جىلاپ اققان تامشىلار
ايداي ءجۇزi البىراپ، نازدانا كۇلiمسiرەيدi. كوزiن جىپىلىقتاتىپ، كiرپiگiن قاعىپ-قاعىپ قويادى.
— ەسiمiڭ ەلانا ما، جوق الدە ەلەنا ما؟ — دەيمiن اۋزىما قاپەلiمدە جiبi ءتۇزۋ ءسوز تۇسپەي.
— ەلانا، — دەيدi سىزىلىپ.
— ەل... انا...
— ءيا، ەلانا.... نەگە بۇلاي قويعانىن ايتسام، كۇلمەيسiز بە؟
— و، نە دەگەنiڭ!
— اكەم مارقۇم «ەل اناسى بولسىن!» دەپ ىرىمداپ قويعان ەكەن!
ايتۋىن ايتقانىمەن، سوعان ءوزi ىڭعايسىزداناتىن سىڭايلى. ءجۇزi الابۇرتىپ كەتتى. «بەكەر ايتتىم-اۋ! ءتۇسiنسە جاقسى...» دەيتiندەي سۇراۋلى كەيىپپەن ۇرپيە قارايدى.
— قازاق ءوزi ىرىمشىل حالىق قوي. ىرىم... ىرىمداعان دۇرىس قوي... — دەيمiن ءوزiمشە ماڭعازدانا.
ول كوڭiلiن كۇپتi ەتكەن ويلارىن ىسىرىپ تاستادى بiلەم، ەزۋiن ءسال جيىرىپ:
— ءسىزدى سىرتىڭىزدان ەگدە تارتقان ادام شىعار دەپ ويلاۋشى ەدiم. جاپ-جاس ەكەنسiز عوي!.. — دەدi كوزiن توڭكەرە تاستاپ.
— قايداعى جاس، جانىم-اۋ! مۇقاعالي اعامىز ايتپاقشى، «سولاي دا سولاي قاراعىم، وتىزدان اسىپ بارامىن!» — دەدiم اندەتiپ.
— تۋ، تىم قارتايىپ كەتiپسiز عوي! — جىلى جىميدى — سiز ەلگە تانىمال ادامسىز. مەن دە شىعارمالارىڭىزدى قىزىعا وقيمىن. قالامىڭىزدىڭ ۇشىندا ادامنىڭ جان دۇنيەسiن باۋراپ الاتىن كەرەمەت بiر قۇدiرەت-كۇش بار. سەزiممەن ويناي الاسىز!.. ءاسiرەسە، «جانسەزiم» دەگەن اڭگiمەڭiزدەگi انا بiر قىزدىڭ بەينەسi كوز الدىمنان كەتپەيدi... كەرە...مە...ەت، — دەدi داۋىسىن سوزىپ، — تاعدىرى ماعان وتە ۇقساس...
— شىن ايتاسىز با؟
— شىن ايتام. نە، سەنبەيسiز بە، ماعان؟!
— جوق، اينالايىن، انشەيiن ءازiلدەگەنiم عوي.
ول قايىرا تiل قاتپادى. قاس-قاباعى سالىڭقى تارتىپ، ءجۇزىن مۇڭ تورلاي باستادى. نە بولعانىن ءتۇسiنە الماي، مەلشيiپ وتىرىپ قالدىم. تiلiم بايلانىپ قالعانداي اۋزىمنان ءسوز شىعار ەمەس.
— مەن قايتايىن! — دەدi ول ورنىنان كوتەرiلiپ. — ۇمىتىپ بارادى ەكەم... بiتپەيتiن بiر شارۋامەن بiر جەرگە بارۋىم كەرەك ەدi!..
«بiتپەيتiن ول نە شارۋا؟» دەپ سۇراعىم كەلiپ وقتالا بەردiم دە، «تىقاقتاعانداي بولمايىن، رەنجiپ قالار» دەگەن ويمەن تiلiمدi تiستەي الدىم.
— كورiسكەنشە كۇن جاقسى، اعا. ساۋ بوپ تۇرىڭىز!
— جاقسى، جانىم!
ول بۇرىلىپ جۇرە بەردi. مەن ارتىنان قادالا قارايمىن. اياعىن اسىعا باسىپ قاراسى كورiنبەي كەتسە دە، ەسىك جاققا تەلمiرە تۇسەمىن. كوڭiلiم استان-كەستەڭ، ويىم الاي-دۇلەي. «كوك دونەندەي جۇيتكiگەن قايران كوڭiل-اي!.. — دەپ قويام قيال قۇسىمدى قياعا ۇشىرىپ. — شاما-شارقىڭدى شامالاي تۇرا اسپانداعى ايعا قول سوزاتىنىڭ-اي!..
نەتكەن عاجاپ جان!.. كۇننەن جارالعان سياقتى... ساۋلەسiن شاشىپ... كۇلiمدەپ تۇرادى. كورiك قانداي... كوز تويادى... سىمبات قانداي... سىلاڭ قاققان!.. ايدىن كولدەي ءمولدiرەگەن قاراقات كوزiن ايتساڭشى!.. تۇپ-تۇنىق-اۋ، تۇپ-تۇنىق!..
مۇرنىنداعى مەڭi... اق تاماعىنداعى قوس قالى... ءاي... ءاي...تۇلا بويىنا تۇنعان ەرەكشە بiر سيقىرلى سۇلۋلىق بار-اۋ!.. سۇلۋلىق...
جىميىسى... سىڭعىرلاعان كۇمiس كۇلكiسi... قيمىل-قوزعالىسى... قىلىعى... كيگەن كيiمiنە دەيiن… ءوزiنە جاراسا قالعانىن قاراشى! شiركiن-اي، دەسەڭشi!»
* * *
ول مەنiڭ جۇمىس ورنىما ارنەنi بiر سىلتاۋراتىپ جيi كەلەتiن بولدى. مەن دە ونى تاعاتسىزدانا كۇتiپ وتىرامىن. يمەنشەكتەي باسىپ كەلەدi. كوپ سويلەمەيدi. جاي عانا ەزۋ تارتىپ جىميىپ قويادى.
