جارتى قاپ كىتاپ
(جويقىن مۇحيتتىڭ جۇتقىنشاعى بۇلكىلدەپ، قالتىلداعان كەمەنى جۇتاردا كىم تاستاي قاشۋشى ەدى ساپارلاستارىن؟! قاپىرىق بولمەگە جارىق شام ىزعارلى ساۋلەسىن شاشقاندا دا قۋىس-قۋىسقا تىعىلاتىن تاراقان ەدى عوي. ال، ءبىز... ءبىز ءبارىمىز توزاق كەمەسىمەن اتتانىپ بارامىز — ءبىر باعىتقا عانا بيلەت ساتىلعان — جەتەر، شالدىعا جەتىپ، سالىعىپ ۇيقىعا كەتەر، بالكىم، سالىققاندا ۇيىتار ۇيقى دا ءتانىڭدى تاستاي قاشار تۇراعىمىز — تامۇققا اتتانىپ بارامىز. ءسىز نەگە ءبىزدىڭ كەمەنى تاستاي قاشقىڭىز كەلەدى؟! بيلەتىڭىزدى ۇساقتاپ جىرتىپ، اۋاعا شاشىپ جىبەرگەنىڭىزبەن، بۇل ساپار ءسىزدى تاستاپ كەتەر جايىمىز جوق! الىپ كەمەمىزدەن قاشىپ تا قۇتىلا المايسىز. شاراسىزسىز! ءمىناجاتىڭىز وسىناۋ عالامدىق كەمە — جەر شارىنداعى ميلليونداعان كۇناھاردىڭ داۋسىنان وزىپ كوككە جەتە مە ەكەن؟! الدە، مەنىڭ كۇيرەۋىك ولەڭىم سىندى تەك ءوز جانىمدى عانا ءمۇجيتىن نەمەسە جۇبانىش جۇپتايتىن بىلدىر-بىلدىر ەرتەگىگە اينالىپ كەتەر مە؟!
شاراسىزسىز — مەنىڭ اڭگىمەمدى تىڭداۋعا ەرىكسىز كونەسىز. سەبەبى، ءسىزدىڭ ءمىناجات پەن كوكتەن تۇسكەن جازبالاردىڭ ءار قارپىنە ءبىر ءتامسىل ارناپ جازۋدى ءبىزدىڭ موينىمىزعا جۇكتەگەن. ال، ول ءتۇپسىز ۋاقىتتىڭ شىرعالاڭىندا اداسقان سىزگە بىردەن-بىر الدانىش. ايتپەسە، قاسيەتتى جازبالاردى تىكەلەي وقىپ، ەشتەڭە تۇسىنەر ەمەسسىز. ۋاقىتىڭىز دا از. ءتانىڭىز كەمەنى تاستاي قاشسا دا، ءعارىپ جانىڭىز قايىرا ورالىپ، قايعىلى كەيىپتە، جالعاننان ەشتەڭە ۇقپاعان بەتى تىرلىك كەشە بەرەدى...)
* * *
ەلەكتريچكا قاراعاندىعا كۇن ەڭكەيە جەتكەن. كومىردىڭ شاڭى كىرپىگىنە جۇققان قاراگوز قالا شارشاڭقى كەيىپتە قارسى الادى اقىندى. كوزى قارا بولعانىمەن، بۇل قالانىڭ ءلامى باسقاشا. تەمىر جول كەرۋەنسارايىنا ەنە بەرگەندە داۋىس زورايتقىشتان ءۇنى قاتقىل اپاي: «كۋرمەتتى، جالاۋشىلار..!» دەپ بەيپىل اكسەنتتى اعىتادى. مىرس ەتەسىز. بەلگىلى اقىننىڭ «تج-لار» اتتى ولەڭى ەسىڭىزگە ورالادى. ءبىراق، ول كەزدە «تج-لار» تۋرالى ولەڭ ءالى جازىلماعان... كەرۋەنسارايدان وسى شاھارعا ات شالدىرعان ءار اقىن، ءانشىنى، كۇيشىنى، جازۋ-سىزۋعا ءعاپىل قاتىسى بار جاندى قارسى الۋعا قۇشتار گراجدان شاقشابالاسىن كورەسىز. ءسىز ونى تانىماسسىز، ءبىراق، ول ءسىزدى تانىپ قويادى. ولەڭىڭىزدى وقيدى، اڭگىمەڭىزدى ادەبي گازەتتىڭ قيىندىسىنان كوزى شالعان، اتاعىڭىزعا قانىق. جو-جوق. قىمسىنباڭىز. جۇگىڭىزدى كوتەرىسىپ، باسىڭىزدىڭ «ساقيناسى» بولسا، ەمدەۋگە بەيىلدى. ءبىزدىڭ اقىندى دا سول گىرەكەڭ قارسى السىن. العاش تانىسسا دا، اقىن ەشكىمدى جاتىرقاي المايدى. ۇزىن پلاششىنىڭ شالعايىنا انتەك جۇققان شاڭمەن تۇستەس قاپشىعى كەنەت كۇتىپ الۋشىنىڭ يىعىنان تابىلعان. اقىن الاڭداسا دا، گراجدان ونى كوتەرتەر مە سىيلى قوناققا. جارتى قاپشىق كىتاپ ەدى. ولەڭدەر. ولكەلىك گازەتكە ەرتە-كەشتە باسىلعان. كەيىن جيناققا ەپپەن ەنگىزىلگەن، ءار ءقارپىنىڭ كولەڭكەسىنە قوڭىرقاي مۇڭ تۇنعان جىرلار-تۇعىن. بىر-ەكەۋىن سىزگە وقىپ بەرەر ەدىم - اڭگىمەمنەن اۋىتقىپ كەتەتىن ءتارىزدىمىن. كەيىن، وسى ءافسانام جۇرەگىڭىزگە قوناقتاپ جاتسا، ۇلگىرەمىز...
اقىننىڭ قالاعا كەلگەنىن ەشكىم بىلمەي دە قالعان. ءوزى دە جاراپازان-جار-جارعا جاۋ. راديودا ورنىعىپ، سول توراپتا قارتايىڭقىراپ قالعان ەسكى تانىسىن تاپتى. وندا دا گراجدان ەكەۋى ۇيىنە ىزدەپ بارىپ ەدى. قوس اقىن — ءبىرى الىس اۋىلدا، ءبىرى قاپىرىق قالادا، تىرلىكتەرىندە بەس-التى مارتە عانا دامدەس بولىپتى. سوندا دا، ەتەنە جاقىن ءتارىزدى. قالالىق قالامگەردىڭ نامى — باجەڭ. باجەڭ ءساۋىر ۇلى. ايماققا تانىمال، ەرتەرەكتە قازاقتىڭ ۇلكەن اقىندارى جازبالارىن جاقسى باعالاپ، كەيىن دەنساۋلىق كۇيىمەن، جەر شالعايلىعىمەن ادەبيەت اعىسىنان ءسال قالىڭقى قاپ قويعان. پروۆينسيالىق اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ تاعدىرى وسى تۇرىپتى عوي. الماتى الىس. جىلىنا بىرەر بارعانمەن، قوناق بوپ باستاپ، ەلدەگى قوڭىر تىرلىكتىڭ ىرعاعىن بۇزىپ، قالىڭ اقىن-جازارماننىڭ ورتاسىندا شايقالا شاۋىپ، قايتاسىڭ. سوسىن، ەلگە ورالعاندا تىم-تىرىس تىنىشتىققا قۇلاق ۇيرەتە الماي، تاعى دەرتتەنىپ جۇرگەنىڭ. ال، الىستان ەلگە ىزدەپ كەلسە عوي سول اقىنداردىڭ ءبىرى. ەكەۋ كەلسە دە ارتىق ەمەس. تۇتاس قازاق ادەبيەتىنىڭ ءبىر ءداۋىرى كوشىپ، ىرگەڭە قونعانداي بولاسىڭ. سىرتتان كەلگەن تۋىس تا، ەگەر شۋلى ورتادان كەلسە، مۇنداعى سالقىن سايابىرعا شىم باتادى دا كەتەدى. ءبىراق، سونشالىق ۇزاققا شىداي المايدى. تەرەڭگە سۇڭگىپ بارا جاتقاندا، قاپىلىستا اۋا جەتپەي، قايىرا اتىپ شىعىپ، سابىر ايدىنىنان ءوزىنىڭ اساۋ تولقىندى وزەنىنە اسىعادى. سويتكەن الما-كەزەك دۇنيە.
ال، ءبىزدىڭ اقىن جارتى قاپ كىتابىن ارقالاپ، ن. ستانساسىنان كەلگەن ەدى. ەرتەرەكتە ءىبىر-سىبىردىڭ سىزدى اۋاسىن جەتى جىل جۇتىپ، ەلگە كەلە جاتقاندا، الاشتىڭ ايماڭداي اقىنىنىڭ تۋعان جەرى ەكەنىن ەستىپ، پويىزدان ءتۇسىپ قالعان. اقىرى، سول توپىراققا تامىر بايلاعان. ستانساداعى تىرلىك قاراگوز قالاداعىدان دا مىلقاۋ عوي. ادەبي ورتا جوق. اقساقالداردىڭ ەسكى اڭگىمەسى عانا الدانىش...
