سىنىق ەدى، سۋ بەتىندە سالبىراپ جاتاتىن. قايدا كەتەتىنىن، قايدان كەلەتىنىن بىلمەيمىن، جىل قۇسى سياقتى سۋىق تۇسە جوق بولىپ كەتەتىن دە، كۇن جىلىنا قايتادان پايدا بولاتىن.
وسى ب ا ق ىشىندە، ءدال وسى جەردە العاش رەت ماعان دەگەن سەزىمىڭنىڭ ءبۇر جارىپ، بۇرشىك اتا باستاعانىن اڭعارىپ ەدىم، سەزىنىپ ەدىم... ءبارى ءالى ەسىمدە، سول كۇنگىدەي كوڭىلىمدە سايراپ تۇر...
دۇيسەنبى كۇنى بولاتىن. تۋعان جەرىم — سەمەيگە ءبىر اپتاعا ءىس-ساپارعا بارىپ كەلگەنمىن. بولمەڭدە ءبىر توپ قىزبەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىر ەكەنسىڭ. ەسىكتەن كىرە بەرە اياعىڭداعى اق تاڭكەتكەڭە كوزىم تۇسكەن. سۇپ-سۇيكىمدى، اپ-ادەمى كورىنگەن. اياعىڭا سونداي جاراسىپ تۇرۋشى ەدى. مەن سەنىڭ سول تاڭكەتكەڭە دەيىن جاقسى كورىپ ەدىم عوي!.. «وي، دۇنيە-اي!..» — دەسەڭشى!
ءبىر جاپىراق قاعازعا «سىرتقا شىعىپ كەتشى!» دەپ جازىپ، قولىڭا ۇستاتتىم دا، ءوزىم شىعىپ جۇرە بەرگەم. ءدال ءبىر مەنىڭ شاقىرۋىمدى تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىرعانداي، ارتىمنان ىلەسە سەن دە شىقتىڭ.
ەكەۋمىز سوندا وسى جەرگە كەلىپ، العاش رەت جۇرەك قىلىن شەرتكەندەي بولىپ ەدىك. العاش رەت قولىڭنان ۇستاپ، شاشىڭنان سىيپاپ، ماڭدايىڭنان يىسكەپ ەدىم... ەڭ العاش بەتىڭە بەتىم ءتيىپ، سەن تاراپىنان دا ءبىر جىلىلىق سەزىنىپ ەدىم... سەزىندىرىپ ەدىڭ... ءيا، ەڭ العاش...
تەك ول كەزدە كۇلىمدەگەن كوكتەم ەدى. ال، ءقازىر كۇرەڭىتكەن كۇرەڭ كۇز. سول كۇنى تابيعات تا ەرەكشە نۇرلانىپ ەدى-اۋ، ال بۇگىن تۇكسيە تۇنەرىپ تۇرعانىن قاراشى!..
قالىڭ ويدىڭ قۇشاعىندا تۇرىپ، جاڭبىر جاۋىپ كەتكەنىن دە بايقاماپپىن. كادىمگى الماتىنىڭ اق جاۋىنى قۇيىپ كەپ بەرسىن...
كۇن كۇركىرەدى. شاتىر-شۇتىر ەتىپ نايزاعاي جارقىلدادى. كەنەت، ءبىر تالدىڭ تۇبىندە شوقيىپ وتىرعان كوك كەپتەرگە كوزىم ءتۇستى. قاناتىن كەۋدەسىنە قۋسىرا ءتۇسىپ، سۋدان شىققان سارشۇناقتاي بۇرىسە قالعان. جان-جاعىنا جاۋتەڭداي قاراپ قويادى...
جاڭبىر قۇيىپ تۇر. ءۇستى-باسىم مالماڭداي سۋ بولعانىنا قاراماستان، بۇل جەردەن كەتكىم كەلمەدى. كەتە الماي، بوگەلە بەردىم. كۇندەي كۇلىمدەپ، تالداردىڭ اراسىنان سەن شىعا كەلەتىن سياقتىسىڭ...
— بۇل تاريحي جەر. سەنىڭ العاش پاك سەزىمىڭدى سەزىنگەن جەر! — دەيتىنمىن وسى ماڭعا كەلگەن سايىن.
— وندا بۇل جەرگە ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك شىعار! — دەيتىنسىڭ نازدانا.
— ەسكەرتكىشتى مەن بۇل جەرگە ەمەس... جۇرەگىمە قويامىن!..
— مەن سىزگە الدەقاشان قويىپ قويعام، سەنبەسەڭىز جۇرەگىمدى اشىپ قاراڭىز!.. — دەيتىنسىڭ سىقىلىقتاي كۇلىپ، — كىپ-كىشكەنتاي جۇرەگىمنىڭ ىشىندە ءسىزدىڭ الىپ بەينەڭىز تۇر!..
سەنىڭ دە نۇرلى بەينەڭ جۇرەگىمدە، كوڭىلىمدە، وي-سانامدا ماڭگىگە قالىپ قويدى. الىستا بولساڭ دا، قاسىمدا جۇرگەن سياقتىسىڭ. كەيدە مىنە وسىلاي ويشا سىرلاسامىن... مۇڭداسامىن... كەزدەسەمىن...
ءىلبي باسىپ كەلىپ، ماشيناما وتىردىم. كىلتتى قوسىپ، وتالدىردىم. راديودان ءان اۋەلەي جونەلدى.
اڭساۋدان ارىلدىڭ با
سەزىمگە تابىندىڭ با
كوز ىلمەي ويلاي-ويلاي،
سەن مەنى ساعىندىڭ با؟..
ءيا، اڭساۋدان ارىلا الماي، سەزىمگە تابىنىپ، كوز ىلمەي ويلاي-ويلاي، مەن سەنى ساعىنىپ ءجۇرمىن!..
ءيا، ساعىندىم سەنى، جانقالقا!..
You Might Also Like
-
ايداي ءجۇزi البىراپ، نازدانا كۇلiمسiرەيدi. كوزiن جىپىلىقتاتىپ، كiرپiگiن قاعىپ-قاعىپ قويادى.