كەلگەن سايىن قىسىلىپ-قىمتىرىلاتىنىن بايقايمىن. ءبارi ءتۇر-تۇسiنەن انىق سەزiلiپ تۇرادى. بiراق ەشتەڭە سەزدiرگiسi كەلمەيدi.
مەن ونى ەسiك الدىنا دەيiن عانا شىعارىپ سالامىن. ودان ءارi بارۋعا جۇرەكسiنەمiن، ارتىق اۋىز ءسوز ايتۋعا باتىلىم جەتەر ەمەس. ءجۇرiس-تۇرىسىنان ەشقانداي سەكەم الماسام دا، باسىم بiر پالەگە ۇشىراپ قالا ما دەگەن قاۋiپپەن جاقىنداي تۇسۋگە بiءرتۇرلi جۇرەگiم داۋالامايدى.
— كورiپ جiبەرمەيسiڭ بە؟.. — دەيدi قىزمەتتەس دوسىم قۋات قۋتىڭ قاعىپ، — ءاي، ىنجىقسىڭ عوي. مەن بولسام، باياعىدا-اق...
— وي، سەن دە ايتاسىڭ-اۋ! — دەيمiن جاقتىرماعانسىپ.
— قازiر قاي بiر تازا قىز بار دەيسiڭ! — دەيدi ول وزەۋرەي ءتۇسiپ. — مەكتەپتەن-اق ءبۇلiنiپ شىعادى. سەنبەسەڭ، داۆاي، ءباس تiگەلiك. مىنا قىز ساعان قايتا-قايتا نەگە كەلiپ ءجۇر دەيسiڭ؟! بالا-شاعاڭ بار ەكەنiن بiلەدi. ياعني، بiردەڭە دامەتiپ ءجۇر عوي!..
قارا قارعا سياقتى قارق-قارق ەتiپ قارقىلداپ كۇلەدi. نە دەيiن وعان؟! مۇمكiن، ول بiردەڭەنi بiلiپ ايتاتىن شىعار!.. ايتپەسە، راسىندا دا، التى الاسى، بەس بەرەسi جوق بەيتانىس قىز نەگە كەلە بەرەدi؟!
شىم-شىتىرىق شىرىقسىز ويلار شاقشاداي باستى شاراداي ەتiپ، شىرماۋىقشا شىرمايدى. قانشا ويلانىپ-تولعانسام دا، شەشiمiن تابا الماي دال بولامىن: «مۇمكiن ول، شىنىندا دا، بiردەڭە دامەتiپ كەلiپ جۇرگەن شىعار. قۋات ايتپاقشى، مەن وبالدى ويلاپ، قيانات جاساپ جۇرگەن جوقپىن با، ءوزi؟! جو... جوق... نە ويلاپ كەتتiم... ەلانا... جەلپiەتەك قىز ەمەس... اتاما...»
* * *
كۇن ارتىنان كۇن سىرعىپ، اي ارتىنان اي جىلجىپ ءوتiپ جاتتى. جازدىڭ جايماشۋاق كۇندەرiنiڭ بiرiندە جۇمىس بولمەمدە قاننەن-قاپەرسiز جازۋ جازىپ وتىرعام.
«سالەمەتسiز بە، اعاي؟» — دەگەن داۋىستان سەلك ەتە ءتۇسiپ، جالت قاراسام، ەلانا ەكەن. قاراكوك كوستيۋم، قىسقا يۋبكا كيiپ الىپتى. سۇلۋ سىمباتىنا جاراسىپ-اق تۇر.
— بۇگiن مەنiڭ تۋعان كۇنiم، — دەيدi كۇلiمسiرەپ.
— و... وو... قۇتتى بولسىن!
— راحمەت!
— نەشەگە تولدىڭ؟
— قىزدىڭ جاسىن سۇراۋشى ما ەدi؟!
— ە، سولاي ەكەن عوي!.. — دەيمiن تۇك بiلمەگەنسiپ. — اتاپ وتپەيمىز بە؟
— ەندi، قالاي؟! — دەيدi كۇمiلجي تiل قاتىپ. — جاتاقحاناعا ءجۇرiڭiز!..
بۇنداي ءسوز كۇتپەگەندiكتەن بولار، قاپەلiمدە نە ايتارىمدى بiلمەي، ساسىڭقىراپ قالسام دا، ويىمدى تەز جيىپ:
— تۋعان كۇن ادام ءومiرiندەگi ەڭ بiر قاسيەتتi كۇن عوي. جاقسى جانىم... — دەدiم كوپ ويلانىپ جاتپاستان.
ەكەۋمiز سىرتقا شىعىپ تاكسي ۇستادىق. جول بويى ءلام-ميم دەپ تiل قاتىسپاساق تا، بiر-بiرiمiزدi قاس-قاباعىمىزدان ۇعىسىپ كەلەمiز. جاتاقحانانىڭ جانىنان ءتۇسiپ قالدىق تا، iشكە ەندiك. ەكiنشi قاباتتاعى اياداي عانا بiر بولمەنiڭ ەسiگiن اشىپ:
— كiرiڭiز! — دەدi.
تابالدىرىقتان اتتاي بەرە «بۇندا نە iزدەپ كەلدiڭ؟» دەگەن ساۋالدار جانالقىمنان الا تۇسكەندەي بولدى. «قىزدىڭ ءوزi قيىلىپ تۇرسا، باس تارتىپ جىن قاعىپ پا؟! — دەيمiن جiگەرiمدi جانىپ. — نەدە بولسا بۇگiن...»
بولمە iشiن كوزبەن شولىپ شىقتىم. قول كiلەمi iلiنگەن وڭ جاق قابىرعا جاقتا ەسكi تەمiر توسەك تۇر. وعان جالعاس كىشكەنە قوڭىر شكاف قويىلعان. ەدەنگە جىلاننىڭ قابىعىنداي الاشا توسەلگەن. ءبارi تاپ-تازا، جىپ-جيناقى. تەرەزە جاقتا iلۋلi تۇرعان ايناعا تاقاي بەرە سوپاڭ ەتكەن ءوز بەينەمە كوزiمدi قىسىپ قالدىم. نەگە، نە ءۇشiن قىستىم، ونى ءوزiم دە انىق اجىراتا المايمىن. ايتەۋiر، iشiم بiردەڭە سەزەتiن سياقتى...