ءالقيسسا، قوس اقىن كىسىنەسە تابىسسىن. گراجدان ۇشەۋى باجەڭ باسپاناسىن كاباكقا اينالدىرىپ وتىرعاندا، ءۇي يەسىنىڭ ايەلى جۇمىستان كەلدى. كەلە سالا سالقىن قاباق اڭداتسىن قالالىق اقىننىڭ جارى. باجەڭ «كانە، اش قاباعىڭدى، قامدا اس-تاعامىڭدى!» دەسىن قاراپ وتىرماي. سودان سويقان باستالدى. «بۇل ءۇي سەنىڭ القاشتارىڭدى اسىرايتىن پريۋت ەمەس. كەشە عانا ولەيىن دەپ، اۋىرىپ وتىر ەڭ عوي! سايتاننىڭ سىدىگىن ءسىمىرىپ اپ، ماعان ءمان ايتاتىن كىمسىڭ! مىناۋ قاي قايىرشىنىڭ قاپشىعى؟! قۇرت كوزىن! ءبارىڭ دە كوزدەرىڭدى قۇرتىڭدار! ءقازىر ميليسيا شاقىرتام!»
سوڭعى ءسوز ستانسالىق اقىننىڭ جاندى جەرىنەن تيگەن. ءسىبىردىڭ ءدامىن تاتىپ قايتقان سوڭ، زاڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدى جانى سۇيمەيدى. جالپى، كىم جاقسى كورەدى دەيسىڭ؟ ۇيلىعىسا ۇيدەن شىققان ۇشەۋى ءىلبي باسىپ، تەمىرجول كەرۋەنسارايىنا بەت بۇرعان. الگىندە بوساعادا جاتقان «قايىرشىنىڭ قاپشىعى» گراجداننىڭ يىعىنا قونجيىپتى.
تەمىرجول كەرۋەنسارايىنا كىم كەلىپ، كىم كەتپەگەن؟! ءسىز دە، مەنىڭ ويشىل وقىرمانىم، ءدام تارتسا كەلەسىز ءبىر. سوندا كورەسىز: ەرسىلى-قارسىلى اعىلعان جۇرتتى ءار زاماندا، جىلدىڭ ءار مەزگىلىندە وسىندا باس سۇعىپ، تابان تىرەگەن ارىپتەستەرىم دەپ ويلاڭىز. بارلىعى دا تانىس، ءبىراق، ءبارى دە بوتەن ءتارىزدى عوي. ءبىز ءبارىمىز ءبىر زاماندا، ءبىر كەڭىستىكتە ءومىر سۇرمەۋىمىز مۇمكىن. ال، كەرۋەنسارايدا دارەجەمىز تەڭەسىپ قالادى — قايسى بولماسىن! بالكىم، وسى ءتامسىل ءسىزدىڭ قولىڭىزعا تيگەندە ءبىز دە تىرلىكتىڭ كەرۋەنسارايىنان ءبىر باعىتقا عانا ساتىلاتىن بيلەتكە عۇمىر-تيىنىمىزدى ۇسىنىپ تاستاعان بوپ شىعارمىز. وتكەندە اتايى اقىن اعام ءبىر عالامات جىر جازدى: ءبىر زاماندا ءبىزدىڭ اتالارىمىز «كوممۋنيزم» دەگەن ستانسادان ءتۇسىپ قالىپ ەدى عوي، كەلەسى ستانسا — «رەپرەسسيا» دەپ اتالاتىن، ودان كەيىنگى ستانسا مىنە — «كاپيتاليزم». «كەلەسى ايالداما — «الاش» ستانساسى» دەگەن داۋىس الىستان تالىپ جەتەتىن ءتارىزدى دەگەن... ءيا، اڭگىمەمنەن اۋىتقىپ بارام. دەگەنمەن، وسى كەرۋەنسارايلاردىڭ بارىندە گراجدان شاقشابالاسى تارىزدەس بەيكۇنا ادام جۇرە قويماس. گرەك اڭىزدارىندا عۇمىرداريانىڭ وزەن-ۆوكزالىنان وتكىزەتىن ازىرەيىل كەيىپتى الدەكىم بولار ەدى عوي. بولماسا، اننەنكوۆتىڭ ۆاگونى توقتاعان ستانسالاردان، كۇللى كارلاگتىڭ قاقپاسى بولعان قاراباستان ءبىر زاماندا جەلكەلەپ ءتۇسىرىپ تۇرسا تاعدىرىڭ...