ءوز قىلىعىمنان ءوزiم ىڭعايسىزدانىپ، ەلاناعا كوز كيىعىمدى سالامىن. ول ەشتەڭە بايقاماعان سىڭايلى، ىڭىلداي اندەتiپ، داستارقان جاساپ ءجۇر. كوڭiلدi. قيمىل-قوزعالىسى دا شيراق. تەرىس قاراپ تۇرسا دا سۇلۋ ءمۇسiندi سىمباتىنا سۇقتانا قالعانىمدى سەزە قويدى بiلەم، اندەتۋiن تاس تيىپ:
— وسى بولمەدە تۇرىپ كەلە جاتقانىما بەس جىلدان استى. جاپادان جالعىز... — دەدi تۇرعان ورنىنان قوزعالماستان. — قيىن ەكەن!..
— ءيا... — دەدiم ءسوزiن قوستاعان بولىپ.
— داستارقانعا كەلiڭiز! — ول ۇستەلگە «بيبiگۇل» شارابىن اكەلiپ قويدى. — مىنانى اشىپ قۇيا بەرiڭiز!
— قاسقالداقتىڭ قانى عوي بۇل...
— بiلمەيمiن، ايتەۋiر، قان تولتىرادى دەيدi عوي!.. — كۇلىمسىرەيدى.
قىزمەتتەن شارشاڭقىراپ شىقسام دا، كوڭىل كۇيىم كوتەرىڭكى. قارنىم اشىڭقىراپ قالىپتى. قىز الدىندا ادەپ ساقتاپ كەسەدەگi كۇرەڭ شايدى جايمەن ۇرتتاپ قويىپ، iشiم-جەمدi شىمشىپ الىپ وتىرمىن.
— بۇل توستى سەن ءۇشiن، سەنiڭ باقىتىڭ ءۇشiن الايىق! — دەپ قويام ستاقان سوعىستىرىپ.
ول كوپ سويلەمەيدi. ءۇنسiز جىميادى.
— مىنانى سەنiڭ ادەمiلiگiڭ ءۇشiن الامىن! — دەيمiن دە، ونىڭ العان-الماعانىنا قاراماستان ستاقان تولا شاراپتى اۋزىما توڭكەرە سالامىن.
ازدان سوڭ دەنەم جiپسiپ، ءوزiمدi ەركiن سەزiنە باستادىم. بايقايمىن، قىزىڭقىراپ قالعان سياقتىمىن.
— سەن ماعان قاتتى ۇنايسىڭ!
— سiز دە...
ءوز قۇلاعىما ءوزiم سەنبەي، ەڭسەمدi تiكتەپ، كوزiنە تۋرا قارادىم. ول كۇلiپ جiبەردi دە، ويناقشىعان وتتى جانارىن تايدىرىپ اكەتتi. «قىلىقتى قىزسىڭ-اۋ! — دەيمiن iشiمنەن. — سەندەي قىزدى كورمەي جۇرگەن جiگiتتەردە دە كوز جوق-اۋ!..»
ورنىمنان جايمەن كوتەرiلiپ، سىرى كەتە باستاعان سارى ۇستەلدiڭ ءۇستiندە تۇرعان ماگنيتافوندى قوستىم. بولمە iشiن سازعا بولەپ، اسەم اۋەن اۋەلەي جونەلدi.
كوكتەم قانداي شىرايلى، شۇعىلالى،
مىڭ قۇلپىرىپ قىزعالداق قۇبىلادى.
باقىتتى جان ەكەۋمiز بار الەمدە،
ەشكiم سىرىن بiلمەيدi مۇنىڭ ءالi...
تۇلا بويىم شىمىرلاپ ءوتتi. تولقىنداي بۋىرقانعان اسەرلi اۋەن سەزiمدi ارباپ، جاندى باۋراپ، تامىر-تامىرلارىمدى قۋالاي اعىپ، ءتانiمە شىم-شىمداپ جايىلىپ بارا جاتقانداي. ەلاناعا قارادىم. ۇستەلدiڭ ءۇستiن جيناستىرىپ جاتىر ەكەن. تاقاپ كەلiپ اپپاق بiلەگiنەن سيپالاي ۇستادىم.
— بيلەيiك!
— قازiر، جيناستىرىپ الايىنشى!
— جوق! — دەيمiن وكتەمسي سويلەپ. — سودان سوڭ...
ول ءۇنسiز جىميعان كۇيi ەركiمە كونiپ، سول قولىن وڭ يىعىما ارتا جەڭiل قوزعالا باستادى. بوس ۇستاسام ايىرىلىپ قالارداي اش بەلiنەن قوس قولىممەن قاپسىرا قۇشاقتاپ الدىم. ىستىق دەمi بەتiمدi شارپىپ، بويعا شۋاق شاشاتىنداي.
— اعا، قاتتى قىسپاڭىزشى!
داۋىسى قاتقىلداۋ شىققانىمەن، ءجۇزi جايدارى، قاس-قاباعى جادىراڭقى. قىلداي ۇزىن كiرپiگi قوي كوزiن كولەگەيلەي جىپىلىق قاعادى. ەرنiنە كوزiم ءتۇستi. ءۇلبiرەپ پiسكەن ءبۇلدiرگەنگە ۇقسايدى. كوزiم تۇنىپ، قىزىعىپ كەتتiم. ويىما قۋات دوسىمنىڭ «وسى قىز سەنەن بiردەڭە دامەتiپ ءجۇر» دەگەن بۇرالقى ءسوزi ساپ ەتە ءتۇستi. «راسىندا دا، سولاي شىعار!.. ايتپەسە، بۇندا مەنi نەگە ەرتiپ اكەلدi؟! تاعى دا... جالعىز ءوزi...» ودان ءارi ويلانىپ جاتۋعا شىدامىم جەتپەدi. ەرنiنەن ءسۇيىپ العىم كەلىپ باسىمدى يە بەرiپ ەدىم، ول موينىن بۇرىپ اكەتتi دە، قۇشاعىمنان سىتىلىپ شىعىپ ۇستەلگە قاراي ءجۇردi.
— وسى ەركەكتەر قىزىق، ءسال كۇلە قاراساڭ...
داۋىسىندا زiل جوق. ەكi يىعى سەلك-سەلك ەتiپ، قىسىلا كۇلiپ بارا جاتقان سياقتى. نە iستەرiمدi بiلمەي سوستيىپ تۇرىپ قالدىم. بەتiم دۋىلداپ كەتتi. «ۇيات بولدى-اۋ! — دەيمiن iشتەي قۋىستانىپ. — ۇيات بولدى!.. اي...»
— مەن قايتايىن! — دەدiم سوپيىپ تۇرا بەرۋدiڭ رەتiن تاپپاي.
— تاماق دايىن بوپ قالدى، اعا.
— راحمەت، جانىم!
— رەنجiپ قالدىڭىز با؟
— جوق، نەمەنەگە... قايتا سەنi رەنجiتiپ الدىم-اۋ!
— مەن سiزگە رەنجiمەيمiن عوي.
— اقىلدىسىڭ-اۋ!..
— اقىماق دەپ ويلاۋشى ما ەدiڭiز؟!
— جوق، جانىم! اقىماق مەن شىعارمىن...
— مەن سiزدi ولاي دەپ ويلامايمىن.
— اقىماق بولماسام...
ەلانا مىرس ەتiپ كۇلiپ جiبەردi. مەن دە ەرiكسiز ەزۋ تارتتىم.
— قوي، قايتايىن!
ول قايىرا جاق اشپادى. «قالىڭىز!» دەپ تە قولقالاي قويعان جوق. «ۇرلىق قىلعان جەردە كوپ تۇرما!» دەگەندەي قارامدى تەزiرەك باتىرۋدى ويلاپ، اسىعىس قوشتاستىم دا، ادىمداي باسىپ سىرتقا شىقتىم.
جەر-دۇنيەنi قاراڭعىلىق تۇمشالاپ، باۋىرىنا باسىپ العان. اۋادا سىز بار. سالقىن سامال ءجۇزiمدi ايمالاپ، قوينى-قونىشىما ويناقتاي ەنiپ، كانiگi ۇرىلارداي تiنتiپ-تiمiسكiلەيتiن سياقتى. «بۇل ءجۇرiسiم نە؟ — دەيمiن ءوزiمدiء-وزiم كۇستانالاپ. — سالتانات بiلسە... نە بولار ەدi؟! — جىلان جورعالاپ وتكەندەي جون ارقام شىمىر ەتە قالدى. — بالالار شە؟!. اقىماقپىن عوي. ءيا... ەندi قويامىن ءبارiن... تيامىن ءبارiن... ءناپسiنi دە... باسقاسىن دا... قۇرىسىن ءبارi... قۇرىسىنشى!..»
* * *
ۋاقىت سىناپتاي سىرعىپ، ءومiر وزەنi ءوز ارناسىمەن اعىپ جاتتى. قاباعىنان قار جاۋعان قاھارلى قىس كەتiپ، ءجۇزiنەن جىلىلىق لەبi ەسكەن جىلاۋىق كوكتەم كەلدi. اعاشتار ءبۇرشiك جارىپ، جەر-انا بۋسانا بالبىراپ، تەرلەپ-تەپشي تۇسكەندەي. قار جiپسي ەرiپ، ارىق-ارىقتى ساعالاپ سۋ اعا باستادى.
ەلانانى كورمەگەلi دە ەكiء-ۇش ايدىڭ ءجۇزi بولدى. جىلى جىميىپ كەلiپ تۇرۋشى ەدi، كوپتەن بەرi ات iزiن سالمادى. اندا-ساندا تەلەفون سوعۋشى ەدi، حابارلاسقان جوق. «كوڭiلi قاتتى قالعان-اۋ!» دەيمiن ويلاعان سايىن. «بارىپ، كەشiرiم سۇراسام با ەكەن؟!» دەپ تە قيالداپ قويامىن. وعان ەركەكتiك نامىسىم جiبەرەر ەمەس. باسىمنان مۇلدە ىسىرىپ تاستاعىم كەلسە دە، سۇلۋ بەينەسى كوز الدىما ەلەستەپ، ويىما ورالا بەرەدi. تۇندە ءتۇسiمە كiرەدi. جانىم جاي تاپپاي، الاسۇرام. جۇرەگi قۇرعىر الدەنەنi اڭساپ، iزدەيتiن سياقتى... «قوي، iس ناسىرعا شاپپاي تۇرعاندا ات قۇيرىعىن كەسiسەيiن!» دەيمiن كەيدە تەڭiزدەي تولقىعان كوڭiلiمدi سايگۇلiكشە اۋىزدىقتاپ.
«ءيا... ۇمىتۋىم كەرەك!..» دەگەن كەسiمدi ويمەن حابارلاسپاۋعا بەل بايلادىم. كوڭiلiمنەن مۇلدە ءوشiرۋگە تىرىستىم. قانداي قۇدiرەت ەكەنiن ءوزiم دە بiلمەيمiن، كۇن وتكەن سايىن سۋىنۋدىڭ ورنىنا ىنتىزارىم ارتا ءتۇستi. «بiر كورسەم-اۋ!..» دەگەن وي-ارمان اندا-ساندا قىلاڭ بەرiپ، ارسىز كوڭiلگە شوق تاستاپ قويادى. «جوق، بولمايدى!» دەيمiن ءوز ءناپسiمە ءوزiم قىلبۇراۋ سالىپ.
سانام سارسىلىپ، جانىم ويسىراپ، ەكiۇداي كۇي كەشiپ جۇرگەن كۇندەردiڭ بiرiندە ەلانا ءوزi كەلدi. قۋانعانىم سونشالىق — ورنىمنان قالاي ۇشىپ تۇرعانىمدى ءوزiم دە بiلمەيمiن. ءاي-شاي جوق، باس سالىپ قۇشاقتاپ، بەتiنەن سۇيە بەرiپپiن.