گراجدان باستاعان ۇشەۋ سول ءتۇنى قاراگوز قالانىڭ كەرۋەنسارايىن ءبىر شايقادى-اۋ دەرسىڭ. قوڭىر كۇزدىڭ سوڭى بولاتىن. تاڭ بوزىندا اسفالت ۇستىنە قونعان سىز قىراۋعا اينالا الماي بۋلانىپ كەتەتىن ۋاق. جاستارى ۇلعايماسا دا، جەر ورتاسىنان اسقان قوس اقىن جاس پەرىنىڭ سىلتەسىنە شىداي الماعان. اقىرى، گراجداننىڭ ەسىنە جاقىن ورامدا تۇراتىن سازگەر كوكەسى تۇسكەن. سازگەر دە زامانىندا ءتيىستى ەنشى-باعاسىن الا الماعان. ءبىراق، اندەرىنىڭ عۇمىرى ءتىل جەتكىزەر تىتىرەنىس تىلسىممەن استاسىپ، ءتىلسىز قالار ساتتەرىندە قايىرا باستالاتىنىن بىلەتىن، سەنەتىن. سول عايري سەنىمىن جۇرەك تەرەڭىنە جاسىرىپ تاستاعان ەدى. ءوزى دە شىرقاعان: «جان تۇبىندە ۇيىقتاپ جاتقان ارىستان، وياتپاشى مەرت قىلارسىڭ سەزىمدى!..» سەزىمى قالعىپ كەتكەن زامانى ەدى سازگەردىڭ. ياكي، تىرلىگى تۇيىقتالار — ءفاني كۇنگە الدى جابىق ۋاقتا ءىلبىپ، كۇن كەشىپ جۇرگەن. جاردان، بالادان ادا. جالعىزسىراپ، جانسەبىل جۇرەگىن قىسقان جادىگوي تىرلىكتەن جالىققان. سازگەردىڭ ەسىگىن تاڭ بوزىندا يتەرىپ كىرگەن ۇشەۋ تىنىقسىن. ءتۇس الەتىندە شولىركەپ ويانعان گراجداننىڭ قوينىنان سۋسىن باسار سۇيىق تا تابىلعان. باجەڭ كۇن قوس قابات ۇيلەردىڭ شاتىرىنان شۋاق سىرعاناتا باستاعاندا جۇمىسىنا كەتتى. سازگەر مەن ستانسالىق اقىن قايىرا ۇيقىعا شومعان. ءتۇس اۋا گراجدان جۇمىس ورنىنا، ءناپاقاسىن ايىرۋعا اتتانادى. كۇندەگى تىرلىگى — توراپتى جولدىڭ تۇيىنىنە كەلىپ، كۇرمەۋىن شەشە الماي زارىققان جانعا بيلەت تاۋىپ بەرەدى. پاروممەن انا دۇنيە، مىنا دۇنيە اراسىن جالعاپ جۇرگەن «الەمنىڭ اق پەرىشتەسى» دەرسىڭ. ەكى دۇنيە اراسىندا كىم كەزدەسەدى ەكەن وزىنە: ءبىراق، ءمۇساپىر-جولاۋشىنىڭ ساۋابىن الاتىن ءلاپپاي-تاقسىر قارسىلاۋشى-جونەلتۋشى مىندەتىن ماڭدايىنا جازعان، سومەن تاڭدايىنا اق تيگىزگەن. ءتۇن ورتالاي گراجدان سازگەردىڭ لاشىعىنا قايتا ورالعان. قوس زارلىق نە كۇيدە ەكەنىن ءبىلىپ كەتۋ ويىندا. اقىن مەن سازگەر ەرتەڭگىلىك تانىستىرىلعان بىر-بىرىنە. ءبىراق، ءارقايسى كەلەسىسىن بۇرىن كورمەك تۇگىل، ەستىمەگەن ادامىم ەكەن دەپ تۇيگەن. گراجدان قولتىعىنا قىسا كەلگەن اششى سۋ مەن تىسكەباسار، ونان قالدى بۇرىشتاعى توك پەش ۇستىنە جامباسىن كۇيدىرە-مۇيدىرە جايعاسقان قارا باقىر، ودان شۇبالا شىققان ءدامدى ءيىس اڭگىمەگە سۇيرەگەن ەكەۋىن. اقىن الدىڭعى تۇننەن بەرى