— جىل قۇسىنداي ۇشتى-كۇيلi كورiنبەي كەتتiڭ عوي، — دەيمiن قۋانىشىمدى جاسىرا الماي. — ساعىندىردىڭ عوي!..
كوزiنە كوزiم ءتۇسiپ كەتكەنi. «مىناۋ نە ايتىپ تۇر؟» دەگەندەي ۇرپيە قارايتىن سىقىلدى. شەگiنشەكتەي بەرiپ، اۋزىما قۇم قۇيىلعانداي ءۇن-تۇنسiز تۇرىپ قالدىم. ءوز قىلىعىما ءوزiم ىڭعايسىزدانىپ، قۋىستانىپ بارام: «ءومiرi قىز كورمەگەندەي، سونشاما وبەكتەپ نە كورiندi ماعان؟!» دەيمiن iشتەي بۋلىعىپ. بەت-الپەتiمدەگi وزگەرiستi بايقادى ما، جوق الدە ءوز جاڭالىعىن جەتكiزۋگە اسىقتى ما:
— بارلىق پاننەن مينيمۋم تاپسىرىپ بiتتiم. ديسسەرتاسيا قورعايتىن كۇن دە الىس ەمەس، — دەدi جايناڭ قاعىپ.
— وو...و... اتاپ وتەتiن-اق جاڭالىق ەكەن!
— اتاپ وتەيiك!..
— «پيناراعا» بارساق قايتەدi...
— قارسى ەمەسپiن. ازىن-اۋلاق اقشام دا بار.
— جوق، مەن ءوزiم... قىز بالاعا ەشتەڭە الدىرمايتىن ادەتiم بار!..
— جاقسى ادەت ەكەن! دەگەنمەن، قۋانىش مەنiكi عوي!
— سەنiڭ قۋانىشىڭ — مەنiڭ قۋانىشىم. كەز كەلگەن قىز بالانىڭ ءجۇزiندەگi كۇلكiنi كورسەم، قۋانىپ قالامىن!..
ول ماعان وتتى جانارىن تۋرا قادادى. قىسىلىپ-قىمسىنۋ جوق، iشiپ-جەپ بارادى.
— جاقسى، اعا!
ەكەۋمiز تولە بي كوشەسiنiڭ بويىمەن ءجۇرiپ وتىرىپ «پينارا» مەيرامحاناسىنا كەلiپ كiردiك. ادام كوپ. كۇتۋشiلەر زىر جۇگiرiپ، كەلۋشiلەرگە قىزمەت كورسەتiپ ءجۇر. بولمەلەرi الاكولەڭكە. تەمەكi ءتۇتiنi قولقا قاۋىپ، اراق پەن سىرانىڭ يiسi اڭقيدى. شەتتەۋ تۇرعان بوس ورىنداردىڭ بiرiنە جايعاسا بەرگەنiمiز سول ەدi، قاسىمىزعا كوكشىل كويلەك كيگەن بويجەتكەن جەتiپ كەلدi دە:
— نە اكەلەيiن؟ — دەدi سىزىلىپ.
— ءازiرشە «بيبiگۇل» شارابى مەن كاۋاپ اكەلسەڭiز بولار! — دەدiم. — تازا الما شىرىنى بولسا...
ول كوپ كۇتتiرگەن جوق. ايتقانىمىزدى الىپ كەلiپ، ۇستەلدiڭ ءۇستiنە قويدى.
— العاشقى توستى سiزدiڭ جان دۇنيەڭiزدiڭ ءمولدiرلiگi ءۇشiن الايىق! — دەدiم كiشiرەك ەكi ستاقانعا تولتىرا شاراپ قۇيىپ.
— راحمەت!
مەن قاعىپ سالامىن. ول ستاقانعا ەرنiن تيگiزەدi دە، قويا سالادى. كوپ سويلەمەيدi، ءۇنسiز جىميادى دا قويادى.
— ديسسەرتاسياڭىزدىڭ تاقىرىبى قانداي؟ — دەيمiن اڭگiمەگە تارتىپ.
— قازiرگi قازاق اڭگiمەلەرi عوي.
— و... وو... جاقسى ەكەن! كiمدەردiڭ شىعارمالارىن...
— نەگiزiنەن مۇحتار ماعاۋين، سايىن مۇراتبەكوۆ، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆتەردiڭ...
— قالاي ەكەن؟
— جاقسى عوي. ءوزiمە ۇنايدى.
— شەتەل جازۋشىلارى شە؟
— دوستويەۆسكيي مەن چەحوۆتى ەرەكشە جاقسى كورەمiن. تولستويدى، بۋنيندi، موپاسساندى، كيپلينگتi جانە وزدەرiن-وزدەرi ءولتiرگەن جاپوننىڭ بەس جازۋشىسىن قايتا-قايتا وقيمىن. عاجاپ قوي!..
— حەمينگۋەي مەن ماركەستi شە؟ — دەيمiن مەن دە بiردەڭە بiلەمiن دەگەندەي.
— ولار دا جاقسى جازۋشىلار. بiراق ءوزىم ونشا ۇناتا قويمايمىن. سiز جاقسى كورەسiز بە؟
— مەن... مەن... سiزدi جاقسى كورەمiن. سiز بiلسەڭiز عوي!.. — دەدiم قولىنان جايمەن سيپالاپ.
— سiز... سiز شە؟.. سiز بiلەسiز بە؟
— نەنi...
— جاي انشەيiن...
وسىلايشا اڭگىمەلەسىپ ۇزاق وتىردىق. كەش قارايا باستاعان ۋاقىتتا:
— اعا، شارشادىم، قايتايىقشى، — دەدi. مەن قارسى بولا قويمادىم.