كىرەبەرىس بۇرىشتا ەلەۋسىز قالعان قاپشىعىنان ءبىر كىتابىن الىپ شىعىپ، ولەڭ وقىماققا تالپىندى. سازگەر تىرلىگىنىڭ بەيمالىم ءبىر قالتارىسىندا قاپ كەتكەن شابىتتى شاقتارى قايىرا ورالعانداي كۇلىمسىرەپ بوي تىكتەدى. اقىن مايداقوڭىر ماشىعىمەن جىر توگە باستادى. سازگەر كۇلىمسىرەگەن قالپىمەن ىڭىلداپ ىلەسە كەتپەكشى. اقىن... سازگەر... اقىن... سازگەر... شاقشابالاسى دا بۇ تىرلىككە ارەدىك قازاناسپا استىنداعى وتتى قاعىستىرعان قاممەن ارالاسقان بوپ وتىرسىن. اقىن جىرىن ساعىنىپتى. سازگەر دە قاقپاعى الدەقاشان قۇلىپتالىپ قالعان سىرساندىعىنىڭ قيۋى كەتكەن تۇسىنان سەبەزگىلەپ شاشىراعان شۋاق-سازدارى جانارىنان ۇشقىنداپ، ءبىر جاساپ وتىردى. وعان وتتى سۋدى قوسىڭىز! تىرلىكتەگى تەمىرقازىعىڭنان اداسىپ، ەل ورتاسىندا وتىرىپ، ەلسىزدە قالعانداي كۇن كەشىپ كوردىڭىز بە، باۋىرىم؟ ونەر قۋعان ورەلى جان اتاۋلى ءوز جۇرەگىنىڭ شۇڭعىما تەرەڭىنە تالاي مارتە سۇڭگىپ، ءوزىن ىزدەپ ءجۇرىپ اداسار ەدى. تەك ونەر-بىلىم عانا ەمەس، تىرلىكتە تامىرىن تانىعىسى كەلگەن ءھار جاندى كورگەنبىز. ءبىزدىڭ قوس كەيىپكەر دە ۇلىس كوشىنە جاناي شاپقان جالعىز اتتىنىڭ عۇمىرىن كەشىپ ەدى. ءاۋ باستا جازىلعان تاعدىر ما، الدە كەزدەيسوق جازىم الەگى مە: ءبىرى - شالعاي اۋىلدا ەلەۋسىز قالعان، ءبىرى — جانىن ۇعار جان تاپپاي جابىققان. اداسۋ ەمەي نەمەنە؟! الدە، ولاردىكى ءجون دە، كوپتىكى قاتا ما؟! قايتكەن كۇندە دە، سول كۇنى ەكى ازامات سەرپىلىپ ەدى. جىر وقىلىپ، ءان شىرقالدى. كەنەت سازگەر ابدەن بوي جاساعان ادامنىڭ كەيپىمەن اقىنعا سەرگەك قاراسىن:
ەسىڭدە مە؟ ەكەۋىمىز ەرتەرەكتە كەزىگىپ ەدىك قوي؟
مۇمكىن ەمەس، اعاسى! مەنىڭ تىرلىك-تالقانىم ءسىز جۇرەر اۋلالاردا شاشىلماعان ەدى.
ءبارى مۇمكىن! بالەنىنشى جىلى الماتىدا مۇقاڭ — مۇقاعاليمەن تولەگەن اقىننىڭ ۇيىنە كەلىپ ەدىڭ عوي.
ءيا، مۇقاڭمەن دوس-جار بولعانبىز! ايبەرگەنوۆتىڭ اۋلاسىنا باس سۇعىپ تۇراتىنبىز. ءسىز قايدان ءجۇرسىز ول ماڭدا؟
مەن شامشىمەن جولداس بولعام. ءالى دە! ءبىز شاكەڭ ەكەۋىمىز بارعانبىز سول ۇيگە...
ويپىرماي! سەن... سولسىڭ عوي!
ءيا! ءدال ءوزى! ال سەن... سەن — سولسىڭ!
ەندى كىم دەپ وتىرسىڭ؟!
«وي، باۋىرىمداپ» قاۋىشقان قوس جىگىت اعاسىنا قارا باقىردى ۇمسىنا ۇستاپ كەلىپ تۇرعان گىرەكەڭ اڭتارىلىپ قاراسىن.
وي، باۋىرىم-اي!
ءوي، كوكەم-اي!
باسە!
و، شەبەر قۇداي!!!
ماناعى اڭگىمە — اڭگىمە مە! ەندى كەڭىسىن كەڭىستىك. كوكجيەك ءتۇرىلىپ، اسپان اسقاقتاپ سالا بەرسىن! الاش اتىرابىندا مۇنداي تالاي اتاقتى كەزىگىس بولعان. بىزگە ەتەنەسى - اسەتتىڭ كەمپىربايدان كوڭىل سۇراپ بارار ساپارى. بۇل تەڭەۋىمىزدى ارتىق، ابەس ساناساڭىز، الىستان مىسال تابايىق. گوگەننىڭ تايتي ارالىنان پاريجگە ورالۋى. ودان دا ارىدەگى ەجەلگى داۋىردەگى ءاپسانالىق وقيعالار. قاي-قايسى دا قوس ازاماتتىڭ — اقىن مەن سازگەردىڭ كەزىگۋىنە مىسال بولا الار ەدى. سەنىڭىز! سەنبەسەڭىز، ءوز ورەشەڭىزگە كوز تاستاڭىز: جىگىتتىك داۋرەندە از-كەم دامدەس بوپ، ارادا تۇتاس عۇمىر وتكىزگەن سوڭ كەزىككەن ارىپتەسىڭىزدى تانىپ، تاڭىرقاعان ءساتتى ويعا الىڭىز... ءيا، ءيا! سول ساتتەگى ءبىر وزگەشە سەزىمدەر سازگەردىڭ لاشىعى ءىشىن ارايعا تولتىرىپ ەدى! قازاق ماڭدايىنا باسقان اقيىق اقىن مەن سىرشىل سازگەردىڭ جانىندا قارۋلاس سەرىك بولۋعا جاراعان ءبىزدىڭ كەيىپكەرلەر دە وسال ەمەس ەدى. تەك، تىرلىك، تاعدىر سىزىعى وزگەشە سىزىلعان...
قاراعاندى كەرۋەنسارايىن مەكەن ەتكەن سول قوس سەرى جايلى اڭگىمەنى ءتۇرلى قالىپتا ءتامامداۋعا بولار ەدى. بالكىم، جاريا جازۋعا دا جاتا قويماس؟! ءبىراق، ءبارىبىر اقىن مەن سازگەر وسى جازۋعا تاۋەلسىز، ادا كەيىپتە سول كەزەڭ، سول كەڭىستىكتە عانا ەمەس، ءدال ءقازىر دە وسىندا، تۇسىمىزدا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى عوي. ۆوكزالعا باس سۇعىڭىز — دابىر-دۇبىرلى جۇرگىنشى-جولاۋشىلار شۋىنان تىنىس-دەمى سەزىلەدى؛ ءارى وتكەن، بەرى وتكەن تانىس بەيتانىستاردىڭ ءبىرى بولماسا، بىرىنەن سۇراڭىز تانيدى: كورگەن، ەستىگەن، ادەبي گازەتتەردىڭ قيىندىسىنان ولەڭىن وقىعان؛ اناۋ قارا ايعىر سۇيرەگەن شۇبالاڭ ۆاگونعا وتكەندە ءمىنىپ كەتىپتى، مىنا ءبىر اۋىر كۇرسىنىستى ءزىلتابان پويىزدان انە-مىنە تۇسەتىن سىڭايلى. دەگەنمەن، اۋىتقىپ بارامىز تاعى...
ارايلى، شىرايلى وتىرىس سوڭى اھىلاعان ەستەلىككە ۇلاسقان. شارشاۋلى كەيىپ، قالىپ ويلى جاندارعا ءجيى جۇققىش قوي. اسەم ءاننىڭ دە سوڭعى نوتالارى ويناقشىپ اسپانعا اتىلعانمەن، تيىلار ءساتى مۇڭعا شىلقىر ەدى! جىردىڭ دا سوڭعى شۋماق، سوڭعى جول، ءسوزى ەستەلىككە باستاۋ بەرەر تياناق قوي.