ورنىمىزدان سىلبىر كوتەرiلiپ، سىرتقا شىقتىق. الماتى قارا جامىلعانداي، قاباعىن ءتۇيiپ، تۇنەرە تۇسكەن. كوشە كوڭiلسiز. سالقىن سامال عانا كوڭiلiڭدi جەلپiگەندەي، تاماعىڭدى قىتىقتاپ، ەرەكشە بiر كۇيگە بولەيدi. قاراكوك اسپاندا جامىراعان جۇلدىزدار بiردەڭە سەزەتiندەي-اق جىمىڭ قاعادى. تاكسي ۇستاپ، ول تۇراتىن جاتاقحاناعا كەلدiك.
— كiرمەيسiز بە؟ — دەدi قارسى الدىما تۇرا قالىپ.
— راحمەت، جانىم. كiرسەم، شىقپاي قالۋىم مۇمكiن!..
— وندا كiرمەي-اق قويىڭىز!
— جاقسى، جانىم!
— راحمەت سiزگە!..
باسىن كوتەرە كوزiن تiكتەپ بiر قارادى دا، ەرنiمنەن ءسۇيiپ الدى.
— كورiسكەنشە كۇن جاقسى، اعا!
ول بۇرىلىپ كەتتi. مەن اڭ-تاڭ كۇيدە اڭىرىپ، ساۋساعىمنىڭ ۇشتارىمەن ەرنiمدi سيپالاپ تۇرىپ قالدىم.
* * *
كۇمiس كۇن كۇلكiسiن تيىپ، قاباعىن شىتا ەڭكەيiپ بارادى. بولار-بولماس ساۋلە شاشىرايدى. بولمە iشi الاكولەڭكە. تىرس ەتكەن دىبىس جوق، تىلسىم تىنىشتىق. جۇمساق كرەسلودا شالقايا ءتۇسiپ، گازەت وقىپ وتىرعام. ۇستەلiمنiڭ ءۇستiندەگi اق تەلەفون شوشىنعان نارەستەدەي شىر-شىر ەتiپ شىرىلداپ قويا بەردi. قۇلاقشاسىن كوتەرiپ:
— الو! — دەۋiم مۇڭ ەكەن، ار جاقتان:
— سالەمەتسiز بە، اعا! قالىڭىز قالاي؟ — دەگەن داۋىس ەستiلدi.
بiردەن تانىدىم، ەلانانىڭ جۇرەك تەربەر نازدى داۋىسى.
— و، جانىم!.. قال-جاعدايىڭ قالاي؟
— جاقسى، اعا!..
— جاڭا عانا ويلاپ ەدiم، جاسىڭ ۇزاق بولادى ەكەن!
— قۇلاعىڭىز شۋلاعان جوق پا؟ — سىقىلىقتاپ كۇلەدi.
— جوق، شۋلاعان جوق... وڭ كوزiم تارتىپ ەدi!
— قۋاناسىز عوي!..
— قۋانتتىڭ عوي!..
ول ءۇنسiز قالدى. مەن نە ايتارىمدى بiلمەي ابدىراپ قالدىم. «تاعى دا ءبۇلدiردiم-اۋ!» دەگەن سۋىق وي سۋماڭ ەتiپ سۋىرىلىپ شىعا كەلدi.
— نە جاڭالىعىڭ بار؟ — دەدiم از-كەم ءۇنسiزدiكتەن سوڭ سوزگە شاقىرىپ.
— ديسسەرتاسيامدى جازىپ بiتiردiم!
— بۇل ۇلكەن جاڭالىق قوي، اتاپ وتپەسە بولماس!
— اتاپ وتەيiك... كەلمەيسiز بە؟!
— بارايىن!..
— اعا!.. — داۋىسى جارىقشاقتانىپ شىقتى. قوبالجۋ بايقالادى. — سiزگە... سiزگە بiردەڭە ايتايىن دەپ ەدiم!..
— و، نە؟.. ايتا عوي!
— جو... جوق... كەلگەن سوڭ... كەلسەڭiزشi!..
— جاقسى، جانىم! مiنە، مiنە... شىقتىم...
تەلەفون قۇلاقشاسىن ورنىنا قويىپ، ۇستەلiمنiڭ ءۇستiندە شاشىلىپ جاتقان قاعازداردى تەز-تەز جيناستىرىپ، ءۇستi-باسىمدى قاعىپ-سiلكiپ، جۇگiرە باسىپ سىرتقا شىقتىم.
كۇن قىزۋى ءالى دە قايتا قويماعان. اسپان شايداي اشىق. اياق استىنان جاڭبىر سەبەزگiلەپ ءوتتi دە، لەزدە تىنا قالدى. الاقانىمدى توسىپ تا ۇلگەرمەدiم. «اللانىڭ نۇرى عوي، بۇل!..» دەدiم ءوزiمشە جاقسىلىققا جورىپ.
* * *
ەلانا مەنi جىلى جۇزبەن قارسى الدى. بەتi جىلتىراپ تۇر، مايلاپ العان سياقتى. جەلكەسiنە قاراي ءتۇيiپ العان مويىلداي قارا شاشىنىڭ بiر ۋىستايى اق ماڭدايىنا توگiلە ءتۇسiپ، كوركiنە كورiك قوسقانداي ونان سايىن سۇلۋلاندىرىپ جiبەرگەن.
— كەلگەنiڭiز قانداي جاقسى بولدى!..
— وحو، ءبارiن جايناتىپ تاستاپسىڭ عوي! — دەدiم داستارقان باسىنا جايعاسا بەرiپ.
— سiز سياقتى سىيلى قوناقتار كۇندە كەلiپ جاتقان جوق قوي!
— نيەتiڭە راحمەت، جانىم!..
— رەنجiمەڭiز، قۇر شاي بوپ قالدى.
— بولادى، جانىم.
— سوندا دا...
— ەشتەڭە ويلاماشى!..