گىرەكەڭ ءتۇن كورپەسى قاراگوز قالانى قىمتاي بەرە كەرۋەنسارايىنا قادام تۇزەپتى. ىلكىدە ەستىگەن اڭگىمەمدە دۇنيە جىگىن قوسىپ-اشار دانەكەرشىلەر ەل ۇيقىعا شومار سايابىرلى ساتتەردى سۇيەدى-مىس. قارسى الۋ، قوشتاسۋلار دا. ال، سول كۇننەن باستاپ قوس سەرىنىڭ ورتاق تىرلىگى، عۇمىر تياناقتار ورتاق جولى باستالىپتى. كۇندە كۇن جارىقتىق الاسا ۇيلەردىڭ توزىڭقى شاتىرلارىن سيپاي شۋاق تاراتقاندا ءىلبىپ ۆوكزالعا باراتىن ەدى ولار. كۇن سايىنعى قالىپقا ءتۇسىپ كەتكەن عادەت بويىنشا اقىننىڭ بىر-ەكى كىتابى ۇزىن پلاششىنىڭ ءتوس قالتاسىنا سۇڭگىتىلەدى. سازگەردىڭ ەستەلىك اڭگىمەسى دە جۇرەك تۇسىندا قىزباقشى — تىڭدارمانىن كۇتىپ. ال، كەرۋەنسارايعا كىم كەلىپ، كىم كەتپەيدى؟! ءسىز دە، مەنىڭ ويلى وقىرمانىم، ءبىر جولىققان شىعارسىز تىرلىك ساپارىڭىزدا اقىن مەن سازگەرگە! ءبارىمىز ءبىر مەزگىلدە، ءبىر كەڭىستىكتە ءومىر سۇرمەگەنىمىزگە كىم كەپىل؟!.
مىنا كىتاپتىڭ اۆتورى مەن عوي، - دەيدى اقىن. — ءسال جاستاۋ كەزىمدەگى سۋرەتىمدى بەرگىزگەم. ءبىر ولەڭ وقىپ بەرەيىن بە؟
ءسىز كەلىسەسىز. «ولەڭىڭىز جاقسى ەكەن!» دەرسىز. اقىن سەنۋگە بەيىلدى. سازگەر قوشتاۋعا. «ءيا» دەيدى ول. «وسىنداي جىرلار بار ادامزات اسپانىنىڭ استىندا!» سىزگە كىتاپ تا سىيعا تارتىلىپ، قولتاڭبا الىپ قالۋ ۇسىنىلادى. قۋانا كەلىسىپ، قوس سەرىنىڭ قولىنا ازدى-كوپتى تيىن-تەبەن ۇستاتا سالىڭىز! جانىڭىز اشىعاندىقتان ەمەس! ولەڭدى تۇسىنگەندىكتەن. ال، ءتىپتى، جىردىڭ جالعاسىن كۇتسەڭىز، داستارحان جايىپ، سازگەردىڭ ەستەلىگىن تىڭدارسىز!..
وسى سەناريي بويىنشا سىرعىعان قارا كۇز اق قاۋىرسىندى قىسقا الماسقان. قىس سوڭى كوكتەمگە ۇلاسار ما ەدى؟! جو-جوق، ارينە! مەزگىل مارەسىن بەلگىلەر قۇدىرەت جوق بىزدە. تەك...
تەك، سول باياعى سازگەر لاشىعىنا قوڭىر كۇزدە اپارىلىپ، كىرەبەرىستەگى بۇرىشتا ەلەۋسىز قالعان سارعىش قاپتىڭ ءتۇبى كورىنسىن ءبىر كۇنى. اۋەلى اقىن ەرتەڭگىسىن تۇرىپ، سىرت كيىمىن كيەردەگى ادەتىمەن ەڭكەيگەن. اۋەلگى توق قالپى قىس ورتاسىنا تامانعى ايازدى كۇندەرى جۇدەڭكىرەگەن قاپشىق اۋىل ۇيىندە پەش تۇبىندە جاتاتىن جەتىم قوزىنىڭ بويىنا جىلۋ دارىعان سوڭ سول جاتقان قالپى كەرىلگەندەگىسىندەي جەرمەن-جەكسەن بولىپ قالىپتى. ارىق سالالى ساۋساعى ەدەنگە تاق ەتىپ تيگەن اقىن اڭتارىلىپ، سازگەرگە قاراسىن. كەرەناۋ قالىپتا، ۇيپالانعان شاشىن تاراپ تۇرعان ول دا بۇعان جۇدەپ كوز تاستاعان. كىتاپ ءبىتىپتى! ەندى قايتپەك كەرەك؟! دىمى بىتكەن اقىن بوساعاعا توسەلگەن بوستەككە وتىرا كەتتى. سازگەردىڭ ءمۇيىز تاراعىنىڭ بىرەر ءتىسى سىنىپ، شاشىنا سىڭگەن. سالدەن سوڭ ادەپكى ەڭسەلەرىن تۇسىرمەگەن قالىپتا ەكى ادام ەسىكتى يتەرە جاۋىپ، كەرۋەنسارايعا قاراي كەتىپ بارا جاتتى... بالكىم، بۇل سوڭعى تاڭدارى ما ەكەن؟! بالكىم، بۇل سوڭعى ساپارلارى ما ەكەن؟! ءبىز كورمەدىك سول كوكتەمدە ولاردى. كەرۋەنسارايعا شارتاراپتان قۇيىلىپ-اعىپ كەتىپ جاتاتىن جىلى اعىستاردىڭ بىرىنە ءتۇسىپ، بەيمالىم باعىتقا جونەپ كەتە باردى ما ەكەن؟! ال، ءسىز...
ءسىز ىزدەدىڭىز بە ولاردى؟! انا ءبىر پىسقىرىپ كەپ تۇرعان قاراايعىردىڭ قوڭىراۋلى تراشپەنكەسىنە اياق ارتىپ بارا جاتقاندا، سوڭىڭىزعا اقتىق رەت قاراپ قالعاندا، اعىلعان جۇرگىنشىلەر اراسىنان جۇدەڭكى جۇزدەرىن كوزىڭىز شالعان بولار. ەسىڭىزگە تۇسە قويمادى. ايتەۋىر ءبىر زاماندا، ءبىر تاراپتا كورگەنسىز. قايتسە دە، ەسىڭىزگە تۇسەر مە ەكەن؟!.
قاراگوز قالانىڭ كەرۋەنسارايى تالاي اقىنىن قارسى الىپ، شىعارىپ سالىپ ەدى. تاس توسەلگەن الاڭعا تابان تيگەن بەتتە ءسىزدى دە گراجدان شاقشابالاسى قارسى الۋى مۇمكىن. سەبەبى، تانيدى، بىلەدى، ولەڭىڭىزدى ادەبي گازەتتىڭ قيىندىسىنان كوزى شالعان. باسىڭىزدا ءتۇرلى وي بولسا، سەرپىلتۋگە دە بەيىلدى. تەك...
تەك، سول ءبىر قىراۋلى قىستا بىر-بىرىنە سەلبەسىپ كۇن كەشكەن اقىن مەن سازگەردى بايقاماي ءوتىپ كەتەسىز كەرۋەنسارايدىڭ كەڭ زالىنان. انە، انا ءبىر توپتىڭ قاق ورتاسىندا اقىن ولەڭ وقىپ، قولتاڭبا ۇسىنۋدا. مىنە، سازگەر ەستەلىك ايتۋدا.
بۇل اڭگىمەنى ءتۇرلى قالىپتا تياناقتاۋعا بولار ەدى. ءبىراق، ءالى دە سول ەكى سەرى ادامزات كەرۋەنسارايىنىڭ ءبىر شەتىندە اعىلعان جۇرگىنشىلەر اراسىندا كۇمبىرلەتىپ ولەڭ وقىپ، ەستەلىك باپتاپ ءبىزدىڭ ارامىزدا ءجۇر-اۋ. ءبىزدىڭ جازۋىمىزعا ەش تاۋەلسىز، ادا، ارىلعان، انىق اقيقات كەيىپتە...
* * *
(ال، ءسىز نەگە ءبىزدىڭ كەمەنى تاستاي قاشقىڭىز كەلەدى؟! ءبارىمىز باراتىن جاققا ءبىر باعىتقا عانا بيلەت ساتىلعان. سول تاراپتا بىرگە بولاتىنىمىز انىق! وعان دەيىن تانىس بەيتانىسىڭنىڭ قولتاڭباسى باسىلار كىتاپ تۇگەسىلگەنشە، تىرلىكتىڭ كونەتوز قاپشىعىن ارقالاپ، كەرۋەنسارايلار كەڭىستىگىن توزدىرارمىز...
بۇل جاقتا بالكىم ءبىز ءبىر ۋاقىتتا، ءبىر كەڭىستىكتە بىرگە عۇمىر كەشكەنىمىزگە سەنگىمىز كەلەدى. ال، انا جاقتا قايتسەك تە بىرگە بولامىز. تەك ونداعى كەرۋەنسارايدا ءبىزدى كىم قارسى الار ەكەن؟!. وعان كوڭىل قۇلاتىپ، جانىڭىزعا جاقىن جۇبانىش رەتىندە قابىل كورمەسەڭىز... ءبارىبىر، باسقا امالىڭىز جوق. شاراسىزسىز...
ءتانىڭىز كەمەنى تاستاي قاشسا دا، ءعارىپ جانىڭىز قايىرا ورالىپ، قايعىلى كەيىپتە، جالعاننان ەشتەڭە ۇقپاعان بەتى تىرلىك كەشە بەرەدى...)
13.ءحىى.2010.
You Might Also Like