— ويلامايمىن عوي. بiراق تا… — از-ماز كiدiرiپ، ءسوزiن قايتا جالعادى. — ويىما تۇسە بەرەدi. بiز جوقشىلىقتى قاتتى تارتتىق... سەگiز بالانىڭ ۇلكەنi ەدiم... سونىڭ سالدارىنان ۋنيۆەرسيتەتكە دە جاي ءتۇستiم. سەگiزiنشi كلاستان سوڭ پەدۋچيليششەدە وقىدىم. ونى بiتiرگەن سوڭ اۋىلدا مۇعالiم بولىپ ەكiء-ۇش جىل قىزمەت iستەدiم. — ول ۇزاق اڭگiمەگە كiرiسكەن سىڭايلى، شاي قۇيىپ قويىپ، سامبىرلاپ سويلەپ وتىر. — ۋنيۆەرسيتەتتi قىزىل ديپلوممەن بiتiردiم. قىزىق قۋىپ قىدىرىستاعاننان گورi كiتاپ وقىعاندى جاقسى كورەتiنمiن. كوپ ۋاقىتىم الماتىنىڭ كiتاپحانالارىندا ءوتتi. سودان دا بولار، ۇستازدارىمنىڭ قولقالاۋىمەن اسپيرانتۋراعا ءتۇستiم. ءومiردەگi بارلىق ارمانىم ورىندالعانداي بولدى. تاقىرىپ الىپ، عىلىمي ەڭبەك جازۋعا بار ىنتا-جiگەرiممەن كiرiسiپ كەتتiم. ماقساتىم عالىم بولۋ ەدi. تۇرمىس قۇرۋ، بالا ءسۇيۋ تۋرالى ونشا كوپ باس قاتىرعانىم جوق. ەندi... بىلاي... ويلادىق قوي! بiراق... جiگiت تاڭداپ دەگەندەي... — كۇلدi. — ءجۇرiپ قالدىق. مەنiڭ قيالىمداعى جiگiت كەزدەسپەدi. نەبiر سىرباز-سىلتاڭ جiگiتتەر جۇگiردi عوي. مەن سورلى سونىڭ بiرەۋiنە قايىرىلمادىم. قارامادىم. يiلمەدiم. العاش تانىسقاندا ءبارi جاقسى كورiنەدi دە، كەلە-كەلە سول شiركiندەردiڭ، ايتەۋiر، بiر جەرلەرi ۇناماي قالادى... ءوزiمنiڭ كوركiم مەن سىمباتىما سەنۋشi ەدiم... جiگiت، كۇيەۋ جولدا جاتقانداي كورiنەتiن. ەندi ويلاپ قاراسام، سونىڭ ءبارi بەكەر ەكەن!.. — ءسال تىنىستاپ، اۋىر كۇرسiندi. — تالاي جiگiتتi جىلاتىپ جiبەرiپ ەدiم...
— ءالi-اق، ماڭدايى جارقىراعان بiر جiگiت كەزدەسەر. باقىتىڭدى تابارسىڭ! — دەيمiن كوڭiلiن اۋلاعان بولىپ.
— ءاي، قايدام! — ول تاعى كۇرسiندi. — جاسىڭ كەلگەن سوڭ، جالعىز ءجۇرۋدiڭ ءوزi قيىن ەكەن. جامان ىڭعايسىزدانامىن. ەلدiڭ ءبارi كۇلە قارايتىن سياقتى... ونىڭ ءۇستiنە شالدار قۋتىڭداپ، ءسوز ايتاتىندى شىعاردى. ولاردىڭ ويى بەلگiلi عوي!..
Iشiم قىلپ ەتە ءتۇستi. ءوزiمنەن-وزiم قۋىستانىپ، قىسىلىپ بارامىن. كiءنالi ادامداي جاق اشپاستان بەدiرەيiپ وتىرمىن. ءجۇزiنە تۋرا قاراۋعا دا باتىلىم جەتەر ەمەس.
— جو... جوق... — دەيدi تۇنجىراي ءتۇسiپ، — ولارعا كونەتiن مەن ەمەس. ارىمدى تازا ۇستاۋعا و باستان انت ەتكەم... مەنiڭ سiزگە ايتايىن دەگەنiم... وسىدان بەس-التى اي بۇرىن ەرجان ەسiمدi بiر جiگiتپەن تانىسقام. مومىن جiگiت. «جاقسى كورەمiن! ۇيلەنەيiك!..» دەيدi. العاشىندا قىلجاق قىلىپ ۋاقىت وتكiزۋ ءۇشiن عانا سويلەسiپ ءجۇرۋشi ەدiم، ارتىنان ويلاندىم... جاسىم بولسا وتىزعا تاياپ قالدى... نەمەنەگە بۇلدانام. شالداردىڭ قۋشىڭداۋى اناۋ... ونان دا وسى جiگiتتiڭ ەتەگiنەن ۇستايىن دەپ ويلاپ، مەسەلiن قايتارا قويمادىم. تۇرسام تۇرارمىن، تۇرا الماسام بايعا تيدi دەگەن اتىم بار، بالا تۋىپ الارمىن. ايتپەسە قۋارعان قۋ تومارداي جالعىز قالار ءتۇرiم بار... سiز كۇلمەڭiز... جان ادامعا اشپاعان جان سىرىمدى ايتىپ وتىرمىن.
— كۇلiپ وتىرعان جوقپىن، اينالايىن!
— بالا تۋىپ السام با دەپ تە ويلاعام. بiراق... بايسىز بالا تۋۋ قيىن ەكەن!..
ول اۋىر كۇرسiندi. تەرەڭ ويعا شومعانداي ءجۇزi سولعىن تارتىپ، قاس-قاباعى ءتۇيiلە تۇسكەن. ءجاۋدiرەگەن جانارىنان ءمولدiرەگەن جاس تامشىلارى سىرعىپ تۇسكەندەي بولدى. ماعان بiلدiرمەگەنسiپ ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن جايلاپ ءسۇرتiپ قويادى.
— سiز قالاي ويلايسىز؟ — دەدi سالدەن سوڭ باسىن كوتەرiپ الىپ. — مەن سول جiگiتكە تۇرمىسقا شىعۋعا كەلiسiمiمدi بەردiم.
— جاقسى كورەسiڭ بە، ءوزi؟
— قالاي دەسەم ەكەن! بىلاي جامان جiگiت ەمەس سياقتى.
— جالپى، ءوزiڭ بiلەسiڭ عوي. ءالi دە ويلانىپ كورسەڭشi!..
— ويلاندىم، اعا. كوپ ويلاندىم. تاۋەكەل. بiرەۋدiڭ اشىناسى، بولماسا توقالى بولعاننان گورi ءوزiم قۇرالپى جiگiتكە تۇرمىس قۇرايىن دەپ شەشتiم. سىيلاسا بولدى دا... جiگiت تاڭدايتىن جاستان اسىپ كەتتiك قوي!.. — ءجۇزiنە قان جۇگiرiپ، ءسال ەزۋ تارتقانداي بولدى. — ەندi ماعان مۇنداي جiگiت كەزدەسە مە، جوق پا؟.. جالعىزدىقتان جالىقتىم!.. شارشادىم...
— ءوزiڭ بiلەسiڭ عوي، جانىم!
— جارايدى، اعا... باسىڭىزدى اۋىرتىپ جiبەردiم-اۋ!..
ورنىنان جايمەن كوتەرiلدi. تەرەزە جاقتاعى كiشكەنە ۇستەلدiڭ ءۇستiندە تۇرعان ماگنيتافونعا ءۇنتاسپا سالىپ، قوساتىن تەتiگiن تىرس ەتكiزiپ باستى دا، ماعان قاراي ءجۇردi.
— ءجۇرiڭiز، بيلەيiك!..
بولمە iشiن سازعا بولەپ، اسەم اۋەن قالىقتادى. بەتون قابىرعالار دا قوسىلا ءان شىرقاي جونەلگەندەي. الاقانىم الاقانىنا تيگەندە دەمiم شىقپاي قالعانداي ارەڭ قوزعالدىم. بويىم بالقىپ، كوڭiلiم شالقىپ، ەرەكشە بiر كۇيگە ەنiپ بارامىن.
ماحاببات دەگەن قانداي-دى؟
قاراساڭ كوزiڭ قانبايدى.
ساعىنعان جانعا جەتە الماي
قانشاما گۇلدەر،
قانشاما گۇلدەر سارعايدى؟..
اۋەن قۇيقىلجىپ، ءان توگiلiپ تۇر. ەلانا دا شىداي المادى بiلەم، تاماعىن قىرناپ الدى دا، اقىرىن عانا قوسىلا كەتتi.
عاشىقسىز ءومiر ءومiر مە؟
ەگiلمە، جانىم، ەگiلمە.
كوكتەگi كۇنگە قول سوزعان
نە دەرسiڭ مىناۋ،
نە دەرسiڭ مىناۋ كوڭiلگە؟!
داۋىسى سىڭعىرلاي شىعادى. مەن ونى اش بەلiنەن قۇشاقتاپ، باۋىرىما قىسا تۇسەم. قوس قولىن موينىما ارتقان كۇيi جەڭiل تەربەلەدi. كوزiنە كوزiم ءتۇستi. كۇلiم قاعادى. ءجۇزى الاۋلاپ تۇر.
— ءيا، كوڭiل ءجۇيرiك قوي! نە دەرسiڭ، جانىم؟! — دەيمiن سىناي قاراپ.
— نە دەرمiز؟!
— نەتكەن ادەمiسiڭ!..
— اعا!.. — كوزiن تايدىرىپ اكەتتi. — مەن دە سiزدi جاقسى كورەمiن. ۇزاق iزدەگەن... قيالىمداعى جiگiت... سiز سياقتى ەدi. بiراق ءوزiمنiڭ باقىتىم ءۇشiن بiرەۋدiڭ باقىتىن اياققا باسقىم كەلمەيدi. مەن ءۇشiن باسقا بiرەۋدiڭ شاڭىراعى شايقالعانىن قالامايمىن. ءويتiپ باقىتتى بولا الماسىمدى دا سەزەمiن. قۇدايدان قورقام!..
«نەتكەن عاجاپ جان!.. — دەيمiن بiر ءسات ويعا بەرiلiپ. — اقىلدى-اق... قۇداي ءبارiن بiر باسىنا ءۇيiپ-توگiپ بەرە سالعان. باقىتتى-اق بولاتىن قىز!»
— مەن قايتايىن! — دەدiم ويىمدى وقىس iركiپ.
— قايدا؟
— ۇيگە...
— سiز... سiز بiلەسiز بە؟ — دەدى ويلى جانارىن تۋرا قاداپ.
— نەنi؟
— ادامدى ءولتiرمەي ميىن قالاي الاتىنىن.
— جوق...
— شىنىمەن بiلمەيسiز بە؟..
— شىنىمەن...
ول كۇلiمسiرەدi. مەن ءۇنسiز ويلانامىن. «نەنi جۇمباقتاپ تۇر ەكەن؟..» دەيمiن iشتەي.
— مەن ەركiن وسكەن ەركە قىزبىن. ويىما نە السام، سونى iسكە اسىرماي قويمايمىن! — دەدi كوزiمنەن سىر وقىعانداي. — بۇگiن سiزدi جiبەرمەيمiن... ايتايىن دەگەن قۇپيا سىرىم بار!..
— قالاۋىڭ بولسىن، جانىم!..
— مەن قازiر... — نە ويلاعانىن بiلمەيمiن، قۇشاعىمنان جىلجي شىعىپ، جينالماي قالعان داستارقانعا قاراي ءجۇردi.
مەن موينىمدى ءسال بۇرىپ، تەرەزە جاققا كوز سالدىم. قاپ قاراڭعى. تۇنەك. تۇك كورiنبەيدi. جاڭبىر جاۋىپ تۇر. اينەككە تىرس-تىرس تيگەن تامشىلار ايعىز-ايعىز iز تاستاپ، قىزدىڭ كوز جاسىنداي جىلاپ اعادى.
جۇرەگiم سىزداپ قويا بەردى.
You Might Also Like
-
— نۇرمانجان!... اۋ، نۇرمانجان!.. — اجەمنىڭ اۋەزدى داۋىسىنان ويانىپ كەتتىم. — ەرتە كۇندى كەش قىلماي، تۇرا عوي ەندى. اتاڭ باعانا شىعىپ كەتكەن. كۇتىپ قالاتىن بولدى. مىنەزىن بىلەسىڭ عو...
